Xếp hàng
Tôi đang đi từ cửa hàng “Hàng nội” trên phố Bakhsechapa sang nhà Bưu Điện Mới thì nhìn thấy một dòng người đang xếp hàng. Và cái đuôi của nó mới dài làm sao! Nó xoắn xuýt như cái đuôi ngựa xù.
Ở chỗ ngã tư xe cộ ùn tắc cả. Các bác tài thò tay ra cửa, đập vào thùng xe càu nhàu tức giận:
- Thật đúng là khéo chọn thời điểm ra lệnh cấm bóp còi! Cứ thử tìm cách mà vượt qua cái đám đông này xem!
Chả nói đến bóp còi, có bắn súng máy cũng không làm gì được. Những chiếc xe ô-tô cứ phải huých nhẹ cái đầu chắn vào đám đông mà mở đường nhích lên với tốc độ năm phút một mét, mà có khi còn ít hơn.
- Len đi đâu thế này!
- Phải nhìn đằng trước chứ!
- Phải nhìn đằng sau chứ!
- Xếp vào hàng đi!
- Hàng nào?
- Cứ xếp vào, hàng nào cũng được!
- Này người anh em, bọn người này không sao dạy cho văn minh lên được đâu. Chúng ta đang sống trong thế kỷ hai mươi. Thế kỷ hai mươi là gì? Là văn minh! Nhưng văn minh là thế nào? Văn minh đó là, thứ nhất, bom nguyên tử, thứ hai là xếp hàng. Dù muốn hay không anh cũng phải nắm vững hai vấn đề ấy. Này cẩn thận! Bước đi đâu thế hả?
- Không, thưa ngài, như thế chưa phải là tất cả. Văn minh, đó còn là nylông, chất dẻo, kẹo cao su. Và sau đó, xin thưa với ngài, là cả quần áo tắm nữa... Này cẩn thận! Anh mù hay sao thế? Dẫm ngay vào mắt cá chân người ta!...
- Thế còn dao cạo râu “Gillette” nữa? Anh quên rồi sao? Đã nói đến văn minh là phải nói đến “Gillette”.
- Thế còn “Hu-la-húp”? Đừng có chen, đồ con lợn!
- Tôi chỉ biết một điều: chừng nào chúng ta còn chưa học được cách xếp hàng thì chúng ta sẽ chẳng trở thành cái gì được! Ôi! Chen đi đâu thế hả?...
Có người phía sau kêu:
- Tránh ra nào, không có tôi bôi bẩn đây này!
Một người qua đường nói với người bạn:
- Một khi đã có xếp hàng, ta cũng phải đứng vào thôi.
Nghe thấy lời khuyên khôn ngoan ấy, tôi cũng lặng lẽ đứng vào xếp hàng. Thật ra thì anh chỉ cần dừng lại và ngoái nhìn ra phía sau thì đã thấy sau lưng anh hình thành một dòng người rồi.
- Cầu Chúa ban sức khỏe cho ngời nào nghĩ ra chuyện xếp hàng!
- Đừng quên cả xe tắc-xi nữa! Xếp hàng là một, tắc-xi là hai.
Một bà già đứng trước tôi hỏi:
- Xếp hàng mua gì đấy hả ông?
- Mua gì mà chẳng được hả cụ? Một khi đã có xếp hàng thì cứ phải đứng vào thôi.
- Người ta đang bán cái gì đó.
Người vừa nói câu ấy một lúc sau quay sang hỏi người bên cạnh:
- Ông có biết xếp hàng mua gì không?
Rồi chính ông trả lời câu hỏi ấy cho người khác:
- Mua gì chả được, phải không?
Một người nói:
- Không có xếp hàng chúng ta sẽ không có cách gì chống bọn đầu cơ tích trữ được.
Người khác ủng hộ:
- Đúng thế! Bọn đầu cơ tích trữ khốn kiếp đã làm cho chúng ta kiệt quệ! Thật may người ta nghĩ ra chuyện xếp hàng...
Hai viên cảnh sát, một đứng ở cuối hàng, một đứng ở đầu hàng luôn mồm ra lệnh:
- Trật tự!
- Đứng vào hàng đi!
- Cho xe đi qua nào!
Từng bước một, đúng hơn, từng xăng-ti-mét một, chúng tôi nhích lên phía trước. Vào lúc chín giờ sáng tôi có một cuộc hẹn. Bây giờ đã gần mười giờ.
- Xin lỗi ông, ông đến sau tôi. Xin ông đừng giở trò láu cá!
- Có ông là đồ láu cá thì có. Tôi đứng đây từ lúc bảy giờ sáng. Một người đến, len lên phía trước, người khác đến, lại len lên trước, tôi không muốn cãi cọ, nhưng tôi thấy không thể im mãi được.
Một người đứng trong hàng nói:
- Cuộc sống là thế đấy, người anh em ạ, không thể làm gì được. Như tôi đây chẳng hạn, tôi làm công chức đã hơn hai năm nay, vậy mà mấy đứa hôm qua hãy còn là trẻ con nay đã trở giám đốc của tôi. Đến sau nhưng lại len lên trước... Đời là thế đấy!...
- Xin lỗi, ở đây người ta bán gì thế ạ?
- Thú thật tôi cũng không biết. Tôi xếp hàng ở đây đã hai tiếng rồi, người thì nói bán lốp xe, người thì bảo bán dầu hỏa.
- Tôi mua lốp xe làm gì?
- Sao bà bác lại nói thế? Nếu thánh Ala đã cho lốp xe thì chắc chắn sắp tới sẽ cho bác ô-tô.
- Nhưng người ta có bán luôn cả bốn chiếc không nhỉ?
- Điều đó thì tôi không biết. Chưa thấy ai ở đó ra nên chẳng có ai để hỏi.
- Thế họ biến đi đâu hết nhỉ?
- Người ta cho họ ra lối cửa sau, để khỏi chen lấn xô đẩy.
Đã mười rưỡi. Mà hàng người vẫn ngày càng dài.
- Nếu bán lốp xe thì cần có giấy chứng nhận đấy. Không có giấy chứng nhận người ta không bán đâu.
- Giấy chứng nhận à? Giấy chứng nhận của đảng dân chủ ấy à? Lạy Chúa, tất cả chúng ta đều là người dân chủ cả.
- Nếu bán dầu hỏa thì tôi xếp hàng mất công toi.
- Muốn bán gì thì bán, miễn mua được là được.
- Nhưng bán dầu hỏa thì đựng vào đâu? Đổ vào túi à? Chán quá, hôm nay lại không mang can theo.
- Hãy cứ nhận tích-kê đã, rồi chạy về nhà lấy can vẫn kịp.
- Chả nhẽ người ta phát tích-kê à?
- Anh này ở đâu ra thế hả? Bán dầu hỏa mà không cần tích kê à? Đợi đấy!... Này, anh muốn nói bao nhiêu thì nói, nhưng đừng có xô dẩy!
- Xin lỗi, nhưng ở phía sau họ đẩy tôi...
- Xin lỗi các vị, tôi có việc quan trọng...
- Anh ta có việc quan trọng!... Hãy nhìn anh ta kìa! Thế anh tưởng những người khác vô công rồi nghề chắc? Ai cũng có việc hết.
- Không biết từ giờ đến giờ ăn trưa có mua được không nhỉ?
- Không chắc... Này, len đi đâu thế? Muốn ngồi lên đầu người ta chắc?
- Không biết kính trọng người già chút nào cả! Giáo dục ở đâu thế không biết!
- Chắc ông đã ngoài bốn mươi?
- Sao anh lại nghĩ thế?
- Vì khi người ta ngoài bốn mươi anh ta tưởng không còn những người có giáo dục tử tế nữa...
- Bác có biết người ta bán gì không?
- Inxulin.
- Inxulin? Nhưng đó là cái gì?
- Thuốc chữa bệnh tiểu đường.
- Thì thì tôi cần gì!
- Anh rõ là đồ ngốc, người anh em ạ! Không cần là thế nào? Cứ mua đi rồi đem bán lại. Ông hàng xóm nhà tôi chỉ làm thế mà trở nên giầu đấy. Mua ở đây hai lia rưỡi, đem bán được hai mươi nhăm lia.
- Anh biết không, hóa ra trong nước mới mở những lĩnh vực kinh doanh mới.
- Thế ông nghĩ sao? Xếp hàng đó là phát minh lớn không phải đùa. Nhiều người xây được cả nhà nhờ xếp hàng đấy!... Ông này, bỏ cái cùi tay ra khỏi đầu người ta đi!
- Tốt nhất là ông bỏ cái đầu ông khỏi cùi tay tôi!
- Xin lỗi các bác, các bác làm ơn cho biết ở đây đang bán gì đấy ạ?
- Vải thô.
- Vải thô nước nào ạ?
- Vải thô Mỹ chứ còn nước nào! Bây giờ mọi thứ đều là hàng Mỹ cả.
- Không phải vải thô, không phải muối, cũng chẳng phải dầu hỏa - Các ông không nghe đài hay sao?
- Có nghe. Nhưng sao?
- Ông Thị trưởng cấm tất cả các loại xếp hàng, trừ xếp hàng mua cà phê. Bây giờ không còn loại xếp hàng nào khác ngoài xếp hàng mua cà phê.
Tin bán cà phê ngay lập tức được truyền đi trong hàng người.
- Cà phê à! Thế thì hay quá!
- Nếu là cà phê, tôi có thể đứng hai ngày cũng được. Tôi sẽ không đi đâu chừng nào chưa mua được cà phê.
- Đã có lệnh: chỉ cho phép xếp hàng mua cà phê thôi. Còn tất cả các loại hàng khác mà xếp hàng sẽ bị phạt.
- Tại sao?
- Bởi vì đảng đối lập cố ý tạo ra cảnh xếp hàng: họ cần có cớ để đổ lỗi cho chính phủ đã không kìm được vật giá leo thang.
- Có lẽ việc chúng ta đang xếp hàng đây cũng là do bàn tay của đảng đối lập cũng nên. Ai mà biết được!
- Không, không thể nào. Chả lẽ ông không thấy chính cảnh sát đứng ra giữ trật tự hay sao?
Đã mười một giờ trưa... Từ đây đến cửa hàng còn độ mười bước chân nữa. Các rèm cửa đều hạ xuống nên không ai nhìn thấy gì bên trong.
- Không biết người ta có cho mua nhiều không nhỉ?
- Mỗi người năm trăm gam.
- Tôi không nghĩ thế. Nếu mỗi người năm trăm gam thì làm sao đủ hàng mà bán được!
- Tôi không thể đứng xếp hàng chỉ vì mỗi năm trăm gam được.
- Miễn sao mua được năm trăm gam cũng tốt rồi. Về trộn thêm hai kilô đậu tương, trộn thật đều, thế là được hai cân rưỡi cà phê ngon.
Một người nói với người bạn của mình:
- Này, tôi quên không mang theo tiền. Anh cho tôi vay hai lia rưỡi nhé.
Người kia đáp:
- Được thôi, tôi sẽ đưa tiền cho anh, nhưng không phải cho vay: anh phải trả tôi một nửa số cà phê của anh.
Người thì la hét, người thì kêu cứu, người bị ép, người đánh rơi túi, người lạc mất bạn... Nói tóm lại, cứ như cảnh ngày tận thế!... Người ta ép từ bốn phía, xô đẩy nhau... Cuối cùng, cúi gập đầu tôi mới chui được vào ô cửa bị tấm cửa sắt che mất một nửa.
Người bán hàng hỏi bà già đứng trước tôi:
- Bà muốn mua số bao nhiêu?
- Chả nhẽ bán theo số à?
- Sao lại không theo số? Thôi bà đừng lề mề nữa, chúng tôi không có thời gian. Bà nói đi nhanh lên!
- Đã xay rồi chứ? Con trai cho ta loại xay thật mịn ấy nhé. Loại mịn nhất ấy...
- Mịn à? Tất cả đều như nhau thôi, bà ạ. Chỉ toàn loại có lông thôi.
- Trời ơi, từ thuở cha sinh mẹ đẻ tôi chưa nghe nói cà phê có lông bao giờ!
- Cà phê gì ở đây nữa? Tôi hỏi bà mang số bao nhiêu?
- Số ba mươi lăm. Cho tôi loại có nơ ấy nhé...
- Lại thế rồi...
- Chả lẽ không phải anh hỏi số giày hay sao?
- Tôi bán mũ, bà ạ, mũ...
Người bán hàng lấy cái mũ trong hộp ra.
- Trời ơi, tôi mua mũ làm gì! - Bà già nói - Lại là mũ đàn ông nữa... À thôi, một khi đã xếp hàng thì chắc phải rẻ. Thôi bán cho tôi một chiếc, tôi mua cho thằng con trai vậy. Giá bao nhiêu đấy anh?
- 68 lia 73 curusơ.
Bà già trả tiền và lấy chiếc mũ màu cà phê.
Bây giờ đến lượt tôi. Người bán hàng nói:
- Mũ của Italia đấy ông ạ, ngày mai là không còn nữa đâu. Bây giờ mua cái gì cũng thế, khó khăn lắm. Ông chọn nhanh lên...
Cả mùa hè lẫn mùa đông không bao giờ tôi đội mũ. Nhưng nghĩ rằng người ta xếp hàng đông như thế chắc chắn giá phải rẻ nên tôi cũng mua một chiếc.
Cái ông đứng sau tôi sốt ruột kêu lên, làm như thể người ta sắp bán hết và không đến lượt ông ta nữa:
- Cho tôi bốn chiếc! Một cỡ 56 và ba chiếc cỡ 57. Có màu nâu hay màu be không?
Tôi trả 68 lia 73 curusơ và lấy cái mũ. Lối ra ở phía bên kia. Phải lên cái cầu thang và từ đó đi ra phố khác. Lúc đó đã mười hai giờ kém mười lăm. Hài lòng vì mua được chiếc mũ rẻ tôi quên cả mệt. Từ đó đến chiều tay xách cái hộp mũ tôi cứ đi lang thang qua các phố. Khoảng năm giờ chiều, tôi đến bến tàu và bước lên tàu thủy. Tôi đến gần cửa bán vé thì nghe thấy có người gọi:
- Giepđet!
Tôi ngoái đầu lại - hóa ra đó là một người bạn học cũ có tên là Burkhan-Gương. Anh ta bị đuổi khỏi trường vì một hành vi thô bỉ. Để tôi kể cho các bạn nghe anh ta đã làm gì. Anh ta đặt một cái gương nhỏ dưới chân bàn học của mình và nhìn vào đó để xem đùi các cô giáo. Một hôm cô giáo phát hiện ra chuyện đó và thế là anh ta bị đuổi khỏi trường. Từ đó mọi người gọi anh ta là thằng Gương. Đã lâu lắm tôi không gặp anh ta.
- A, chào Burkhan. Dạo này làm ăn thế nào?
- Cám ơn, cũng được.
- Cậu làm gì?
- Quảng cáo!
- Quảng cáo cái gì?
- Gặp gì quảng cáo nấy. Tớ giúp mấy ông nhà buôn bán số hàng ế của họ. Chẳng hạn, hôm nay tớ đã giúp một lão Do Thái bán hết chín trăm bảy mươi cái mũ.
Nghe đến chữ “mũ” tôi chột dạ. Tôi bắt đầu hỏi anh ta:
- Cậu bán thế nào?
- Rất đơn giản. Thằng cha này có số hàng chất đống ba năm nay nay không sao bán được. Trên thương trường ai cũng biết tớ. Thế là lão ta đến Văn phòng của tớ. Tớ và lão ta thỏa thuận, tớ sẽ được hai nhăm phần trăm lãi. Chưa đến ba giờ chiều tớ đã giúp lão ta bán hết sạch số mũ. Lão ta chia ngay cho tớ 850 lia. cầu Trời phù hộ cho lão. Đáng lẽ tớ phải được nhận 900 lia, nhưng người mua chen lấn ghê quá làm vỡ cửa kính nên phần thiệt hại tớ cũng phải chịu một nửa.
- Nhưng làm cách nào cậu giải quyết được số hàng ế ấy?
- Tớ bỏ ra vài ba lia thuê độ mười lăm gã vô công rồi nghề. Trong vòng nửa giờ chúng tạo ra một dòng người xếp hàng trước cửa hàng. Thậm chí cũng chưa đến nửa giờ. Người ta nhìn thấy có xếp hàng là đứng ngay vào. Chính cậu biết đấy, dân ta bây giờ mê xếp hàng kinh khủng. Một khi đã hình thành hàng người rồi thì đố mà giải tán được họ... Sau đó thế nào thì cậu cũng biết đấy... Ví dụ chiều nay: người ta đã bán sạch mũ và đóng cửa hàng rồi mà đám đông vẫn không chịu ra về. Phải vất vả lắm người ta mới kiềm chế được họ. Bây giờ có nhiều “con vịt” lắm, người anh em ạ.
- Đúng thế! - Tôi tán thành.
- Cậu không thể hình dung được trên đời này có bao nhiêu kẻ ngu đâu.
- Sao tớ lại không hình dung được.
- Nước ta có nhiều con lừa lắm.
- Phải, nhiều thật đấy...
- Giá cậu được nhìn thấy những con lừa ấy...
- Chẳng cần nhìn tớ cũng biết. Nhưng chắc mũ phải rẻ hơn ngoài chợ đen một chút.
- Nào có rẻ, những cái mũ này bán đầy ở mọi cửa hàng.
- Giá được xem... không, không phải xem những đứa ngu, mà xem những cái mũ ấy...
- Còn mười lăm phút nữa tàu mới chạy. Cậu đi với tớ, tớ sẽ chỉ cho cậu xem những cái mũ ấy ở các cửa hiệu mũ.
Tôi nhìn vào tủ kính các cửa hiệu mũ mà không tin ở mắt mình nữa; những cái mũ hệt như cái mũ tôi mua sáng nay đang bày thành đống ở đó. Và tất cả đều có giá 68 lia 73 curusơ.
- Nghĩa là, thay vì có thể mua thoải mái ở bất kỳ cửa hiệu mũ nào, những gã ngu kia cứ nhất định phải xếp hàng, chen lấn xô đẩy nhau, rách cả quần áo để cuối cùng mua được đúng cái mũ như thế với đúng giá như thế? - Tôi hỏi với giọng thản nhiên như không có chuyện gì xảy ra - Quả thật, trên đời này có nhiều kẻ ngu thật.
- Ngày mai tớ sẽ giúp cửa hàng Grant bán những cái điếu. Cửa hàng này còn hơn nghìn cái điếu bị ế đã vài năm nay.
- Điếu người ta cũng mua?
- Bọn ngu này cái gì cũng mua hết. Chả cứ điếu, mà cả nõ điếu chúng cũng mua, một khi đã xếp hàng. Tớ chỉ lo một điều...
- Điều gì?
- Tớ sợ không đủ hàng bán, thì đám đông kia chúng phá tan cửa hiệu mất.
Tôi cùng Burkhan-Gương quay lại bến tàu. Bỗng nhiên anh ta hỏi:
- Cậu cầm cái gì trong tay thế?
Tôi vội giấu cái hộp mũ ra sau lưng để anh ta không nhìn thấy tên hãng in trên nắp hộp.
- Tớ mua giày. - Tôi đáp một cách bâng quơ.
Về đến nhà tôi đặt cái hộp mũ lên bàn. Trong lúc ngồi làm việc thỉnh thoảng tôi lại liếc nhìn nó. Một mặt, nó nhắc tôi về sự ngu ngốc của mình, nhưng mặt khác nó cũng mang lại cho tôi điều an ủi: biết đâu ngày mai tôi lại chẳng xếp hàng để mua cái nõ điếu? Rồi tôi biết làm gì với nó?