Phần XII
Một chú bé mười lăm tuổi, khá kẻng trai, tay đút túi quần đi trên hè phố, vừa đi vừa hát mải mê. Đôi mắt cậu bé mơ màng làm sao… Nguyên nghĩ, anh nhớ lại hồi anh mười lăm tuổi, ngờ nghệch hơn và còn trẻ hơn chú bé ấy nhiều. Mười lăm tuổi bây giờ, đã biết hát bài hát về tình yeu. Mười lăm tuổi ngày xưa, anh đứng dưới gốc ổi, nước mắt chảy ròng ròng vì bị tước đi một miếng bánh ngọt…
Cô chủ quán cà phê đi tới bàn:
- Anh gọi cà phê đen?
- Vâng.
Nguyên gật đầu, đón tách cà phê từ tay cô gái xinh đẹp, mặc quần Jin trắng và áo pun đỏ, giống nữ diễn viên hơn là giống cô bán giải khát. Anh gọi:
- Cho tôi xin một bánh ngọt nữa.
- Vâng, có ngay.
Cô gái trả lời và gần như tức khắc, đem ra chiếc bánh gatô nữa. Nguyên gạt chiếc đĩa trống sang một bên, anh đã ăn hai chiếc bánh ngọt mà vẫn đói cồn cào. Buổi sáng uống nhiều càphê quá mà không kịp ăn lót dạ. Bây giờ, sau khi đã xong việc, lẽ ra có thể kiếm một miếng bánh mì hoặc một bát phở nhưng anh lại mắc hẹn với Nguyễn Trung, một cán bộ trẻ của toà án. Đồng hồ đeo tay của Nguyên chỉ mười giờ kém mươi lăm. Chàng trai này đã trễ hẹn năm phút. Nguyên đoán chắc có một sự cố nào đó bởi lẽ trong những lần hẹn trước, không bao giờ Trung đến trễ một giây. "Trước ba phút, đó là nguyên tắc bất di bất dịch của tôi từ khi vào trường đại học, dù là lên lớp, hay đi gặp người yêu"
Trung đã nói với anh như vậy ngay từ khi hai người hẹn gặp nhau buổi đầu tiên, với vẻ cứng rắn và tự tin hiếm có ở những chàng trai hai mươi bảy tuổi. Đó là một thanh niên mảnh khảnh, dáng đi vội vã, cặp mắt sáng và chiếc cằm vuông lúc nào cũng xanh rì những râu. Trong cách nhìn ngắm xung quanh, Trung bộc lộ sự từng trải và bình tĩnh mà nhiều người ở lứa tuổi sáu mươi cũng còn phải tìm kiếm. Khoé miệng cười, cái nheo mắt tinh quái giễu cợt, lối rọi thẳng vào mặt người đối diện từng chùm tia nhỡn quang bỏng rát khi cần thiết… Tất thảy đều chinh phục Nguyên. Anh cảm nhận được ở chàng trai đó hình anh của chính mình mười năm trước, nhưng cứng cáp hơn, dạn dày hơn và thấm sâu hơn. Các đặc tính ấy vô cùng cần thiết cho sự phát triển của xã hội, bởi lẽ nó là một trong những cây cầu thang để cho thế hệ sau leo cao hơn thế hệ trước…
Mười giờ kém mười một phút. Trung vẫn chưa tới. Cậu bé lúc nãy đã quay lại, đi ngang qua tiệm càphê Nguyên ngồi, hát say mê như chỉ có một mình giữa thế gian:
Rồi trời mịt mùng
Làn mưa rơi xoá nhoà
Hình bóng em tôi
Lời bài hát buồn quá, và khiến người đàn ông chạnh lòng
Hình bóng em tôi
Chìm dần trong gió mưa…
Cậu bé vẫn gào lên, không biết người đàn ông rầu rĩ ngồi trong quán giải khát kia đang muốn nức nở theo… hai tay đút túi, nó đi xa dần, tiếng hát nhỏ dần theo. Nguyên ngồi lặng, đuổi theo những lời hát, trí nhớ xót xa của anh trôi như con thuyền xuôi dòng nước. Đám khói thuốc lá mỗi lúc một toả mờ bầu không gian trong quán trà chật hẹp. Nguyên không nhớ rằng mình còn đang hút thuốc, đốm lửa liếm dần tới tận ngón tay anh. Lúc đầu ngón tay bỏng rát khiến người đàn ông thức tỉnh, ném mẩu thuốc vào bình gạt tàn cũng là lúc Nguyễn Trung bước vào:
- Xin lỗi, xin lỗi anh… Chàng trai nói:
- Tôi không thể thoát khỏi một tai nạn bất ngờ, vừa cách đây hai mươi phút.
Trung ngồi xuống ghế, giơ tay xua làn khói ngột ngạt trong phòng. Nguyên bảo:
- Tôi chắc có sự cố bất ngờ nào đấy, vì anh luôn luôn là người đúng hẹn… Anh dùng gì?
- Cho tôi một càphê đen như anh thôi…
Trung đáp và móc túi ra một gói nhỏ:
- Đây này, sự cố đây này… Anh hãy xem đi…
Nguyên cầm lấy cái gói xinh xẻo ấy, đoán chắc là một vật có giá trị. Anh mở hai lớp giấy gói, thấy một chiếc hộp nhung đỏ thắm, có hình những bông hồng mạ vàng trên nắp và đường hoa văn cực kì tinh xảo chạy quanh. Giữa nắp và đáy hộp còn nguyên tem dán.
- Anh chưa mở ra xem hay sao?
Nguyên hỏi.
- Chưa.
Trung lắc đầu, uống một ngụm càphê nóng cô chủ quán vừa đem ra và nói thêm:
- Anh mở ra đi, đó là một điều thú vị. Càng giống như sự thú vị của người được mời cắt băng khánh thành một công trình xây dựng hoặc một cuộc triển lãm..
Chàng trai nheo mắt lại, và những tia sáng đầy vẻ bỡn cợt hiện lên trong mắt anh. Nguyên mỉm cười bóc tem bảo hiểm, lật nắp hộp: Trong lớp nhung lót đen óng ánh, nổi bật lên chiếc đồng hồ phụ nữ vỏ và dây đeo bằng vàng tây: A… Cả hai người cùng thốt ra tiếng kêu một lúc:
- Rađô mười bốn hạt xoàn, thứ đồng hồ của loại dân giàu có nhất thời nay đấy… Anh xem, ông Nguyễn Thanh Hoà chịu chơi không?
Trung nói, uống một ngụm càphê cuối cùng. Nguyên chìa bao thuốc ra:
- Anh hút cho vui.
- Không, anh đãng trí thật. Tôi có hút thuốc đâu?... Chúng ta gặp nhau lần này là lần thứ bao nhiêu rồi mà anh vẫn cứ chìa bao thuốc ra như lần đầu.
- A… xin lỗi. Có lẽ tôi lẫn rồi.
- Chưa, chưa lẫn đâu… Nhưng chắc chắn anh bị phân tâm bởi một điều gì đó…
Nguyên im lặng không trả lời, trong thâm tâm, anh thốt lên tiếng kêu: “Thằng bé này thông minh thật”. Trọng không chờ Nguyên, nói tiếp:
- Bây giờ chúng ta vào chuyện chính: Trước khi tôi tới đây hai mươi phút, có một người đàn ông tầm thước, da đen, trông ủ rũ đứng chờ trước cửa. Khi tôi vừa mở cửa định dắt xe ra, anh ta liền hối hả bước vào và đóng ngay hai cánh cửa lại. Sau đó, không chờ tôi hỏi, anh ta tự xưng là đại diện cho một số đông anh em nhân viên văn phòng và lái xe thuộc cơ quan Nguyễn Thanh Hoà. Theo anh ta, đa số anh em rất thương thủ trưởng và rất tiếc cho lỗi lầm của thủ trưởng, rằng đó là một người tài ba và có rất nhiều thành tích cách mạng, rằng so với các khuyết điểm hoặc các nhầm nhặt, cống hiến của thủ trưởng Hoà vẫn nhiều hơn gấp bội, rằng quần chúng mong chờ ngày thủ trược được về để điều hành cơ quan… Sau rốt, anh ta tặng tôi… à không, tặng cho người yêu của tôi một kỉ niệm… Tôi buộc anh ta mang về, nhưng anh ta lủi nhanh như một con chuột ngày. Tôi không muốn chạy ra phố kêu gọi ầm ĩ, vả lại… tôi muốn mang tới đây để anh có thêm một bằng cớ nữa. Bây giờ, anh hãy giữ lấy nó. Anh giữ có lợi hơn tôi khi chúng ta công bố sự thật này… Nhưng còn người đàn ông kia, anh có biết anh ta là ai không, và vì lý do nào anh ta làm việc ấy?
- Đó là một tù binh của Hoà, sự sống còn của ông ta phụ thuộc vào sự sống còn của y… Nhưng đó là nhân vật thứ yếu. Việc tôi nhờ anh đã tới đâu rồi? Sở dĩ tôi hối thúc anh vì tổng biên tập báo đã về nước sáng hôm qua. Sáng nay ông ta còn nghỉ nhưng chiều nay, chắc chắn ông ta sẽ tới cơ quan và tôi muốn có niềm tin chắc chắn vào điều tôi định nói.
- Tôi đã thu thập toàn bộ những tài liệu liên quan và hồ sơ pháp lý vụ án cho anh. Tất cả đã nằm gọn trong tủ riêng tại nhà tôi. Nhưng bây giờ, tôi sẽ mời anh làm một trắc nghiệm…
Trung xem giờ và nói thêm: - Ta đi cho sớm. Khoảng hai mươi phút nữa mới tới giờ điểm. Anh hãy gói lại nguyên xi chiếc đồng hồ và bỏ nó vào túi cho tôi… Được rồi, túi áo anh có thủng không đấy? Nếu mất, cả hai chúng ta sẽ lâm nạn, và không ai bào chữa nổi cho mình.
Nguyên thanh toán tiền cho chủ quán và họ cùng đi ra. Hai người đạp xe song song, nhưng không ai nói với ai điều gì. Tới cột đồng hồ trước cửa rạp hát Hồng hà, Trung bảo Nguyên:
- Chúng ta đứng ở đây. Lát nữa, vợ của tay Hoà sẽ từ chợ ra, cô em gái tôi đã đoán chắc như vậy, mình sẽ mời bà ta vào nhà hỏi chuyện. Anh im lặng nhé, mọi việc để mặc tôi.
Nguyên gật đầu, anh hồi hộp đôi chút. Trung dường như không để ý tới anh nữa, đôi mắt sáng chói của chàng trai nhìn thẳng về phía trước, nới đám người nội trợ đang đi đi lại lại, nhộn nhạo và rối rắm với đủ màu sắc áo, đủ kiểu tóc, kiểu khăn, đủ các gương mặt…
- Con em tôi kia kìa…
Chàng trai nói, Nguyên nhìn theo anh mắt Trung, thấy một thiếu phụ trẻ, rất trẻ, nét giống Trung nhưng ôn hoà hơn, mập mạp hơn. Nước da anh trai xanh xao, còn gương mặt cô em lại đỏ hồng như đánh phấn:
- Nó mới ở cữ được tám tháng.
Trung nói thêm, dường như để giải thích cho ánh mắt băn khoăn của Nguyên. Một lần nữa, Nguyên phải thầm thốt lên tiếng kêu ngạc nhiên thán phục trong lòng. Chàng trai vẫn nhìn về phía cô em gái, dường như nhỡn lực của anh có sức hút mạnh và chính xác siêu nhiên nên cô gái đang lúi húi chọn rau bỗng ngẩng đầu lên và ngay tức khắc giơ tay ra hiệu cho Trung. Rồi cô đi về phía dãy người đang nối đuôi nhau trước quầy bán thịt, nói gì đó với một người đàn bà mặc áo xanh. Khoảng vài giây sau, cô đưa bà ta ra khỏi đám đông đi về phía hai người chờ. Khoảng cách mỗi lúc một ngắn dần và Nguyên nhận ra người đàn bà mặc áo xanh kia đã già, khoảng gần sáu mươi hoặc kém chút ít. Một khuôn mặt dài, ảo não với hai nếp nhăn dài vòng quanh mép. Bà ta có cái dáng đi khá đặc biệt, người lúc lắc chao đảo sang hai bên và đầu luôn luôn chúi về phía trước.
- Chào bà.
Khi Trung cất tiếng chào, bà ta giật phắt người, ngẩng mặt lên:
- Ôi, không dám, chào anh… chào hai anh…
Nguyên nhìn rõ đôi mắt nhỏ, đục, hốt hoảng như mắt con chim sa lưới. Trên gò má, sau đuôi mắt chi chít những nếp nhăn dài và sâu. Anh chợt se lòng, Trung nói:
- Chúng tôi có vài điều muốn hỏi bà. Xin bà vào nhà cô Trinh chơi.
- Tôi… tôi có biết gì đâu? - Người đàn bà lắp bắp – Tôi không biết gì cả…
- Chúng tôi chỉ hỏi những đièu bà biết.
Chàng trai đáp với giọng nhẹ nhàng. Cô em gái nói thêm:
- Bà đừng lo, mọi chuyện đơn giản thôi… Bà có lỗi gì đâu mà ngại…
Cô mở cửa, bước vào nhà, mọi người vào theo. Nhà Trinh tuy gần chợ, nhưng khi khép hai cánh cửa gỗ dày lại trở nên yên tĩnh. Cô pha nước, sắp chén đầy đủ cho anh rồi vào buồng trong, sau khi nói thêm một câu khích lệ với người đàn bà. Bà ta thu hai tay vào lòng, mắt chăm chăm nhìn xuống chén nước. Một khoảnh khắc yên tĩnh trôi qua. Nguyên chờ đợi, và Trung cất tiếng:
- Nhà bà nhiều khách lắm phải không?
- Không.
Người đàn bà đáp tức thì, đôi mắt chớp chớp như để giữ gìn những ý định thầm kín bên trong. Đó chắc chắn là một lời nói dối, nhưng nét mặt Trung không xao động. Hình như anh đã quá quen với những câu trả lời đại loại như thế. Chàng trai tiếp tục hỏi bằng một giọng bình thản:
- Nhà bà ít khách lắm à?
- Không… à… vâng. Nhà tôi ít khách.
- Giám đốc một đơn vị vận tải lớn như vậy mà không có khách tới giao dịch hay sao?
- Không, tôi không biết.
- Còn bạn? Ông Hoà khong có bạn à?
- Không, không… Mà nếu có, chắc ông ấy tiếp ở cơ quan.
- Từ ngày ông Hoà bị giam giữ, không có ai đến nhà bà à?
- Không có ai.
- Ai đi tiếp tế cho ông Hoà, bà hay các con bà?
- Các con tôi.
- Ai thường xuyên làm việc ấy? Anh Huy, Anh Hoàng hay chị Xoan?
- Tôi không biết. Chúng nó tự cắt lượt nhau.
- Mọi việc xảy ra trong gia đình bà, không ai bàn bạc với bà hay sao?
- Không ai cả.
- Bao giờ con trai thứ hai của bà được gọi đi làm Luận án phó tiến sĩ ở Hung?
- Tôi không biết. Mọi sự ở bố con nó với nhau.
- Chị Hoan vừa xây xong một căn nhà hai tầng đẹp lắm, bà tới thăm chưa?
- Không, không... Người đàn bà lắc đầu:
- Con gái đã lấy chồng, tôi không để mắt tới nữa...
Bà ta trả lời vẫn một giọng đều đặn như những giọt mưa nhỏ từ mái tranh xuống, không chút lay động, không chút do dự băn khoăn. Nguyên bắt đầu sốt ruột, anh thấy Trung ngồi im phăng phắc hai tay đặt trên bàn, nét mặt thản nhiên tới mức độ đáng ngờ vực.
- Anh Hoàng con bà vừa được đề bạt lên trường phòng điều phối, bà đã tổ chức ăn mừng chưa?
Chàng trai tiếp tục hỏi, giọng nhẫn nại.
- Tôi không biết chuyện đó.
Người đàn bà đáp với vẻ gan góc lì lợm hơn. Mặt bà ta tựa như một hang sâu đã được bít bằng các viên đá tảng, tăm tối và bền vững.
- Anh Hoàng đã tập kết đầy đủ nguyên vật liệu để xây nhà mới. Bà xem kiểu vẽ biệt thự tương lai chưa? Của một kiến trúc sư trẻ tuổi có tài vừa tốt nghiệp đại học kiến trúc ở Xôphia về.
- Không, tôi không biết gì cả.
Tới đó, Trung đột nhiên dằn giọng xuống. Và sự biến đổi âm thanh khiến bà ta giật thót người lên:
- Điều này, bà phải biết…
Những tia sáng nhọn như kim từ đôi mắt chàng trai phóng thẳng về phía trước. Luồng nhỡn quang bỏng rát ấy khiến gương mặt người đàn bà đờ dại.
- Bà có một ngôi nhà rất đẹp ở quê bà - Hải Hưng. Năm gian trên làm nhà thờ họ. Ba gian dưới là nơi bà cụ sinh ra bà và người em trai tàn tật của bà sống với nhau.
Người đàn bà vẫn ngồi như phỗng. Đôi mắt bà ta giống như đá đeo, không nhìn vào điểm nào đó giữa không gian. Chúng trơ trơ, tựa hồ mắt những pho tượng trong bóng tối hậu cung của đền chùa. Chúng mù loà, hoặc chúng nhìn vào đáy nước hư vô…
- Bà là người con hiếu thảo, cho tới hiện nay, mẹ bà và em bà vẫn dựa vào bà mới có được một đời sống sung túc. Có phải vì ngôi nhà tám gian ấy mà bà viết đơn kháng án cho ông Hoà chín năm trước, và bà đã vu cho anh Tiến, bố cháu Vũ Thúy Hồng tội hiếp dâm con gái không?
Không có tiếng trả lời. Cả khuôn mặt lẫn đôi mắt mờ đục của người đàn bà biến thành vực thẳm.
- Cách đây năm hôm, ông Hoà đã cho người cháu ruột gọi ông ấy về Hải Hưng, bán năm gian nhà trên để lấy tiền chạy chọt.
Từ cái khuôn mặt bất động như tảng đá vụt lên cơn dao động, các nếp nhăn có rúm lại quanh hố mắt và hai bên mép. Và từ đôi mắt đờ dại tối tăm kia bỗng toé lên tia lửa điên cuồng, hoảng loạn.
- Điêu… không phải. Đấy là chuyện điêu toa..
Trung rút trong túi áo ngực một chiếc phong bì bằng giấy viết học trò kẻ ô, dán lem nhem. Những dòng chữ xiên xẹo đề trên mặt trước, to như chữ học sinh vỡ lòng:
Em Trương Văn Từu
Thôn... xã... huyện.... tỉnh Hải Hưng
Gửi chị Trương Thị Tựu
số nhà... Phố... Hà Nội
Dưới chữ Hà Nội viết hoa là một nét gạch run rẩy. Mặt người đàn bà trắng bợt như ngâm nước, những ngón tay quờ quạng mãi không mở được phong bì. Gian phòng im lặng tới mức những tiếng động của phố xá dù rất nhỏ cũng vang lên rõ mồn một. Trung nói tiếp:
- Có phải đấy là cái giá mà ông Hoà đã mặc cả với bà chín năm trước không?
Người đàn bà không trả lời, gương mặt vừa nhợt nhạt đã xám lại như tro. Đôi mắt hoang vắng tựa một ngôi nhà sụt mái. Trung tiếp:
- Vì cái giá ấy bà đã vu khống cho một con người cái tội ác đê hèn nhất.
Anh ngừng lại giây lát, hạ giọng, khẽ khàng:
- Có bao giờ bà nghĩ lại việc làm đó hay không?...
- Có...
Người đàn bà chợt cất tiếng trả lời, giọng khàn khàng như mèo đực gào đêm:
- Tôi có nghĩ, có nghĩ... Nhưng tôi làm sao được. Đã mười mấy năm nay, lão ấy có nhòm ngó gì tới tôi đâu? Tôi là mụ đầy tớ cho bố con lão ấy ở trong nhà: Nào cơm canh, chợ búa, giặt giũ, giỗ tết... Cái lũ bạc như vôi ấy chỉ quý bố chúng nó thôi. Lão ấy quyền thế cao, tiền bạc nhiều, lão lo từ công việc, tới nhà cửa, chồng vợ, con cái cho chúng. Còn tôi, tôi biết cho chúng nó cái gì?... Thế mà tôi lại đẻ ra cái lũ ấy, nên tôi vẫn phải thương, phải yêu chúng. Chiều ý lão Hoà, tôi vẫn còn nhà cửa, con cháu, cơm ăn áo mặc. Trái ý lão, tôi ra đứng đường... tôi biết làm sao?... Trên đời, chỉ có hai người đoái hoài tới than tôi, bà cụ dưới quê với cái thằng Què...
Tới đó, từ đôi mắt đục mờ những tia máu rỏ rai hai giọt lệ lớn. Chúng lăn qua gò má và rớt xuống tận cằm. Người đàn bà ngồi yên, không cất lên một tiếng nấc nhỏ, nhưng những giọt nước mắt cứ nối nhau troà qua mi, theo đúng lối của giọt lệ đầu tiên mà chảy xuống. Giờ lâu, bà ta đưa tay chùi nước mắt, gương mặt héo úa ngước lên:
- Tôi có phải ngồi tù không?... tù cũng được.
Trung không đáp, anh bảo người đàn bà với giọng nhẹ nhàng, nhưng lạnh lẽo:
- Bà có thể về được rồi.
Quay vào trong, anh gọi:
- Cô Trinh đâu?
Trinh từ trong buồng, vén tấm màn che gió đi ra. Cô mở cửa đưa người đàn bà đi một đoạn mới trở lại. Nguyên châm thuốc, bắt đầu nhả khói:
- Tôi có làm anh khó chịu không?
- Không sao, tôi không hút nhưng chịu được khói thuốc, thích nữa là khác.
Trung ngó vào buồng trong, bảo:
- Có gì cho chúng tôi ăn không, cô Trinh?
- Có chứ… - Cô em ngoan ngoãn đáp – Em xuống làm thức ăn đây. Cơm cạn rồi…
Trung trở lại bàn, rót nước uống và hỏi Nguyên:
- Anh thấy thế nào?
- Thật ghê tởm. – Nguyên đáp - Tại sao lúc đó người ta không tìm ra căn nguyên nhỉ.
- Nói cho đúng ra là người ta không muốn tìm. Trong mọi trường hợp, chín mươi phần trăm ý chí của con người quyết định thành hay bại. Tất cả các biện pháp hiệu lực nhất, các phương tiện khoa học tối tân nhất cũng trở thành vô nghĩa một khi con người không muốn nhìn nhận và bảo vệ công lý.
Chàng trai trả lời bình thản, giọng điệu đều đặn, hơi buồn. Đôi mắt sáng của anh như phủ lớp khói mỏng, trong một tích tắc rồi sau đó lại rực lên. Nguyên chưa gặp người nào có cặp mắt quyền uy và mạnh mẽ như vậy. Anh im lặng rít thuốc, ngắm Trung với vẻ trìu mến và cảm phục thầm kín. Rồi sau khi ném mẩu thuốc cuối cùng đi, anh hỏi:
- Đã bao giờ anh tự nghĩ rằng mình phải đầu hàng chưa?
- Cũng có lúc, nhưng chỉ trong phút chốc thôi. Tựu trung, cho tới giờ tôi vẫn chưa đầu hàng!
- Nhưng ngày mai, ngày kia, hoặc một ngày xa hơn nữa…
- Rất có thể… Con người là sinh vật nhạy cảm và mau thay đổi nhất trong mọi loài… Vì thế, xã hội muốn tồn tại phải có những nguyên tắc để đo đếm và kiểm tra con người. Phải có những nguyên tắc để gìn giữ các mối tương quan. Cái chính là nguyên tắc, chứ không phải lòng tốt của cá nhân. Hôm nay tôi trung thực, nhưng ngày mai rất có thể tôi gian trá. Hôm nay tôi yêu thương anh, nhưng ngày mai có thể vì quyền lợi cá nhân tôi sẽ tiêu diệt anh… Một xã hội tốt đẹp là xã hội tồn tại trên những nguyên tắc của công lý chứ không trông cậy vào lòng tốt của bất kỳ cá nhân nào…
Cô Trinh bưng lên một mâm cơm khá thịnh soạn, đặt lên bàn. Trung đưa mắt nhìn qua, khen:
- Dạo này cô đã biết đường nấu nướng rồi đấy.
Thiếu phụ trẻ bẽn lẽn cười:
- Nhà em dạy đấy. Hồi trước ở nhà, anh Trung vẫn mắng em là đồ con gái đoảng, không ai thèm lấy.
Nguyên nhìn Trung:
- Hình như anh có chút máu gia trưởng trong người, đúng không?
Chàng trai cười, không đáp. Anh so đũa cho Nguyên và bảo:
- Cơm sang đấy chứ: Giò lụa này, giá xào thịt bò này, dưa kiệu này… Cậu em rể tôi đi nước ngoài luôn luôn, lại có thêm nghề phụ. Còn chúng ta, chắc chắc không mơ tưởng thường xuyên tới một bữa cơm như hôm nay… Trinh, cô xới cơm cho anh Nguyên trước đi.
Cô em đặt từng bát cơm nghi ngút khói trướ mặt mọi người càu nhàu:
- Mãi chẳng chịu lấy vợ đi. Mẹ kêu ca nhiều lắm đấy.
- À, cái khoản ấy thì chưa được.
Trung đáp, nửa như trả lời em, nửa như nói với Nguyên:
- Tôi rất sợ khi chìm tàu, người ta nói thế này: Tôi không muốn lam cái điều tồi tệ ấy, nhưng vì vợ con tôi… Tốt nhất là đừng móc thêm toa khi đầu máy chưa đủ sức gồng…
“Cậu có lý thật – Nguyên nghĩ – Có lẽ chính vì Linh va bé Hương Ly mà anh đã thoả hiệp nhanh chóng như thế… Một thân một mình với suất cơm tập thể và tích nước không bỏ chè đặt ở đầu giường, người ta dễ dàng bảo vệ ý tưởng của mình hơn…” Anh bỗng giận Linh và thương thân.
- Ăn đi, anh nghĩ ngợi gì thế?...
Trung hỏi, Nguyên lắc đầu. Ăn xong cơm, họ vội vã chia tay ngay. Trung trở lại toà án có việc hẹn đồng nghiệp. Còn Nguyên đến toà báo gặp tổng biên tập như anh đã tính:
- Cảm ơn Trung nhé, nhờ anh tôi đã tìm được niềm tin ở chính mình…
°
Dọc đường, một người đàn bà phấn son lộng lẫy gọi Nguyên. Anh dừng lại, định thần một lúc mới nhận ra bà Phương: Bà mặc đồ ký giả, uốn tóc cao sát gáy trông như một nhà báo ngoại quốc vừa đáp xuống sân bay Nội bài chiều qua. Anh nói:
- Cháu chào cô. Cô đi chơi phố ạ?
Bà giáo đáp:
- Không hẳn là dạo phố mà là đi chợ. Tôi vừa rẽ xuống thăm hai mẹ con cái Linh. Hương Ly đang ốm. Nó bảo tôi gọi anh xuống trường: Bà bảo bố cháu chơi một lúc thôi rồi về cũng được. Con bé khôn ghê khôn gớm. “Đúng là giọng nói của con gái mình…” Nguyên nghĩ. Anh chào bà cô rồi rẽ vào mộtc ơ quan gần đấy gọi điện thoại cho Tổng biên tập báo rằng anh có việc đột xuất chiều nay. Xong, Nguyên ghé qua tiệm bánh ngọt và hàng hoa quả mua những thứ quà Hương Ly vẫn thích. Những gói quà bao bởi nhiều loại giấy khác nhau chất đầy ngăn cặp lớn. Người đàn ông gắng gượng xếp lại cho chúng khỏi hư nát, những trái cây dễ làm bẹp gói bánh ga tô, những túi kẹo dễ làm tróc lớp kem phết trên mặt bánh trứng… Sống cũng khó khăn như xếp những thứ hàng quá khác biệt nhau trong một ngăn cặp chật hẹp như thế này. Làm sao bảo toàn được những ý tưởng cao thượng lẫn cuộc mưu sinh, làm sao gìn giữ được niềm tin thanh xuân giữa những chao đảo và trầm luân của đời thường. Làn khói mờ bốc lên từ khe sâu buổi sớm và ánh hoàng hôn trên các chóp nhà thành phố, tiếng chim rúi ran trong vòm lá và giọng điệu khả ố ta phải chấp nhận ngày ngày…
Nguyên xuống tới trường vào lúc một giờ trưa. Linh đã xuống văn phòng. Bé Hương Ly thiêm thiếp ngủ. Nhưng khi anh vừa ngồi xuống mép giường nó mở mắt, hoàn toàn tỉnh táo như cái đêm Linh trở về căn phòng của họ:
- Bố Nguyên.
Nguyên cúi xuống, áp má lên vầng trán hâm hấp nóng của đứa con:
- Mẹ co con uống thuốc gì?
- Mẹ cho con uống lá nhọ nồi, thuốc ngọt lắm nhưng làm đen bẩn hết cả khăn mặt lẫn khăn tay.
- Bố mua bánh cho con, cả kẹo nữa, con ăn gì?
- Không, con ăn cháo rồi, con cũng uống sữa rồi. Con chỉ muốn bố ngồi đây thôi.
Người đàn ông nuốt giọt nước mắt vào trong tim, ngắm nhìn gương mặt đứa con. Con bé cũng đăm đăm nhìn anh, vừa khôn ngoan vừa như dò xét:
- Bố Nguyên?
- Gì thế con?
- Sao mẹ không muốn ở nhà mình?
- Lớn lên con sẽ hiểu.
- Con thấy bố không làm mẹ đau, cũng không mắng mẹ.
- Người lớn không chỉ tức giận vì bị đánh hay bị mắng. Bao giờ con lớn, con sẽ biết.
Hương Ly ngừng lại, nhíu đôi mày tí xíu lại. Vầng trán đều đặn phơn phớt lông tơ của nó như ánh lên một thứ ánh sáng của rạng đông. Người đàn ông thấy tim nhói đau vì cái cử chỉ ấy, đứa con gái giống mẹ nó một cách đáng sợ. Anh quay mặt đi. Con bé bất giác thở dài, nó cựa mình rồi đặt bàn tay nóng bỏng lên tay bố:
- Bố Nguyên?
- Gì thế con?
- Bố yêu mẹ nhiều không?
- Nhiều.
- Con biết, bố yêu mẹ gần bằng con.
Nó đáp lại trịnh trọng và tiếp:
- Tại sao hàng xóm nhà mình hay nói xấu mẹ?
- Vì họ không hiểu gì về mẹ cả.
- Họ không tốt... Nhưng con không tin những điều họ nói đâu. Hàng xóm nhà mình giống như bạn Lan ở lớp mẫu giáo của con. Bạn ấy ăn trộm bánh của bạn Hùng nhưng lại nói với cô giáo là đã ném cho chim bồ câu ăn hết.
Nguyên phì cười:
- Sao con biết?
- Con nhìn thấy bạn ấy đem bánh ra sau tủ, đứng ăn.
- Con có nói cho cô biết không?
- Không.
- Tại sao?
- Vì bạn ấy sẽ thù và sẽ cấu con. Con chỉ nói riêng cho bố biết thôi.
Người đàn ông nhìn cặp môi đỏ như tô son của đứa con gái. Cả cặp môi tròn đầy nó cũng giống mẹ. Nhưng con bé đã khôn ngoan hơn mẹ nhiều lần. Nó đã biết thích ứng với đời sống ngay từ thuở thơ ấu. Nguyên không còn biết anh nên vui hay nên buồn vì điều ấy. Anh nhìn con và thấy sau gương mặt nó là gương mặt của Linh, thơ ngây hơn và khờ dại hơn. Một tín đồ cuồng nhiệt. Con người chỉ có thể trưởng thành khi xoá bỏ đi bản chất tín đồ ở trong lòng mình. Căn phòng thảm hại này, đứa con trên chiếc giường cá nhân ọp ẹp, cái xoong nhỏ xíu đặt trên chiếc bếp dầu rẻ tiền kia, cảnh chia lìa của gia đình họ... Anh không còn giận mà bỗng thương Linh như thương một đứa con gái nhỏ khác của mình, một phần hoá thân của chính anh trong những ngày trai trẻ, ngọn lửa nguyên thuỷ của niềm tin xưa cũ, ngọn gió phiêu diêu thổi qua vòm trời của các giảng đường... Phòng làm việc của tổng biên tập không rộng lắm nhưng cô thư kí khéo trang trí nên thoáng và tao nhã. Một bàn lớn, bóng lộn với chiếc ghế cao chân bọc da êm ái. Hai chiếc ghế mây kê đối diện dành cho khách trắng tinh. Một tủ nhỏ đựng tài liệu trên đặt bình hoa bằng thuỷ tinh mờ. Một hàn thử biểu có quả táo mạ vàng gắn bên trên treo vào cánh tủ. Và, duy nhất, một bức tranh thuỷ mạc trên tường.
Trước đây, Nguyên thích căn phòng này. Mỗi lần làm việc với tổng biên tập, anh đắm mình vào bầu không gian nhẹ nhàng yên tĩnh. Nhưng hôm nay, cảm giác quen thuộc ấy bỗng mất đi. Người đàn ông tựa lưng vào ghế, đưa mắt nhìn mọi vật, từ bức tranh thủy mạc tới chiếc hàn thử biểu, thấy chúng xa lạ như từ một thế giới nào đó du nhập về. Tổng biên tập không nhìn Nguyên, ông đang loay hoay lục tìm gì đó trong chiếc cặp da đen. Lát sau, ông rút ra bao thuốc 555 và gọi nho khô bọc giấy thiếc:
- Đây là quả của cậu.
Ông nói với vẻ xuê xoa: - Mình không còn chút thời gian trống nào, không thể tìm được thứ gì khá hơn.
Nguyên đáp:
- Anh bận tâm làm gì? Xưa nay tôi vẫn quen hút thuốc rẻ tiền.
Tổng biên tập im lặng. Ông bóc gói nho khô, đổ ra đĩa:
- Mời cậu.
- Cám ơn anh.
- Mọi chuyện ở nhà suôn xẻ chứ?
- Vâng, không có gì đáng phàn nàn…
Nguyên đáp, với cảm giác hơi khó chịu. Ông ta vờ vĩnh, mọi chuyện thư kí toà sạn đã báo cáo đầy đủ rồi. Tại sao cứ phải loanh quanh?...
Tổng biên tập nói:
- Ở các nước tư bản – Ông châm thuốc cho Nguyên- Ở các nước ấy, hệ thống tư tưởng và các quan điểm xã hội của họ hoàn toàn khác biệt chúng ta, nhưng phải thừa nhận rằng riêng về làm nghề báo, họ thật thông minh và tinh nhạy.
- Vâng.
- Cũng không phải chỉ riêng nghề làm báo, tất cả các nghề nghiệp khác cũng dựa trên nguyên tắc tối cao là sự hữu hiệu của các cá nhân trong hệ thống công việc. Người ta không công nhận con người bằng các mối quan hệ, các điều kiện ưu tiện sẵn có mà chỉ dựa trên chân tài của họ. Con trai của một tổng giám đốc ngân hàng Nhật trước khi làm trợ lý cho cha, phải đoạt được hai bằng tiến sĩ kinh tế học và luật học, sau đó còn phải qua bảy năm thực tập tại các loại ngân hàng cơ sở để nắm vững thực tiễn và kiểm nghiệm lại toàn bộ kiến thức.
- Vâng.
- Cậu thấy không, mỗi cá nhân được lựa chọn như vậy sẽ tồn tại độc lập với chính khả năng thực có của anh ta. Và kếu cấu của xã hội thờ thế sẽ lành mạnh. Hình như đã có lần tôi nói với cậu về vấn đề này?
- Vâng, tôi nhớ, tôi có nhớ…
Nguyên gật đầu. Lòng anh tràn ngập nỗi buồn: Ông ta cứ vòng vo mãi. Bao giờ thì câu chuyện chính bắt đầu đây?... Anh nhìn đôi tay mở màng của tổng biên tập, những nếp nhăn rung rung trên đôi mí mắt đã bắt đầu sệ mỡ. Dung nhan của sự viên mãn và tuổi già, cái lãnh địa mà lòng quả cảm và ý chí tồn tại độc lập của từng cá nhân bị vùi lấp dưới tầng dày của tháng năm mệt mỏi. Bóng chiều âm hiểm lướt qua vườn cây thời gian…
- A.. A… a… a
Tổng biên tập bỗng buông tiếng thở dài, lắc lắc mái tóc:
- Thế đấy, thế đấy… ở nước ta mọi sự khó khăn thật…
Nguyên chợt thấy tức thở, anh không thể chịu đựng thêm cái không khí giả tạo mà thường ngày anh ta đã coi như thói đời và đặt ra ngoài sự quan tâm của mình. Không mào đầu, anh nói:
- Ngày lên đường, anh đã nhờ thường trực chuyển cho tôi lá thư.
- Phải, phải… à có…
Tổng biên tập đáp, hơi bối rối vì thái độ đường đột của Nguyên. Ông ta vội rít một hơi htuốc dài rồi ngửa mặt lên nhả khói. Nguyên nói:
- Tôi biết rằng đám người chạy chọt cho tên Hoà đã chờ anh ngay tại chân cầu thang nhà riêng, khi anh vừa từ sân bay trở về. Và tôi cũng biết rằng họ còn chạy chọt, săn tìm cứu cánh ở nhiều nơi khác.
- Ư hừ…
Tổng biên tập phát ra một tiếng hừm hừm khẽ trong họng, chẳng ra thú nhận cũng chẳng ra đồng tình. Nguyên nhìn gương mặt có vẻ như thờ ơ nhưng lại bối rối của vị cán bộ lãnh đạo mình. Chợt, anh hỏi:
- Tại sao anh lại giao phó việc ấy cho tôi?
- Hả?
Tổng biên tập phác một cử chỉ tỏ ý ngạc nhiên.
- Tại sao không phải Tâm hoặc Phúc hoặc Trọng mà lại là tôi?
- Chính tớ mới cần hỏi vì sao cậu hỏi điều đó?... Thật quá bạc bẽo với quan hệ của chúng ta.
- Anh tin cậy ở tôi?
- Điều đó có lâu rồi.
- Xưa nay, tôi chưa làm việc gì ngoài ý muốn của anh và khiến anh phải phiền lòng. Xưa nay tôi vẫn là cánh tay phải, là kẻ tâm phúc của anh như người ta thường bàn tán… Bởi thế, lần nay anh mới giao cho tôi một công việc trọng đại và liên quan mật thiết tới bản thân.
- Không, không phải với bản thân tôi mà với một người bạn mà tôi coi như chính bản thân tôi… Thôi thì, nói đằng nào cũng được… Nhưng chính thực là…
Tổng biên tập đáp, nhìn Nguyên e dè. Thái đọ của anh hôm nay có cái gì đó khác biệt khiến ông khó đoán biết. Nguyên ngừng rít thuốc, anh giơ mẩu thuốc đang cháy, đăm đăm nhìn vào đốm lửa phủ tàn tro đang ngún dần điếu thuốc, dường như muốn tìm trong đó một ý tưởng chưa hình thành. Hồi lâu, anh ngẩng lên, cất tiếng chậm rãi:
- Cảm ơn lòng tin cậy của anh. Nhưng tôi muốn hỏi anh một điều: Có bao giờ anh nghĩ rằng lòng tin cậy của cá nhân này đem lại cho ta những giá trị và lòng tin cậy của cá nhân khác thiêu đốt danh dự đẩy ta xuống tình thế của kẻ nô bộc hay không?
Tổng biên tập cớp mắt, rõ ràng ông bối rối. Nhưng tuổi tác và sự từng trải giúp ông tinh không. Ông lắc đầu, mỉm cười vui vẻ:
- Này, cậu bắt đầu rắc rối rồi đấy nhé. Khi tinh thần không minh mẫn người ta thường đẻ ra những ý nghĩ bất thường. Phải chăng vì cậu sống một mình lâu quá?
Nguyên không cười, anh nói:
- Không có nguyên nhân tâm sinh lý ở đây. Và cũng không phải là một câu chuyện bông phèng.
Tổng biên tập không cười nữa. Mặt nóng lên, ông khó chịu rút khăn tay lau trán dù chưa có giọt mồ hôi nào. Rồi, ông im lặng chờ đợi. Nguyên tiếp:
- Anh có biết gì về tay Hoà ấy, người bạn cũ của anh?
- Bạn mình - Tổng biên tập đáp - Hồi chúng tớ còn trai trẻ, ở trên Sơn La ấy…
- Tôi xin phép được ngắt lời anh. Tôi muốn hỏi những sự kiện quan trọng về nhân vật ấy?
Tổng biên tập chớp mắt, làn da mỡ màng trên mi lại khẽ rung rung. Cố trấn áp nỗi ngượng ngùng, ông cúi xuống gạt tàn thuốc. Nguyên không nhìn ông, anh nói giọng đều đều:
- Tôi chắc rằng anh không thể không biết cái tội ác ghê tởm ấy. Nếu như nó xảy ra ở một kẻ xa lạ: gã X hoặc tên Y chẳng hạn, anh thấy thế nào?...
Tổng biên tập nhăn mặt đáp:
- Tất nhiên, đó là một lỗi lầm ghê gớm, khủng khiếp.
- Nhưng vì nó đã xảy ra với người bạn của anh, nên anh không thấy ghê tởm và khủng khiếp nữa. Vì lẽ đó, tới bây giờ anh mới yêu cầu tôi phải bênh vực hắn ta?
Tổng biên tập thở dài hạ giọng:
- Cậu tính tôi có thể làm gì khác được lúc này?... Sống ở đời, không ai có thể cạn tình cạn nghĩa, nhất là với những người thân từ thuở hàn vi. Tình nghĩa nhiều khi cũng trói buộc và làm khó dễ cho con người. Nhưng nếu hoàn toàn xoá bỏ, nó sẽ gây cho ta một nỗi day dứt, băn khoăn không sao giải thích được. Vả chăng, có những nguyên lý tình cảm cũ kĩ nhưng luôn luôn chính xác. Các cụ đã nói rồi: yêu nhau …. Cũng tròn, ghét nhau đến quả bồ hòn cũng vuông…
Nguyên cười:
- Ngày xưa, tôi nghe bố tôi kể chuyện làng cụ khá nhiều: Nào họ hàng nội ngoại, nào chuyện cưới xin, tăng gia, chống cướp, mưu sinh, chống thuế… Cụ kể rằng: Trong cả tổng, người làng tôi nổi tiếng về tinh thần hiệp hội: Hễ có một người trong làng bị kẻ khác xử đánh, bất kể phải trái, cả làng xông vào bênh. Có lần, một tên lưu manh ở làng tôi sang thôn bên cạnh cướp trâu của một ông già mới lập trại. Ông lão biết, cầm đòn gánh rượt đuổi theo. Tên ăn cướp kêu la cầu cứu, người làng tôi đi chợ phiên và cấy lúa thuê quanh đấy nghe được. Họ ập tới, cứ đòn càn và gộc tre đánh ông lão gẫy xương lưng, lòi một bên mắt ra… Hồi ấy, trí não non nớt của tôi đã ghi nhận câu chuyện như một giấc mơ khủng khiếp và quái đản. Tôi hồ nghi. Nhưng đến hôm nay, tôi hoàn toàn tin đó là sự thật.
Nguyên dừng lời. Điếu thuốc đã cháy hết. Anh ném mẩu đót lọc vào chiếc bình gạt tàn, nói tiếp:
- Ở một nước có nền kinh tế thấp kém, óc bè phái địa phương là sản phẩm tất nhiên. Nhưng với anh, tôi hơi lạ. Ít nhiều, chúng ta cũng là trí thức. Và với công tác này…
Tổng biên tập thở dài luồn những ngón tay vào tóc:
- Cậu hãy đặt tình cảnh của cậu vào mình: Một người bạn đã chia sẽ những ngày gian nan nhất. Viên thuốc lào cũng chia và củ sắn nướng cũng chia. Tố Hữu có câu thơ hay lắm về cảnh ấy… Tớ nhớ ra rồi:
Thương nhau chia củ sắn lùi
Bát cơm xẻ nửa chăn sui đắp cùng…
Cái nghĩa lớn của bậc quân tử là không được quên thuở hàn vi. Năm bốn chín, mùa đông cắt ruột. Hồi ấy, tớ sốt rét trọc cả đầu, nhìn thấy cơm thèm rỏ dãi mà suốt tháng chỉ có cháo ngô với sắn luộc. Tay Hoà đã chim được một cô hàng xén chuyên ra vào vùng địch hậu. Cô nàng đã đem lên hàng tay nải thuốc tây, rồi bánh quy hảo hạng, rồi sữa con chim… Không có cô ta cung phụng, chắc mình xanh cỏ lâu rồi… Chúng tớ đã sống như hai ông hoàng giữa rừng núi, chao ơi i i…
Ông lại buông thêm một tiếng thở dài:
- Khốn khổ thật… Chẳng hiểu vì sao cậu ấy lại giở chứng ra như thế?... Đã một lần trước rồi…
Nguyên mỉm cười:
- Lần trước, chắc hẳn anh đã góp một tay trong đám người cứu gỡ án tù cho hắn. Và lần này, chắc anh sẽ đưa hắn từ một xí nghiệp vận tải sang làm giám đốc nông trường quốc doanh. Và sau đó, nếu hắn mắc sai lầm lần thứ ba, hắn sẽ được chuyển sang làm chủ nhiệm một công ty chăn nuôi gia súc?...
Tổng biên tập quay đi, lảng tránh cái nhìn giễu cợt của Nguyên. Nguyên thoáng thương hại ông, nhưng anh tiếp tục nói:
- Tôi cũng hiểu rằng con người cần phải có tình cảm. Việc anh thương nhớ quá khứ của anh và hắn là chuyện bình thường, nhưng việc anh gỡ án tù cho hắn vì tình thương ấy là chuyện bất thường nếu không muốn nói rằng phản cách mạng. Chính nhờ lòng thương của các anh mà hắn tiếp tục gây tội ác với mười bảy người con gái nữa tiếp theo đứa bé chín tuổi kia. Nếu lập đẳng thức, người ta có thể đặt dấu bằng giữa tình thương của các anh với hắn và tội ác của các anh với mười tám nhân mạng kia… Không, đó không phải là tình thương thực sự. Đó chính thực là biểu hiện của lòng vị kỉ, lối ve vuốt lòng tự ái của bản thân một cách màu mè, một cách tự tán tụng quyền uy cá nhân dưới chiêu thức lòng nhân nghĩa, thói tàn bạo và coi khinh quần chúng được bọc nhung lụa, được trát phấn tô son…
Nguyên định ngừng lời, theo thói quen tự kìm chế của anh. Nhưng những ý tưởng sục sôi trong óc não đã tuôn ra ngoài như thác lũ:
- Ngạn ngữ xưa nói: Nhân đạo với chó sói là tàn ác với bầy cừu… Có phải một phát hiện mới mẻ đâu? Nhưng điều đáng kinh sợ nhất là người ta hiểu biết một đắng mà làm một nẻo. Người ta nhìn nhận được chân lý nhưng lại hành động theo những thúc hối riêng tư. Phải chăng các anh cố gắng o bế, cứu gỡ cho tay Hoà chỉ vì mối thâm tình và các lưu niệm trong quá khứ?... Không, tôi không tin rằng, kẻ đã dám xây gần như trong cùng một lúc năm toàn nhà đồ sộ không phải kẻ ngây dại trả những món nợ ân nghĩa bằng nước bọt suông.
Tổng biên tập nhìn Nguyên, đáp gần như thầm thì:
- Với những người khác, điều đó có. Nhưng với mình thì không… Nếu có, cũng chỉ là tượng trưng, hoàn toàn không đáng kể… xin cậu tin mình…
Và Nguyên trong cơn bột phát những dồn nén, không nhìn người đối diện, tiếp tục nói như đối thoại với bản thân:
- Con người có thể quen với sự nhẫn nhịn, nhưng con người cũng có khả năng xoá bỏ sự nhẫn nhịn ấy để đấu tranh. Xưa nay, tôi được anh tin cậy vì tôi hoàn toàn làm những điều anh muốn. Nhưng điều ấy, tôi đã đặt ngòai sự quan tâm thầm kín của tôi vì coi chúng như những phương tiện sống mà ta bắt buộc phải chấp thuận. Giống như người ta cần chiếc xe để vượt qua một quãng đường, cần tới chiếc gầu để múc nước dưới giếng sâu… Bây giờ, tôi biết sự chấp thuận ấy đẩy tôi vào tình thế kẻ nô bộc. Lòng tin cậy của anh tước bỏ danh dự cá nhân tôi. Lần này, tôi từ chối. Hơn sự từ chối đó, tôi và một cán bộ pháp lý trẻ bên toà án đã tập hợp tư liệu về hai vụ án cách nhau chín năm của tên Hoà. Chúng tôi cần phải công bố ý kiến của chúng tôi…
Nguyên đứng lên, không bắt tay tổng biên tập, bỏ ra ngoài. Anh không nhìn gương mặt sửng sốt của người lãnh đạo mình, nhưng anh biết rằng ông ta đang hoang mang và ngờ vực. Còn anh, run lên vì mặc cảm buồn bã, anh bước qua khuon viên trước cửa toà báo, rẽ ra phố và đi như kẻ mộng du… Anh vừa thoát xác, anh vừa trồi lên ngọn triều của sự thoả hiệp hèn mọn, ngọn triều hung bạo đã nhấn chìm biết bao con người trong cuộc tồn sinh. Lẽ ra, anh có thể nói những lời này từ năm, mười năm trước?... Lẽ ra, đó chỉ là một trạng thái ứng xử tất nhiên của người có ý thức đầy đủ về nhân cách của mình?... Vậy mà đã phải có một khoảng thời gian dài chờ đợi cho hoa nở, cho trái chín, cho cái cần có của con người đủ cứng cáp trên đôi vai họ… Trời ơi, để tìm được chính con người mình, đau đớn làm sao?...
°
Đêm yên tĩnh. Ánh đèn mờ nhạt rọi lên những dây vạn niên thanh khiến chúng trở nên sóng động và bí ẩn. Trần Phương đăm đăm nhìn đám dây leo, cố lúc tìm một hình ảnh mà chính ông cũng hình dung được những đường nét cong queo, mờ ảo kia sao giống lối đi của đời người? Chúng cũng đường đột, mù mờ không dò tìm được trước… Đã tròn tháng nay ông không gặp Linh.
Một vườn hoa táo trắng. Tràn trề hoa trắng… Phía sau đó là Linh. Người đàn bà ấy đã thức tỉnh trong ông tình yêu đã thui chột từ cuộc hôn nhân vội vã hơn hai mươi năm trước và đã xoá bỏ thói quen giả dối chế ngự ông rất lâu trong các cuộc phiêu lưu tình ái với đám đàn bà háo danh – cái thói quen của người làm tình trước khi yêu và thích nói những lời đường mật không thẹn thùng. Cái chất học đường ở trong Linh khiến ông si mê và trọng nể cô thật sự. Tính khiêm nhường và trung thực của cô buộc ông hoà nhập vào nó… Phải, ông đã từng muốn quỳ dưới chân cô để dâng tặng tuổi trẻ cùng những vườn táo trắng. Ông đã từng cuồng dại vì một cuộc hò hẹn, vì một khoảnh khắc đợi chờ, hệt như chàng trai mười tám tuổi.
Trần Phương xoay người, ông thấy mình quá trống trải. Cái trí nhớ tinh xảo và cực kì chính xác giờ đây đương nồng thắm với Linh, tấm thân tươi trẻ và quyến rũ, mái tóc mềm óng ả và ánh sáng êm dịu diữa hai làn mi tựa ánh nắng lọc qua vòm cây xanh ngắt. Ông thấy vết chàm bằng hạt ngô phía sau bả vai trái và mụn ruồi nhỏ nơi cườm tay thon thả của cô. Ông ngửi thấy mùi xà phòng Hoa Táo trong tóc cô và tưởng như nhìn được những giọt mồ hôi li ti đọng trên cánh mũi cô những ngày oi nóng… Tất thảy dày vò ông điên dại. Trần Phương tự giật chòm tóc hai bên thái dương cho thần kinh đỡ căng thẳng. Ông tự nhủ:
- Thôi đi, quên đi những chuyện vặt của đời người. Tình yêu, đó chỉ là bữa ăn thêm đối với người đàn ông.
Đó là tiếng nói của trí khôn, nhưng trái tim ông vẫn không ngừng gào thét. Tiếng gào của nó lấn át tiếng nói tỉnh táo kia. Máu huyết ông đập bừng bừng trong mỗi thớ thịt, trong từng tế bào óc não. Cơn cào cấu dấy lên những hồi ức yêu đương mỗi giờ khắc mỗi tăng trưởng và khiến ông quằn quại như cây lau trong bão. Và không kìm mình được, ông đến trường tìm Linh.
Ông nói với ông già gác trường.
- Bác làm ơn cho tôi gặp cô giáo Linh.
Ông thường trực nhìn nhạc sĩ, ngờ ngợ như a đó đã từng quen. Ông cố lục tìm trong trí nhớ hình ảnh người đàn ông cao lớn có bộ râu quai nón tuyệt đẹp. Nhưng ông đành thất vọng vì bữa nay Trần Phương không mặc sơmi carô nâu mà bận chiếc áo da ngoại đắt tiền, kiểu áo trẻ trung của các chàng trai đang thời săn đuổi tình ái. Ông già đáp:
- Xin mời bác vào.
Nhạc sĩ đáp:
- Bác giúp cho, tôi có việc phải đi ngay. Chỉ cần nhắn cô Linh tin tức gia đình.
- Vâng.
Ông già gật đầu, vừa đưa mắt sục tìm đám học trò nối đuôi nhau qua cửa như những hành khách hàng không nối đuôi nhau qua trạm kiểm soát của hải quan.
- Này, này… Vân Thanh lại bác nhờ tí việc.
Ông gọi giật giọng. Một cô bé mặc măngtô đỏ, khuy đen quay lại.
- Bác bảo gì cháu ạ?
- Gọi cô giáo Linh ra cổng có người nhắn tin nhà.
Con bé đưa cặp mắt đen hạt nhãn liếc qua Trần Phương, nhoẻn cười rồi quay lưng chạy vào sân. Ông già thường trực nói với theo:
- Nhanh lên nhé…
Giọng ông thật oai vệ, rõ ràng tụi học trò kính nể và sợ hãi ông. Cô bé bận măng tô đỏ đã vượt qua sân, đi về phía khu nhà hai tầng có kẻ chữ: Khu C, rồi khuất lấp sau một cánh cửa.
Chừng năm phút sau, Linh đi ra. Trần Phương bất giác run rẩy:
- Bác ơi, bác làm ơn nói giùm cô Linh sang bên kia – Ông giơ tay chỉ - Tôi gửi xe bên đó.
Nói đoạn, không chờ ông già đáp lời, nhạc sĩ hối hả băng qua đường, ông dựng lại chiếc xe, nhìn cô chờ đợi. Cô đã tới phòng thường trực nghe ông già gác cổng nói gì đó rồi ngoài nhìn ra ngoài đường. Cô sững lại giây lát, rồi thong thả bước sang. Tim Trần Phương đập lồng lên trong ngực. Nó đập dồn mãi cho tới lúc cô đứng trước mặt ông, gương mặt cô chỉ còn cách mặt ông vài gang tay và những món tóc nhỏ bên vai cô, gió đánh vương sang tay áo rét của ông:
- Em…
Ông cất tiếng kêu nghẹn ngào. Một cơn rung động lan truyền khắp thân thể người đàn bà. Mặt cô lạnh lẽo, nhưng ánh sáng trong đôi mắt tối sầm đi. Lúc ấy, tình yêu thiêu đốt Trần Phương khiến ông gần như không còn làm chủ được mình. Ông giơ tay định ôm choàng lấy cô nhưng sực nhớ tình cảnh hiện tại, ông lại rụt tay về, buông thõng xuống đu đưa như khúc gỗ:
- Linh…
Cô ngước nhìn ông, đáp với giọng khàn khàn xa lạ:
- Đi đi thôi, đựng đây chẳng tiện chút nào…
Cô quay lưng, đi dọc hè phố, và ông dắt xe lẽo đẽo theo sau. Họ im lặng, và cứ im lặng như thế đi tới cuối con đường. Nơi đây là ngoại ô phía đông của thành phố. Các dãy nhà trở nên lộn xộn, đỏm dáng. Các quán ăn dựng san sát bên nhau để phục vụ các đoàn xe vận tải, quán nào quán ấy tuềnh toàng bụi bám như mọi quán ăn thường gặp ở tỉnh lỵ. Ở ngã ba, từng đoàn xe chở cát, chở vôi đang đỗ và cánh lái xe ăn nhậu ầm ĩ trong các quán gần kề.
- Em cho anh nói một lời.
Sau rốt, Trần Phương cất tiếng nài nỉ Linh, khi họ dừng lại trước tấm biển: Chú ý tốc độ. Người đàn bà không quay lại, đáp:
- Không có gì để nói nữa.
Nhưng cô vẫn đứng yên, nhìn cánh đồng ngoại ô trải màu xanh yếu mềm của lúa non tới tận chân trời. Gió thổi căn cắt. Mọi vật như bé nhỏ và côi cút trong cơn băng giá: vài quán cắt tóc treo biển gỗ, dăm ba hàng bán nước chè, mấy ngôi nhà cũ, ngói xạm đen và những dây bìm bìm nặng trĩu bụi bám… Xa hơn nữa, một hàng cây cong cong nghiêng xuống trên đường… Người đàn bà bỗng thấy hết nỗi cô đơn của mình trong khung cảnh ấy. Cô đã lìa khỏi sợi dây an toàn của đời sống, giờ đây đứng chơ vơ trên mặt đất, và con đường dẫn tới hạnh phúc đã chìm trong vực thẳm mù sương.
- Anh biết anh đã cư xử như một tên đê mạt, anh không còn xứng đáng nhìn em, nhưng anh xin em cho anh nói một lời…
Ông ta nói những gì thế nhỉ?... Những sợi dây an toàn đã bị cắt lìa. Giờ đây, chỉ có ông ta còn đứng bên cạnh cô trên bờ vực…
- Anh biết anh không đủ tư cách để nhìn vào mặt em, nhưng dù sao, em cũng cho anh được nói một lời…
Ông ta vẫn nói, vẫn van nài khổ sở. Kẻ nào biết được tội lỗi của y, y đã xoá hết nửa phần tội lỗi, có phải câu này trong tử điển châm ngôn không?... Ánh mắt ông ta rối loạn và đau đớn quá. Xét cho cùng, ông ta cũng chẳng sung sướng gì…
Linh không trả lời, tiếp tục bước. Trần Phương lẽo đẽo dắt xe theo. Chiếc xe quá nặng so với quãng đường vừa đi, người đàn ông thở hào hển. Tự dưng, Linh mủi lòng, cô rẽ vào quán nước cuối phố. Từ đây không còn nhà nữa, chỉ còn đường trơ trụi với cánh đồng hai bên. Nhạc sĩ dừng xe trước quán, e dè bước theo Linh. Mọi cử chỉ của ông đều chứa đựng nỗi tủi hổ của một kẻ hối lỗi.
Bà lão chủ quán rót nước vào hai chiếc chén cáu những cặn chè đặt trước mặt họ rồi co chân lên xuýt xoa thọc hai tay vào nách, gà gật, nhắm mắt lại. Trần Phương chống khuỷu tay lên mặt bàn nhớp nháp ngước mắt nhìn Linh:
- Em có thể sỉ nhục anh, chửi rủa anh, căm thù anh… Em có thể nhổ vào mặt anh vì khinh bỉ… Em có quyền hành đồng như thế.
Linh im lặng.
Ông hạ giọng gần như thì thầm:
- Nhưng anh biết em sẽ không bao giờ làm thế, và vì vậy anh càng bị dày vò ghê gớm hơn…
Mái tóc rũ xuống trán, nhạc sĩ lùa những ngón tay chải ngược lên. Mắt ông u ám và những thớ thịt trên gò má ông khẽ giật như người mắc chứng kinh phong. Một nỗi tuyệt vọng nặng nề, chìm đắm khiến gương mặt ông trở nên yếu mềm và bí ẩn như gương mặt một tu sĩ.
- Em đã cho anh được nói… Giờ xin em kết tội anh…
Trần Phương cúi đầu, mái tóc xoã xuống. Gương mặt ông khuất lấp sau mái tóc đen nhánh, tuyệt vọng. Những ngón tay mềm mại của ông khiến Linh hồi tưởng những ve vuốt êm ái trong kí ức cô: - Giữa kẻ phản bội lý tưởng chung và kẻ phản bội cá nhân mình, mình sẽ tha thứ cho ai?.. Giữa một kẻ phạm tội có ý thức và một người phạm tội vì hoàn cảnh trói buộc, ai đáng thương và ai đáng kết tội… Dẫu sao, Trần Phương cũng là thần tượng của đám thanh niên đương đại. Vĩ nhân nào cũng có khuyết tật và người ta phải tha thứ cho các khuyết tật ấy bởi những phẩm chất lớn lao hơn…
Trời rét. Cánh đồng trải nỗi hiu quạnh tới chân trời. Hàng cây cong cong nghiêng xuống trên con đường côi cút. Thi thoảng, một đoàn xe tải nhoáng qua.
Linh hiểu rằng, ngoại trừ những lý lẽ rạch ròi của lý trí, tiếng kêu mù loà của trái tim cũng sẽ buộc cô tha thứ cho Trần Phưong và trở lại với ông. Cô rơi vào vực thẳm mù sương chỉ duy nhất sợi dây leo mỏng manh là tình yêu của ông. Người đàn bà lại trào nước mắt. Cô lặng lẽ lau những giọt lệ nóng bỏng trước khi chúng rơi xuống.
Chủ nhật, Trần Phương lại chờ cô ở ngã ba đường vứi tất cả nỗi bồn chồn sôi sục của một người đàn ông đang ở tuổi hồi xuân.
°
Nguyên đã đứng gần một giờ đồng hồ. Trời mưa phùn, những đám lá trúc dính bết xuống sân. Gió thổi mãi, không ngừng. Anh đốt hết điếu thuốc này tới điếu thuốc kia. Những giọt mưa từ vòm lá trúc nhỏ tí tách. Thi thoảng, một đợt gió lùa vào phòng buốt như kim châm. Ông già thường trực ngồi thu lu trên ghế, hai tay ủ trong vạt áo bông:
- Trời đất này chỉ trẻ con là sướng. Chui vào chăn bông ngủ suốt ngày cũng chẳng ai kêu ca.
- Vâng – Nguyên cười – Nhưng những đứa trẻ thường lại ao ước được trở thành người có chủ quyền. Hồi bé cháu vãn nghĩ: Người lớn sướng ghế, muốn gì được nấy…
- Hà hà… Chuyện đời cũng vòng vo thật.
Ông lão xuýt xoa rồi bảo Nguyên:
- Sao không về nhà mà ngồi? Trời đất này tội gì anh đứng đây cho khổ?...
- Cháu có việc cần bác ạ.
Nguyên đáp. Anh liếc đồng hồ và hỏi:
- Bác có chắc rằng cuộc họp sẽ kết thúc vào sáng nay không?
Ông lão gật đầu:
- Chắc. Mới có mười giờ hai mươi. Họp kiểu này ít nhất cũng mười một rưỡi mới kết thúc. Tôi đã bảo rồi, anh đến sớm làm gì?
- Cháu chờ cũng được.
Nguyên trả lời. Sáng nay, anh đã dỗ dành bé Hương Ly cho nó chịu ở nhà với ông bà nội. Xa bố lâu ngày, con bé cứ quấn chặt lấy anh. Suốt đêm, nó ôm ghì lấy cô Nguyên mà ngủ. Đôi lúc, nó lùa tay vào ngực anh quờ quạng:
- Mẹ Linh ơi, cho Hương Ly sờ ti một tí nào.
Nguyên gỡ tay con, những mũi gai vô hình cào xé tìm gan. Trước đây, cũng trên chiếc giường này, đứa con nằm giữa cặp vợ chồng trẻ. Nó vừa tận hưởng trọn vẹn sự chiều chuộng của hai người, vừa ban phát niềm vui cho họ. Khi tiếng cười của nó cất lên có hai giọng cười khác hoà điệu. Mỗi cử chỉ ngộ nghĩnh của nó, có hai cặp mắt rõi nhìn. Giờ đây, nó luôn luôn chịu đựng cảnh sống thiếu hụt, què quặt trong tình cảm. Giờ đây… giờ đây…Nguyên không ngủ được, anh bật đèn ngồi vào bàn đọc sách. Nhưng cách con chữ vô hồn giống nư những dấu hiệu tối tăm, không ánh sáng, nhảy nhót trước mắt anh. Khi Nguyên gấp sách, anhlại thấy Linh đi lại trong phòng. Cốc chén kêu lanh canh dưới tay cô, những viên đá hoa bóng lộn in dáng hình cô, các tấm cửa kính và không gian rung lên trong những chuỗi cười lanh lảnh vô tư lự... Và cô quay lại nhìn anh, đôi mắt nâu lộng lẫy đọng đầy ánh sáng của bầu trời… Linh có đẹp đến thế hay không. Nhiều lần Nguyên tự hỏi. Anh đã gặp ngàn vạn người con gái và trong số đó đâu có ít người xinh đẹp. Những diễn viên lộng lẫy diêm dúa, những phụ nữ làm công tác nghiên cứu khoa học nhạy cảm và thông minh tới mức ngạc nhiên, những thiếu nữ lao động mạnh khoẻ hồn nhiên như trái chín… Những vẻ đẹp khác biệt nhau, anh đã từng nhận biết. Nhưng anh vẫn chỉ yêu cô. Phải chăng dòng máu chảy trong anh là dòng máu của một tín đồ trung thành với tôn giáo? Phải chăng, trong đáy sâu tâm hồn anh có một tên nô lệ bị trói chặt vào cây cột đá vĩnh cửu của nếp cảm xúc và niềm ngưỡng vọng hình thành từ buổi ban đầu?... Ngần ấy sự dò tìm không đủ cho anh quên được Linh và gia nhập vào một tình yêu khác? Từ ngày rời bỏ căn phòng của cô Ngọc Minh trở về, tình yêu cũ sống dậy với sức mạnh gấp trăm lần. Cuộc chung đụng ngắn ngủi kia giống như một lầ mạo hiểm trên mặt biển làm cho đứa con vùng đồng bằng bám chặt hơn vào mảnh đất liền. Anh đã không nguôi nhớ Linh, mong mỏi ngày cô trở lại với mình… Cho tới buổi chiều Kim Anh đưa bé Hương Ly về và kể cho anh nghe mọi chuyện…
Ông già thường trực thấy Nguyên đi lại mãi liền bảo;
- Ngồi xuống đây cho đỡ mỏi.
Nguyên lắc đầu:
- Cảm ơn bác, cháu đứng cho đỡ rét.
Anh rút điếu thuốc khác, châm lửa. Mấy đầu ngón tay tê cứng lại. Từ lúc đưa con gái về gửi ông bà nội tới giờ, Nguyên đã hút gần hết một bao thuốc. Miệng đắng, anh không còn thấy cảm giác nào khác hơn cảm giác tê dại đang làm đầu lưỡi anh cứng ngắc. Tuy nhiên óc não anh lại tỉnh. Thậm chí nó lạnh lẽo, bình thản hơn mức độ anh mong. Nguyên rít được nửa điếu thuốc, có tiếng xe máy vọng tới. Rồi Trọng xuất hiện trên chiếc xe máy quen thuộc với tấm nilông choàng qua hai vai. Nước mưa chảy thành dòng từ tóc anh nhỏ xuống:
- Thế nào, sao lâu vậy?
Trọng cất tiếng hỏi.
- Chưa tan họp.
Nguyên trả lời.
- Có rét lắm không? Hay ta vào quán kiếm chén càphê nóng đã?
Trọng nói.
- Thôi – Nguên xua tay chối từ - Anh đi đi, mọi chuyện để mặc tôi. Chìa khoá đâu?
- Khoá đây.
Trọng móc túi áo ngực lấy chùm chìa khoá buộc cẩn thận vào chiếc mỏ neo nhựa đưa cho Nguyên: Các cháu đi hết rồi, còn cô Cầm hết chiều mới về. Giờ tôi đến toà báo.
- Như vậy là ổn – Nguyên đáp - Cảm ơn cậu, cứ đi đi và đừng lo ngại gì cho tôi.
Anh chàng hộ pháp ngước đôi mắt cận nhìn bạn với nỗi ái ngại rồi phóng xe máy đi. Nguyên ngồi xuống ghế. Tiếp tục chờ đợi. Ba mươi lăm phút sau, cuộc họp kết thúc. Trần Phương cùng một nhóm người từ Hội nhạc sĩ bước ra. Họ vội vã vượt qua mảnh sân ướt lép nhép tới nhà để xe. Nguyên đi khỏi phòng thường trực. Anh đi rất nhanh nên đã bước vào nhà để xe trước Trần Phương:
- Chào anh.
Nguyên cất tiếng:
- Chắc hẳn anh biết tôi?
Trần Phương ngẩng lên, một thoáng run rẩy chạy qua đôi mắt