Chỉ là thủ tục
Ngôi nhà nằm ở ngay trung tâm khu Sarư. Tìm được đến nơi tôi mệt phờ người. Ngôi biệt thự ẩn trong một vườn cây um tùm.
Ianchin là người bạn thời thơ ấu của tôi.
- Anh ở chỗ này đẹp quá! - Tôi nói.
- Đây là biệt thự của bà bác Guykhơ của tôi.
Tôi đến để xem cái thư viện của Ianchin. Anh dẫn tôi vào một gian phòng rộng rãi - đúng là một vương quốc sách. Tôi lúng túng không biết nên bắt đầu từ giá sách nào.
- Chúng ta sẽ uống trà ở ngay đây. - Ianchin nói.
Tôi bắt đầu giở xem những quyển sách dày. Bỗng từ đâu đó ở trên gác vang lên tiếng hô:
- Hướng mục tiêu - rừng sồi!... Bước đều, bước!... Một, hai, một, hai!...
Giọng nói nghe the thé, rung rung.
Tôi ngớ người ra giây lát, không hiểu chuyện gì xảy ra, sau đó lại chúi đầu vào những cuốn sách. Nhưng một phút sau giọng nói ở tầng trên lại khiến tôi giật mình.
- Bên phải... quay! Bước đều... bước!
Tôi định hỏi Ianchin xem có chuyện gì, nhưng lại ngại. Giá đó là giọng trẻ con thì có thể khẳng định ngay là có cậu bé nào đang chơi trò đánh trận giả.
Ngồi ngả người trong những chiếc ghế bành rộng, chúng tôi cùng uống trà. Từ phía sau tường bỗng lại có người nào đó hô to:
- Hướng về dòng sông!... Bước đều, bước!...
Tiếp đó là một tràng cười sằng sặc. Cánh cửa bật mở, và lao vào phòng là một sinh vật gì ăn vận rất quái đản. Trên thắt lưng đeo thanh gươm. Trên đầu là chiếc mũ tròn kiểu cổ người ta thường đội vào thời xa xưa. Dưới mũ lòa xòa những chùm tóc bạc dài. Ngực đeo đầy huân chương và huy chương. Chân xỏ đôi giày mũi cong, phía trên là đôi tất dài phụ nữ.
Nếu xét về tóc và mặt thì đó là đàn bà, nhưng về trang phục lại là đàn ông.
Tôi đứng bật dậy. Ianchin nắm tay tôi.
- Xin giới thiệu với anh, đây là bác Guykhơ của tôi.
“Ala, - Tôi nghĩ - nghĩa là đàn ông!”
- Công việc thế nào, anh bạn trẻ? - Sinh vật kỳ lạ đó hỏi.
- Cám ơn ông. - Tôi đáp.
- Người ta không nói “cám ơn” với binh nhất. Phải trả lời là “Chúc sức khỏe!”. - Rồi quay sang nói với Ianchin - Cần có cỏ cho ngựa kéo pháo!
Rồi sinh vật đó lại hô to: “Bước đều... bước!” - rồi bước ra khỏi phòng.
Tôi chớp chớp mắt kinh ngạc.
Ianchin hỏi:
- Chả lẽ tôi chưa kể cho anh nghe chuyện bà bác Guykhơ của tôi?
- Chưa. Nhưng đầu tiên anh hãy cho tôi biết: đây là bác trai hay bác gái của anh?
- Cả hai... Anh hãy nghe tôi kể đây. Bà bác Guykhơ của tôi sống trong tòa biệt thự này với hai cô con gái nuôi. Ở bên bà lúc nào cũng có hai cô gái mồ côi. Bà nuôi nấng họ, sau đó gả chồng cho cô lớn, rồi lại nhận nuôi dạy cô bé gái. Khi bố tôi được chuyển về Stambul, một thời gian chúng tôi sống ở khách sạn vì không thể nào tìm cho mình một căn nhà thích hợp. Bác Guykhơ mới đề nghị: “Hãy dọn đến ở với tôi, chúng ta sẽ sống chung với nhau. Ngôi biệt thự này quá rộng, tôi sống một mình cũng buồn”.
Mẹ tôi trẻ hơn bác tôi nhiều và chuyện gì cũng đều nghe lời bà. Chúng tôi dọn đến cùng sống chung dưới một mái nhà. Anh con trai lớn của bác Guykhơ lúc đó đang ở Mỹ, còn cậu em trai của anh thì ở Izơmia, còn cô con gái chạc tuổi mẹ tôi thì sống với chồng ở Machka.
Vài năm trôi qua.
Một hôm vào buổi sáng mấy bố con tôi chuẩn bị đi làm. Tôi xỏ chân vào đôi giày đi đường. Bỗng có tiếng gõ cửa. Tôi ra mở cửa - trên ngưỡng cửa là một viên cảnh sát tay cầm cái cặp.
Anh ta hỏi:
- Có phải Guykhơ sống ở đây không?
Tôi không thích cái cách hỏi suồng sã ấy của người đại diện chính quyền. Bà bác tôi vừa tròn bảy mươi tư tuổi. Đó là người phụ nữ được mọi người kính trọng. Ở Sarư ai ai cũng gọi bà một cách tôn kính là “Phu nhân Guykhơ”. Vả lại cũng hiếm có người nào lại không biết bà. Một vài người không biết tên bác tôi, nhưng ai cũng nói về bà một cách kính trọng: “Ngôi vườn của quý bà”, “Ngôi nhà của quý phu nhân”. Và ai cũng hiểu đó là đang nói về bác Guykhơ của tôi.
Tôi trả lời viên cảnh sát:
- Phải, ở đây. Anh cần gì?
- Gọi ra đây. Có việc.
Vào thời gian đó bà bác tôi hầu như không rời khỏi chiếc ghế bành của mình. Không phải bà bị liệt, nhưng bà thích sự yên tĩnh. Tuổi tác và cái béo làm bà trở nên ít đi lại.
- Không thể được. - Tôi nói - Anh cần việc gì? Cứ nói qua tôi.
Nghe có tiếng người, bố tôi bước ra.
- Phải, phải, bà ấy không thể xuống dưới nhà được. - Bố tôi nói thêm hộ tôi.
- Sao lại không được? - Viên cảnh sát ngạc nhiên - Nhưng chúng tôi biết cách khiêng người đấy!
- Vậy thì anh thử khiêng đi xem! - Bố tôi nhún vai.
- Nghĩa là, các người muốn chống lại pháp luật?
- Kh-ô-ô-ng!... Chẳng qua vì béo nên người không thể xuống tầng một được!
Hai mắt viên cảnh sát mở tròn:
- Đang là thanh nên mà lại béo đến mức như vậy ư?! Không thể xuống nổi cầu thang?! Không tin được!
- Thanh niên?! Thanh niên nào?! Bà ấy đã ngoài bảy mươi rồi!
Viên cảnh sát càng trợn tròn mắt hơn và nhìn vào tờ giấy đang cầm trong tay:
- Ở đây nói là: hai mươi hai tuổi. Thôi được... Nhưng tại sao đến bảy mươi tuổi mà vẫn chưa hoàn thành nghĩa vụ quân sự?
- Ai cơ?
- Guykhơ chứ còn ai!
- Anh nói gì vậy? Bà Guykhơ là phụ nữ!
- Thánh Ala ơi! Ban quân sự truy tìm những kẻ trốn tránh nghĩa vụ. Hay có thể đó là Guykhơ nào khác chăng?
- Ở đây không còn ai khác có tên Guykhơ. - Mẹ tôi tuyên bố - Bà ấy sinh ra và lớn lên ở khu Sarư này và biết rõ mọi người ở đây.
Viên cảnh sát kiểm tra lại địa chỉ một lần nữa: không hề nhầm lẫn. Khuôn mặt anh ta lộ vẻ nghi ngờ.
- Không, xin các vị cứ để cho Guykhơ xuống dưới nhà. Vì dù gì đi nữa đây cũng là nghĩa vụ đối với Tổ quốc. Tất cả chúng ta ai cũng đều phải phục vụ. Trốn tránh nghĩa vụ là điều không tốt. Bàn tay của pháp luật sẽ với tới mọi nơi. Dù có trốn đi đâu người ta cũng sẽ tóm được anh.
Viên cảnh sát còn định ba hoa một hồi, nhưng bố tôi đã ngắt lời:
- Không, không, bà ấy không xuống dưới được. Xin mời anh lên gác. Tự anh sẽ tin.
Mẹ tôi lại chen vào:
- Xin lỗi, xin anh để giày ở đây. Bà Guykhơ rất hay cáu. Bà ấy có thể làm ầm nhà lên.
Viên cảnh sát loay hoay một lúc mới tháo được đôi ủng. Cuối cùng tất cả chúng tôi cùng lên gác.
Bác Guykhơ đang nửa ngồi nửa nằm trên ghế bành, hai chân phủ một tấm chăn mỏng. Viên cảnh sát nhìn thấy cảnh ấy đứng sững lại.
Chúng tôi tưởng bác Guykhơ sẽ nổi giận khi biết tin người ta truy tìm bà như một kẻ trốn nghĩa vụ quân sự. Nhưng bà chỉ cười to và xem tất cả chuyện đó như trò đùa.
Viên cảnh sát lại nhìn vào tờ giấy:
- Tên của bà?
- Guykhơ.
- Đúng. Còn họ là gì?
- Êgênog.
- Cũng đúng. Bố bà là ai?
- Ngài Bộ trưởng Khalim, tổng quản kho vũ khí.
- Đúng. Ở đây cũng ghi là Khalim. Còn mẹ bà?
- Vêxamed.
- Thánh Ala ơi! - Viên cảnh sát không tin vào mắt mình - Tất cả đều đúng. Nhưng tuổi tác và việc bà không phải là đàn ông đã làm hỏng hết mọi việc. Theo thủ tục, thưa bà, bà phải mang đến cho chúng tôi bản sao giấy khai sinh, sau đó chúng tôi sẽ gửi báo cáo cho Ban quân sự.
Theo lệnh của viên sĩ quan, chúng tôi, “theo đúng thủ tục”, làm một bản sao giấy khai sinh của bác tôi và mang lên đồn cảnh sát. Chưa đầy hai tuần sau, vẫn viên cảnh sát ấy lại đến nhà. Cùng đi với anh ta là ông cảnh sát trưởng, người một thời gian dài phục vụ ở khu Sarư và biết rõ bác Guykhơ của chúng tôi.
- Thưa bà, chúng tôi sẽ lập biên bản. - Ông ta nói.
- Xin ông thôi đi. - Bà bác tôi quát lên - Biên bản cái gì một khi ông đã biết tôi?
- Chỉ là thủ tục... - Ông cảnh sát trưởng giải thích.
Biên bản được lập, trong đó nói rằng Guykhơ không phải là đàn ông, mà là đàn bà. Cùng với ông cảnh sát trưởng và viên cảnh sát, chúng tôi cũng phải ký tên vào biên bản. Vài ngày nữa trôi qua. Bỗng có hai người lính và một viên cảnh sát đến nhà chúng tôi. Ngài cảnh sát trưởng gửi thông báo đến.
“Theo đúng thủ tục, bà Guykhơ phải đến trình diện tại Ban quân sự”
Chúng tôi phản đối:
- Như vậy là cái quái gì?
Mặt viên cảnh sát đỏ ửng.
- Một thủ tục đơn giản, thưa các vị...
Cứ theo cách mọi người nói ra hai chữ “thủ tục”, ý nghĩa của chúng là như thế này: “Chuyện vặt vãnh, không đáng coi trọng... tuy rằng dù sao vẫn phải làm”.
Bác Guykhơ thở dài:
- Thôi được, nếu thủ tục là như vậy thì chúng ta sẽ đến, để xem thế nào...
Nói sẽ đến nghe thì dễ!
Chúng tôi phải dùng tay khiêng bà xuống dưới nhà, đặt vào chiếc xe mui trần rồi đưa đến Ban quân sự.
Ông đại tá trưởng ban hỏi gì đó bà bác tôi. Bà đáp:
- Chồng tôi trước đây là tướng, ông ấy mất đã hai chục năm nay... Chuyện gì xảy ra thế này?... Các ông muốn bắt tôi, một bà già bảy mươi tư tuổi, đi lính ư? Tôi là vợ của Memdukh.
Bà bác tôi vừa nói ra cái tên đó ông đại tá kêu lên:
- Trời, bà chị thân mến của tôi! - Sau đó ông đứng bật dậy khỏi ghế và đến hôn tay bà.
Hóa ra hồi còn là viên trung úy trẻ tuổi ông đã phục vụ dưới quyền tướng Memdukh và còn nhớ bà Guykhơ khi bà hãy còn là thiếu nữ đương thì.
- Trời ơi, bà chị!... Chả lẽ bà chị không nhận ra tôi ư? Ngài Memđukh là vị ân nhân của tôi.
Chúng tôi vui mừng: ông phụ trách Ban quân sự là người bạn gần gũi của gia đình chúng tôi! Nghĩa là có thể coi như bác Guykhơ của tôi đã thoát được cái tội trốn nghĩa vụ quân sự.
- Xin bà chị đừng buồn. - Ông đại tá an ủi - Những nhầm lẫm như vậy vẫn thường xảy ra. Nhưng... tôi có một yêu cầu với bà chị. Theo đúng thủ tục, bà chị phải sửa lại bản khai sinh của mình. Chỉ có vậy thôi.
Bác tôi tức giận:
- Ông bạn thân mến ơi, chuyện quái gì vậy hả? Tại đồn cảnh sát, người ta biết rõ tôi là phụ nữ, vậy mà họ vẫn gửi tôi đến gặp ông. Ông cũng biết tôi từ hồi còn trẻ, vậy mà ông vẫn gửi tôi tới phòng đăng ký các việc dân sự.
- Thủ tục thôi, bà chị ạ, chỉ vì thủ tục thôi. - Ông đại tá cười.
Tôi để ý bất cứ người nào nói hai câu “thủ tục” không hiểu sao mặt họ cũng đỏ lên.
Chúng tôi rời khỏi Ban quân sự.
Thế rồi hầu như ngày nào cũng vậy, lính tráng, cảnh vệ, cảnh sát bắt đầu kéo đến nhà tôi.
Sau đó có một thông báo gửi đến:
“Phòng đăng ký các việc dân sự không xác nhận năm sinh. Nếu không sửa lại chỗ sai, chúng tôi bắt buộc phải gọi bà đi làm nghĩ vụ quân sự”.
Chúng tôi lâm vào hoàn cảnh hoang mang. Một bà già bảy mươi tư tuổi, to béo như cái thùng tô nô, sắp sửa bị người ta gọi đi nhập ngũ một cách nghiêm chỉnh.
Người đầu tiên vội đến giúp chúng tôi là vợ chồng cô con gái bác Guykhơ đang sống ở Machki. Tất cả chúng tôi cùng đi đến phòng đăng ký các việc dân sự. May cho chúng tôi, ông trưởng phòng là bạn học cũ của anh con rể bác gái tôi. Hơn nữa, anh ta đã hai lần đến chơi nhà tôi và kính cẩn hôn tay bác Guykhơ.
- Tất nhiên tôi biết gia đình các vị quá rõ rồi! - Anh ta khẳng định.
Chúng tôi thở phào nhẹ nhõm.
Ông trưởng phòng không giao việc này cho cấp dưới mà đích thân giải quyết. Tự tay ông ta mang các cuốn sổ đăng ký vào phòng làm việc, gọi trà cho tất cả mọi người, rồi bắt đầu lật giở các hồ sơ.
- Phải... - Cuối cùng ông nói - Xảy ra một nhầm lẫn đáng tiếc. Ở đây người ta ghi sai năm sinh. Đáng lẽ phải ghi năm 1301, thì ở đây ghi là năm 1351 [1]. Thành thử bà Guykhơ năm nay không phải bảy mươi tư tuổi, mà mới hai mươi hai tuổi. Và cái tên “Guykhơ” cũng bị hiểu nhầm là nam.
Chúng tôi bật cười. Cuối cùng thì cũng tìm ra chỗ sai. Khi tiễn chúng tôi, ông trưởng phòng nói:
- Thưa bà bác, bây giờ để sửa lại cái nhầm lẫn ngu ngốc này bà phải làm đơn ra tòa.
- Còn tòa nào nữa, trời ơi!
- Ề, một thủ tục đơn giản thôi mà, thưa bà. Vì nếu không có quyết định của tòa án thì chúng tôi không thể làm gì được.
- Anh bạn thân mến ơi, nhưng tôi có liên quan gì ở đây? Hãy để cho người nào ghi nhầm ra tòa chứ?
- Thưa bà, gọi là ra tòa... chỉ là cho đúng thủ tục thôi...
Chúng tôi trở về nhà.
Cảnh sát và binh lính tiếp tục canh gác ngôi biệt thự. Thấy tất cả mọi nỗ lực của chúng tôi đều không ăn thua gì, chúng tôi đánh điện về Izơmia cho anh con trai của bác Guykhơ:
“Hãy về nhà ngay. Người ta sắp bắt mẹ đi lính”.
Anh này bay về ngay. Mang theo cả vợ con. Sợ rằng dù sao người ta cũng đến lôi bà già đi, chúng tôi phải giấu bà ở nhà những người quen. Chúng tôi cảm thấy nếu bà bị bắt, chắc chắn người ta sẽ dẫn đến địa điểm nhập ngũ.
Bà bác cho gọi mọi người đến và nói:
- Sự việc không phải đùa đâu! Người ta cứ nói “thủ tục, thủ tục...”, nhưng vẫn cứ bắt đấy. Phải cấp tốc nghĩ ra biện pháp ngay!
Anh con út của bác từ Izơmia về thuê một luật sư nổi tiếng.
Chúng tôi gặp may. Vị thẩm phán thụ lý vụ việc của bác Guykhơ hóa ra là người quen của chúng tôi. Ông sinh ra ở Sarư và lớn lên trên tay bác Guykhơ. Hồi bé gần như ông không ra khỏi nhà bác.
Bắt đầu ngày xét xử. Bác Guykhơ được hai người xốc nách hai bên, ngồi vào chiếc ghế bị cáo.
Viên luật sư bắt đầu bào chữa:
- Thưa ngài thẩm phán, xin ngài hãy nhìn vầng trán sáng sủa của thân chủ tôi...
Rồi ông cố gắng chứng minh bác Guykhơ không phải kẻ trốn quân dịch, rằng bà là phụ nữ, rằng bà đã bảy mươi tư tuổi.
Sau hai phiên họp tòa quyết định sẽ nghe lời khai của các nhân chứng. Sự việc được hoãn lại. Chúng tôi lập tức theo ngài thẩm phán về nhà. Vị này hôn tay bác Guykhơ.
- Thật vô lương tâm! - Bà giận dữ nói - Lẽ nào ông không biết tôi? Ông cần những người làm chứng để làm gì?
- Mong bác hiểu cho, - Vị thẩm phán nói - đây là vấn đề thủ tục. Chúng tôi cần phải nghe các nhân chứng. Các vị hãy tìm cho hai nhân chứng, thế là xong... Một thủ tục đơn giản không ấy mà!...
Sau khi mọi nỗ lực của những người trong gia đình - con trai, con rể, cháu trai, em gái, con dâu - đều không mang lại kết quả, chúng tôi gửi thư máy bay cho anh con trai cả bác đang sống tại Mỹ: “Anh về ngay. Mẹ sắp bị bắt đi lính”. Chưa đầy một tuần sau, chúng tôi nhận được trả lời: “Các vị điên rồi à?” Chúng tôi lại gửi tiếp lá thư: “Hãy bỏ tất cả. Về ngay, mẹ sắp phải đi lính”.
Anh con trai cả cùng vợ con từ Mỹ bay về. Sau khi biết rõ chi tiết mọi việc, anh tức điên người.
- Các anh là một lũ thộn!... - Anh mắng nhiếc chúng tôi.
Rồi mọi người bắt đầu tìm người làm chứng. Nhưng làm sao tìm được bây giờ! Để chứng nhận tuổi của bác Guykhơ cần có người nào ít ra phải chín mươi tuổi. Dù đến gặp bất kỳ người nào cũng không ai đồng ý cả.
- Tôi, - Một người nói - không thể làm chứng được. - Cách đây bảy mươi tư năm thì đừng nói gì tôi, mà cả bố tôi cũng chưa ra đời.
- Anh bạn thân mến ơi, - Chúng tôi nói - đây chỉ là thủ tục thôi mà... Anh cứ nói bà ấy không phải bảy mươi tư tuổi, cứ nói, bảy mươi, cứ nói, sáu mươi, thậm chí năm mươi tuổi... Nói gì cũng được... Vì đây chỉ là thủ tục thôi mà...
Người khác nói:
- Trên trời có thánh Ala. Lẽ nào có thể làm chứng điều mình không biết?
Người thứ ba vẫn cái giọng ấy:
- Người ta mà biết thì anh không tránh được tai họa đâu. Làm chứng sai người ta phạt nặng lắm đấy!
Khó khăn lắm cuối cùng chúng tôi cũng tìm được hai người làm chứng. Một người năm nhăm tuổi, còn người kia sáu mươi tuổi. Người ta đã nghe những lời chứng của họ, sau đó vị thẩm phán quyết định gửi bác Guykhơ đi xét nghiệm y tế để khẳng định bà đúng là phụ nữ.
Vào đúng lúc đang đọc quyết định này, trong phòng xử án có mặt cô con gái, hai con trai và tám đứa cháu của bác.
Chúng tôi lại phải đến nhà ngài thẩm phán... Song không một lời khuyên nhủ nào có tác dụng.
- Các bạn thân mến của tôi, - Ngài thẩm phán nói - chính tôi cũng biết bác Guykhơ là phụ nữ. Vì chính bác đã nuôi nấng tôi. Nhưng làm thế nào được khi thủ tục quy định như vậy? Cần phải có xét nghiệm y tế. Một thủ tục cỏn con thôi mà...
Chúng tôi cũng muốn vui vẻ thực hiện tất cả những thủ tục ấy, nhưng từ khắp mọi phía vang lên những tiếng hét về phía chúng tôi:
- Phải lôi bà bác của các anh vào lính!
- Xin phép các vị... - Chúng tôi nói.
- Xin phép cái gì? Đã bao nhiêu tháng trôi qua rồi?
Nhưng đến lúc này chính bác Guykhơ lại tỏ ra ngang bướng:
- Vào tuổi tôi ấy à? Tôi không cho phép người ta khám tôi.
Chúng tôi xúm vào khuyên bà.
- Bác ơi, đi xét nghiệm chỉ là thủ tục đơn giản thôi mà. Gọi là khám cho có chuyện ấy mà! Không phải xét nghiệm thực... Mà chỉ là hình thức thôi.
Việc xét nghiệm phải được tiến hành trong bệnh viện nhà nước. Bỗng, may cho chúng tôi, vị bác sĩ phụ khoa, người có nhiệm vụ khám cho bác tôi, hóa ra là bạn thân của anh con trai cả của bác. Ông ta thường đến chơi nhà chúng tôi. Và vị bác sĩ trưởng của bệnh viện, hỏi ra mới biết, đã nhận được nhiều sự giúp đỡ của chồng bà bác tôi, người mà lúc sinh thời đã quyết định cử anh ta vào học ở trường quân y.
Chúng tôi đưa bác Guykhơ đến bệnh viện. Ông bác sĩ phụ khoa hôn tay bác tôi và nói:
- Hôm nay không được...
- Tại sao? - Chúng tôi ngạc nhiên.
- Hôm nay không phải ngày của Hội đồng. Một mình sự chứng nhận của tôi không đủ. Cần có Hội đồng quyết định.
- Này, Hội đồng quái gì ở đây hả? - Anh con trai cả của bác tôi nổi cáu - Chả lẽ anh không biết mẹ tôi là phụ nữ sao?
- Sao tôi lại không biết, anh bạn? Tôi biết. Đây là cuộc xét nghiệm thủ tục. Mặc dù tôi nói rằng, cần có Hội đồng quyết định, nhưng đây không phải là cuộc xét nghiệm thực thụ... Nó chỉ là một thủ tục đơn giản.
Ai cũng biết bác Guykhơ không phải là đàn ông, mà là đàn bà, và bác ấy không phải hai mươi hai tuổi, mà bảy mươi tư tuổi, ấy thế nhưng người nào cũng cố đùn đẩy việc cho người khác. Chúng tôi không sao chứng minh được một bà già bảy mươi tư tuổi, có ba con và tám đứa cháu, - là một phụ nữ.
Cuối cùng bác Guykhơ cũng đang ở trước mặt Hội đồng y tế. Không bác sĩ nào động đến tay của bác ấy, không đo mạch. Tờ giấy chứng nhận có chữ ký của bảy ủy viên Hội đồng, chứng thực bác tôi là nữ giới, đã được hoàn tất. Còn phải ra tòa một lần nữa.
Còn binh lính và cảnh sát vẫn tiếp tục phong tỏa ngôi nhà của chúng tôi.
Đến ngày ra hầu tòa. Ngoài chúng tôi là những người họ hàng thân thích, trong phòng xét xử còn có mặt tất cả những người họ hàng xa, họ hàng gần, người quen nhiều, người quen ít, người quen của những người quen, những người chỉ do tò mò và cả những người hoàn toàn không quen biết. Báo chí từ lâu đã phao tin về việc gọi bà Guykhơ nhập ngũ, nhưng vì thủ tục mà việc này đã bị kéo dài đến một năm, vì thế trong thành phố không còn người nào là không biết đến sự kiện này.
Tại tòa người ta đọc biên bản kết luận của Hội đồng y tế. Và cuối cùng vị thẩm phán bắt đầu tuyên án.
Bỗng bác Guykhơ của chúng tôi hét to:
- Tôi là đàn ông!
Mọi người cười ồ. Sau đó nghe thấy có tiếng cười.
- Phải, phải. - Bác hét lên - Về thủ tục tôi là đàn ông! Tôi sẽ vào quân đội. Những người làm chứng và giấy chứng nhận y tế đều là giả dối hết!
Tòa tuyên bố coi bác Guykhơ là phụ nữ. Nhưng từ hôm đó bác ấy tự phong mình là binh nhất. Bác ra lệnh cho mọi người trong nhà phải gọi bác là ông Guykhơ. Bác lôi trong hòm ra bộ quân phục của người chồng quá cố, mặc nó vào, rồi đeo thêm thanh kiếm, và từ sáng đến tối cứ luyện tập với tiểu đội tưởng tượng của mình.
Từ trên gác lại vọng xuống giọng nói the thé của người già:
- Hướng... cái cây đứng một mình! Bước đều...bước! Một, hai!... Một, hai!... Một, hai!...
Chú thích:
[1] Năm ghi ở đây là theo lịch đạo Hồi.