Phụ lục
Tác giả có ý đồ viết cuốn tiểu thuyết Cha và con từ tháng Tám năm 1860 và hoàn thành nó ngày 30 tháng Bảy năm 1861 tại Xpaxxkoe. Năm 1862, tác phẩm ra mắt bạn đọc trên số 2, tạp chí Tin tức Nga. Cũng năm đó tác giả cho in một tập riêng Để tưởng nhớ Vixarion Grigorievich Belinxki.
Những cuộc tranh luận về cuốn Cha và con, đề cập đến một trong những vấn đề căng thẳng nhất của thời đại - vấn đề thế hệ trẻ - nên lập tức mang một sắc thái gay gắt và kéo dài hàng chục năm.
Sự kiến giải chín chắn nhất, khách quan nhất cho tác phẩm trên báo chí dân chủ của những năm 60 là bài báo của nhà chính luận, nhà phê bình văn học Dmitri Pixarev (1840 - 1868) đăng trên tạp chí Lời nói Nga (năm 1862, số 3).
Pixarev là người đầu tiên chỉ ra sự trung thực đáng kính phục của Turgenev trong việc xây dựng hình tượng Bazarov. Ông đã viết về điều này trong bài báo của mình: “Xây dựng hình tượng Bazarov, Turgenev muốn nghiền nát chàng ta, nhưng thay vào việc làm đó, ông lại tỏ lòng kính trọng chàng một cách công bằng”.
Tiếp đó, do sự công kích không ngớt đối với tác phẩm, nên Turgenev đã phải nhiều lần giải thích ý đồ của mình trên báo chí và trong thư từ. “Dường như chẳng ai nghi ngờ rằng tôi đưa hình tượng Bazarov ra như một nhân vật bi kịch, - mà ai ai cũng chỉ nói rằng: gã ta tồi tệ thế để làm gì? hoặc - bởi lẽ gì chàng tốt đẹp đến thế?” - Turgenev viết trong thư gửi đại văn hào Nga Fiodor Dostoyevski (1821 - 1881), người mà ông coi là hiểu rõ việc làm của ông hơn ai hết. Trong tập bút ký Những ghi chép mùa đông về những ấn tượng mùa hè (1863), khi nói về những sự công kích đối với Turgenev, Dostoyevski viết: “Ông đã bị quở trách ghê gớm vì chàng Bazarov, chàng Bazarov băn khoăn, chàng Bazarov buồn chán ấy (biểu hiện của một trái tim vĩ đại), bất chấp cả cái chủ nghĩa hư vô của chàng ta”. Trong số những lời bình luận của các nhà văn sau này về cuốn Cha và con đặc biệt lý thú có ý kiến của nhà văn Nga lỗi lạc Anton Tsekhov (1860 - 1904): “Kỳ diệu thay vật báu Cha và con ấy... Sự kết thúc của Bazarov này, các cụ già này, và Kucsina nữa chứ, có quỷ mới biết làm sao có thể viết nổi được những điều đó? Thật là thiên tài thay”.
Chú thích:
[1] Tức là một nhân vật chức trách ở nước Nga trong thời kỳ cải cách nông dân năm 1861, được bổ nhiệm từ giới quý tộc, có trách nhiệm phê chuẩn các thủ tục giấy tờ hành chính, phân xử các cuộc tranh cãi giữa nông dân và địa chủ, là đại diện cho tòa án, cảnh sát trước những người nông dân.
[2] Ở đây nói về những người phát âm theo kiểu người nước ngoài (Pháp, Đức).
[3] Quảng trường Briul nằm trên bức tường thành cũ Dresden trên sông Elbe. Briul Henrich (1700 - 1763): bộ trưởng của August III, vua nước Ba Lan và công tước xứ Saxon.
[4] Vùng suối khoáng ở Boheme - khu an dưỡng Marienbat (hiện nay là Marianxkie Laznhe) và Kaxbat (hiện nay là Kaclovư Varư) ở Tiệp, khi đó được gọi là Boheme.
[5] Đội đồng ca ngự dụng được thành lập ở Dresden năm 1764; vào giữa thế kỷ XIX nổi tiếng bởi những buổi hòa nhạc, rất khó mua được vé vào xem.