Vào Tập

Những kỷ niệm, những dấu tích, những bằng hữu một đời. Từ Vũ Hoàng Chương, Thanh Nam đã nằm yên dưới mộ tới Nhã Ca, Bình Nguyên Lộc, Nguyễn Đình Toàn, Dương Nghiễm Mậu điêu đứng ở quê nhà, tới Vũ Khắc Khoan, Võ Phiến, Mặc Đỗ, Phạm Công Thiện, Nguyên Sa, Nhật Tiến, Lê Tất Điều, Túy Hồng, Trùng Dương đã 10 năm lưu vong, 10 năm hải ngoại, Mai Thảo, như một có mặt thường xuyên suốt chiều dài 30 năm sinh hoạt, đã về lại bằng trí nhớ và chung sống chân dung 15 nhà văn nhà thơ đã làm nên 30 năm văn học Miền Nam. Và qua họ, trăm nghìn hình ảnh và tiếng động của một thời đã mất.

Chân dung mười lăm nhà văn nhà thơ của tập sách này, hầu hết với tôi rất thân gần cả trong sinh hoạt văn chương cả trong cuộc sống ngoài đời xuôi thăm thẳm chiều dài 20 năm văn học quê nhà nối liền với 10 năm hải ngoại là loạt bài tôi viết, mỗi tháng một người, trên tờ Văn tục bản ở Hoa Kỳ từ tháng 7, 1982.

Duy bài viết về những ngày tháng cuối cùng của Vũ Hoàng Chương là viết ba năm trước, trên tờ Đất Mới. Thời gian ấy, tôi vừa từ trại đảo tới, làm việc ở diễn đàn Tây Bắc này với Thanh Nam, Thanh Nam đau đúng vào năm tôi viết về từ trần của Vũ Hoàng Chương ở quê nhà, rồi Thanh Nam vĩnh biệt chúng ta, đúng vào tháng 6 năm nay, tháng nhà xuất bản Văn Khoa đề nghị với tôi in mười lăm chân dung thành sách.

Đọc Chân Dung do đó, bạn đọc thấy ngay mỗi chân dung trước hết là một bài đăng trên tạp chí, mỗi bài được viết ở từng thời gian, từng tâm trạng vui buồn khác biệt, chúng cũng khác biệt nhau như mỗi thân thế, mỗi đời sống, mỗi đất trời văn chương của mười lăm tác giả tôi phác thảo khuôn mặt và hình dáng trong tập sách này, mặc dầu là những nhà văn nhà thơ ở một thời gian và của cùng một không gian văn học.

Thế nhưng có hai cái chung cùng thấp thoáng trong mười lăm bài viết. Đó là mọi chân dung đã được minh họa và đều chỉ được minh họa từ những chất liệu của kỷ niệm và trí nhớ. Không bằng tài liệu văn học, bằng tác phẩm. Chân dung giới hạn hiện hình với những tiếp nhận và những dấu tích tiếp nhận chưa mờ xóa và tôi còn gìn giữ được, như một thân yêu mãi mãi trong lòng, về mười lăm người bạn cùng thời. Mười lăm người bạn, một số còn gần, một số đã xa, thật xa, tận quê nhà xa và một số như Thanh Nam, như Vũ Hoàng Chương đã đi vào vĩnh viễn.

Cái chung thứ hai là mỗi chân dung đều được thống nhất minh họa từ một lòng quí trọng đồng đều, quí trọng ấy ở tôi sâu xa và không bao giờ thay đổi. Thế hệ trước, thế hệ sau ở đâu không phân ngôi và chia dòng. Những tầm vóc cũng không được đo lường, để đối chiếu. Những kích thước, những địa vị cũng vậy, để so sánh. Chỉ là một thời. Của cùng một thời. Tất cả. Và với tôi.

Nhận thấy cuối cùng muốn ghi ở vào tập: với những dòng văn chương thời trước thời sau thế nào không rõ, riêng cái không khí một thời tôi được sống cùng, làm việc cùng và thân thiết với mười lăm tác giả của chân dung, không khí ấy trước sau tôi thấy là rất bằng hữu, rất thân ái. Đối lập, xung khắc và xung đột trong văn chương không bao giờ do nơi là thế của văn chương. Mà chỉ ở thái độ cực đoan quyết liệt của người. Cực đoan này đều không có ở mười lăm chân dung. Mà chỉ là những nhà văn nhà thơ cùng thời, cùng một tâm thức giống nòi, một tri thức thời thế, một tình huống xã hội, một giai đoạn đất nước và ý thức được tận cùng sự thật ấy. Nên là bạn đường, là đồng hành. Nên là cùng trời cùng biển.

Không khí văn học một thời quây quần bằng hữu ấy là điều muốn thể hiện và muốn gửi đi nhất của Chân Dung.

Mai Thảo