Màn III
Kho thóc hợp tác xã. Bên trái sân khấu, bà lớn Giang Cẩm Lai ngồi trong kiệu, bất động, trong bộ áo cưới mầu trắng với mạng che mặt. Sát cánh gà bên trái: một chiếc thang, một cái xe bò, một cái thùng, một cái cày cũ kĩ, rơm. Bên trên treo quần áo rách, bao tải chuột gặm, mạng nhện chăng đầy. Người hầu từ phía sau ra.
Người hầu
Thưa bà lớn, có ông giáo với ông bác sĩ
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Cho họ vào.
Bác sĩ và ông giáo xuất hiện, quờ quạng định hướng trong bóng tối, cuối cùng cũng thấy bà tỉ phú, gập người chào. Bây giờ cả hai đã ăn mặc tử tế, thậm chí có phần sang trọng.
Cả hai
Xin chào phu nhân.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Hai vị chui ở đâu ra mà bụi bặm thế?
Cả hai phủi bụi trên người.
Ông giáo
Xin phu nhân thứ lỗi, chúng tôi phải luồn qua một cái xe bò vứt đi.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Tôi rút về nhà kho này cho yên tĩnh. Mệt với cái đám cưới vừa rồi quá. Tôi có còn trẻ trung gì nữa đâu. Mời các vị ngồi lên cái thùng kia.
Ông giáo
Cảm ơn phu nhân.
Ông giáo ngồi xuống. Bác sĩ vẫn đứng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Trong này oi bức quá, phải không các ông? Đến chết ngạt mất. Nhưng tôi yêu cái nhà kho này, cái mùi rơm rạ. Yêu những kỉ niệm. Cái xe bò này, tất cả mấy thứ này có từ hồi tôi còn trẻ.
Ông giáo
Vâng, một không gian đầy hoài niệm.
Ông ta lau mồ hôi.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Vừa rồi sư tụng kinh hay nhỉ.
Ông giáo
Kinh „Người vợ mẫu mực’’ đấy ạ.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Thầy đồ cũng hoàn thành rất tốt nhiệm vụ được giao. Dàn đồng ca ca khá bùi tai.
Ông giáo
Dạ, bản hợp xướng „Một ngày vui“. Tôi vẫn còn choáng váng. Giới tinh hoa lừng lẫy tụ họp về đây cả, giới tài chính, giới điện ảnh...
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Giới giếc phóng xe mui trần về thủ đô ăn tiệc cưới cả rồi.
Ông giáo
Thưa phu nhân, chúng tôi không dám làm phu nhân mất thời giờ quý báu hơn mức cần thiết, mà chắc ông nhà cũng đang nóng lòng chờ phu nhân tới.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Lão Hót hả? Cả lão lẫn con Porsche của lão, ta đã cho về Đức.
Bác sĩ (bối rối)
Về Đức ạ?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Luật sư của ta đã gửi đơn li hôn ra toà.
Ông giáo
Dạ, thế tân khách đến mừng hôn lễ thì sao?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Họ quen rồi. Xét về độ ngắn thì cuộc hôn nhân này xếp thứ hai, kỉ lục là vụ kết hôn với lão quý tộc Lord Ismael. Hai ông đến có việc gì?
Ông giáo
Dạ, vì vấn đề ông Yên.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Ô, thế ông ấy chết rồi hử?
Ông giáo
Xin phu nhân lưu ý, chúng tôi sống trên cơ sở những nguyên tắc của một xã hội văn minh.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Thế các ông muốn gì?
Ông giáo
Dạ, rất tiếc là hiện nay dân Quy Lầy đã mua sắm một số thứ.
Bác sĩ
Mua sắm khá nhiều.
Cả hai lau mồ hôi.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Nợ toét toe rồi phải không?
Ông giáo
Vâng, nợ ngập cổ.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Sống trên cơ sở những nguyên tắc mà thế à?
Ông giáo
Chúng tôi cũng là người cả thôi, có phải thánh đâu.
Bác sĩ
Bây giờ đến kì phải trả nợ.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Giải pháp như thế nào, chắc các ông biết rồi.
Ông giáo (đánh bạo)
Thưa phu nhân Giang Cẩm Lai, xin phu nhân cho phép chúng ta nói thẳng vào vấn đề. Phu nhân cứ đặt mình vào địa vị của chúng tôi thì rõ. Hai chục năm nay, tôi gắng công ươm những mầm non của đạo làm người trong cái thị trấn nghèo xác này; ông bác sĩ đây thì lọc cọc cưỡi cái xe Mẹc cũ rích đến với các bệnh nhân còi xương và ho lao. Chúng tôi khổ sở hi sinh như thế vì lẽ gì? Vì tiền chăng? Rõ ràng là không. Tiền lương thì ít ỏi, thế mà tôi thẳng thừng từ chối đề bạt lên dạy trường chuyên trên Phố Lúi, ông bác sĩ đây thì từ chối hợp đồng giảng dạy tại đại học y khoa trên tỉnh. Vì lòng nhân ái thuần tuý chăng? Nói thế thì cũng có phần phóng đại. Không, chúng tôi và cả thị trấn này bền lòng chịu đựng suốt chừng ấy năm trời chỉ vì một hi vọng, rằng một ngày nào đó Quy Lầy sẽ hồi sinh đúng với tầm vóc của nó, sẽ lại có dịp khai thác những tài nguyên phong phú mà thiên nhiên đã hào phóng ban cho mảnh đất này. Dưới chỗ hạ lưu sông Phúc Di có mỏ dầu. Rừng Cống Già có mỏ sắt. Thưa phu nhân, chúng tôi không nghèo, chúng tôi chỉ bị thế giới lãng quên. Chúng tôi cần vốn, cần sự tin cậy của các nhà đầu tư, cần các hợp đồng kinh doanh, và chắc chắn nền kinh tế, nền văn hoá của chúng tôi sẽ nở rộ. Quy Lầy đầy hứa hẹn. Chúng tôi có mỏ thiếc Chân Mây.
Bác sĩ
Có hãng gạch Bắc Môn.
Ông giáo
Có nhà máy xay xát Vạn Nam. Phu nhân hãy mua lại, nâng cấp lên, và quê hương Quy Lầy của chúng ta sẽ nở hoa. Bỏ ra một trăm triệu thôi, nhưng tính toán đâu vào đấy, để cho tiền tự sinh sôi, thế còn hơn vung tay vứt một tỉ đô-la vào chỗ không đâu.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Ta còn 2 tỉ nữa, lo gì.
Ông giáo
Xin phu nhân đừng để chúng tôi uổng công hi vọng cả một kiếp người. Chúng tôi không cần ai bố thí, chúng tôi muốn hợp tác làm ăn đàng hoàng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Thật hử? Làm ăn ở đây chắc cũng không tồi.
Ông giáo
Ôi! Phu nhân! Tôi biết là phu nhân sẽ không bỏ rơi chúng tôi!
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Chỉ có điều là không khả thi. Ta không thể mua lại mỏ thiếc Chân Mây, vì nó là của ta mất rồi.
Ông giáo
Của bà?
Bác sĩ
Thế hãng gạch Bắc Môn?
Ông giáo
Nhà máy xay xát Vạn Nam?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Của ta hết. Tất cả các nhà máy, hạ lưu sông Phúc Di, cái nhà kho này, toàn bộ thị trấn, từng con đường, từng nóc nhà. Ta đã cho tay chân đến mua đứt cái đống đồng nát này, rồi bắt nó đình chỉ hoạt động. Vậy là các ngươi đã hi vọng điên rồ, đã kiên trì vô nghĩa, đã hi sinh ngu xuẩn, toàn bộ cuộc đời của các ngươi là vô dụng, vứt đi.
Im lặng.
Bác sĩ
Ối giời ôi!
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Ta đã rời thị trấn này vào một ngày mùa đông lạnh giá, bụng chửa vượt mặt, tóc bím, bộ bà ba nhầu nát, dân Quy Lầy nhe răng cười nhạo. Ngồi chết cóng trong toa tàu lên tỉnh, nhưng nhìn hình bóng của cái kho thóc này nhoà dần sau những giọt nước mưa trên cửa kính toa tàu, ta đã hạ quyết tâm có ngày trở về. Nay ta về đây. Nay ta là người ra điều kiện, bắt các ngươi phải chấp nhận phi vụ đổi chác này. (Gọi to) Tót đâu, Giót đâu, đưa ta về khách sạn Hoàng Đô! Số 9 của ta với đống sách vở bản thảo sắp tới rồi.
Hai gã hầm hố ra, nâng bổng chiếc kiệu lên.
Ông giáo
Phu nhân Giang Cẩm Lai! Tôi hiểu, bà đã yêu với tất cả con tim và đã bị xúc phạm. Bà đòi hỏi công lí tuyệt đối. Tôi có cảm giác bà là hiện thân của cô Tấm trong cổ tích, đang hả hê báo thù. Nhưng chính vì chúng tôi thấu hiểu bà đến tận đáy lòng nên xin bà hãy khích lệ chúng tôi, cho phép chúng tôi đòi hỏi ở bản thân bà nhiều hơn nữa: Xin bà hãy từ bỏ tư tưởng trả thù bất hạnh ấy đi, xin đừng đẩy chúng tôi vào chân tường. Hãy đứng về phía những con người tuy nghèo, tuy yếu đuối, nhưng lương thiện, hãy giúp họ có được một cuộc sống tương đối xứng đáng với con người. Xin bà hãy đấu tranh tư tưởng, cho chiến thắng của nguyên vẹn tình người.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Này hai ông, tình người là cái thứ dành cho thị trường chứng khoán của bọn triệu phú. Có đòn bẩy tài chính như ta thì muốn đẩy thế gian đến trật tự nào, khắc có trật tự nấy. Thế gian này đã bắt ta làm con điếm, nay ta bắt nó thành cái nhà thổ. Cóc có xu nào mà lại muốn ăn theo thì phải liên đới trách nhiệm. Mấy ông cũng muốn ăn theo, đúng không? Ai chi tiền, đấy là người tử tế. Ta chi đấy. Chi cho Quy Lầy, đổi lấy một án mạng. Tăng trưởng kinh tế, đổi lấy một cái xác. Bay đâu! (Hai gã hầm hố khiêng kiệu bà lớn ra khuất.)
Bác sĩ
Giời đất ôi, làm thế nào bây giờ?
Ông giáo
Làm đúng lương tâm của ta thôi.
Đằng trước, bên phải sân khấu, cửa hàng của ông Yên hiện ra. Biển hiệu mới: „Mini Mart Yên Thi”. Quầy hàng mới, sáng choang, két tiền mới, toàn hàng cao cấp. Mỗi lần có khách bước qua khung cửa tượng trưng, chuông kêu váng óc. Vợ ông Yên đứng sau quầy. Người số 1 từ cánh gà bên trái xuất hiện, ra dáng một chủ hàng thịt, tạp dề mới tinh, dính máu.
Người số 1
Đám cưới thế mới gọi là ác liệt! Cả thị trấn chứng kiến.
Vợ ông Yên
Chị Lài cũng xứng đáng được hạnh phúc, cả đời đau khổ rồi còn gì.
Người số 1
Phù dâu toàn đào điện ảnh. Ngực nghiếc ngỗn nghện.
Vợ ông Yên
Mốt bấy giờ nó thế.
Người số 1
Xin bao thuốc.
Vợ ông Yên
„Ba số“?
Người số 1
„Lạc đà“.
Vợ ông Yên
Anh cần thêm dao phay chặt thịt hả?
Người số 1
Chính xác.
Vợ ông Yên
Dao đây ạ.
Người số 1
Hàng xịn nhỉ.
Vợ ông Yên
Bên anh thế nào, hàng họ chạy không?
Người số 1
Vừa tuyển thêm người làm.
Vợ ông Yên
Nhà này đầu tháng cũng phải thêm người làm.
Người số 1 cầm dao. Người số 2 ra, phong độ như một doanh nhân bảnh bao.
Vợ ông Yên
Chào anh Hiến.
Cô gái Liên ăn mặc chải chuốt đi qua sân khấu.
Người số 1
Đắp gấm lên người chưa ăn thua đâu em ơi!
Vợ ông Yên
Không biết xấu hổ.
Người số 1
Cho gói sâm. Hôm qua pạc-ti suốt đêm bên Apocalypse Now, mệt phờ.
Vợ ông Yên mở gói sâm, cho vào cốc, rót nước nóng, đưa cho khách.
Người số 1
Toàn bọn nhà báo, đông nghẹt.
Người số 2
Chỗ nào cũng soi mói.
Người số 1
Thể nào chúng nó cũng sục vào đây.
Vợ ông Yên
Nhà này toàn phó thường dân, đời nào họ thèm đến.
Người số 2
Ai cũng bị hỏi hết.
Người số 1
Hoà thượng còn phải trả lời phỏng vấn cơ mà.
Người số 2
Sư không tiết lộ gì đâu. Nhà chùa bao giờ cũng đứng về phía dân nghèo bọn ta. Cho bao Dunhill.
Vợ ông Yên
Ghi sổ ạ?
Người số 1
Cứ ghi sổ thôi. Ông xã độ này thế nào hả bà? Lâu nay tôi không gặp.
Vợ ông Yên
Ông ấy ở trên gác. Mấy ngày nay toàn quanh quẩn trong phòng.
Người số 1
Lương tâm cắn xé đấy mà. Ông ấy chơi bà Giang Cẩm Lai tội nghiệp một quả như thế thì đểu thật.
Vợ ông Yên
Tôi cũng khổ lây.
Người số 2
Đang tâm giẫm nát một đời con gái nhà người ta. Phỉ phui. (Quả quyết) Bà Yên này, tôi hi vọng là ông nhà bà không dại mồm kể lể linh tinh gì với bọn nhà báo.
Vợ ông Yên
Không đời nào.
Người số 1
Tư cách thế thì lấy gì bảo đảm.
Vợ ông Yên
Tôi khổ lắm, anh Bảo ạ.
Người số 1
Ông ấy mà âm mưu vạch mặt chị Lài, điêu ngoa lên là chị Lài rao bán sinh mạng ông ấy, mà chẳng qua là ông ấy ghen ăn tức ở, thì bọn ta phải hành động.
Người số 2
Vấn đề không phải là một tỉ đô-la.
Người số 1
Vấn đề là dư luận quần chúng hết sức bất bình. Trời Phật có mắt, chỉ vì ông ấy mà bà Giang Cẩm Lai phải chịu quá nhiều đau khổ rồi. (Nhìn quanh) Lối này lên gác hả?
Vợ ông Yên
Có mỗi lối này thôi. Bất tiện lắm. Sang xuân chúng tôi cơi thêm.
Người số 1
Để tôi cắm rễ ở đây cho yên tâm.
Người số 1 ra sát cánh gà bên phải, cầm dao phay, khoanh tay đứng chắc nịch như đứng gác. Ông giáo ra.
Vợ ông Yên
Chào thầy. Gớm, rồng đến nhà tôm, chả mấy khi thầy đến.
Ông giáo
Cho tôi một chén thật mạnh.
Vợ ông Yên
Mao Đài nhé?
Ông giáo
Vâng.
Vợ ông Yên
Anh Bảo có làm một chén không nào?
Người số 1
Thôi ạ, lát nữa tôi còn phải đánh xe lên Phố Lúi đón mấy tạ lợn sữa.
Vợ ông Yên
Anh Hiến?
Người số 2
Bọn săn tin chó đẻ này chưa cút khỏi Quy Lầy thì tôi thề không đụng đến một giọt.
Vợ ông Yên rót rượu cho ông giáo.
Ông giáo
Xin bà. (Ực một hơi hết chén rượu)
Vợ ông Yên
Sao thầy run thế?
Ông giáo
Dạo này tôi uống khiếp quá. Vừa nhậu tơi bời bên Hoàng Đô xong, uống quên chết. Mặt tôi đỏ như gấc rồi hả?
Vợ ông Yên
Thêm chén nữa có sao. (Rót tiếp chén khác cho ông giáo)
Ông giáo
Ông nhà ta đâu rồi?
Vợ ông Yên
Ở trên gác, đi đi lại lại trong phòng.
Ông giáo
Làm chén này nữa là chấm hết. (Tự rót cho mình một chén)
Hoạ sĩ từ bên trái ra, com-lê mới cứng, khăn phu-la sặc sỡ, mũ nồi đen.
Hoạ sĩ
Cẩn thận nhé. Hai tay nhà báo vừa hỏi dò tôi về cửa hàng nhà ta.
Người số 1
Đáng nghi lắm.
Hoạ sĩ
Tôi giả vờ không biết gì hết.
Người số 2
Thế là đúng sách.
Hoạ sĩ
Họ sang xưởng vẽ của tôi thì tốt. Tôi vừa vẽ một bức phố Quy Lầy.
Ông giáo lại tự rót rượu. Hai phụ nữ ở màn II, ăn mặc sang trọng, đi qua và ngắm nghía các mặt hàng bày trong tủ kính tưởng tượng.
Người số 1
Mấy mẹ đĩ này!
Người số 2
Sáng ra đã đi xi-nê, rạp mới khai trương.
Người số 3
từ cánh gà bên trái ra.
Người số 3
Bọn nhà báo đến kìa.
Người số 2
Nhớ giữ mồm giữ miệng.
Hoạ sĩ
Cẩn thận. Đừng cho ông ấy xuống.
Người số 1
Tôi canh đây rồi.
Mấy người kia ra sát cánh gà bên phải, đứng như đứng gác. Ông giáo uống gần hết nửa chai rượu, đứng tì vào quầy. Hai nhà báo đeo máy ảnh xuất hiện. Người số 4 theo sau.
Nhà báo 1
Chào cả nhà.
Tất cả
Không dám.
Nhà báo 1
Câu hỏi thứ nhất: Nói chung các bác thấy tình hình hiện nay ở Quy Lầy thế nào?
Người số 1 (lúng túng)
Tất nhiên là chúng tôi vui, vì bà Giang Cẩm Lai trở về thăm quê.
Người số 3
Vâng, rất vui.
Hoạ sĩ
Rất xúc động.
Người số 2
Rất hãnh diện.
Nhà báo 1
Hãnh diện?
Người số 4
Chị Lài là người huyện này mà.
Nhà báo 1
Câu hỏi thứ hai, xin hỏi bà đứng sau quầy hàng: Nghe nói giữa bà và bà Giang Cẩm Lai, chồng bà đã chọn bà phải không?
Im lặng.
Người số 1
Ai bảo thế?
Nhà báo 1
Hai lão già vừa béo vừa lùn vừa mù của bà Giang Cẩm Lai.
Im lặng.
Người số 4 (ngập ngừng)
Hai lão ấy kể những gì?
Nhà báo 2
Kể hết.
Hoạ sĩ
Tổ cha nhà nó.
Im lặng.
Nhà báo 2
Cách đây hơn bốn mươi năm, bà Giang Cẩm Lai và ông chủ cửa hàng này đã suýt thành vợ chồng, đúng không?
Không ai đáp.
Vợ ông Yên
Vâng, đúng.
Nhà báo 2
Ông ấy tên là Yên phải không?
Vợ ông Yên
Ở Phố Lúi.
Tất cả
Ở Phố Lúi.
Nhà báo 1
Chúng tôi tạm hình dung câu chuyện tình này như sau: Ông Yên và bà Giang Cẩm Lai cùng lớn lên, hai gia đình là hàng xóm với nhau cũng nên, rồi cùng học một trường, tiếp đến là những buổi vào rừng đi chơi, rồi những nụ hôn đầu tiên, cho tới lúc ông Yên gặp bà đây, tức gặp một điều khác thường, mới mẻ, một đam mê.
Vợ ông Yên
Hoàn toàn đúng. Đúng như anh vừa tả.
Nhà báo 1
Bà Giang Cẩm Lai nhận ra điều đó, tự nguyện ra đi, lặng lẽ, cao thượng, và ông bà lấy nhau…
Vợ ông Yên
Vì tình yêu.
Dân Quy Lầy
(thở phào nhẹ nhõm) Vì tình yêu.
Nhà báo 1
Vì tình yêu.
Hai nhà báo thản nhiên ghi chép. Hai ông già mù bị Giót xách tai dẫn ra.
Hai ông già (kêu van)
Chúng tôi không nói gì nữa đâu, chúng tôi không nói gì nữa đâu.
Họ bị dẫn ra phía sau, nơi Tót đã cầm roi đợi sẵn.
Hai ông già Không thích gặp Tót, không thích gặp Tót.
Nhà báo 2
Bà Yên, thế có bao giờ ông nhà ân hận không? Ý tôi muốn nói là ai thì cũng…
Vợ ông Yên
Tiền bạc không thôi, chưa đủ để con người ta hạnh phúc.
Nhà báo 2
Ok, chưa hạnh phúc.
Con trai ông Yên ra, áo da.
Vợ ông Yên
Con trai chúng tôi đấy, cháu tên là Can.
Nhà báo 1
Đẹp trai nhỉ.
Nhà báo 2
Cháu nó có biết gì về chuyện…?
Vợ ông Yên
Trong gia đình chúng tôi chả ai giấu ai điều gì. Nhà tôi vẫn bảo, chuyện gì có trời Phật biết thì con cái trong nhà cũng có quyền được biết.
Nhà báo 1
Ok, có trời Phật biết.
Nhà báo 2
Ok, con cái có quyền.
Con gái ông Yên xuất hiện trong bộ đồ tennis, nách kẹp chiếc vợt tennis.
Vợ ông Yên
Con gái chúng tôi đấy, cháu tên là Li.
Nhà báo 2
Duyên dáng lắm.
Ông giáo bây giờ gượng dậy, đứng thẳng.
Ông giáo
Thưa bà con Quy Lầy, tôi đây là ông giáo già của thị trấn này. Từ nãy đến giờ tôi chỉ lẳng lặng ngồi uống rượu, chưa nói câu gì. Nhưng bây giờ tôi có vài lời muốn nói về việc bà lớn về thăm quê ta.
Ông giáo trèo lên cái thùng sót lại từ nhà kho ở cảnh trước.
Người số 1
Ông điên rồi hử!
Người số 2
Thôi đi!
Người số 3
Xuống!
Ông giáo
Thưa bà con, tôi xin nói ra sự thật, dù chúng ta sẽ mãi mãi chịu cảnh đói nghèo.
Vợ ông Yên
Thầy say rồi. Thầy không biết xấu hổ à?
Ông giáo
Xấu hổ ư? Sao chị không đi mà xấu hổ! Chị đang rắp tâm phản bội chồng chị đấy!
Con trai ông Yên
Câm mồm!
Người số 4
Xéo đi!
Ông giáo
Định mệnh đang triển khai quái gở. Đang loang nhanh như dịch cúm gà.
Con gái ông Yên (vật nài)
Con van thầy!
Ông giáo
Con làm thầy thất vọng mất rồi. Lẽ ra con phải lên tiếng. Thế mà bây giờ thầy đành phẫn nộ đứng ra làm cái nhiệm vụ này.
Hoạ sĩ
Lão khuyển nho kia, lão muốn phá tan sự nghiệp nghệ thuật của ta hả? Ta vừa vẽ xong một bức phố Quy Lầy. Một bức phố Quy Lầy, nghe chưa!
Ông giáo
Tôi phản đối. Hỡi công luận thế giới! Những chuyện khủng khiếp sắp diễn ra ở Quy Lầy!
Dân Quy Lầy nhào vào ông giáo, nhưng đúng lúc đó ông Yên, áo quần tơi tả, từ cánh gà bên phải ra.
Ông Yên
Chuyện gì mà ầm ĩ cửa hàng nhà tôi thế?
Dân Quy Lầy buông ông giáo ra, hoảng sợ trố mắt nhìn ông Yên. Im phăng phắc.
Ông giáo
Bác Yên, tôi muốn để các ông bà nhà báo đây biết rõ sự thật. Tôi cất lên tiếng kêu như thiên thần phẫn nộ. (Lảo đảo) Vì tôi là nhà giáo, kiến trúc sư tâm hồn, môn đệ của chủ nghĩa kiêm ái và tinh thần vị tha phương Đông.
Ông Yên
Ông im đi.
Ông giáo
Nhưng lòng bác ái...
Ông Yên
Ông ngồi xuống.
Ông giáo (tỉnh lại)
Ngồi hả? Ngồi xuống đi, hỡi lòng bác ái. Thôi, bác mà cũng muốn phản bội sự thật thì thôi rồi. (Loạng choạng ngồi xuống nắp thùng)
Ông Yên
Xin các vị thứ lỗi. Ông ấy say đấy mà.
Nhà báo 1
Ông là ông Yên phải không?
Ông Yên
Anh muốn hỏi gì tôi?
Nhà báo 1
May quá, thế là gặp được ông. Chúng tôi cần chụp vài tấm hình. Bắt đầu luôn được không ạ? (Nhìn quanh) Thực phẩm. Đồ gia dụng. Hàng sắt. Tốt nhất là cảnh ông đang bán con dao phay.
Ông Yên (do dự)
Dao phay hả?
Nhà báo 1
Bán dao phay cho bác hàng thịt, sẵn dao đây rồi. Bác hàng thịt thân mến, bác cho mượn cái dụng cụ giết người này một tí. (Lấy con dao phay từ tay người số 1, làm mẫu cho người số 1 xem) Bác cầm dao thế này nhé, bác phải lắc lắc cán dao, đưa qua đưa lại, mặt mũi phải ra chiều nghĩ ngợi. Thế, được rồi. Còn ông Yên, ông ra đứng sau quầy, nghiêng người ra trước một chút, trao đổi với bác hàng thịt. (Bố trí cảnh ông Yên bán dao phay) Nào, hai bác, tự nhiên lên một chút, gượng gạo quá.
Đám nhà báo chụp ảnh lia lịa.
Nhà báo 1
Đẹp lắm. Tuyệt vời.
Nhà báo 2
Cho tôi thêm một pô. Ông quàng tay lên vai bà nhà, thế. Hai cô cậu hai bên. Rồi, cười nào, rạng rỡ lên, rạng rỡ mạnh lên nào, mãn nguyện nào, mãn nguyện cho thật tự nhiên, hạnh phúc thầm kín toát ra mặt đi! (Bấm máy).
Nhà báo 1
Tuyệt vời. Rạng rỡ rất thành công.
Vài phóng viên nhiếp ảnh chạy qua sân khấu. Một người gọi chõ vào cửa hàng.
Phóng viên nhiếp ảnh
Bà Giang Cẩm Lai có ông chồng mới. Đang đi chơi trong rừng Cống Già.
Nhà báo 2
Chồng mới hả?
Nhà báo 1
Phải lên ngay trang bìa.
Đám nhà báo lao khỏi cửa hàng. Im lặng. Người số 1 vẫn cầm con dao phay trong tay.
Người số 1
May quá, thoát rồi.
Hoạ sĩ
Giáo sư tha lỗi cho em nhé. Muốn giải quyết êm vụ này thì không được hở điều gì cho bọn nhà báo, giáo sư hiểu chưa?
Hoạ sĩ ra khuất. Người số 2 ra theo, giữa chừng dừng trước mặt ông Yên.
Người số 2
Khá lắm. Rất đáng khen. Không phun bậy phun bạ.
Người số 3
Có phun cũng chả ai tin cái đồ khốn kiếp. (Ra)
Người số 4 nhổ nước bọt, ra khuất.
Người số 1
Thế là ông và tôi được lên báo.
Ông Yên
Vâng, lên báo.
Người số 1
Sẽ nổi tiếng.
Ông Yên
Vâng, nổi tiếng.
Người số 1
Cho một hộp Partagas nhãn đen.
Ông Yên
Xin mời.
Người số 1
Nhớ ghi sổ.
Ông Yên
Vâng, cứ vô tư.
Người số 1
Nói thẳng nhé: Chỉ có quân khốn nạn mới lừa đàn bà như mi lừa chị Lài. (Định đi, nghĩ thế nào lại trả con dao phay cho ông Yên. Ra khuất)
Chỉ còn lại gia đình ông Yên và ông giáo vẫn ngồi trên nắp thùng.
Ông giáo
Xin lỗi bác Yên, tôi có nhắp mấy chén Mao Đài, ba bốn gì đó.
Ông Yên
Thôi không sao.
Gia đình ông Yên ra khuất.
Ông giáo
Tôi định đứng ra giúp bác nhưng bị mọi người xúm vào đánh, mà chính bác cũng ngăn tôi nữa. Ôi, bác Yên ôi, chúng ta là cái hạng người ngợm gì thế này. Một tỉ đô ô nhục thiêu đốt lòng ta. Bác cố lên, cố lên mà tranh đấu, giành lấy tính mạng mình, nhờ báo chí phanh phui sự thật, kíp lắm rồi, không còn thời gian nữa đâu.
Ông Yên
Tranh đấu gì nữa! Tôi bỏ cuộc rồi.
Ông giáo (ngạc nhiên)
Ơ hay, bác sợ quá hoá lú rồi hả?
Ông Yên
Tôi đã nhận ra là mình không có quyền.
Ông giáo
Không có quyền trước ai? Trước con mụ già khốn kiếp, con đĩ thập phương thay chồng xoành xoạch ngay trước mắt chúng ta, đồ vô liêm sỉ, rắp tâm thu mua linh hồn chúng ta đó ư?
Ông Yên
Nhưng rút cuộc thì lỗi tại tôi.
Ông giáo
Lỗi ư?
Ông Yên
Tôi đã khiến Lài thành người như thế và khiến tôi thành cái thằng tôi bây giờ, một tay hàng xén nhớp nhúa, lươn lẹo. Ông giáo ơi, tôi biết làm sao bây giờ? Đóng vai vô tội chắc? Nhưng nông nỗi này, hai lão già bị thiến, thằng hầu Bót, chiếc quan tài, một tỉ đô, tất cả là do tôi gây ra. Tôi hết rồi, giúp mình không nổi mà giúp các người cũng chẳng xong.
Ông giáo đứng dậy, khó khăn, loạng choạng.
Ông giáo
Tôi tỉnh ra rồi. Bỗng nhiên tôi tỉnh ra rồi. (Loạng choạng đến gần ông Yên) Bác nói đúng. Hoàn toàn đúng. Tất cả là tại bác. Còn bây giờ bác nghe tôi nói điều này, một điều rất then chốt. (Đứng nghiêm trước ông Yên, chỉ hơi lảo đảo) Người ta sẽ giết bác. Tôi biết như vậy ngay từ đầu, mà bác cũng biết như vậy từ lâu rồi, dù chẳng cái bản mặt nào ở Quy Lầy này muốn thừa nhận. Cám dỗ thì quá lớn mà cái nghèo của chúng ta lại quá cay đắng. Nhưng tôi còn biết thêm một điều. Rằng chính tôi cũng sẽ can dự. Tôi thấy mình đang biến dần thành một thằng sát nhân. Niềm tin của tôi vào tinh thần nhân bản đã hoàn toàn bất lực. Chính vì biết như thế nên tôi vùi đầu vào rượu. Bác Yên ơi, tôi cũng sợ chẳng kém gì bác. Lúc này thì tôi còn ý thức rõ, rằng một ngày nào đó sẽ lại có một bà lớn về thăm, rồi mỗi chúng tôi đều sẽ lâm vào cái cảnh như bác bây giờ. Nhưng vài tiếng đồng hồ nữa chắc tôi chẳng ý thức được gì nữa đâu. (Im lặng) Cho một chai Mao Đài nữa nào.
Ông Yên đưa chai rượu. Ông giáo lưỡng lự một thoáng, rồi cầm với thái độ dứt khoát.
Ông giáo
Bác ghi sổ cho tôi. (Chậm chạp ra khuất)
Ông Yên
Ô, nhà Bảo quên con dao phay.
Gia đình ông Yên trở lại. Ông Yên ngắm nghía cửa hàng, như trong mơ.
Ông Yên
Cửa hàng nhà ta bây giờ hiện đại quá. Mới tinh. Sạch sẽ, ngon lành. Đúng như mình hằng ước ao. (Cầm chiếc vợt tennis từ tay con gái). Con chơi tennis à?
Con gái ông Yên
Con mới tập được mấy buổi.
Ông Yên
Tập vào sáng sớm chứ không đi tìm việc, phải không?
Con gái ông Yên
Bọn bạn gái của con đứa nào cũng chơi tennis.
Im lặng.
Ông Yên
Can à, lúc ở trên phòng nhìn xuống đường, bố thấy con đang lái xe hơi.
Con trai ông Yên
Cái xe Daewoo bé xíu ấy mà, rẻ lắm.
Ông Yên
Con học lái xe từ hồi nào?
Im lặng.
Ông Yên
Không ra ga chờ việc, phơi lưng ra nắng nữa hả?
Con trai ông Yên
Dạ, vẫn thỉnh thoảng.
Con trai ông Yên ngượng ngùng khuân chiếc thùng lúc trước ông giáo ngồi ra sau cánh gà bên phải.
Ông Yên
Tôi mở tủ tìm quần áo sạch mặc ngày chủ nhật thì bỗng thấy một chiếc áo lông.
Vợ ông Yên
Đã mua đâu, mới đem về nhà mặc thử.
Im lặng.
Vợ ông Yên
Mình ơi, cả thị trấn này theo phong trào giật nóng, ai cũng nợ nần cả. Chỉ mỗi mình là… (Nổi đoá) Mình chỉ sợ vớ sợ vẩn, đúng là chả giống ai! Mọi chuyện sẽ được dàn xếp êm thắm chứ có gì mà sợ, ai thèm động đến sợi lông chân của mình làm gì. Chị Lài chỉ nói mồm thế thôi, chứ em thừa biết, chị ấy tốt bụng lắm.
Con gái ông Yên
Mẹ nói đúng đấy bố ạ.
Con trai ông Yên
Bố hiểu dần đi là vừa.
Im lặng.
Ông Yên (chậm rãi)
Hôm nay là thứ Bảy. Bố muốn đi chơi bằng cái xe con mới tậu, một lần này thôi. Bằng cái xe của nhà ta.
Con trai ông Yên
(ngần ngại) Bố muốn đi chơi ạ?
Ông Yên
Mấy mẹ con vào thay quần áo đẹp, cả nhà ta cùng đi.
Vợ ông Yên (ngần ngại)
Em cùng đi thế nào được? Chướng lắm.
Ông Yên
Có gì đâu mà chướng? Mình diện cái áo lông vào, nhân dịp này khai trương nó một thể. Để tôi thu dọn cửa hàng.
Vợ và con gái ông Yên ra khuất bên phải, con trai ông Yên ra khuất bên trái. Ông Yên lúi húi thu dọn, đếm tiền. Chủ tịch huyện ra, đeo súng.
Chủ tịch huyện
Chào bác Yên. Bác cứ làm đi, tôi chỉ tạt qua tí thôi.
Ông Yên
Vâng, không dám.
Chủ tịch huyện
Tôi mang cho bác khẩu súng.
Ông Yên
Dạ, cảm ơn.
Chủ tịch huyện
Đã lên đạn sẵn.
Ông Yên
Tôi không cần súng.
Chủ tịch huyện
Không phải là bác cần – nhưng người trong cuộc mới hiểu thế là thế nào.
Ông Yên
Là vấn đề sinh mạng tôi.
Chủ tịch huyện dựng súng cạnh quầy. Im lặng.
Chủ tịch huyện
Tối nay thị trấn ta có phiên họp toàn thể ở hội trường khách sạn Hoàng Đô.
Ông Yên
Vâng, tôi sẽ đến.
Chủ tịch huyện
Mọi người sẽ có mặt đông đủ. Ta sẽ bàn về trường hợp của bác. Tình hình hiện nay rất kẹt.
Ông Yên
Vâng, tôi cũng thấy thế.
Chủ tịch huyện
Chắc mọi người sẽ từ chối lời đề nghị.
Ông Yên
Vâng, có thể.
Chủ tịch huyện
Nhưng tất nhiên ai cũng có quyền nhầm lẫn.
Ông Yên
Vâng, tất nhiên.
Im lặng.
Chủ tịch huyện (thăm dò)
Trong trường hợp đó, bác có định chấp nhận bản án không, bác Yên? Vì báo chí cũng sẽ có mặt.
Ông Yên
Báo chí ư?
Chủ tịch huyện
Cả bên đài, bên truyền hình, bên chương trình thời sự trong tuần của đài truyền hình trung ương. Tình huống thật khó xử cho cả chúng tôi chứ không riêng gì bác, mong bác hiểu. Vì huyện ta là quê hương của bà lớn, lại thêm cái đám cưới vừa rồi của bà ấy nên ta bỗng nhiên nổi tiếng, đài báo muốn làm một cái phóng sự về truyền thống dân chủ nhân dân lâu đời của ta.
Ông Yên
(chăm chú dọn hàng, đếm tiền) Chắc ông chủ tịch không chính thức công bố lời đề nghị của bà ấy?
Chủ tịch huyện
Tôi định hướng báo chí vào việc bà Giang Cẩm Lai có thể sẽ lập ra một cái quỹ từ thiện, và người môi giới cho chuyện đó chính là bác, bạn trai thuở trước của bà ấy. Tình tiết này thì ai cũng biết rồi. Vậy là về bề ngoài, dù chuyện gì xảy ra bác vẫn rũ được mọi tai tiếng.
Ông Yên
Ông chủ tịch chu đáo quá.
Chủ tịch huyện
Nói thật nhé, tôi làm thế không phải vì bác, mà vì thương vợ con bác, họ là những người hiền lành lương thiện.
Ông Yên
Tôi hiểu.
Chủ tịch huyện
Chúng ta sòng phẳng, bác công nhận với tôi không nào? Cho đến giờ phút này, bác vẫn im lặng. Tốt. Nhưng giả sử bác giở chứng, muốn lên tiếng, thì buộc lòng chúng tôi phải giải quyết bằng cách khác, không cần thông qua phiên họp toàn thể.
Ông Yên
Tôi hiểu.
Chủ tịch huyện
Bác định thế nào?
Ông Yên
Tôi mừng là đã được nghe một lời đe dọa thẳng thừng.
Chủ tịch huyện
Bác Yên, tôi đâu có đe dọa bác, bác đe dọa chúng tôi thì có. Nếu bác lên tiếng, buộc lòng chúng tôi phải hành động. Hành động trước.
Ông Yên
Tôi sẽ không nói gì.
Chủ tịch huyện
Bất kể nghị quyết kiểu gì?
Ông Yên
Tôi sẽ chấp hành nghị quyết.
Im lặng.
Chủ tịch huyện
Bác Yên, tôi rất vui thấy bác đặt mình dưới quyết định của tập thể. Thế là trong con người bác vẫn còn một đốm sáng của ý thức danh dự. Nhưng bác có cho rằng không phải họp hành gì thì còn hay hơn không?
Ông Yên
Ông chủ tịch nói gì, tôi chưa hiểu.
Chủ tịch huyện
Lúc trước bác bảo không cần súng. Nhưng biết đâu, có khi bác vẫn cần thì sao.
Im lặng.
Chủ tịch huyện
Rồi sau đó chúng tôi chỉ việc bảo bà ta là chúng tôi đã trừng phạt bác, bà ta vẫn phải xuỳ tiền ra. Xin bác tin tôi, mở miệng đề nghị bác như thế này là tôi đã mất mấy đêm thức trắng. Mà thực ra, bổn phận của bác là tự kết thúc đời mình, tự đứng ra gánh lấy hậu quả như một thằng đàn ông chân chính, đúng không? Mà cũng vì tình quê hương, nghĩa cộng đồng. Bác thấy đấy, chúng ta nghèo xác xơ, chúng ta khốn khổ khốn nạn, con cái chúng ta đói rạc đủ đường.
Ông Yên
Nhưng các người đang sung sướng rồi còn gì.
Chủ tịch huyện
Bác Yên!
Ông Yên
Ông chủ tịch! Tôi đã trải qua cả một địa ngục. Tôi đã tận mắt thấy mọi người thản nhiên đi vay nợ, đã cảm thấy cái chết từ từ nhích lại theo mỗi dấu hiệu của đời sống khấm khá dần lên. Giá mọi người đừng bắt tôi phải chịu đựng nỗi khiếp đảm ấy, nỗi kinh hoàng rùng rợn ấy, thì mọi chuyện đã khác, ta có thể trò chuyện kiểu khác, tôi sẽ cầm lấy súng mà tự giải quyết. Vì cộng đồng. Nhưng giờ đây, tôi đã giam mình bao nhiêu ngày, đã chiến thắng sợ hãi. Đơn thương độc mã. Khó khăn vô cùng, nhưng tôi đã vượt qua. Không thể lùi được nữa. Bây giờ các người phải đứng ra mà làm quan toà xử tôi thôi. Bất kể ra sao, tôi sẽ chấp nhận bản án. Đối với tôi, đó là công lí. Đối với các người, đó là cái gì thì tôi không cần biết. Mong trời Phật phù hộ để các người vững tâm trước chính bản án mà các người sẽ phán. Các người cứ việc giết tôi, tôi không oán trách, không phản đối, không chống cự, nhưng đó là việc của các người, tôi rất tiếc là không làm thay được.
Chủ tịch huyện
(lại cầm lấy súng) Thật đáng tiếc. Cơ hội để gột rửa tai tiếng, để thành một con người còn chút lương thiện như vậy mà bác bỏ lỡ. Nhưng cũng khó mà mong một người như bác biết xử sự cho hợp lẽ.
Ông Yên
Lửa đây, ông chủ tịch.
Ông Yên bật lửa cho chủ tịch huyện châm thuốc. Chủ tịch huyện ra khuất. Vợ ông Yên
khoác áo lông, con gái ông Yên mặc váy đỏ xuất hiện.
Ông Yên
Trông mình sang trọng lắm.
Vợ ông Yên
Áo lông cừu non. Mặc bây giờ hơi nóng nhưng lát nữa là vừa. Đi xe gió lạnh phải cẩn thận.
Ông Yên
Chẳng khác gì một mệnh phụ.
Vợ ông Yên
Nhưng hơi đắt mình ạ.
Ông Yên
Li, váy của con đẹp đấy, nhưng có hơi bạo quá không con?
Con gái ông Yên
Úi dào. Bố lạc hậu rồi. Cái váy dạ hội của con ác chiến hơn nhiều.
Cảnh bài trí cửa hàng được dẹp. Sân khấu trống trơ. Con trai ông Yên khuân ra bốn chiếc ghế, tượng trưng chiếc xe hơi.
Ông Yên
Xe đẹp nhỉ. Cả đời mình nai lưng làm lụng, chỉ mong được chút của cải, chút tiện nghi, chỉ mong được đúng một cái xe như thế này. Bây giờ có xe đây, phải ngồi vào xem có cảm giác gì chứ. Vợ chồng mình ngồi ghế sau, con Li ngồi ghế trước với thằng Can.
Cả bốn người ngồi xuống ghế, như thể ngồi trong xe hơi.
Con trai ông Yên
Chạy một trăm hai ngon lành.
Ông Yên
Chậm thôi. Bố muốn ngắm cảnh quê hương, phố huyện, nơi bố đã sống gần bảy chục tuổi đời. Phố xá sạch sẽ. Nhà cửa sửa sang. Chảo bắt sóng truyền hình. Cây cảnh trước hiên, công viên cỏ mướt. Trẻ em nô đùa. Trai gái cầm tay. Ngôi nhà góc kia thật là hiện đại.
Vợ ông Yên
Rạp chiếu bóng do bên tổng công ti cà-phê vừa xây.
Con gái ông Yên
Úi giời, cái xe Mẹc S 600 của bác sĩ Như Linh kìa.
Ông Yên
Dải đồi với quãng đồng đằng kia hôm nay trông như giát vàng. Xe mình chìm trong bóng râm mênh mông, rồi nắng lại bừng lên. Nhà máy Vạn Nam vươn cần cẩu, xí nghiệp Bắc Môn giương ống khói, trông vĩ đại thật.
Con trai ông Yên
Thị trấn mình sẽ mua lại mấy hãng ấy.
Ông Yên
Hả?
Con trai ông Yên
(nói to hơn) Thị trấn mình sẽ mua lại mấy hãng ấy. (Bấm còi)
Vợ ông Yên
Nhìn kìa, xe gì ngộ nhỉ.
Con trai ông Yên
A Còng đấy mẹ. Thanh niên bây giờ mê lắm.
Con gái ông Yên
C’ est terrible.
Vợ ông Yên
Con Li nhà mình đang học tiếng Pháp với lại tiếng Anh.
Ông Yên
Ừ, học thế là thiết thực. Quán nước nhà Quýt Lờ kìa. Lâu lắm rồi tôi không ra đến ngoài.
Con trai ông Yên
Sắp thành điểm nhậu.
Ông Yên
Hả? Chạy nhanh thế, con nói to lên.
Con trai ông Yên
(nói to hơn) Sắp thành điểm nhậu! Gớm, đúng thằng Tốc Cờ rồi. Xe nào chả thua con Ferrari của nó.
Con gái ông Yên
Đồ tư sản đỏ mới phất!
Ông Yên
Bây giờ con lái về thung lũng Mưa đi. Qua chỗ đầm hoang, vào đường Bạch Dương, vòng một vòng quanh Đền Ngọc thờ Tiên Nữ. Mây dâng kín chân trời, tầng tầng lớp lớp như sắp nổi giông. Phong cảnh đẹp biết bao, ngập trong ánh chiều tà. Bố tưởng như hôm nay mới thấy lần đầu.
Con gái ông Yên
Như tâm trạng trong thơ Cố Thành.
Ông Yên
Hả?
Vợ ông Yên
Con Li nhà mình theo học cả văn chương.
Ông Yên
Cao siêu nhỉ.
Con trai ông Yên
Con Toyota của bác Bảo kìa, chắc vừa trên Mường Bẹt về.
Con gái ông Yên
Toàn chở lợn sữa.
Vợ ông Yên
Thằng Can nhà mình lái vững lắm. Vào cua rất êm. Đi xe với nó thì vô tư.
Con trai ông Yên
Con về số 1 đây, đường đang dốc.
Ông Yên
Bố đi xe đạp, đến đoạn này là mệt đứt hơi.
Vợ ông Yên
Trời bắt đầu lạnh, may mà có cái áo lông.
Ông Yên
Con đi nhầm rồi. Đường này ra suối Bạch. Bây giờ phải quay lại, rẽ trái mới đến rừng Cống Già.
Con trai ông Yên quay xe. Bốn người dân Quy Lầy, bây giờ đã ăn mặc tươm tất, mỗi người vác một thân cây hoặc cầm một nhành cây, khiêng một chiếc ghế băng ra. Cả đám xếp thành một khoảnh rừng.
Người số 1
Ta lại là tre, giang, trúc, nứa.
Người số 2
Là gõ kiến, cúc cu, nai vàng ngơ ngác
Người số 3
Ta là rêu xanh, gỗ mục
Người số 4
Là chốn hoang sơ đã bao kẻ ngợi ca.
Con trai ông Yên khum tay thổi toe toe như còi ô-tô.
Con trai ông Yên
Nai với niếc! Cứ nhông nhông chắn đường của người ta. Biến!
Người số 3 làm con nai nhảy đi.
Con gái ông Yên
Thú vật bây giờ cũng thích gần gũi con người. Văn minh cả rồi.
Ông Yên
Dừng xe ở đây đi con.
Con trai ông Yên
Vâng, thì dừng.
Vợ ông Yên
Mình định làm gì thế?
Ông Yên
Vào rừng. (Đứng dậy) Tiếng chuông chùa từ thị trấn vẳng sang nghe thật xao xuyến. Hết một ngày làm lụng.
Con trai ông Yên
Bốn gác chuông cả thẩy. Bây giờ nghe mới sướng.
Ông Yên
Rừng vàng rừng bạc, ôi rừng mùa thu. (Xăm xăm bước vào rừng)
Con trai ông Yên
Cả nhà đợi bố ở chỗ cầu Quy Lầy nhé.
Ông Yên
Không cần. Bố đi bộ qua rừng, về thẳng chỗ phiên họp tối nay.
Vợ ông Yên
Thế thì mẹ con tôi lên Phố Lúi xem phim.
Con gái ông Yên
So long, Daddy.
Vợ ông Yên
Mình ơi, lát nữa nhé!
Gia đình ông Yên đem ghế ra khuất. Ông Yên nhìn theo. Ngồi xuống chiếc ghế băng bên trái sân khấu.
Gió xào xạc. Từ cánh gà bên phải, Tót và Giót kiệu bà lớn Giang Cẩm Lai trong trang phục thường lệ ra. Giót đeo đàn ghi-ta sau lưng. Cạnh bà lớn là ông chồng số 9, người đoạt giải Nobel, cao, dong dỏng, tóc hoa râm, để ria mép (có thể do cùng một diễn viên đã đóng vai các ông chồng trước đóng). Sau cùng là người hầu.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Rừng Cống Già! Tót, Giót, dừng kiệu!
Ra khỏi kiệu, giương kính một tròng ngắm rừng, vuốt lưng người số 1.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Trúc vàng. Sắp phải đốn. (Trông thấy ông Yên) Ô, anh Yên, rất vui gặp anh ở đây. Tôi ra thăm rừng.
Ông Yên
Rừng Cống Già này chắc cũng của Lài rồi hả?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Đúng thế. Anh cho tôi ngồi cùng chứ?
Ông Yên
Xin mời. Tôi vừa chia tay với gia đình. Mẹ con nó đi xem phim. Thằng Can đã mua cái xe hơi.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Thế là có tiến bộ. (Ngồi xuống cạnh ông Yên)
Ông Yên
Con Li theo học văn chương. Cả tiếng Anh, tiếng Pháp.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Anh thấy chưa, chúng nó đã biết thế nào là sâu sắc, lí tưởng. Cậu Sót đâu, ra đây chào nào. Chồng số 9 của tôi, đoạt giải Nobel.
Ông Yên
Xin chúc mừng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Lúc nào dừng suy nghĩ thì ông ấy rất hay. Cậu Sót, dừng suy nghĩ xem nào.
Ông chồng số 9
Ơ, mợ…
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Không việc gì phải làm bộ.
Ông chồng số 9
Thôi được.
Ông ta dừng suy nghĩ.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Anh thấy không, bây giờ trông ông ấy như một nhà ngoại giao, làm tôi nhớ đến bá tước Holk, mỗi tội bá tước không viết sách. Bây giờ ông ấy định nghỉ việc, ở nhà viết hồi kí và quản lí tài sản của tôi.
Ông Yên
Xin chúc mừng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Tôi có linh cảm không hay lắm. Chồng là cái thứ để trưng bày chứ có phải đối tượng sử dụng đâu. Cậu Sót, ra kia nghiên cứu đi, khu phế tích lịch sử ở đằng kia, bên tay trái.
Ông chồng số 9 đi nghiên cứu. Ông Yên nhìn quanh.
Ông Yên
Hai lão già bị thiến đâu rồi?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Chúng hót linh tinh cả. Cho sang Băng Cốc, vào động nàng tiên nâu của tôi bên đó rồi. Tha hồ mà mơ màng, hút hít. Thằng hầu cũng sắp nối gót. Tôi không cần đến nó nữa. Bót đâu, cho một điếu Romeo et Juliette.
Người hầu từ phía sau tiến ra, trao cho bà lớn hộp đựng thuốc lá.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Anh làm một điếu chứ?
Ông Yên
Vâng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Đây. Bót, bật lửa!
Họ hút thuốc.
Ông Yên
Thơm nhỉ.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Hai đứa mình thường vào rừng này hút thuốc, anh nhớ không? Thuốc thì anh mua hay chôm của nhà con Mai Thi.
Người số 1 gõ chìa khoá vào tẩu.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Lại con chim bắt cô trói cột.
Người số 4
Cúc cu! Cúc cu!
Ông Yên
Con cúc cu nữa.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Bảo thằng Giót đàn cho anh nghe một bản nhé?
Ông Yên
Vâng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Thằng cướp của giết người may được ân xá này đàn hay lắm. Lúc tĩnh tâm suy tưởng, tôi rất cần đến nó. Chứ băng với đài thì tôi ghét.
Ông Yên
Bản „Suối mơ”.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Tôi biết anh thích nhất bản đó. Tôi đã bỏ công dạy cho nó.
Im lặng. Hút thuốc. Tiếng chim cúc cu và tiếng rừng xào xạc. Giót chơi bài „Suối mơ”.
Ông Yên
Lài có… Ý tôi muốn nói, chúng mình từng có một đứa con?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Dĩ nhiên.
Ông Yên
Con trai hay con gái?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Con gái.
Ông Yên
Lài đặt tên gì cho nó?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Giang Ngân
Ông Yên
Tên hay quá.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Tôi chỉ thấy mặt nó đúng một lần. Lúc vừa đẻ. Rồi người ta nẫng ngay, cho đi làm con nuôi.
Ông Yên
Mắt nó giống ai?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Lúc ấy đã mở đâu mà biết.
Ông Yên
Thế tóc?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Tóc đen, trẻ mới sinh chưa nhuộm tóc.
Ông Yên
Ừ.
Im lặng. Hút thuốc. Tiếng đàn.
Ông Yên
Nó chết ở đâu?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Ở nhà ai đó, tôi quên mất tên.
Ông Yên
Bệnh gì?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Viêm màng não. Hay bệnh gì khác cũng nên. Tôi có nhận được thông báo của chính quyền.
Ông Yên
Báo tử thì nên tin vào chính quyền.
Im lặng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Tôi vừa kể về con bé rồi. Bây giờ anh kể gì đó về tôi đi.
Ông Yên
Về Lài?
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Ừ, hồi tôi mười bẩy, lúc anh đang yêu tôi, chuyện thế nào nhỉ?
Ông Yên
Có lần trong kho thóc tôi phải tìm Lài mãi, cuối cùng thấy Lài trong cái xe bò, trên người chỉ còn mỗi cái áo, miệng ngậm một sợi rơm dài.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Anh vừa khoẻ vừa bạo. Anh đánh nhau với thằng công nhân đường sắt tán tỉnh tôi. Tôi lấy cái váy lót mầu đỏ lau vết máu trên mặt anh.
Tiếng ghi-ta ngưng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
„Suối mơ” xong rồi.
Ông Yên
Tôi thích cả bài „Quê hương là chùm khế ngọt”.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Bài ấy thằng Giót cũng biết chơi.
Tiếng ghi-ta chơi bài „Quê hương là chùm khế ngọt”.
Ông Yên
Sắp đến giờ rồi. Mình ngồi với nhau lần cuối trong khu rừng độc địa này, toàn chim cúc cu với gió lay cây.
Các diễn viên đóng cây rừng rung lá.
Ông Yên
Tối nay thị trấn sẽ họp phiên toàn thể. Tôi sẽ bị kết án tử hình và sẽ có người giết tôi. Ai giết, giết ở đâu, tôi không biết. Tôi chỉ biết là mình sẽ kết thúc một cuộc đời vô nghĩa.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Tôi đã yêu anh. Anh đã phản tôi. Nhưng tôi không quên cái giấc mơ ngày nào từng là hiện thực, giấc mơ về cuộc sống, về tình yêu, về lòng tin cậy. Bây giờ với bạc tỉ trong tay, tôi muốn tái hiện giấc mơ ấy, bằng cách huỷ diệt anh.
Ông Yên
Cảm ơn Lài đã đem vòng hoa cho tôi, nào hồng, nào cúc.
Gió lại xào xạc. Bà lớn lên kiệu.
Ông Yên
Bao nhiêu hoa trên quan tài, trông rất sang trọng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Tôi sẽ đưa quan tài chở anh về California. Sẽ xây cho anh một cái lăng trong khuôn viên dinh thự của tôi. Có tùng trúc bao quanh. Trông ra biển.
Ông Yên
Cảnh ấy tôi chỉ được xem trên bưu thiếp.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Biển xanh ngắt. Phong cảnh cực kì. Anh sẽ về đó. Về bên tôi mãi mãi.
Ông Yên
„Quê hương là chùm khế ngọt” cũng xong rồi.
Ông chồng số 9 trở lại.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Giải Nobel vừa đi nghiên cứu di tích lịch sử về. Thế nào, cậu Sót?
Ông chồng số 9
Di tích Đại La thế kỉ thứ 9, có lẽ do bọn Tàu tàn phá.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
Tiếc nhỉ. Cậu đưa tay cho tôi vịn. Giót, Tót, kiệu đâu! (Lên kiệu) Vĩnh biệt anh Yên nhé!
Ông Yên
Vĩnh biệt Lài.
Kiệu ra khuất phía sau, ông Yên vẫn ngồi trên ghế băng. Các diễn viên đóng vai cây rừng trút bỏ cành lá. Một tấm phông mang hình vòm nhà hát, trang hoàng đầy đủ rèm rủ, rèm cuốn, với dòng chữ „Đời cứ việc nghiêm trang, nghệ thuật vẫn cả cười”. Trưởng phòng công an trong bộ đồng phục rất oai, mới cứng, từ phía sau xuất hiện, đến ngồi cạnh ông Yên. Một phóng viên truyền hình ra, đứng trước ống kính nói vào microphone. Dân Quy Lầy lục tục kéo ra, tất cả đều thắng quần áo mới, trịnh trọng. Nhan nhản nhà báo, phóng viên nhiếp ảnh, quay phim.
Phóng viên truyền hình
Thưa quý vị khán giả, chúng tôi đã thu lại những hình ảnh tại ngôi nhà mà bà Giang Cẩm Lai cất tiếng chào đời; chúng tôi cũng đã có cuộc phỏng vấn lãnh đạo huyện; và bây giờ chúng tôi trực tiếp có mặt trong phiên họp toàn thể của nhân dân thị trấn Quy Lầy. Quý vị sẽ chứng kiến cao điểm chuyến viếng thăm của bà Giang Cẩm Lai tại quê hương Quy Lầy xinh xắn và đáng yêu của bà. Tiếc rằng người phụ nữ nổi tiếng này hôm nay không có mặt, nhưng ông chủ tịch huyện sẽ thay mặt bà công bố một đề nghị quan trọng. Buổi hôm nay diễn ra tại hội trường khách sạn Hoàng Đô, nơi đại thi hào Nguyễn Du từng trọ lại nhân một chuyến đi sứ. Sân khấu vốn dành cho các sinh hoạt đoàn thể hoặc các chương trình biểu diễn của đoàn nghệ thuật Phố Lúi, nay là chỗ dành cho nam giới - theo phong tục địa phương, như ông chủ tịch vừa cho biết. Phụ nữ tập trung ở các hàng ghế dành cho cử toạ bên dưới - đó cũng là truyền thống địa phương. Không khí rất trang trọng và hồi hộp tột độ. Chương trình thời sự trong tuần của đài truyền hình trung ương, các đồng nghiệp của tôi bên đài truyền thanh, phóng viên báo chí từ khắp nơi trên thế giới cũng có mặt. Bắt đầu rồi. Ông chủ tịch chuẩn bị phát biểu.
Phóng viên truyền hình cầm microphone và đám quay phim sáp lại chủ tịch huyện. Ông ta đứng giữa sân khấu, dân Quy Lầy vây thành hình bán nguyệt xung quanh.
Chủ tịch huyện
Thưa bà con đồng bào Quy Lầy, tôi xin khai mạc phiên họp toàn thể của chúng ta hôm nay. Chương trình nghị sự chỉ xoay quanh một vấn đề. Tôi xin hân hạnh thông báo như sau: Quý bà Giang Cẩm Lai, người đồng hương danh giá của chúng ta, có dự định hảo tâm tặng Quy Lầy một tỉ đô-la.
Tiếng xì xầm lan khắp giới báo chí.
Chủ tịch huyện
Năm trăm triệu cho công quỹ của thị trấn, năm trăm triệu chia đều cho các gia đình.
Im phăng phắc.
Phóng viên truyền hình
(giọng trầm hẳn) Thưa quý vị và các bạn. Thật là một tin vô cùng giật gân. Một quỹ tài trợ khiến toàn thể dân chúng thị trấn nhỏ bé này đột nhiên thành người giầu có, và như vậy đích thị là một trong những thử nghiệm xã hội tầm cỡ nhất của thời đại chúng ta. Dân chúng vẫn chưa hết choáng váng. Im phăng phắc. Mọi gương mặt đều tràn đầy xúc động.
Chủ tịch huyện
Bây giờ tôi xin nhường lời cho ông giáo.
Phóng viên truyền hình cầm microphone sáp lại ông giáo.
Ông giáo
Thưa bà con Quy Lầy! Chúng ta cần ý thức rõ rằng phu nhân Giang Cẩm Lai trao cho ta món quà này với một dụng ý nhất định. Dụng ý gì vậy? Phu nhân tung tiền, phu nhân rắc vàng bạc châu báu để chúng ta được sung sướng ư? Để nâng cấp nhà máy Vạn Nam? Để đầu tư vào mỏ thiếc Chân Mây, vào hãng gạch Bắc Môn? Không, chúng ta đều biết là không phải. Điều mà phu nhân Giang Cẩm Lai mong mỏi trọng đại hơn nhiều. Đó là công lí, vâng, một tỉ đô-la cho công lí. Phu nhân mong muốn cộng đồng ta chuyển mình thành một cộng đồng tôn trọng công lí. Chúng ta phải ngạc nhiên tự hỏi: Chẳng lẽ trước đây ta chưa là một cộng đồng tôn trọng công lí?
Người số 1
Chưa bao giờ!
Người số 2
Chúng ta còn dung thứ một tội ác!
Người số 3
Một bản án sai lầm!
Người số 4
Một vụ man khai!
Tiếng một phụ nữ
Một thằng khốn nạn!
Tất cả
Hoàn toàn chính xác!
Ông giáo
Đồng bào Quy Lầy thân mến! Đúng là có một sự thật cay đắng: Chúng ta đang dung thứ cho một vụ việc đi ngược lại công lí. Tôi đủ sức nhận ra cái triển vọng vật chất mà một tỉ đô-la có thể đem lại; tôi không hề quên rằng nghèo đói là nguyên nhân của biết bao tệ hại và khốn khổ khốn nạn, nhưng phải nói cho thật rõ: vấn đề không phải là tiền, (vỗ tay nhiệt liệt) không phải là giàu có, phồn vinh, xa hoa, vấn đề là chúng ta có đồng tâm nhất trí, mong thực hiện công lí hay không, mà chẳng riêng gì công lí, đó còn là mọi lí tưởng cao đẹp mà ông cha ta đã sống, chiến đấu và hi sinh cả tính mạng để gìn giữ, những lí tưởng làm nên giá trị nền tảng của văn minh phương Đông! (Vỗ tay nhiệt liệt) Tình hình đã trở nên hết sức nguy cấp, khi tình thương đồng loại bị xâm phạm, khi điều răn hãy che chở kẻ yếu bị coi thường, khi tình nghĩa vợ chồng bị báng bổ, toà án bị lường gạt và một người mẹ trẻ bị đẩy vào bước đường cùng. (Dân chúng la ó phụ hoạ) Vì những lí tưởng kể trên, vâng mệnh trời, chúng ta buộc phải ra tay, ra tay đẫm máu cũng đành. (Vỗ tay nhiệt liệt) Sự giầu sang chỉ thực sự có ý nghĩa khi đó là suối nguồn của giầu ân sủng, nhưng ân sủng chỉ đến với những ai khát khao ân sủng. Hỡi đồng bào Quy Lầy, đồng bào có cái khát khao đó không? Cái khát khao của tâm linh chứ không phải cái khát khao tầm thường của thân xác? Tôi, hiệu trưởng trường trung học cơ sở Quy Lầy, muốn đặt cho đồng bào câu hỏi ấy. Chúng ta chỉ có quyền nhận một tỉ đô-la của bà Giang Cẩm Lai khi chúng ta sẵn sàng thực hiện điều kiện kèm theo món quà ấy, khi chúng ta không thể dung thứ cái Ác, không thể tiếp tục sống trong một thế giới phi công lí. Thưa đồng bào Quy Lầy, xin đồng bào hãy suy nghĩ kĩ. (Vỗ tay rầm rầm)
Phóng viên truyền hình
Thưa quý vị khán giả, quý vị đang nghe tiếng vỗ tay nhiệt liệt. Tôi vô cùng xúc động. Bài phát biểu của ông hiệu trưởng cho thấy một tầm vóc đạo đức phi thường mà ngày nay rất tiếc đã trở thành hiếm hoi. Nó đã dũng cảm chỉ ra những tệ nạn nói chung, những bất công vốn tồn tại ở mọi nơi, ở bất kì đâu trong xã hội loài người.
Chủ tịch huyện
Ông Nguyễn Văn Yên.
Phóng viên truyền hình
Bây giờ lại đến lượt ông chủ tịch huyện phát biểu.
Chủ tịch huyện
Ông Nguyễn Văn Yên, tôi sẽ đặt cho ông một câu hỏi.
Trưởng phòng công an huých ông Yên. Ông đứng dậy. Phóng viên truyền hình cầm microphone sáp lại.
Phóng viên truyền hình
Thưa quý vị khán giả, đây là ông Nguyễn Văn Yên, bạn trai thuở trẻ của bà Giang Cẩm Lai, người đã đứng ra đề nghị lập quỹ Giang Cẩm Lai và được nhà từ thiện đó chấp nhận. Ông Yên năm nay gần bẩy mươi tuổi, một người đàn ông Quy Lầy chân chính. Ông đang rất xúc động, đầy biết ơn, đầy vẻ mãn nguyện kín đáo.
Chủ tịch huyện
Ông Yên, nhờ ông mà chúng tôi có thể được nhận quỹ tài trợ này, chắc ông hiểu rõ như vậy?
Ông Yên nói gì rất khẽ.
Phóng viên truyền hình
Xin ông nói to lên cho khán giả truyền hình nghe rõ.
Ông Yên
Vâng.
Chủ tịch huyện
Chúng tôi nhận hay không nhận hảo tâm của bà Giang Cẩm Lai, tập thể quyết định thế nào chắc ông đều tôn trọng?
Ông Yên
Tôi sẽ tôn trọng.
Chủ tịch huyện
Có ai muốn hỏi ông Yên điều gì không?
Im lặng.
Chủ tịch huyện
Có ai có ý kiến gì về quỹ tài trợ của bà Giang Cẩm Lai không?
Im lặng.
Chủ tịch huyện
Nhà chùa có ý kiến gì không?
Im lặng.
Chủ tịch huyện
Y tế có ý kiến gì không?
Im lặng.
Chủ tịch huyện
Mặt trận tổ quốc có ý kiến gì không?
Im lặng.
Chủ tịch huyện
Thế thì ta chuyển qua lấy biểu quyết.
Im lặng. Chỉ có tiếng máy quay phim chạy xè xè và đèn máy ảnh chớp loé.
Chủ tịch huyện
Ai thành tâm mong muốn thực thi công lí thì giơ tay.
Tất cả giơ tay, trừ ông Yên.
Phóng viên truyền hình
Thật là ấn tượng. Một không khí im lặng đầy thành kính. Không có gì, ngoài một rừng cánh tay giơ cao, như lời thề vĩ đại cho một thế giới tốt đẹp hơn, công bằng hơn. Chỉ có ông già kia là ngồi bất động, choán ngợp bởi niềm vui. Ông đã đạt được mục đích, quỹ tài trợ do hảo tâm của người bạn gái thuở trẻ đã ra đời.
Chủ tịch huyện
Như vậy là quỹ tài trợ của bà Giang Cẩm Lai đã được chấp nhận. Tất cả đều nhất trí. Không phải vì tiền...
Tất cả
Không phải vì tiền.
Chủ tịch huyện
Mà vì công lí...
Tất cả
Vì công lí.
Chủ tịch huyện
Và lương tri thúc giục...
Tất cả
Lương tri thúc giục.
Chủ tịch huyện
Vì chúng ta không thể sống mà tiếp tục dung thứ một tội ác trong cộng đồng này.
Tất cả
Không thể sống mà tiếp tục dung thứ một tội ác trong cộng đồng này.
Chủ tịch huyện
Phải nhổ sạch tội ác...
Tất cả
Nhổ sạch tội ác
Chủ tịch huyện
Để tâm hồn ta...
Tất cả
Tâm hồn ta...
Chủ tịch huyện
Và những tài sản thiêng liêng không bị ô uế.
Tất cả
Tài sản thiêng liêng không bị ô uế.
Ông Yên (hét lên)
Trời ơi!
Mọi người đứng nghiêm, trang trọng giơ tay, nhưng bỗng nhiên máy quay phim của ch?