52 - Pháo

Đốt pháo là một thú chơi lâu đời, hàng năm pháo được đốt trong nhiều dịp, nhiều việc khác nhau. Hội làng, tết Nguyên Đán, ngày cưới, lễ mừng thọ, khao vọng, khai trương và mở cửa hàng, động thổ, xuống đồng, cưới chợ... Khi trong nhà có cụ đôi năm mươi, lúc chuyển cữu cũng đốt bánh pháo với ý nghĩa cháu, chắt, chút chít khăn vàng, khăn đỏ “mừng được phúc cụ cố”. Nhà có người ốm lâu rồi mất, khi đưa ma đốt pháo ở ngay nơi giường bệnh, có ý “đuổi tà ma” và mùi pháo khiến cho “sạch nhà”. Còn ngày cưới thì đốt pháo đón dâu, đưa dâu, lễ tơ hồng trong tiếng pháo khói pháo thơm thơm xanh lơ.

Nhưng tục pháo ngày Tết không phải đâu đâu cũng như nhau. Phần nhiều ở miền bắc và người ta cũng chỉ đốt pháo ở thành phố và vùng đồng bằng. Ở miền Nam, Tết cả thì người Trung Quốc đốt pháo trong Chợ Lớn râm ran suốt, ngoài Sài Gòn cũng thưa thớt thôi. Dần dần, người Bắc vào làm ăn nhiều trong Nam đã khiến cái chơi đốt pháo thêm tưng bừng, nhất là từ đợt di cư hàng triệu người sau chiến tranh chống Pháp, nhiều vùng ở huyện Thanh Oai, huyện Ứng Hòa vào ở Quảng Nam, vào Sài Gòn tụ hội làng làm pháo, pháo thành một nghề.

Xưa kia không phải nhà nào cũng có pháo Tết. Trong làng tôi và ở xóm tôi cả ba ngày Tết chẳng mấy nhà đốt pháo. Chỉ vì nhiều nhà chạy ăn mửa mật quanh năm cũng còn chưa đủ, tiền đâu mà đem cho nổ ra khói. Nhà tôi cũng chẳng mấy năm có pháo, năm có năm không. Đêm giao thừa thức nghe pháo những nhà ai mà tiếng rào rào ngoài thành phố dội ra cũng khoái tai. Không có thì thôi, chẳng xấu hổ hay buồn phiền vì nhà không có pháo.

Chẳng ai đua đòi nhà nào cũng ganh nhau đốt pháo, đốt tràng dài, đốt nhiều tưởng không có không được như bây giờ. Có nghĩa là thói quen của người ta cũng thay đổi, cả cái sự chơi đốt pháo.

Mấy ai còn nhớ còn biết thú chơi pháo đẹp đẽ xưa kia.

Ngày trước đốt pháo không mảy may giống bây giờ. Đốt pháo như bây giờ thì chỉ đáng trách, phí phạm và hung tợn. Làm pháo, năm nào cũng thế, nhất là làm pháo bán chui, năm nào cũng nhiều người bị bỏng, bị què cụt, bị chết. Khách nước ngoài thì quả là ai cũng ngại pháo. Chưa một bạn nước ngoài nào mà tôi quen có dịp ăn Tết ở Hà Nội nói rằng, thích trò chơi đốt pháo. Lịch sự và tế nhị, người ta chỉ cười, cũng không nói là hãi, là sợ. Thật dễ hiểu, tiếng pháo nào khác tiếng súng.

Quả pháo thời trước khác hẳn quả pháo ngày nay. Các làng vùng huyện Thanh Oai, huyện Ứng Hòa có nghề làm pháo, nhiều nhất ở làng Bình Đà, làng Từ Châu và vùng Chuôn Tre vừa rượu ngon vừa pháo giòn... Nhưng làm pháo cũng chỉ là nghề phụ khi nông nhàn, việc đồng rỗi rãi. Người ta đi mua giấy bản trắng và giấy báo, quét phẩm màu đào cả hai mặt để quấn pháo. Giấy làm ngòi pháo, thứ giấy dó phải thửa riêng có sợi dai và đanh mặt, cháy chậm, nhà làm pháo đi kén giấy làm ngòi pháo ở vùng Bưởi.

Công phu nhất là thuốc pháo. Còn nhớ khi về làng nội tháng cuối năm, tôi thấy tấp nập trong các nhà, chỗ này những con lăn quấn pháo, chỗ kia vần cối giã thuốc, luyện thuốc. Hàng thúng bột than hạt quả xoan, hạt quả găng và hồng hoàng đỏ, trộn lại phơi khô để luyện thuốc. Thuốc pháo thời ấy tuyệt nhiên không làm bằng thuốc nổ, thuốc súng. Chẳng nghe ai nói ở đâu có người bị què gãy, bị chết vì làm pháo, đốt pháo như bây giờ. Nhà giàu đốt pháo thước, pháo cối. Còn bánh pháo thường chỉ hai lớp và dài hai ba tấc. Năm mới, pháo nổ giòn, xác pháo màu hồng điều hây hây rơi xuống như những cánh hoa đào bích, trẻ con ùa ra sân chạy nhảy ngây ngất quơ tay đùa trong khói pháo. Người ta đi trong khói pháo thơm ngan ngát, không kinh hãi và không phải xì mũi hắt hơi vì pháo thuốc súng khét lẹt và đen nham nhở cả tường.

Nghề làm pháo cổ truyền bị mai một dần. Đến bây giờ thuốc pháo chỉ là thuốc nổ, kể cả pháo ở Bình Đà mà người ta cho là gốc pháo, thật ra cũng là pháo dởm.

Vậy là quả pháo toàn thuốc súng tuyệt nhiên không phải quả pháo dân giã vui chơi xưa kia đâu. Đốt pháo bây giờ rác nhà, bẩn nhà, nổ như súng, tai nạn đã xảy ra chẳng những khi làm pháo mà cả khi đốt pháo. Thú chơi đốt pháo bị làm sai lệch ý nghĩa, vô duyên quá.

Tết vui, tết đẹp đón xuân mà xung quanh cứ “bắn súng” đùng đoàng thì còn ra làm sao.

Ai còn nhớ quả pháo chơi xuân ngày xưa. Nhưng chưa chắc các cụ làm pháo cổ truyền đã còn ai. Những như tôi khi còn bé đầu trọc để chỏm kéo nhau đi xem đốt pháo đùng, đốt cây bông ở cánh đồng Bình Đà thủa ấy, nay cũng thành những ông lão ngoài bảy mươi cả rồi.