Holbrooke thực hiện chuyến đi vì nhiệm vụ

Brzezinski bối rối vì những tin tức từ Băngkok đưa tới, coi đó như là việc khuyến khích của Holbrooke nhằm xúc tiến quan hệ bình thường với VIệt Nam và cản trở công việc bình thường hóa quan hệ với Trung Hoa. Nếu những tin tức này từ Băngkok đưa ra chưa đủ, văn phòng nội bộ CIA phụ trách Đông Dương nhận được báo cáo ngày 31 tháng Mười có thể gần như làm tiêu ma sự nghiệp của Holbrooke. Trong khi đọc tin tức tình báo hằng ngày, Oksenberg thấy một bản tin -một bản viễn ký nội bộ của phái viên Thông tấn xã Việt Nam ở Vạn Tượng gởi cho cơ quan trung ương của hãng ở Hà Nội. Bản tường trình nói rằng một “Một quan chức Mỹ” cho biết, -theo ông ta- thì sau cuộc bầu cử ở hoa Kỳ vào tháng Mười một “Chính quyền Carter có khả năng thực hiện hai việc cùng một lúc: bình thường quan hệ Hoa Kỳ-Trung Hoa và Hoa Kỳ-Việt Nam. Không có khả năng tiềm ẩn nào trong quan hệ Hoa-Mỹ làm trở ngại quan hệ Mỹ-Việt.” Bản tường trình cũng nói tới việc Brzezinski gây “sức ép với các nhà thiết lập chính sách Đông Nam Á trong bộ Ngoại giao, tiếp tục ve vãn Trung Hoa và ngăn chận Việt Nam.” Phần cuối bản tường trình, phái viên thông tấn xã Việt Nam có nói trong khi thăm viếng Vạn Tượng, tại một buổi gặp gỡ chung, Holbrooke được một đại biểu Việt Nam “nồng nhiệt tiếp đón”. Holbrooke “vui vẽ nói rằng ông ta vừa nói chuyện với thứ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch và ông ta để một phụ tá của ông tại Nữu Ứơc duy trì sự tiếp xúc thường trực giữa hai bên.” Ông ta còn nói thêm với đại biểu Việt Nam rằng ông ta “hết sức lạc quan về viễn tưọng bình thường hóa giữa hai nước.” Phái viên Thông tấn xã Việt Nam diễn dịch ra rằng đây là một thông điệp và “thái độ thân hữu” của Holbrooke đối với Việt Nam. Khi Oksenberg chuyển bản tường trình này đến văn phòng Brzezinski thì mặt mày Brzezinski xám ngắt. Ông ta tới văn phòng tổng thống Carter rồi sau đó, Holbrook bị bãi chức.

Khi sự rắc rối này xảy ra, Holbrooke đang ở Lashio tại Miến Điện. Đây là những chuyến thăm viếng định kỳ tại một quốc gia có phong cảnh đẹp nhưng xa xôi. Đại sứ Mỹ ở Ngưỡng Quang gởi tiếp cho ông ta bức điện của bộ Ngoại giao, báo cho ông ta biết việc phủ nhận bản tin từ Băngkok gởi đi. Trong điện của Vance, ông ta nói muốn biết chắc Holbrooke đã tuyên bố gì. Holbrooke đánh điện trả lời, phủ nhận tất cả những gì trong các bản tuờng trình đó. Sau này ông ta nhắc lại: “Lúc đó có nhiều điều căng thẳng giữa bộ Ngoại giao và Tòa Bạch ốc, và có cố gắng đẩy tôi dính líu vào những rắc rối đó. Thứ nhất là Abramowits phủ nhận rõ và thẳng thừng, và Vance đã hỗ trợ cho tôi, gọi điện cho tổng thống Carter, và rồi chẳng còn vấn đề gì nữa hết. Việc thứ hai là CIA nghiên cứu và quyết định rằng có thể -cũng có lẽ là Liên Xô đưa tin sai lạc.” (45) Thực ra, Holbrooke công khai loại trừ bài viết của Rowland Evans và Robert Novak, loại bỏ bản tường trình nội bộ của phái viên thông tấn xã Việt Nam, coi đó là ý đồ của Liên Xô, đưa tin sai lạc để phá hoại quan hệ Hoa-Mỹ và tạo nên mâu thuẫn trong nội bộ chính quyền Carter. (46)

Holbrooke tin rằng cả hai bản tường trình từ Băngkok và Việt Nam đều là những âm mưu. Ông ta nói, -và hồi tưởng thời kỳ rắc rối ấy: “Hình như có ai đó muốn hại tôi.” Nhưng nếu như quả thật đây là hậu quả của những âm mưu thì nó không cùng phát xuất từ một người. Những điều rò ra ở Băngkok trước ngày bầu cử quốc hội, cái mà Holbrooke gọi là “những con muỗi” là nhắm mục đích tấn công các cuộc hội nghị Việt-Mỹ -có thể coi như phục vụ cho mục đích của Thái Lan và Trung Hoa. Nhưng bản tường trình nội bộ của phái viên Thông tấn xã Việt Nam ở Vạn Tượng, chẳng bao giờ được hãng thông tấn phổ biến như một tin tức thì lại để chống Trung Hoa. Tin đó được truyền đi nhắm mục đích tạo ra căng thẳng Hoa-Mỹ và sự bất hòa trong nội bộ chính quyền Carter. Điều hay của bản tường trình thông tấn xã Việt Nam là làm ngưng trệ những vấn đề đã biết. Holbrooke quả có gặp tham vụ ngoại giao Việt Nam tại Vạn Tượng, tại nhà tham vụ ngoại giao Hoa Kỳ. Holbrooke kể lại: “Tôi chào ông ta, nhưng cái câu nói “tôi nồng nhiệt chào ông ta” là hoàn hoàn không đúng.” Holbrooke cương quyết phủ nhận, không công nhận có phê bình Brzezinski điều gì hoặc là về chính sách đánh lá bài Trung Hoa mà gián tiếp có sự đóng góp của ông.

Quả thật khó mà tin Holbrooke tuyên bố những điều như thế, dù là với cảm tình riêng của ông ta với một nhà ngoại giao Việt Nam. Tuy nhiên, việc nói rằng “Một quan chức Hoa Kỳ” đã nhấn mạnh những điều ấy với Việt Nam, quan điểm của ông là “tiếng nói trong suốt thời kỳ thương thảo”. Phái viên Thông tấn xã Việt Nam tại Vạn Tượng, Đặng Kiến, thường nói chuyện với các đại biểu giáo phái Quaker và Mennonites, cũng như các đặc phái viên Tây phương trong khi họ thăm viếng Vạn Tượng. Hoàn toàn có khả năng là ông ta lấy tin từ những người này về mối thù địch sâu sắc giữa Brzezinski và Holbrooke hay là từ nguồn tin ngoại giao không chính thức. Sự kiện một nhà ngoại giao Việt Nam được mời tới nơi cư trú của một tham vụ ngoại giao Mỹ cũng đủ cho người Việt Nam thấy phấn khởi. Trong cách nhìn đối với một bối cảnh xác định quan hệ bình thường Mỹ-Việt mà Holbrooke đã bày tỏ ở Bangkok trước khi ông ta tới Lào, là ông ta lạc quan khi nói chuyện với tham vụ ngoại giao Việt Nam. Trong khi đó, về mặt lý thuyết, việc Liên Xô đưa tin sai không thể phủ nhận được, thì bản tường trình của Thông tấn xã Việt Nam có lẽ hoàn toàn là một bản tường trình nội bộ của một phái viên với cấp chỉ huy. Theo đó thì bản tường trình này được gởi đi một ngày sau khi Holbrooke rời Vạn Tượng đi Miến Điện. Dù có hay không có âm mưu chống lại Holbrooke, các bản tường trình của báo chí Bangkok cũng như bản tường trình của Thông tấn xã Việt Nam chỉ ra một điều - Holbrooke không biết việc bình thường hóa quan hệ với Việt Nam bị đình hoãn.

Holbrooke phủ nhận, Vance hỗ trợ, và bản nghiên cứu của CIA tránh không nói tới sự khủng hoảng của cá nhân ông ta, nó cũng đem lại một điều cay đắng trong quan hệ của ông với Brzezinski và Oksenberg mà ông ta chẳng bao giờ phục hồi được nữa. Và tại khúc quanh này, chấm dứt một thời kỳ hai năm cố gắng của ông để xây chiếc cầu nối với Việt Nam. Đầu tháng Mười một, khi ông ta trở lại Hoa Thạnh Đốn, hy vọng quan hệ ngoại giao với Hà Nội nằm im, và viễn tượng vai trò lãnh đạo mới của Mỹ ở Á châu cũng cùng chung số phận. Mỹ nắm tay Trung Hoa, được xem như một cái xiết tay trong phạm vi khu vực để đối phó với chiến tranh.