CẢNH II
Thời gian: Chiều hôm sau
Không gian: Như cảnh
(Lão Đồ ngồi uống rượu và hát một mình. Giọng hát buồn bã, cảm khái, hoài vọng. Thỉnh thoảng lão đứng dậy, đi quanh, lấy mái chèo gõ nhịp vào cột quán hoặc vào gốc cây cụt).
LÃO ĐỒ – Mưa xuân chưa về (chừ) lửa hè vội tắt,
Hơi thu chưa qua (chừ) gió đông đã sang,
Đào lên ngôi mấy độ (chừ) sen tạ mầu xanh ngó,
Cúc tàn xao xác cánh (chừ) ngô đồng lơ thơ lá vàng,
Ngày xanh bóng ngựa,
Tóc trắng pha phôi,
Ôm bầu u uất,
Nuốt hận chờ thời,
Nước mắt đẫm năm canh (chừ) đau niềm nước mất,
Nhịn nói hóa thành câm (chừ) lấy thảm làm vui,
Đoái bốn phương ngàn,
Một mình thui thủi,
Ta lại với ta (chừ)
Bụng thời lép,
Thân thời trần,
Đuốc công danh mặc ai bận soi đường lớn,
Ngõ gió riêng dành mái cỏ âm âm.
Nhịp chèo khua đêm loạn,
Tiễn mãi người đi.
Ai biết chi (chừ)
Thuở tóc xanh còn vương dài trán rộng,
Đường trần chìm nổi, thân thế chơi vơi,
Trải mấy tà huy đứng bền lều vắng,
Ngõ Việt đường Chiêm một ngả chia đôi,
Trời vút sông dài, trăng gầy, thuyền nhỏ,
Ai hay đâu nào ta dám phụ người.
Hỡi ôi! Còn có bao giờ nữa,
Người trở về đây chuốc chén rượu mời?
Bởi vì chưng lối sang Hời đã khép,
Bởi vì chưng đã khép lối sang Hời...
Buồn tanh giở khóc giở cười,
Say rồi đòi tỉnh, tỉnh rồi thèm say,
Ngủ vùi đầu gối cánh tay,
Nằm mơ nhân sự, nếm cay thế tình...
(Ngâm thơ Đường)
Bốn mặt sơn hà loạn chiến chinh,
Tuổi già việc nước nhẽ vô tình?
Biên cương hồn vọng về thôn ấp.
Ải Bắc sầu lên ngút đế kinh
Đã mượn mái chèo làm giáo sắc,
Lại mang gan óc kết tinh binh.
Trượng phu chí khí ai người biết?
Rằng dại rằng điên có một mình!
(Cầm mái chèo lên)
Đây mái chèo đưa người khách đăng trình,
Bao đêm vợi ta cần cù gọt sửa,
Người thôi lại, còn để làm chi nữa!
Cho bận lòng
(Định bẻ gẫy mái chèo)
THỊ TRINH – (Ra giữ lại) Xin cha hãy khoan tay!
LÃO ĐỒ – Có chuyện chi con hãy nói cha hay?
THỊ TRINH – Con vừa ra ở ngoài phường Xuân Lộng,
Nghe người kháo quân Minh đương náo động,
Vì biết tin Lê tráng sĩ qua sông,
Chúng tung ra trăm tướng tá binh hùng,
Và trên dưới hàng mấy ngàn quân mã,
Kéo thẳng đến miếu Giang thần tầm nã,
Từ đêm qua tới suốt sáng hôm nay,
Một cánh chim khôn lọt khỏi vòng vây..
LÃO ĐỒ – Chắc Đặng Ích?
THỊ TRINH – Và có thêm anh Bạch.
LÃO ĐỒ - Cả nó nữa?
THỊ TRINH – Hai người đi sát nách
Cùng xông vào trong miếu bắt Lê Liêm,
LÃO ĐỒ - Lũ súc sinh!
THỊ TRINH – Trời còn tựa người hiền,
LÃO ĐỒ– Người trốn thoát?
THỊ TRINH - Người bỏ đi từ trước,
Miếu trầm mặc uy nghiêm bên sóng nước,
Tượng linh thần vò võ đứng hoang liêu,
Gốc liễu cô đơn ngưng đọng nắng chiều,
Lau lách vọng rì rào niềm hiu quạnh,
Gió lồng lộng khắp bốn bề vắng lạnh,
Không hành tung, không bóng dáng một ai.
LÃO ĐỒ (Mừng rỡ) Vậy giặc tính sao?
THỊ TRINH - Chúng lặng lẽ rút lui.
LÃO ĐỒ– Rút lui hết?
THỊ TRINH - Toàn quân bộ.
LÃO ĐỒ – (Ngẫm nghĩ) Có thể
Chúng tương kế để rồi tựu kế.
Lê tráng sĩ đâu?
THỊ TRINH - Con chưa được gặp người,
Có lẽ quẩn quanh đâu đó mà thôi.
LÃO ĐỒ – Người thoát hiểm! (phấn chấn )
Nghiệp nhà Lê còn vững,
Và vận nước tuy gặp hồi điêu đứng,
Nhưng cơ đồ không làm bước suy vong,
Đã thuận lòng người trời cũng góp công,
Mừng khôn xiết!..
THỊ TRINH - Nhưng còn e một nỗi
Không khôn khéo thì rồi đây sớm tối,
Sẽ sa vào vòng lưới chúng như chơi.
Phải mau tìm sao cho thấy được người,
Đưa kíp sang Chiêm, trọn lời ước hẹn.
LÃO ĐỒ – Con yên lòng.
Mái chèo còn nguyên vẹn,
Thuyền vẫn buông sào trên bến Ngũ Bồ,
Đợi trang anh hùng khét tiếng thành đô.
Vượt biên giới đem binh về rửa nhục,
Phá ngục tù, bẻ ngọn cờ khuất phục.
Đuổi thù, sát nịnh, diệt ác, trừ gian,
Loài tỳ hưu nghe vỡ mật kinh hoàng,
Giống sâu kiến sợ nép mình khiếp vía,
Cha con ta hãy chia tìm mấy phía,
Cha bắt đầu lên mạn Bắc thăm dò,
Con xuống Nam...
THỊ TRINH – Canh cánh nỗi âu lo,
Bao bất trắc..
LÃO ĐỒ - Vậy cha đi kẻo muộn,
(Định vào)
THỊ TRINH - Hiện thế giặc như triều dâng nước cuộn,
Cha lưu tâm kẻo tai vách mạch rừng,
Tin loan truyền chúng khảo xét không ngừng
Khắp mọi chốn tình nghi là giấu giếm
Những tài liệu binh cơ và khởi biến
Của Lê vương từ thuở mới ra quân,
Không cho ai phải trái nửa lời phân,
Giết không kể cả trẻ già trai gái,
Con trộm nghĩ việc quốc gia trọng đại,
Há nên vì điều nhỏ nhặt chấp nê
Nào đại cương, nào tiểu tiết đôi bề,
Cần tính trước...
LÃO ĐỒ - (Hiểu ý) Con khuyên cha đốt hịch?
THỊ TRINH - Ta phải hủy cho không còn tang tích.
LÃO ĐỒ - Bao công lao cha cẩn trọng giữ gìn,
(Lắc đầu) Không! Con ơi,...
THỊ TRINH - Con chỉ sợ mua phiền,
Nếu muôn một...
LÃO ĐỒ – Hịch này là chí bảo,
Do chính Nguyễn Trãi tự tay bút thảo,
Từ núi Lam truyền đi khắp dân gian,
Từng chữ từng lời gọi kẻ trung can,
Hãy vì nước kíp đứng lên giết giặc.
Không thể được!
THỊ TRINH - Việc chi mà thắc mắc!
Lòng cha ngay là đủ...
LÃO ĐỒ – Đủ làm sao?
Trọn một đời cha ngửa mặt lên cao,
Không hổ thẹn với đôi vừng nhật nguyệt,
Không mang tiếng là ươn hèn sợ chết.
Cha thà làm vong quỷ Ngũ Bồ giang,
Còn hơn là đốt hịch để quy hàng!
Con chớ nói thêm!
THỊ TRINH - (Quỳ xuống) Xin cha miễn thứ.
Tha tội chết cho thường tình nhi nữ,
Quá yếu hèn vì lo lắng không đâu,
Vì thương cha...
LÃO ĐỒ — Con hãy đứng lên mau!
Cha đâu chấp!
(Tiếng vó ngựa xa xa) Vó ngựa nào gấp gấp?
THỊ TRINH - (Đứng lên)
Đương ruổi bước dậm dài?
Hay sóng dập?
Hay lau xô?
LÃO ĐỒ — Cũng có thể giặc Minh
Đương săn người?
Cha ra ngóng tình hình,
Con trông quán, chờ tin cha quay lại!
(Vào nhanh)
(Thị Trinh xếp đặt lại vò, bát trên chõng, vẻ bâng khuâng xa vắng)
THỊ TRINH – Mật đã ngọt mà thiếu người nâng sải,
Rượu thơm rồi, chàng chẳng lại cùng em,
Gió lùa lạnh ngắt áo xiêm,
Ngày đơn, quán lẻ vô duyên lạ thường,
Người đi trắng toát bụi đường,
Ngựa phi có vướng mộng hường nơi đây?
(Bắt một chiếc lá vàng sót lại trên cây trước quán bay vào)
Lá vàng khóc xuống đôi tay,
Hay là lá rụng khóc ngày biệt ly
Nhớ thương đầm ướt hàng mi,
Đường xa dõi tới chàng đi phương nào?
Tay ai lấp loáng gươm đao?
Máu ai đầm nhuộm chiến bào đỏ tươi.
Có một chiều sương lạnh nhất đời,
Lửa ngàn rung tiếng, gió bay hơi,
Người xa như thể chia tay hẳn,
Gượng nảy đường tơ, rỏ nụ cười,
Chiều nay, người ạ, hết rồi đây,
Hương hả men nồng, vị nhạt say,
Khóc hết lời vui, cười cạn lệ,
Nghe sầu mưa gió giữa bàn tay.
Bão ở lòng em, bão rất nhiều,
Đọc qua lời mắt, tiếng tay kêu,
Bao nhiêu hò hẹn, bao nhiêu nữa,
Ngắn ngủi như không ở một chiều?
Em tìm trong rượu một dư thanh,
Vẽ vội trong hoa một xếp cành,
Chỉ có đôi điều không nói được
Trời ơi! Buồn nhất buổi tan canh!
Tỉa mãi dò lan, tưới mãi hồng,
Nhị gầy vắng vẻ bốc đêm không,
Em chăm ướp mãi tình em ủ,
Thương nhớ không đi chiếm mãi lòng?
Em tin con nước hết kỳ vơi,
Mây đứng im cao, gió lặng trời,
Tin chắc đò xưa về bến cũ,
Và ngong ngóng đợi chuyến đò xuôi.
Văng vẳng lời trong cát bụi mờ,
Đợi anh em nhé! Ngàn mai trơ!
Đợi anh có ngựa dong về ngủ
Lỏng lẻo tay cương, rộng rãi cờ.
Chàng lại về đây có một mình,
Trả xong chung hận, bỏ chung tình,
Yêu em chàng bảo vì em đẹp,
Nên bụi binh đao vẩn thái bình.
Bây giờ êm hết cả rồi đây,
Lửa tắt thành yên loạn tháng ngày,
Nghỉ tạm đôi giờ cho lại sức,
Về lòng em ngủ rõ là say...
(Vẻ cầu khẩn)
Cầu trời cho dậu heo may
Cho chim khô cánh, cho cây rung cành
Cầu trời cho bụi lên xanh,
Người ung dung lối, thù quanh quẩn đường,
Ghềnh hoang nắng đọng sầu vương
Ta là danh kỹ Tầm dương thuở nào,
Thuyền trăng thổn thức cầm tao,
Đợi người viễn khách ghé vào bên khoang...
ĐẶNG ÍCH – (Ra, cười vang)
Tiếng ngân nga như thể tiếng chuông vàng!
Hay! Hay tuyệt!
THỊ TRINH - (lo lắng) Ngài quá lời khen ngợi.
Mải bâng quơ không biết ngài đã tới,
Xin thứ tình...
ĐẶNG ÍCH – (lại cười vang) Người đẹp chửa nên lời,
Ta đã coi như tội được tha rồi,
Hà tất còn phải ân cần thưa gửi!
THỊ TRINH – Đa tạ đại nhân!
ĐẶNG ÍCH – Nàng mau hãy nói:
Cho ta tường câu chuyện xẩy đêm qua.
THỊ TRINH – Dạ chuyện chi?
ĐẶNG ÍCH - Chuyện đồn khắp gần xa
Nàng chưa biết?
THỊ TRINH – Dạ, bốn bề gió thổi,
Và sóng sông...
ĐẶNG ÍCH – (Thăm dò) Có một chàng trẻ tuổi,
Dung mạo oai nghi, dáng dấp hiên ngang,
Đeo kiếm trường và choàng áo xanh lam,
Tới hỏi rượu ở quán này chập tối,
Đúng thế không?
THỊ TRINH – Ngài nghi ngờ quá vội!
Quán bán hàng chuyên đón khách vãng lai,
Rượu bán lấy tiền có hẹp riêng ai?
Nhưng người đó quả không hề có mặt,
Ngài tìm hắn làm chi?
ĐẶNG ÍCH - Ta lùng bắt,
Để đóng gông mang nộp!
THỊ TRINH - Hắn là ai?
Có phải chăng một vệ sĩ vô tài
Bỏ đào ngũ? Hay một tên đạo chích
Chuyên hoành hành?
ĐẶNG ÍCH - Một tên thích khách!
THỊ TRINH: Sao kia?
ĐẶNG ÍCH – Một cành gai sắc rừng lam!
THỊ TRINH – Ngài định nói là...
ĐẶNG ÍCH - Một kẻ táo gan,
Định dùng lực đôi càng châu chấu mảnh,
Cản bánh cỗ xe Thiên triều dũng mãnh,
Họp đảng kéo bè trên đất Lam Sơn,
Tôn phù Lê Lợi làm đấng chí tôn,
Cùng Nguyễn Trãi ngồi trù mưu tính kế,
(Vẻ khinh thị)
Một anh hào trưởng mơ làm hoàng đế!
Một kẻ hủ nho ngộ nhận quân sư!
Đội đá vá trời!
THỊ TRINH – Họ dám vậy ư?
ĐẶNG ÍCH - Chúng mua ngựa, trữ thêm nhiều lương thực,
Tạo tác thời cơ, dưỡng bồi sức lực,
Giũa vuốt mài nanh trong núi Chí Linh
Ngầm sai người sang Chiêm quốc chiêu binh,
Thảo hịch xuất sư, phất cờ khởi nghĩa,
Toan tính chuyện vá trời lấp bể,
Chống quân Minh được lệnh sang trừng thanh
Hồ Quý Ly, tên thoán đạt lộng hành,
Cướp ngôi báu của nhà Trần bất lực.
THỊ TRINH – Thưa đại nhân, chúng làm gì có đức?
Tôi thầm nghe đồn đại đã lâu nay,
Bọn loạn quân không còn sót mảy may,
Quân tướng Minh phăng phăng như nước chảy,
Vó ngựa đến đâu, đầu rơi đến đấy,
Y như là chùm sung chín lìa cành,
Còn nảy mầm đâu được nữa mà xanh?
Hiện chúng ra sao?
ĐẶNG ÍCH – Cây vẫn còn chưa chết,
Rễ còn hút đất dâng màu chưa hết,
Nhựa lên da, mạch sống lại tràn trề,
Được chúng tiến lên, thua chúng lui về,
Nay chiếm Nga Sơn, mai sang Lạc Thủy,
Núi đắp thành trì, sông đào hào lũy
Đường vào Thanh như vào Thục khác chi!
Khó khăn thay đường Sạn đạo hu hi!
THỊ TRINH - Đại nhân tính cách nào?
ĐẶNG TÍCH - Phải tìm phương đột nhập,
Bắt cọp dữ ra khỏi hang cọp nấp,
Thì mới mong trừ họa lớn nên công,
Để mai ngày chúng đủ cánh đủ lông,
Quân Minh bại thì đầu ta cũng đứt,
Nên phải tính kế vạn toàn chi nhất...
THỊ TRINH - Thưa kế ra sao?
ĐẶNG ÍCH – (Có thâm ý) Nàng muốn biết hay không?
Biết để làm chi?
THỊ TRINH - Nếu ngài quả tin lòng,
Thân hèn mọn xin phơi gan dãi óc
Giúp một tay để trừ loài rắn độc,
Lấy má hồng làm mũi sắc Long toàn,
Chém đầu quân phiến loạn...
ĐẶNG ÍCH – (Lập lờ) Để phò an!
Cứu xã tắc, bền đôi chân ngựa đá,
Giữ vững âu vàng, nêu cao nghĩa cả
Của Bình định vương? (Cười vang)
THỊ TRINH - (Vờ nghiêm mặt) Ngài chớ nên lầm!
ĐẶNG ÍCH - (Cười vang, lơi lả)
Thôi vui lòng làm Đặng Ích phu nhân,
Chớ dại dột đi theo phường Lê Lợi!
Gác đi chuyện hồng nhan làm khí giới!
Gái góa đừng lo đến việc triều đình!
(Sán lại gần)
THỊ TRINH - (Hoảng sợ, né tránh)
Thân quê mùa đành cam phận bổ kinh.
Ngài tha lỗi...
ĐẶNG ÍCH – Ta tha từ lúc nãy!
Sát lại gần đây!
(Định ôm lấy Thị Trinh)
THỊ TRINH – (Tránh được) Ngài vội vàng chi mấy!
Dù nữ nhi nhưng cũng đạo cương thường,
Vả bên trên còn có lệnh nghiêm đường,
Và hiện tại lại có người lạ mặt,
E lần khân... (Chỉ tên lính Minh lấp ló ngó ra rồi lại thụt vào)
ĐẶNG ÍCH – (Vẻ miễn cưỡng) Ta trở về sắp đặt.
Hẹn cho nàng đúng giờ Tí hôm nay,
Bàn với cha nàng mọi việc xong ngay,
Ta quay lại!
THỊ TRINH - (Hoãn binh) Xin cúi đầu vâng mệnh!
ĐẶNG ÍCH – (Đe dọa) Nếu cố ý hay vô tình vi lệnh,
Thì quán này sẽ bị đốt ra tro,
Đầu Lão Đồ sẽ phơi nắng bến đò,
Nàng vẫn cứ là phu nhân Đặng Ích!
(Cười vang rồi vẫy tên lính Minh cùng vào)
(Trần Bạch ngất ngưởng từ lối bên sông ra)
THỊ TRINH - Ai lại đó?
TRẦN BẠCH – Anh đây!
THỊ TRINH – Ôi, anh Bạch!
Không lúc nào anh ngớt được say sưa!
Em không ngờ...
TRẦN BẠCH – (Ngăn lại) Cha đã về chưa?
(Ngửi thấy hơi rượu)
Ủa! Hơi rượu! (Lục lọi các vò)
Đâu mà nhiều đến thế?
(Bê cả vò rượu lên uống)
THỊ TRINH - Khoan em nói!
TRẦN BẠCH –(Không để ý) Chà! Rượu ngon vô kể!
Uống bao nhiêu lại càng khát bấy nhiêu,
(Khoái trá hoa chân múa tay)
Thêm Chiêu Quân và chín đợt Phù kiều,
Ta sẽ sướng hơn ngàn lần Phiên chúa.
Thân Huyền Trân nghiêng mình trên nhung lụa,
Thì mê người gấp vạn đất Ô, Ri.
Đầu tửu đồ kề mái tóc cung phi,
Say nên chết giữa trời hoa đất rượu.
Ôi, hoan lạc!...
THỊ TRINH – Anh phải sao lo liệu,
TRẦN BẠCH – Lo chuyện chi?
THỊ TRINH – Anh nên kíp đi ngay
Cha sắp về..
TRẦN BẠCH– Anh chưa đã cơn say,
Đi sao được!
THỊ TRINH – Nhưng không đi không được!
TRẦN BẠCH – Em đuổi anh?
THỊ TRINH – Em khuyên anh tránh trước
Cơn phong ba thịnh nộ của cha già.
Nếu thấy anh, cha sẽ quyết không tha,
Vì quá giận..
TRẦN BẠCH - (Chán chường) Có cần chi sống chết!
Em cứ mặc anh, để anh dốc hết
Lớp vò này cho thỏa chí một phen,
Chờ trăng tròn, anh sẽ lại sang Chiêm,
THỊ TRINH – Sang Chiêm quốc?
TRẦN BẠCH – Còn tiếc chi mà ở?
Khi sự nghiệp đã hoàn toàn dang dở,
Tay vấy máu người, mặt lấm bùn nhơ,
Thân thể buông trôi buổi mới dâng cờ,
Theo tiếng gọi của rượu nồng gái đẹp.
THỊ TRINH – Anh biết thế sao không chăm khép nép
Từ ban đầu?
TRẦN BẠCH — Lòng chán mọi việc đời,
Thú yên hoa đã trót một lần rồi,
Nên trót mãi..
THỊ TRINH – Anh nghe em ở lại,
Đọc sách, tu thân, tìm phương hối cải,
Nấn ná quanh vùng sống tạm ít lâu.
Em lựa lời thưa rõ với cha sau,
Người thương lại chút nào chăng…
TRẦN BẠCH - Vô ích!
THỊ TRINH – Em tin chắc cha nghĩ tình ruột thịt,
Không lẽ nào còn chấp lỗi anh chi.
Ai cũng hay rằng đánh kẻ chạy đi
Không ai nỡ lòng đánh người chạy lại,
Đoái tội lập công.
TRẦN BẠCH – Cảm ơn cô em gái,
Thương anh nhiều nhưng thương chẳng bõ phiền.
Anh bị lâm vào tình thế đảo điên,
Làm cũng dở mà không làm cũng dở,
Ở một ngày thêm một ngày đổ vỡ,
Sao cho bằng đi khuất mắt là xong!
Em đưa chèo cho anh vượt sang sông!
Trăng lên cao, tròn trịa, sáng trong
Đêm đã ngả trên ngàn lau gió vặn,
Trăng đứng bóng rồi!
(Cầm lấy mái chèo, Thị Trinh giằng lại)
THỊ TRINH – Mái chèo này cha dặn
Không một ai được tự ý mang đi.
TRẦN BẠCH – Sao lại thế?
THỊ TRINH – Vì cha ra lệnh thế!
TRẦN BẠCH - Anh cần lắm! Đưa cho anh!
THỊ TRINH – Em không thể!
TRẦN BẠCH – Anh không ở lại đâu!
Chân voi cuồng chỉ tơ nào buộc nổi?
Lưới nào giam cánh chim loạn bay mau?
Để anh đi kẻo lỡ! Dùng dằng nữa chi lâu?
(Giằng lấy mái chèo định vào, lại vội quay lại)
Tiếng ai chuyện trò ngoài mái quán?
THỊ TRINH – Và chân ai về trên lối giang đầu?
(Lão Đồ và Lê Liêm ra. Trần Bạch vội nấp vào sau cột quán. Thị Trinh vào khuất)
LÃO ĐỒ– (Giọng phân trần) Lão xin thề trên tóc bạc đầu râu,
Lòng trung trực như gương soi sáng tỏ.
May tráng sĩ lại tìm về quán cỏ...
LÊ LIÊM – Ta tìm về để hỏi tội Thị Trinh
Đã đem ta tố giác với quân Minh,
Lại giả dạng đóng vai người nữ kiệt,
Không nhanh trí thì thoát sao khỏi chết,
Ta tìm về...
LÃO ĐỒ – Lão thưa hết đầu đuôi,
Nghe hay không còn tùy ý nơi người,
Rồi thấu hiểu hay là còn oán hận
Song sự thực thì xin người hãy nhận
Sau việc lỗi lầm sót sẩy đem qua,
Cũng chỉ vì thằng Trần Bạch mà ra,
Vì nó cả...
LÊ LIÊM – Ta không nghe biện bạch,
Khéo ăn vụng nhưng lau mồm chưa sạch,
Hại người rồi còn đổ vấy cho nhau!
Hết con đến cha...
LÃO ĐỒ — Lão dám dâng đầu,
Nếu quả có thốt nửa lời gian dối.
Người chờ lão bắt được thằng phản bội,
Dong vào đây để rửa nỗi bất bình.
Lưỡi mác cùn lão quyết chẳng dung tình,
Giết nó trước để triệt mầm phản phúc.
(Trần Bạch ở sau cột quán lùi vào khuất)
Cả đêm qua lão chong đèn thao thức,
Giận cho đời rồi lại tủi cho thân,
Sớm mai được tin đồn khắp xa gần:
Người thoát hiểm...
LÊ LIÊM– Ta hy sinh tuấn mã,
Buộc lên yên một cành cây xanh lá,
Rồi ra roi cho ngựa chạy một mình,
Giặc mơ hồ xô cả gót cuồng chinh,
Chạy tới tấp về phía sau săn đuổi,
Còn riêng ta đã liệu từ trước buổi,
Bỏ miếu hoang ra nội cỏ xem trăng,
Để đề phòng giặc dõi bóng mò tăm!
Chút nữa sa cơ...
LÃO ĐỒ – Người vẫn còn nghi hoặc!
Đây chỉ có ánh trăng soi vắng vặc,
Chứng cho lòng ngay thẳng của già thôi.
Giữa rừng tên bể lửa bốc ngang trời,
Mạo hiểm đi tìm...
LÊ LIÊM - Tìm ta để bắt...
Lãy vạn quan tiền, đèo thêm phẩm trật,
Ai không thèm và ai lại không mê?
Dù không tìm ta, ta cũng tìm về,
Để khen thưởng bằng lưỡi gươm quả báo! -
(Xốc kiếm)
LÃO ĐỒ– (Chán nản) Người không tin biết lấy gì đảm bảo!
Lão đã nói hết lời!... (Chợt nghĩ ra)
À! Xin hãy chờ đây!
(Định chạy vào sau quán thì Thị Trinh bước ra, rút trong một ống tre cầm tay ra một cuộn giấy tròn)
THỊ TRINH - Thưa cha, đã có sẵn trong tay!
LÃO ĐỒ − (Đỡ cuộn giấy) Con giỏi lắm: (Với Lê Liêm)
Đây nguyên văn chính cảo!
Người đọc lại xem!
LÊ LIÊM – (Liếc nhìn) Hịch khởi nghĩa Lam Sơn:
Ấn Lê vương! Chữ quốc công Nguyễn Trãi:
Có lẽ nào? (Cầm lấy xem kỹ) Đúng rồi! Cụ vẫn giữ được sao?
LÃO ĐỒ - Tráng sĩ còn nghi ngại?
Và vẫn chưa tin?
LÊ LIÊM – Đâu dám thế! (Trao trả hịch cho Lão Đồ)
LÃO ĐỒ — Con hãy thắp hương lên!
Cho trọng thể để cha tuyên hịch!
(Từ tốn mở cuộn giấy ra. Cuộn giấy dài chảy tuôn xuống mặt đất. Thị Trinh chạy vào mang ra một bát hương bằng sành, đặt lên chõng tre, rồi quỳ xuống. Lê Liêm mặc nhiên cũng quỳ xuống tiếp)
(Từ trong, tiếng nhạc và chiêng trống nổi lên đệm theo giọng bình hịch trang nghiêm của Lão Đồ)
Hịch cho sĩ tốt thần dân
Ta nghe!
Núi Nùng sông Nhị, mấy nghìn năm từng ghi dấu uy linh.
Bến Kiếp ải Hàm, trải trăm trận đã mở trường oanh liệt.
Lệ xưa nay giặc đến tướng ngăn,
Luật tạo hóa nhân còn bạo diệt.
Ta nay!
Sinh chốn hàn môn,
Mang bầu nhiệt huyết,
Khinh mạn công danh,
Kết giao hào kiệt.
Xếp bút nghiên vùng vẫy với tang bồng,
Mượn cung kiếm tiêu dao cùng tuế nguyệt.
Chí làm trai giúp nên nghiệp lớn, lập công to, tiếng thơm dành lại muôn đời.
Mưu dựng nước xếp bỏ thù riêng, khinh lợi hẹp, danh đẹp lưu về vạn kiếp.
Buồn thấy họ Trần hà khắc, nướng dân đen trên ngọn lửa cơ hàn,
Giận cho giặc Hán tham ô, dốc con đỏ bằng lưỡi dao oan nghiệt.
Đồn lương chứa cỏ, từng chung thề trong rừng núi Lam Sơn,
Nếm mật nằm gai, quyết rửa nhục cho giống nòi Nam Việt.
Gươm vung lên mấy độ, trên kể từ Bồ Đằng sắp xuống, chẳng bao ngày đã bặt dấu ấn sài lang,
Kiếm tuốt thử đôi phen, trong kể từ Khôi huyện tiến ra, hơn mấy tháng quét sạch loài yêu nghiệt.
Đức mưa xuân nhuần tưới khắp Tây đô,
Oai sấm sét vang lừng sang Bắc khuyết.
Ví nếu thực tham quyền cố vị, giá cũng cao gác khói đài mây,
Lòng chỉ mong dẹp loạn yên dân, từ chẳng nhận bào nhung ngựa tuyết.
Giận thay!
Một lũ hủ nho,
Khéo bày giả thuyết.
Mưu mọn kế cùn,
Suy hơn tính thiệt.
Đầu óc chứa toàn danh lợi, cốt sao vinh được thê nhi,
Tấm thân vùi xuống bùn nhơ, chẳng chút nghĩ gì khí tiết.
Căm lũ Trần Cao nông nổi, trong nội đình thảo vội biểu cầu phong,
Thù bầy Trương Phụ gian ngoan, từ ngoại địa kéo quân sang chém giết,
Giặc định bụng đem ra cướp nước, cử trăm vạn hùng binh lưỡng Quảng, giả tôn phù vừa qua đóng Long Biên,
Ta hay tin tức khắc ra quân, với tám ngàn đệ tử Lam kinh, hô "Sát Đát", quyết lăn vào hổ huyệt.
Nay nhân,
Trạm đóng Chí Linh,
Đường qua Vô Thiết,
Chiếu xuống thông tri,
Hịch toan truyền biết,
Trông thấy cảnh sinh tình hớn hở, hoa hoa cỏ cỏ đón tân xuân, vừa gặp buổi minh niên,
Tưởng tới ai trong dạ ngập ngừng, đó đó đây đây mơ cổ lý sớm trạnh niềm nhai tiết.
Chén rượu suông gọi đôi chút thù lao,
Lưng cơm nhạt tạm một giờ an yết.
Ăn cần phải nghĩ, nên nhớ rõ mười mấy triệu đồng bào khắc khoải, Đông oán Tây hờn,
Uống chớ quá say, mà quên câu hai ngàn năm nội thuộc than lầm, thủy thân hỏa nhiệt.
Nào là:
Việc quân sưu vất vả. phu chục kẻ một thôn, lính ba người một vệ, trẻ già nai lưng gắng sức phục tùng,
Công thuế má nặng nề, thóc năm thăng một mẫu, lụa hai tấm một tơ, muối rượu mở túi ra tay vơ vét.
Biết bao cảnh đốt chợ giật vàng, phá nhà cướp bạc, giọt lệ thảm rũa mòn muôn mắt, uất ức căm hờn,
Kể nhiều phen ven rừng bóc quế, đáy biển mò châu, đống xương cao chất chứa ngang đầu, âu sầu thảm thiết.
Nhớ rằng:
Vận quốc gia cùng lắm tắc thông
Người hào kiệt chớ nên quên biết
Liều một phen thành bại hưng vong,
Thề đem giống tham tàn tiêu diệt.
Lấy xác địch lấp đầy nguồn hận cũ, cho bõ lúc len rừng vượt suối, quản bao công dầu dãi nắng sương,
Đem máu thù gột sạch vết nhơ xưa, đợi hẳn khi lặng biển trong sông, lúc ấy sẽ tưng bừng yến tiệc.
Cấy cày nghiệp cũ, sắp sửa lương nhiều gạo sẵn, khắp thôn dân hãy yên dạ làm ăn,
Còn mất phút này, sắm sanh nỏ cứng giáo dài, các tướng lĩnh phải một lòng kiên quyết.
Sĩ tốt thần dân:
Hãy nên tuân biết!
Nay hịch!
Bình định vương Lê Lợi
(Đọc xong, ba người đứng dậy cùng chắp tay vái)
LÊ LIÊM - (Từ tạ với Lão Đồ)
Lòng lão trượng như sông dài biển rộng,
Chứa mênh mang muôn con nước trôi về,
Không chấp vãn sinh thô lậu chân quê,
Thiếu suy xét vội buông lời xúc phạm.
Nay được thấy tấm trung kiên quả cảm,
Khinh hiểm nghèo, vẫn cẩn trọng giữ gìn
Ở trong nhà vật quốc cấm lưu truyền...
LÃO ĐỒ – Tuy quốc cấm nhưng lại là quốc bảo.
Tưởng bá đạo mà chính là vương đạo,
Nên thân già dù nát thịt tan thây,
Cũng không hề buông lỏng khỏi bàn tay,
LÊ LIÊM – Như tên lính tiên phong trên hàng trận
Thân đã ngã mà lòng chưa nguôi giận,
Mắt mở trừng trừng, giáo chặt tay cầm,
Dây cảm thông buộc chặt giải đồng tâm,
Lòng hướng nghĩa xin vẹn toàn sau trước.
(Nhìn ra ngoài trời đêm)
Đêm đang vợi mà ngàn trùng sông nước
Còn cách xa biền biệt mấy bờ trăng,
Nhiệm vụ nửa chừng, tình thế đương căng,
Liệu có thể qua sông trong chốc lát?
Hay phải đợi?
THỊ TRINH – Đò vẫn nằm bến cát,
Cha nên đưa tráng sĩ vượt sang ngay,
Chèo nương trăng khua xế bóng non Tây,
Chỉ chớp mắt sẽ cập bờ Chiêm quốc,
Con ở lại đề phòng khi biến cuộc.
LÃO ĐỒ - Lên đường thôi, tráng sĩ!
(Tiếng nhạc ngựa xa xa) Tiếng nhạc ngựa mơ hồ!
LÊ LIÊM - Nương tử nghe xem!
LÃO ĐỒ - Ta hãy tạm chờ!
Xem động tĩnh...
THỊ TRINH – (Nhớ ra) Có lẽ là Đặng Ích,
Buổi hoàng hôn tới quán này hách dịch
Hỏi ngược xuôi rồi giở thói trăng hoa,
Khi ra về còn dọa lúc trăng tà,
Quay lại bắt con đi...
LÊ LIÊM – Loài vô sỉ!
Tha sao được! (Rút kiếm)
LÃO ĐỒ – (Ngăn lại) Nóng làm chi tráng sĩ!
Lẽ tới lui phải khuất lúc thân cô!
Sách có chữ rằng:"mãnh hổ nan địch quần hồ",
Ta thế yếu nên tình ta diên bái,
Nhưng vận hội đổi rời, cơ thắng bại
Nắm trong tay.
"Hữu thịnh tất hữu suy"
Việc cấp rồi, người không thể vội đi!
Đi là chết!
Hãy nghe già hoãn lại!
Chờ thời cơ...
LÊ LIÊM - Xin tuân lời lão mại.
Vậy bây giờ?
LÃO ĐỒ - Người hãy tạm tránh đi!
Bởi tránh voi cũng chẳng xấu mặt chi!
Đúng đêm mai, vào lúc trăng nhạt điệu,
Sẽ đón người ở ngoài Giang thần miếu.
(Tiếng người ngựa lại gần)
Người đi thôi! Quân địch sắp lại gần!
LÊ LIÊM - Lời ngọc vàng ghi để dạ ân cần,
Xin bái lĩnh và cúi đầu tạm biệt!
(Vào nhanh lối bến sông)
THỊ TRINH— Giặc tới rồi! Cha tính sao?
LÃO ĐỒ — Cuộn hịch lại cho cha! (Đưa hịch cho Thị Trinh)
THỊ TRINH – (Cuộn hịch)
LÃO ĐỒ— Đốt cho hết là xong! (Chạy vào mang ra một cây đuốc)
THỊ TRINH — Thưa cha sắp hết mọi vòng!
LÃO ĐỒ - (Đốt quán)
Reo lên! Hỡi ngọn lửa hồng!
Cháy lên! Ơi hỡi muôn lòng nguội tanh!
(Lửa bốc cháy đùng đùng, Lão Đồ cười ha ha, Đặng Ích cùng tên lính Minh xô ra, đứng sững kinh ngạc)
Tắt đèn