CHƯƠNG 12 CƠN ĐIÊN

Sáng nay, - Louise kể tiếp, chưa ai ở nhà lão Ferrand thức dậy, cháu đã trở về đây với món tiền mà cậu Germain cho để cứu cha cháu. Nhưng món tiền ấy không đủ, và nếu không nhờ có sự hào hiệp của ông thì cha cháu khó thoát khỏi tay những người thừa hành mệnh lệnh tư pháp. Chắc chắn sau khi cháu rời khỏi nhà lão Ferrand, người ta đã lên phòng cháu và tìm ra dấu vết dẫn đến vụ phát giác bi thảm ấy. Một việc cuối cùng, thưa ông, - Louise vừa nói vừa lấy cuộn tiền vàng trong túi ra - ông có thể giúp cháu chuyển số tiền này cho cậu Germain không? Cháu đã hứa với cậu ấy là không tiết lộ với ai về việc cậu ấy là nhân viên giúp việc cho lão Ferrand, nhưng vì ông đã biết rõ rồi, cháu cũng không phải là người hay hở chuyện. Bây giờ, thưa ông, cháu xin nhắc lại với ông, là trước Chúa chứng giám, cháu không hề nói một lời nào không thật. Cháu không tìm cách làm giảm nhẹ tội cho mình và…

Nhưng, đột nhiên Louise ngừng lại, sợ hãi kêu lên:

- Nhìn cha cháu làm sao thế?

Morel đã nghe phần cuối câu chuyện một cách dửng dưng, sầu muộn mà Rodolphe cho đấy là sự ê chề của một con người khốn khổ. Sau những chấn động mạnh mẽ, dồn dập như vậy, nước mắt của bác hầu như đã cạn, năng lực cảm xúc nhạt đi, bác chẳng còn đủ sức lực để phẫn nộ nữa.

Rodolphe đã lầm mà nghĩ vậy.

Giống như ngọn đèn lúc yếu hẳn đi để rồi lại lóe sáng trước khi tắt hẳn, lý trí của Morel đã rung chuyển mạnh mẽ, chập chờn đôi lúc, hắt ra đây đó vài ánh trí tuệ rồi đột nhiên tối sầm lại.

Hoàn toàn xa lạ đối với tất cả những gì xung quanh, trong phút chốc, người thợ ngọc đã hóa điên.

Mặc dù chiếc đĩa mài đặt ở phía bên kia bàn thợ, và trong tay bác không có ngọc mà cũng chẳng có dụng cụ, bác thợ chăm chú, bận rộn, lặp lại những công việc thường làm với những đồ vật tưởng tượng.

Bác vừa làm những điệu bộ này như người diễn kịch câm vừa dùng khẩu thuật phát ra tiếng rít như tiếng đĩa mài đang quay.

Louise càng hoảng sợ hơn:

- Ông ơi, xin ông hãy nhìn cha cháu kìa!

Rồi lại gần người thợ, cô gọi:

- Cha ơi, cha ơi!

Morel nhìn con gái bối rối, mơ hồ, lơ đãng, do dự, đủ những triệu chứng đặc biệt của người mắc bệnh tâm thần.

Không ngừng tìm những cử động kỳ cục, bác trả lời rất khẽ bằng một giọng dịu dàng và buồn bã.

- Tôi nợ viên chưởng khế một nghìn ba trăm franc. Giá máu của con Louise nhà tôi đấy! Phải làm việc, làm việc, ôi, tôi sẽ trả, tôi sẽ trả, tôi sẽ trả…

- Trời ơi, thưa ông, như thế là không thể được. Tình hình này không thể kéo dài. Cha cháu chưa điên hẳn phải không? - Louise thét lên, giọng đau đớn. - Cha cháu sẽ trở lại bình thường. Đây chỉ là sự mất trí trong giây lát thôi.

- Ông Morel, ông bạn, chúng tôi ở đây, con gái ông ở gần ông, cô ấy không có tội.

- Một nghìn ba trăm franc! - Người thợ ngọc nói, không nhìn lại và vẫn tiếp tục công việc tưởng tượng.

- Cha ơi! - Louise quỳ xuống và nắm lấy hai bàn tay cha trong tay mình. - Con đây, Louise đây!

- Một nghìn ba trăm franc! - Bác nhắc lại và cố gắng gỡ tay con gái. - Một nghìn ba trăm franc… nếu không, - bác nói thêm, giọng lắng xuống như người tâm sự - nếu không… Louise sẽ lên máy chém…

Rồi bác lại tiếp tục giả như đang quay đĩa mài.

Louise thét lên dữ dội:

- Cha tôi đâu rồi! - Cô la lên. - Cha tôi đâu rồi! Và chính tôi, chính tôi đã gây ra cơ sự này. Ơi, trời ơi, thế nhưng có phải lỗi tại tôi đâu. Tôi có muốn làm điều gì xấu xa đâu. Chính con quái vật ấy chứ!

- Nào, hỡi cô gái tội nghiệp, can đảm lên! Hãy hy vọng cơn điên này chỉ diễn ra trong chốc lát thôi. Cha cô đau khổ nhiều, bao nhiêu phiền muộn tới tấp đè lên, vượt sức chịu đựng của một con người. Lý trí của cha cô kém đi trong một lúc nào đó, nhưng rồi nó sẽ hồi phục thôi.

- Nhưng còn mẹ cháu, bà cháu, các em gái, các em trai cháu… Tất cả rồi sẽ ra sao? - Louise kêu lên. - Thiếu cả cha lẫn cháu… như vậy, tất cả sẽ chết đói, chết vì cơ cực và thất vọng.

- Thế tôi không ở đây sao? Cô cứ bình tĩnh, mọi người sẽ chẳng thiếu thốn gì cả. Hãy can đảm lên! Tôi khuyên cô đấy. Những điều cô tiết lộ ra sẽ đem lại sự trừng phạt cho một tên phạm trọng tội. Cô đã làm cho tôi tin chắc là cô không có tội, điều ấy sẽ được thừa nhận, được đưa ra công khai, nhất định là như vậy.

- Ôi, thưa ông, ông thấy đấy, nỗi ô nhục, sự điên loạn, sự chết chóc, bằng ấy tai họa đều do lão ta gây ra, con người ấy! Và người ta chịu bó tay không làm gì được lão, không làm được gì hết! Ôi, ý nghĩ này càng tăng thêm nỗi đau khổ của tôi.

- Không phải thế đâu, chính ý nghĩ ngược lại sẽ cho cô thêm sức mạnh để chịu đựng.

- Ý ông muốn nói gì cơ ạ?

- Cô hãy tin chắc rằng cha cô, cô và những người thân của cô, tất cả sẽ được trả thù.

- Trả thù?

- Phải! Và tôi thề với cô rằng, tôi, Rodolphe tuyên bố một cách trịnh trọng, thề với cô rằng, khi tất cả tội ác của lão ta đã được chứng minh, con người này sẽ phải đền tội một cách đích đáng vì những điều ô nhục, điên loạn, chết chóc mà lão đã gieo rắc. Nếu luật pháp không trừng trị được lão và nếu mưu mô và sự khôn khéo của lão cân bằng với tội ác của lão, thì người ta cũng biết cách dùng mưu mô chống lại mưu mô, lấy mưu mẹo chống lại mẹo mưu, lấy tội ác chống tội ác, kẻ sát nhân hèn mạt và lén lút ấy sẽ bị trừng trị bởi một bàn tay không khoan nhượng, oan nghiệt gây ra thế nào thì sẽ phải đền tội thế ấy.

- Chao ôi! Thưa ông, cầu Chúa phù hộ cho ông! Không phải chỉ một mình cháu muốn trả thù, mà cả cha cháu đang mất trí, mà cả con cháu mới sinh đã chết cũng muốn thế.

Rồi gắng gỏi một lần cuối để bác Morel ra khỏi cơn điên, Louise lại khóc to:

- Cha ơi, con đi cha nhé! Người ta đưa con đến nhà tù đây, con sẽ không thấy cha nữa! Louise của cha xin chào vĩnh biệt cha đây. Cha ơi, cha ơi, cha ơi…

Trước những tiếng kêu xé ruột ấy, không một lời đáp lại.

Không còn gì vang vọng thêm trong tâm hồn khốn khổ ấy nữa, không còn gì nữa.

Tình cha con tồn tại cho đến giây phút cuối cùng, lúc này cũng không dấy lên được nữa…

Cánh cửa tầng sát mái vụt mở.

Viên Cẩm bước vào:

- Thời gian của tôi có hạn, thưa ông! - Ông ta nói với Rodolphe. - Tôi rất tiếc phải báo cho ông rõ là tôi không thể để cuộc trao đổi này kéo dài thêm nữa.

- Cuộc trao đổi đã chấm dứt, thưa ông! - Rodolphe vừa trả lời chua chát vừa chỉ vào người thợ ngọc. - Louise không còn gì để nói với cha cô ấy nữa, ông này cũng không còn gì để nghe con gái mình nói nữa. Ông ấy đã phát điên!

- Chúa ơi, tôi cũng đã ngờ sự việc sẽ đến nước này. Chao ôi, ghê gớm quá!

Viên Cẩm bước nhanh lại gần người thợ. Sau một phút quan sát, ông ta tin chắc là không nhầm trước hiện thực đau lòng.

- Ôi, thưa ông, - ông ta buồn rầu nói với Rodolphe - tôi đã chân thành cầu mong cho nỗi oan của người thiếu nữ vô tội này được thừa nhận. Nhưng sau một tai họa như thế này, tôi không chỉ dừng lại ở những lời cầu mong, không, không, tôi sẽ nhận định rằng gia đình này rất trung thực, rất đau khổ, tôi sẽ là nhân chứng cho cái tai họa cuối cùng và đáng sợ đè nặng lên họ, và xin ông hãy tin rằng các vị quan tòa sẽ có thêm một căn cứ để xác minh bị can vô tội.

- Hay lắm, hay lắm, thưa ông! - Rodolphe nói. - Hành động này của ông không chỉ là nhiệm vụ mà còn là thiên chức của ông nữa đấy!

- Xin ông hãy tin rằng nhiệm vụ của chứng tôi gần như khá nặng nhọc, đến nỗi chúng tôi coi như là may mắn biết ơn cái lương thiện và cái nhân từ trong những việc mà chúng tôi quan tâm.

- Xin thêm một lời nữa, thưa ông. Những điều tiết lộ của Louise Morel đã chứng tỏ một cách hiển nhiên sự vô tội của cô ấy. Ông có thể cho tôi biết cái được mạo xưng là tội ác của cô ấy đã được khám phá hay đúng hơn là đã được tố giác như thế nào?

- Sáng nay, - nhà chức trách kể - một người giúp việc tại nhà ông Ferrand đã đến khai với tôi là sau khi Louise hấp tấp bỏ đi, bà ta biết cô này có thai bảy tháng, bèn lên phòng cô này thì thấy ở đấy có những dấu vết của sự sinh nở lén lút. Sau một lúc tìm tòi, những dấu chân in trên tuyết đã dẫn đến sự khám phá ra xác một đứa bé mới sinh chôn trong vườn. Sau lời khai của người này, tôi đã đến phố du Sentier, tôi gặp ông Jacques Ferrand đang phẫn nộ vì câu chuyện tai tiếng như vậy lại xảy ra tại nhà ông ta. Cha xứ nhà thờ Bonne-Nouvelle, mà ông ta cho mời đến, cũng cho tôi biết rằng cô con gái nhà Morel đã xưng tội trước cha và van xin sự khoan dung, lòng thương hại của ông chủ về chuyện này. Rằng hơn nữa, cha đã thường nghe ông Ferrand nghiêm khắc cảnh cáo Louise Morel, báo trước cho cô ta rằng sớm muộn cũng sẽ bị sa đọa, lời cảnh báo trước vừa mới được chứng minh một cách tồi tệ như thế - cha xứ nói thêm. Sự phẫn nộ của ông Ferrand, - nhà chức trách tiếp tục - đối với tôi là chính đáng, nên tôi cũng tán đồng. Ông ta báo cho tôi biết là có lẽ Louise Morel trốn về nhà cha mẹ. Tôi đến đây ngay lập tức, tội trạng đã hiển nhiên, tôi có quyền tiến hành ra lệnh bắt giữ ngay tức khắc.

Rodolphe phải tự kiềm chế khi nghe nói đến sự phẫn nộ của Ferrand. Ông nói với nhà chức trách:

- Thưa ông, tôi vô cùng cảm ơn sự giúp đỡ ân cần của ông, cả việc ông sẵn sàng ủng hộ Louise. Tôi sẽ cho đưa người khốn khổ này vào một nhà thương điên cùng với mẹ vợ của ông ấy.

Rồi quay sang Louise, lúc ấy đang quỳ bên cha và đang gắng công vô ích để đưa cha cô quay về thực tại, ông căn dặn:

- Cô bé ạ, cô hãy dằn lòng ra đi, đừng ôm hôn mẹ cô nữa, tránh cho mẹ cô sự chia ly đau đớn. Cô cứ yên tâm về bà ấy, từ nay gia đình cô sẽ chẳng thiếu thốn gì đâu. Rồi sẽ có một bà đến đây chăm sóc mẹ cô và các em trai, em gái cô dưới sự giám sát của người láng giềng tốt bụng, cô Rigolette. Còn về cha cô thì sẽ có đầy đủ phương tiện để chữa cho ông ấy chóng khỏi bệnh và khỏi hẳn bệnh. Hãy dũng cảm, và tin tưởng rằng những người lương thiện thường bị thử thách gay gắt trong vận hạn, nhưng dù thế nào đi nữa, sau các cuộc đấu tranh ấy, họ thường trong sáng hơn, mạnh mẽ hơn và đáng kính trọng hơn.

Hai giờ sau khi Louise bị bắt giữ, người thợ ngọc và bà cụ già lú lẫn, theo lệnh của Rodolphe, được David đưa đến Charenton, tại đây họ được chữa trị và được chăm sóc đặc biệt.

Bác Morel không kháng cự, dửng dưng rời ngôi nhà phố Temple, bác điên theo dạng lặng lẽ, vô hại và buồn bã.

Bà cụ già thì đói: người ta chỉ cho bà thấy thịt và bánh, bà cụ đi theo bánh và thịt.

Những viên ngọc của bác Morel được giao cho vợ bác. Ngay ngày hôm ấy, chúng được giao lại cho bà Mathieu, người môi giới, đến đó lấy lại.

Khốn nỗi người đàn bà này đã bị thằng Tập Tễnh rình mò và theo dõi. Thằng bé này đã biết giá trị của những viên ngọc, qua cuộc nói chuyện mà nó nghe được lúc bác Morel bị hai tên trợ tá mõ tòa đến đòi nợ. Thằng nhãi con của Cánh Tay Đỏ biết bà môi giới bán ngọc ở đại lộ Saint-Denis, nhà số 11.

Rigolette đã khéo léo cho bác Madeleine Morel biết tin về cơn điên của bác trai và việc Louise bị bắt giữ. Lúc đầu bác khóc lóc, âu sầu, than thân trách phận, rồi khi nỗi đau đớn dịu bớt, người đàn bà tội nghiệp này, vốn yếu đuối và không kiên định, nguôi dần khi thấy mình và các con được sống dễ chịu nhờ lòng hào hiệp của người ân nhân.

Còn Rodolphe thì chua xót nghĩ đến những gì Louise tiết lộ. Ông tự nhủ:

Việc chủ nhà cám dỗ người hầu gái bằng cách cưỡng chế nhiều hay ít cũng là chuyện thường tình. Ở kẻ này, thì do khủng bố hoặc lừa gạt; ở kẻ kia, thì do bản tính khẩn thiết của mối quan hệ nô lệ tạo nên. Sự đồi bại bó buộc này mà người giàu thường bắt kẻ nghèo phải chịu để thỏa mãn dục vọng, không đếm xỉa đến tính bất khả xâm phạm trong việc giữ gìn gia đình, sự đồi bại ấy thường đáng thương khi nó được chấp nhận một cách tự nguyện, nhưng trở nên gớm ghiếc, khủng khiếp khi nó bị cưỡng chế. Thật là một sự lệ thuộc nhơ nhớp và tàn nhẫn, một sự nô lệ hóa đê tiện và man rợ đối với một con người mà trong tình trạng sợ hãi phải đáp ứng những ham muốn xác thịt của chủ mình bằng những giọt nước mắt, bằng sự rùng mình kinh tởm và hoảng sợ.

Rodolphe tiếp tục dòng suy nghĩ:

Và rồi về phía người phụ nữ, biết mấy là hậu quả! Gần như luôn luôn xảy ra sự mất phẩm giá, nỗi cơ cực, thói mại dâm, nạn trộm cắp, đôi khi là tội giết con.

Thế mà luật pháp vẫn làm ngơ, luật pháp lạ lùng thật!

Kẻ tòng phạm của một trọng tội chịu hình phạt của trọng tội ấy.

Kẻ chứa chấp được xem như tên ăn trộm.

Điều đó đúng.

Nhưng nếu một con người, do vô công rồi nghề quyến rũ một người con gái ngây thơ trong trắng làm cho cô ta có con, rồi ruồng bỏ, để lại cho cô ta sự tủi hổ bất hạnh, chán chường và xô đẩy cô ta đến chỗ giết con, tội lỗi mà cô ta phải trả giá bằng tính mạng mình.

Kẻ ấy có thể coi như là tòng phạm của cô gái kia không?

Vậy thì sao?

Cái đó nghĩa là gì? Chẳng là gì cả, kém hơn thế nữa kia! Một tình yêu trong giây lát, một ý thích thoáng qua với một khuôn mặt xinh xắn, có duyên. Trò chơi đã xong, lại đi tìm cô khác!

Còn hơn thế, chỉ còn thiếu có tính tình khác đời và ranh mãnh (vả lại con nhà nòi kia đấy) là anh ta có thể đến xem nạn nhân của mình trước vành móng ngựa của phiên tòa tội hình.

Nếu tình cờ anh ta được gọi đến làm nhân chứng, anh ta có thể nhởn nhơ khai trước những kẻ cực kỳ tò mò (các quan tòa) để cô gái này chóng bị xử tử mà sáng danh nền đạo đức chung:

- Tôi có điều hệ trọng muốn phát biểu trước pháp luật.

- Cứ nói!

- Thưa các vị hội thẩm, cô gái khốn khổ này trước đây có đức hạnh và trong trắng, điều đó đúng… Tôi đã quyến rũ cô ta, điều đó cũng đúng… Tôi đã làm cho cô ta có con, điều đó đúng. Sau đó vì cô ta tóc hoe, nên tôi đã bỏ cô ta để theo một cô khác tóc nâu, điều đó càng đúng hơn nữa. Như vậy tức là tôi đã sử dụng một thứ quyền hạn không thể triệt tiêu, một quyền hạn thiêng liêng mà xã hội thừa nhận và ban phát cho tôi.

- Anh chàng này hoàn toàn có quyền như vậy, - các vị hội thẩm thì thầm với nhau - không có luật lệ nào cấm làm cho một cô con gái tóc hoe có con, sau đó bỏ rơi cô ta để theo một cô gái tóc nâu. Thật là một anh chàng láu lỉnh!

- Bây giờ, thưa các vị hội thẩm, người đàn bà khẳng định đã có ý khốn nạn đó giết con cô ta. Tôi muốn nói thêm rằng, đó là con của chúng tôi. Bởi vì tôi đã bỏ cô ta… Một mình trong cảnh túng thiếu cùng cực, cô ta kinh hãi, cuống cuồng lên. Tại sao thế? Bởi vì, cô ta tự nhủ: phải chăm nom nuôi nấng con, cô ta không thể đến xưởng đi làm để kiếm tiền nuôi mình và nuôi con, kết quả mối tình của chúng tôi. Nhưng tôi lại thấy những lý do ấy quả là tồi tệ, xin các vị cho phép tôi được nói như thế, thưa các vị hội thẩm. Vậy thì tại sao cô ta lại không đến đẻ ở La Bourbe nếu có chỗ? Vậy thì tại sao trong lúc tình hình khẩn cấp cô nương lại không kịp thời đến sở Cẩm của khu để cung khai điều nhơ nhuốc của mình để được phép đưa đứa bé đến Les Enfants-Trouvés*. Vậy thì, tóm lại, trong khi tôi đang lùng gái ở quán rượu bình dân mà chờ cô nhân ngãi khác, sao cô ta không tìm cách mà giải quyết khó khăn bằng một biện pháp đỡ man rợ hơn? Bởi vì, thưa các vị hội thẩm, tôi xin thú thật là tôi thấy quá đơn giản và quá thanh thoát cái cách tháo gỡ kết quả của những phút lầm lỡ khoái lạc và như vậy tránh được bao lo lắng về sau. Quái quỷ thật! Chưa hết đâu, đối với một cô gái, còn chuyện danh dự, bất chấp khinh miệt, ô nhục, mang nặng đứa con hoang chín tháng trong bụng rồi lại còn phải nuôi dạy đứa bé ấy nữa, chăm sóc nó, kiếm cái cho nó ăn, tìm cho nó một nghề, làm cho nó trở thành một người đàn ông lương thiện như bố nó hoặc một cô gái lương thiện mà không hư hỏng như mẹ nó. Bởi vì dẫu sao tình mẫu tử vẫn có những nghĩa vụ thiêng liêng. Mẹ kiếp, những kiểu người mẹ khốn nạn này đã giày xéo lên những nghĩa vụ thiêng liêng ấy, quân vô luân ấy, đáng bị trừng phạt một cách thật xứng đáng để làm gương cho kẻ khác. Để làm tin, thưa các vị hội thẩm, xin các vị hãy giao ngay con ác quỷ này cho đao phủ và các vị sẽ tỏ ra là những người bảo vệ công lý, kiên quyết và sáng suốt… Dixi*!

Nhà nhận trẻ con vô thừa nhận.

Tiếng La tinh: tôi đã nói, công thức để kết thúc một bản thuyết trình, một bài biện hộ (ND).

- Ông này đã đứng trên quan điểm đạo lý mà xem xét vấn đề. - Một người bán mũ nào đấy mới trở nên giàu có hoặc một lão già cho vay lãi nào đấy mới khoác áo trưởng đoàn hội thẩm ra vẻ nhân hậu sẽ phát biểu như vậy. - Ông ta đã làm, đúng thế, điều mà có lẽ tất cả chúng ta cũng đã làm như vậy nếu ở vào địa vị của ông ta, bởi vì cái cô bé tóc hoe đó quả là xinh thật, tuy có hơi xanh đôi chút. Cái anh chàng láu lỉnh đó như Joconde* đã viết: “Tán tỉnh cả cô tóc nâu lẫn cô tóc hoe”, không có bộ luật nào ngăn cấm anh ta cả. Còn cô gái khốn khố kia, dù sao cũng là lỗi tại cô ta. Tại sao cô ta không biết giữ gìn. Đáng lẽ ra cô ta không được phạm một tội, một tội kinh khủng làm cho cả xã hội phải hổ thẹn… hổ thẹn tới tận cả nền móng.

Gã Sở Khanh.

Và người bán mũ trở nên giàu có hoặc người cho vay nặng lãi ấy có lý, hoàn toàn có lý.

Căn cứ vào điều luật nào mà ông kia có thể bị lên án, và luật pháp có thể buộc ông ta vào tội tòng phạm nào trực tiếp hoặc gián tiếp, tinh thần hoặc vật chất?

Kẻ ranh mãnh may mắn này đã quyến rũ một cô gái đẹp, sau đó anh ta ruồng bỏ cô ấy, anh ta thú nhận điều đó. Điều luật bảo vệ kẻ này và kẻ kia ở đâu?

Xã hội, trong trường hợp này, chẳng đã nói như người cha trong một chuyện tiếu lâm tục tĩu nào đó tôi không nhớ rõ: “Hãy trông chừng những con gà của anh, tôi đã thả con gà trống của tôi đấy! Tôi không chịu trách nhiệm về việc ấy đâu!”

Nhưng một người nghèo khốn khổ, vì nhu cầu cũng có mà vì ngớ ngẩn cũng có, bị cưỡng bức hoặc vì không hiểu gì về pháp luật mà anh ta không đọc được, đã có ý thức mua đồ ăn trộm chẳng đáng giá gì. Anh ta sẽ phải đi đày hai mươi năm về tội chứa chấp, nếu kẻ ăn trộm đi đày hai mươi năm.

Đây là một lập luận logic, có sức thuyết phục mạnh mẽ.

Không có kẻ chứa chấp thì không có kẻ đi ăn trộm.

Không có kẻ đi ăn trộm, thì không có người chứa chấp.

Không, không thương hại nhiều hơn, cũng không thương hại ít hơn, cũng thế cả, đối với người xúi giục làm việc xấu cũng như đối với kẻ làm việc xấu.

Mong rằng tội tòng phạm dẫu nhẹ đến đâu cũng bị trừng phạt một cách ghê gớm.

Và xã hội vẫn có lý, lúc nào nó cũng có lý, vì dù sao cái ông có thể nói những điều rất hay ho trước đoàn hội thẩm, cho dẫu ông ta chỉ là người ham thích những cảm xúc bi thảm đi chăng nữa, ông ta vẫn có thể bình tĩnh đến xem cảnh người tình của mình bị chặt đầu, bị hành hình vì tội ác giết con mà chính ông ta là tòng phạm, hay nói đúng hơn là tác giả, bởi sự bỏ rơi tàn nhẫn của ông ta.

Sự che chở hay trò gia ân cho đám mày râu trong xã hội để họ mặc sức thực hiện những trò đùa bất lương, ranh mãnh thuộc phạm vi của vị thần ái tình đã chứng tỏ người Pháp chẳng đã dâng nhiều lễ hiến sinh cho những nữ thần của sắc đẹp và dân tộc Pháp luôn luôn là dân tộc phong nhã nhất trên hành tinh này đó sao?