Giờ học đạo đức
Trong lớp đang là giờ học đạo đức.
- Đạo đức, các em ạ - đó là cái gì tươi đẹp. Nếu một người nào đó trở nên vô đạo đức thì người đó sẽ rất khổ.
- Thưa thầy!
- Gì vậv?
- Thầy hãy nhìn bạn Chêtin... xem bạn ấy làm gì! Bạn ấy không biết xấu hổ!
- Im lặng!... Con người phải có đạo đức. Đạo đức đem lại cho con người biết bao niềm vui sướng! Không thể kể xiết được! Nhưng nếu người ta sống không có đạo đức, thì sẽ rất khổ.
- Thưa thầy, khổ như thế nào ạ?
- Đủ mọi thứ khổ. Mọi người sẽ gọi anh ta là vô đạo đức. Mà vô đạo đức thì tồi tệ vô cùng. Vì thế, các em ạ, ta cần phải trở thành người có đạo đức. Ôi, đạo đức - điều đó thật tuyệt vời biết bao! Vì thế trong nhà trường các em phải học môn đạo đức. Đúng không? Chả lẽ chúng tôi có thể dạy các em điều gì xấu xa? Tiếp theo. Nghĩa là, đạo đức là... Tôi nói thế nào nhỉ?
- Thầy nói: “đạo đức tuyệt vời biết bao!”
- Đúng thế: Tuyệt vời biết bao! Các em sẽ hỏi tại sao? Về vấn đề này những con người vĩ đại đều nói đến.
- Thưa thầy!
- Lại có chuyện gì xảy ra ở đằng kia thế?
- Thầy bảo bạn Altan đừng có thụi vào lưng em nữa ạ!
- Các em trật tự! Hãy nghe thầy giảng về bản chất của đạo đức: “Đạo đức quy định người ta phải sống theo các chuẩn mực xã hội, truyền thống, phong tục và luật pháp”. Các em hiểu chưa? Các em phải sống như đa số những người xung quanh em đang sống, như những người lớn tuổi hơn các em đang sống. Nào, bây giờ Xuna, em hãy đứng dậy. Chúng ta phải xem chợ đen như thế nào?
- Thưa thầy, chợ đen rất tốt ạ!
- Rất tốt à?
- Thưa thầy tất nhiên ạ! Bởi vì nó tuân theo các quy định của đạo đức. Còn nếu đi ngược lại với đa số thì đó là vô đạo đức, phải thế không ạ? Tất cả những người rất đạo đức - mà họ là đa số, đều có liên quan đến chợ đen ạ!
- Em nói gì thế!
- Thưa thầy, em thề đúng thế đấy ạ! Thầy thử nghĩ xem: ông hàng thịt, bà bán đồ khô, chị bán hoa quả, cô bán than, tất cả họ đều buôn bán ngoài chợ đen. Nhà em cũng có một người quen rất giàu, ông ta cũng hoạt động ngoài chợ đen. Bố em nói thế. Cách đây mấy hôm chúng em có đến nhà ông ấy chơi. Ông ấy nói với em: “Cháu sống có đạo đức thì cháu sẽ đạt được tất cả”. Khi nào lớn lên, em sẽ rất đạo đức ạ. Và em sẽ có rất nhiều nhà cửa và tiền bạc. Còn người không có đạo đức như bố em thì hiếm lắm ạ!
- Im ngay!! Sao em dám nói về bố như thế hả?
- Không, em nói đúng đấy ạ! Bố em vô đạo đức đến nỗi không có tiền để trả tiền thuê nhà.
- Em ngồi xuống. Các em! Chớ bao giờ được vượt ra ngoài khuôn khổ của đạo đức.
- Thưa thầy!
- Em nói đi, Ecgun!
- Em có ông chú. Lúc nào chú em cũng nói: “Vì cái đạo đức này mà tôi không sao kiếm được đủ ăn”. Em cũng sẽ trở thành vô đạo đức ạ.
- Im đi! Khi con người thôi không còn là người đạo đức nữa thì người ta gọi người đó là gì nhỉ? Hả? Nào, cả lớp cùng trả lời xem nào, gọi là gì?
- Vô đạo đức ạ!
- Đúng! Cho dù người ấy có bạc triệu, nhưng nếu anh ta trở thành vô đạo đức thì con người ấy còn có giá trị gì nữa? Anh ta sẽ rất khổ.
- Không, thưa thầy người ấy sẽ sống rất an nhàn ạ.
- Các em nên hiểu, lương tâm người ta cần phải thanh thản. Tất cả những người lớn đều là những người đạo đức.
- Thưa thầy trước đây thì như thế ạ. Trong khu nhà em có một ông quê ở Ađana. Ông ấy có ba xe ô-tô Cadilac, ông ấy là vua bông. Ông ấy có đủ mọi thứ giá trị, nhưng ông ấy không có đạo đức ạ.
- Thầy nói với các em là nói về những người vĩ đại! Về các nhà bác học vĩ đại, các nhà tư tưởng vĩ đại, các họa sĩ vĩ đại. Ví dụ như Sôcrat.
- Thưa thầy em biết ông Sôcrat.
- Tất nhiên, các em phải biết ông ta.
- Ông ấy có một cửa hàng gần nhà em chuyên giặt quần áo. Chỉ có điều ông ấy hoàn toàn không giàu có, người đạo đức như ông ấy bây giờ hiếm lắm ạ.
- Thầy đang nói về nhà triết học cổ Hy Lạp Sôcrat. Các em hãy trở thành đạo đức như - Scôrat, Aristốt, Galilê!
- Thưa thầy, nhà em có quen một người buôn sắt tên là Akhmet. Thế ông Sôcrat có đạo đức nhiều hơn ông Akhmet không ạ?
- Các em ạ, đạo đức không có gì giống như tiền bạc cả. Lịch sử từng biết đến những con người đạo đức cao cả song lại chết vì đói, và không gì có thể làm lương tâm họ bị vẩn đục.
- Thưa thầy, như thế nghĩa là đạo đức là một thứ không phải tồi phải không ạ?
- Đó là thứ tuyệt vời. Chẳng hạn người có đạo đức có thể nói thẳng sự thật cho mọi người biết mà không hề sợ hãi.
- Em có ông chú họ, ông ấy bị đuổi ra khỏi Đảng xã hội chỉ vì đã nói sự thật đấy ạ!
- Đó là chuyện khác. Thầy không nói với các em chính trị, thầy chỉ giảng cho các em về đạo đức. Ôgut, em có thể nói gì về sự dối trá? Chúng ta phải đánh giá sự dối trá như thế nào?
- Thưa thầy dối trá là một điều rất tốt ạ. Nếu biết nói dối thì rất hay ạ. Nếu ở nhà em không nói dối thì hôm nào em cũng bị ăn đòn.
- Các em đừng nghe lời em ấy. Các em hãy nhớ là phải noi gương những người lớn.
- Nhưng thưa thầy, chị em cũng nói dối mẹ em, còn mẹ em lại nói dối bố em. Còn bố em, khi có người đến thu thuế cũng dặn chúng em nói dối là không có nhà.
- Em ra khỏi lớp ngay. Đứa trẻ hư hỏng!
- Thưa thầy, thầy vừa giảng cho chúng em rằng “người có đạo đức cần phải nói sự thật!”. Vì thế nên em mới...
- Thôi, em ngồi xuống! Các em! Đạo đức là cái gì đó tuyệt đẹp. Tất cả chúng ta đều phải phấn đấu trở thành những người có đạo đức. Ví dụ nếu các em đã hứa với ai điều gì, thì dù có chuyện gì xảy ra các em vẫn phải giữ lời.
- Nhưng thưa thầy, bố em có kể cho em nghe chuyện có một người, tên ông ta là gì em quên mất rồi, và người ấy nói rằng: “Tôi sẽ làm cho cuộc sống rẻ hơn”.
- Thôi, em im ngay! Không được xen vào chuyện của người khác.
- Các em! Trên đời này không có gì đẹp đẽ hơn là đạo đức. Khi nào các em đọc các cuốn sách nói về đạo đức, các em sẽ phải kinh ngạc. Thậm chí các nhà tiên tri cũng đều tung hô đạo đức. Đạo đức là một thứ rất tốt, rất đẹp đẽ. Đẹp đến nỗi... Đạo đức là tuyệt vời... Thầy thề với các em là nó rất tuyệt vời!
Reng, reng, reng! - Chuông tan học vang lên. Thầy giáo lấy khăn lau mồ hôi trán và thở phào.
May quá. Giờ học đạo đức đã hết.