14. Người ta nói gì tại các đám tang
Thật ngạc nhiên là trên đời này người ta sưu tập không còn thiếu thứ gì, nào tem, nào bướm, nào những bưu thiếp cũ. Người ta sưu tập các loại điếu, nhãn bao diêm, vỏ bao thuốc lá, những chiếc khăn giấy có in biểu tượng khách sạn và nhà hàng. Tất cả những cái đó đã trở thành hiện tượng bình thường đến nỗi chẳng còn ai ngạc nhiên về những bộ sưu tập như thế. Chẳng hạn việc sưu tập các loại thìa cà phê, không phổ biến lắm, song số lượng các nhà sưu tập thìa thì lại quá nhiều.
Sự say mê săn lùng tất cả những loại di vật lịch sử nào đó có thể có, nhưng khác nhau về hình dáng và cấu trúc, cũng là một kiểu sưu tập độc đáo.
Bản thân tôi không thuộc loại người này, nhưng tôi quen khá nhiều các nhà sưu tập. Một trong số đó chuyên sưu tập các bình samôva. Nhưng làm sao có thể sưu tập bao đựng các lưỡi dao cạo? Tôi còn quen một nhà sưu tập luôn kiêu hãnh đến mức điên cuồng bộ sưu tập độc nhất vô nhị trên thế giới của ông ta. Tôi lại biết một người mà nếu có thể nói như vậy, chuyên thu thập các đồ dùng nhà ăn - đơn giản là những thứ ông ta xoáy được ở các khách sạn, trong nước cũng như nước ngoài, nơi ông ta có dịp sống. Có thể, cái thú kiểu này thuộc dạng khác, không hoàn toàn bình thường. Ngoài ra, chả lẽ có thể đem khoe bộ sưu tập những đồ ăn cắp... Tôi còn biết một người điên khùng: ông ta chuyên sưu tầm đồ lót phụ nữ, và điều quan trọng đối với ông ta là tất cả phải là đồ dùng rồi. Có thể ông ta là môn đệ của bái vật giáo?
Nếu tin lời của các bác sĩ, các nhà thần kinh và tâm thần học, thì trên đời này không có người nào hoàn toàn khỏe mạnh, mà ai cũng phải bị một thứ bệnh gì đó, thuộc tâm lý hay thần kinh. Vì thế nên người ta xếp tất cả các nhà sưu tập vào loại bệnh nhân tâm thần. Các nhà tâm lý học cũng có cùng quan điểm như vậy, cho nên việc sưu tập là một loại bệnh tâm lý, còn tất cả những người sưu tập là bệnh nhân tâm thần. Ngoài ra các nhà tâm lý học cũng khẳng định rằng thú say mê sưu tập là biểu hiện của những cảm xúc bên trong mà người ta thường gọi là ''chạy trốn nỗi cô đơn'' hay là ''giữ cá tính riêng của mình''.
Trong một truyện ngắn của mình Mác Tuên chế nhạo những nhà trọc phú, những chủ nhân các tài sản khổng lồ mà vào thời kỳ đại hưng thịnh của đế quốc Hoa Kỳ bỗng nảy sinh cái thú sưu tập đôi khi đến mức điên rồ. Và trong truyện ngắn nọ kể về sự nhìn xa trông rộng của một người Mỹ giàu có, mà lúc đầu không biết tiêu tiền vào việc gì, sau mới bắt đầu đi sưu tập các tiếng vang. Phải, phải, chính là tiếng vang! Vì thế ông ta bỏ những khoản tiền khổng lồ để mua những quả núi và thung lũng trong đó tiếng vang được phát ra dài nhất và to nhất. Một say mê sưu tập điên khùng như vậy chỉ gặp trong truyện ngắn châm biếm.
Các bạn chắc cũng quen biết nhiều nhà sưu tập, nhưng bây giờ để tôi kể cho các bạn nghe về một người có bộ sưu tập đúng là độc đáo - khó có thể gặp được bộ sưu tập thứ hai nào như thế.
Nhà sưu tập ấy đã có tuổi, trước kia là giáo viên, sau đã về hưu. Tôi không biết chính xác ông ta bao nhiêu tuổi, nhưng tôi nghĩ cũng phải ngoài bảy mươi. So với tuổi ông ta còn khỏe mạnh và sung sức, có lẽ chính vì nhờ có cái thú ấy. Cái thú của ông ta là ở chỗ ông ta thích ghi âm những câu chuyện người ta nói với nhau ở lễ đưa tang. Tất nhiên ông ta ghi trộm để không ai biết. Vậy là ông ta đã thu thập được hàng trăm, mà có thể hàng nghìn cuộn băng ghi lại tất cả những gì được nói ở lễ đưa tang.
Người chủ của bộ sưu tập cực kỳ hiếm, nhà giáo đã về hưu ấy, sống trong một căn hộ nhỏ ở ngoại ô Stambun. Ngày nào cũng vậy, gần như không bỏ ngày nào, ông đều đi dự một, hai đám tang, y như người đi làm việc, hơn thế còn gặp nhiều khó khăn và mệt bở hơi tai. Ông ta có thái độ cầu kỳ một cách hiếm có đối với công việc này như thể thực hiện một công việc yêu thích nhất. Mỗi sáng khi vừa tỉnh giấc ông ta mở ngay báo ra xem những tin cáo phó, thông báo về một người dân Stambun nào đó vừa mất, và lựa chọn cho mình nơi sẽ đến. Sau đó khoác lên vai máy ghi âm (khá nặng đối với một người có tuổi) và lên đường. Ông ta không quan tâm là ngày hôm đó người ta sẽ chôn cất một chính khách quan trọng, một nhân vật nổi tiếng hay chỉ là một người không tên tuổi. Trong bộ sưu tập của ông ta có đủ các băng ghi tại đám tang trọng thể của các nhân vật danh tiếng, các ngôi sao nổi tiếng, của cả những con người hết sức bình thường không ai biết đến. Và tôi tin rằng bộ sưu tập như thế là bộ sưu tập duy nhất trên thế giới.
Tiếc là tôi chỉ nghe được một số băng: vì thật thú vị biết chừng nào được nghe tất cả những gì người ta nói với nhau tại các đám tang, - nhưng câu chuyện đáng tò mò nhất khiến ta phải suy nghĩ về tính cách con người. Một số câu chuyện nghe rất vui và buồn cười, số khác nghe thấy đau lòng và nhẫn tâm, đôi khi rất buồn, có lúc có nhiều ý nghĩa, có lúc lại hoàn toàn nhảm nhí?...
Tôi quyết định ghi ra đây cho các bạn một trong các cuộn băng mà tôi vớ hú họa trong đống băng của nhà sưu tập - vị giáo sư già - công việc có thể nói không dễ đàng và chiếm của tôi khá nhiều thời gian, song cũng đáng bỏ công sức!
Không có gì bất bình thường xảy ra trong thời gian lễ cầu siêu công dân, khi người ta bí mật ghi lại cuộc nói chuyện của những người dự lễ nhà tôi sắp cho các bạn xem dưới đây. Những đám tang tương lai của tôi, của bạn hay của ai đó...
Vậy thì, hãy xem người ta nói gì trong các đám tang.
- Thời với tiết, xấu kinh khủng!... Mưa thối đất thối cát.
- Mưa không còn may, đằng này lại rét như cắt thịt nữa chứ!
- Ông bạn đáng kính của chúng ta thật khéo chọn thời tiết để chôn mình.... (có tiếng cười khinh khích).
- Không biết ông trời giận ông ấy các gì? Mà lúc sống ông ấy cũng có làm điều gì ác đâu...
- Thánh Ala biết rõ: ông ấy chủ tâm chọn cái ngày này!... Thật như trêu tức chúng ta, vừa ướt át vừa rét mướt...
(Có nhiều tiếng cười)
- Mà sáng nay trời còn quang đãng thế! Biết trước mưa thế này chả đời nào tôi đi.
- Chúng ta vừa đến nghĩa trang là đổ mưa ngay.
- Phải, không biết ông ta còn chơi xỏ bọn mình gì nữa đây?
(Lại có tiếng cười)
- Bây giờ không quay về được nữa rồi: họ hàng đã nhìn thấy tôi đến.
- May mà ông còn biết mang theo ô.
- Ôi, tôi là bạn lâu năm của ông ấy. Đã bao nhiêu lần ông ấy lừa tôi rồi, nên lúc nào tôi cũng phải đề phòng. Cho dù ông ấy không chết tôi vẫn phải mang theo ô, để phòng xa!...
(Tiếng cười càng to hơn)
- Mà ông ấy làm điều tốt làm quái gì nữa nhỉ? Ông ấy đã không quên chúng ta, chết vào đúng hôm mưa rét thế này... Giá ông ta chết vào hôm bão hay gió tuyết thì chúng ta sẽ ra sao nhỉ?
- Đây không phải là ông ấy nghĩ về chúng ta, mà nghĩ về bản thân mình trước. Nếu ông ấy chết vào hôm bão tuyết thì chắc chẳng có ai đưa đám... Tôi thì nhất định tôi không đi.
- Nhưng việc ông có đi hay không thì với người chết có gì khác nhau?
- Đừng nói thế, còn gia đình ông ta.
- Ông nói phải lắm. Sáng nay lúc thức dậy tôi thấy người mỏi như dần. Đám tang nào đây? Giá như đám tang của chính tôi chưa chắc tôi đã đi... (Có tiếng cười hô hô) nhưng chả lẽ không đi? Không thể được? Vì đúng là còn gia tình người đó... Sau này người ta lại bảo: ''Bạn thân mà không đi đưa tang''.
- Người ta nói thế là đúng...
- Đáng tiếc là tất cả đều đúng... Không phải vì người chết, mà vì gia đình anh ta...
- Anh cứ nhìn anh con rể ông ta mà xem, cặp mắt cứ như hai cái đèn pha, quét vào đám đông? Để xem ai đến, ai không đến.
- Nói gì con rể! Anh cứ nhìn bà vợ góa ông ta: Cầm khăn làm như lau nước mắt, nhưng thực ra là soi nhìn các hàng chữ trên vòng hoa để xem của ai gửi đến.
- Vào giây phút như vậy mà còn có thể nghĩ đến chuyện đó được? Thật không hiểu nổi?
- Dù sao tôi cũng đã đến nói lời chia buồn với bà vợ và con cháu ông ta. Sau khi khấn xong tôi có thể chuồn khỏi đây một cách thanh thản.
- Lạy trời, chỉ mong sao đừng cảm lạnh...
- Tôi cũng thế, có lẽ ở nhà thờ ra tôi phải chuồn về nhà ngay.
- Cậu cứ xem thánh Ala sắp đặt có lạ không: tôi và người quá cố mười năm không chơi với nhau, vậy mà bây giờ tôi đi đưa đám anh ta, ai có thể nghĩ như vậy được.
- Phải, thế vì sao các anh không chơi với nhau nữa?
- Anh thừa biết anh ta là con người như thế nào rồi còn gì?
- Phải, thậm chí còn biết rõ là đằng khác.
- Quan hệ giữa chúng tôi không thể gọi là bạn bè được. Không, chúng tôi không cãi nhau, nhưng không còn gặp nhau thường xuyên như trước nữa, mà nếu có gặp nhau ở đâu cũng chỉ khẽ gật đầu chào thôi…
- Cầu thánh Ala phù hộ cho anh!
- Mong cho chúng ta gặp điều tốt đẹp…
- Rồi anh ta sẽ còn lại với những gì anh ta gây ra.
- Thôi mặc!... Tôi biết anh ta làm nhiều điều xấu, nhưng tôi vẫn quyết định đưa tang anh ta, thực hiện nghĩa vụ cuối cùng của mình. Thế là tôi bỏ hết mọi việc đến đây.
- Thánh Ala phù hộ cho anh.
- Và cho chúng ta được nói lời cuối.
- Tất cả chúng ta đều thế, không phải đến đây vì anh ta, mà vì thánh Ala…
- Nói gì thì nói, anh ta đâu còn nhìn thấy chúng ta đến hay không…
- Nhưng thánh Ala thấy!...
- Và chúng ta thực hiện nghĩa vụ con người cuối cùng của mình.
- Bà bạn này, bà đã xem cái phim đang xôn xao ấy chưa?
- Xem rồi, chả hiểu nó muốn nói gì!
- Thế à? Thế mà báo chí tâng bốc đến tận giời!
- Nhưng tôi lại thích?
- Chiếu liền ba tuần rồi đấy, cùng một lúc ở bốn rạp.
- Hình như phim Ý thì phải?
- Không phim Mỹ. Chỉ có điều là người Mỹ quay phim ở Ý.
- Tôi đang định hôm nay đi xem đây. Nhưng đã đến đây rồi tôi nghĩ nên ghé vào đám tang một tí. Từ giờ đến xuất buổi trưa hãy còn thời gian, nên tôi nghĩ ghé qua đây để giết thời gian luôn.
- Hay quá! Tôi cũng đang định đi xem phim này. Vậy chúng ta cùng đi nhé. May sao tôi với chị lại gặp nhau ở đây.
- Chị đi ô tô phỏng? Nếu vậy cho tôi đi cùng với. Chờ tôi một phút, tôi đến chia buồn với bà vợ ông ta rồi quay lại ngay. Rồi chúng ta cùng đi...
- Theo tôi, tờ ''Milliet'' đúng trong vấn đề này!
- Nghĩa là anh hoàn toàn đứng về phía họ. Thế anh đọc bài báo của Mêtin chưa?
- Thôi, vứt đi, những tay ấy toàn là bồi bút cả...
- Xin lỗi, nhưng tôi không thể chia xẻ quan điểm của anh được.
- Hoàn toàn không sao. anh không bắt buộc phải nghĩ giống tôi, cũng như tôi không bắt buộc phải nghĩ giống anh. anh có nhớ Vecte từng nói: ''Tôi không bao giờ đồng ý với quan điểm của anh, nhưng tôi sẵn sàng nghe...''
- Đây không phải là Vecte, mà Vônte nói...
- Vecte hay Vônte thì có gì khác nhau...
- Xin thưa với anh, Vecte là tác phẩm của Gơt…
- Thôi đủ rồi. À này, quan tài của ông bạn chúng ta đâu nhỉ?
- Cái thứ hai từ bên phải.
- Dạo này sao lắm người chết thế....
- Phải, đúng là lạ!
- Cái gì lạ?
- Hôm qua còn sống, hôm nay đã chết rồi...
- Thế thì có gì là! Chả lẽ hôm qua chết rồi, hôm nay bỗng nhiên sống lại hay sao?
(Cười hô hố)
- Ồ không, chẳng qua tôi nói thế thôi...
- Anh có thấy ai đem những vòng hoa kia đến không?
- Hai vòng hoa của ngân hàng.
- Tại sao tự nhiên ngân hàng lại gửi vòng hoa đến nhỉ?
- Không biết. Có thể anh ta là khách hàng của họ.
- Nếu mỗi khách hàng chết đều gửi vòng hoa thì ngân hàng phá sản à?
- Tôi làm sao biết được. Có thể anh ta là một trong những người góp cổ phần.
(Có tiếng cười nhạo báng)
- Vòng hoa chồng chất lên nhau, không thể đọc được chữ trên các dải băng.
- Anh đã xem các tin cáo phó chưa? Đăng một lúc trên bốn tờ báo.
- Tôi chỉ đọc hai tờ thôi, mỗi tờ ba cáo phó riêng biệt. Theo tôi thế thì hơi quá.
- Rồi anh sẽ thấy đến lúc chia gia tài mới sinh lắm chuyện.
- Có lẽ bà vợ phải là người được nhiều nhất?
Vợ mới.
- Chà, mụ ta mới may làm sao.
- Có gì mà may? Bà vợ trước mới là người may! Vì bà ta phải chịu đựng cha này hơn hai mươi năm rồi.
(Có tiếng cười khinh khích)
- Tất nhiên, ở đây không đúng chỗ... Nhưng người ta còn nói thế nào nhỉ, tôi cũng chẳng biết…
- Có chuyện gì vậy?
- Anh biết không, anh ta còn nợ tôi một khoản. Đúng lúc vài hôm nữa anh ta định trả tôi…
- Thế thì phải đòi những người thừa kế.
- Thế anh có giấy biên nhận không?
- Không, chỉ ghi nhận miệng thôi...
- Thế thì anh ''toi'' rồi...
(Nhiều tiếng cười)
- Thế anh có biết ông ấy ''tịch'' vì cái gì không?
Hình như bị bội thực trong một bữa tiệc.
(Cười hinh hích)
- Cầu thánh Ala, ông bạn quá cố của chúng ta là một người hết sức vui tính.
- Không biết mức độ...
- Chính thế... Còn nữa... Khó nói quá nhỉ...
- Nói đi, nói đi.
- Ông ta thích đơm đặt.
- Khi nói sau lưng thì không phải là đơm đặt nữa...
- Phải, trên mảnh đất nghèo khó của chúng ta còn có gì mà không phải giấu giếm.
- Với mọi người ông ta tốt bụng lắm, chỉ có điểm yếu là háo sắc. Ôi, các bà các cô cùng cơ quan với ông ta cô nào cũng bị hết. Các vị có nhớ cò một bà phốp pháp không? Ông chồng bà ta đuổi ông này chạy khắp phòng đến khi ông ta phải trốn chặt trong cái tủ tài liệu ngoài cánh tủ có đề chữ: ''Xảy ra hoả hoạn phải cứu cái tủ này trước tiên'' Thế mới thoát đấy.
(Đồng thanh cười hô hô)
- Udơcuyrruy meptakuym bil kheir!...
- Nghĩa là gì?
- Không nên nói xấu về người đã chết.
- Nhưng chúng tôi có nói gì xấu đâu...
- Lúc còn sống mà nói thì bảo là đơm đặt, chết rồi nói lại bảo có tội. Thế thì nói vào lúc nào đây?
(Nghe thấy tiếng cười khinh khích)
- Chỉ thánh Ala mới biết ở cơ quan ông ta hành hạ tôi thế nào. Và bây giờ cho đáng đời... Tự nhiên lăn đùng ra chết...
- Đi đưa đám là một việc nghĩa...
- Thì chúng ta đang làm việc nghĩa đây. Cái chính là thậm chí không chỉ đến đưa, mà còn khiêng quan tài...
- Nếu người ta cho phép tôi sẽ khiêng, khiêng ra tận mộ. Và không phải vì tư lợi gì mà đó là việc nghĩa.
- Còn muốn làm việc nghĩa hơn nữa thì phải xúc vài xẻng đất đổ xuống huyệt.
- Tôi sẽ xúc! Cuộc sống là thế đấy: có ai ngờ được đến ngày con người này phải nằm trong quan tài rồi ở trên người ta xúc đất đổ vào! Ôi, thánh Ala!
- Cái gì? Họ sẽ thắng cử á? Đừng hòng!
- Có anh đừng hòng thì có!
- Này, thôi dẹp tranh cãi chính trị ở chỗ đám tang đi. Đây không phải chỗ.
- Cô nào là con gái họ nhỉ?
Cái cô mặc áo măng tô có cổ lông kia kìa!
- A ha, xinh ra phết. Thế cô ta góa chồng à?
- Vừa li dị thằng thứ hai.
- Thế cơ à?
- Thì sao?
- Không sao... Tôi chỉ nói thế thôi.
- Dạo này trời chóng tối thật.
- Nghĩa là thế này: Ở đây về chúng ta sẽ đi thẳng đến cái quán ngoài trời ấy làm một, hai li gì đó. Để tưởng nhớ người đã khuất...
- Ôi, cái thằng cha bịp bợm! Mà cũng có chuyện nhớ đến hắn được. Một lần tôi đến nhà hắn chơi, nhưng hắn không có nhà. Vợ hắn bảo tôi ngồi đợi, hắn sắp về. Tóm lại là đến gần tối ông bạn chúng ta mới về, người say mềm. Tôi ngồi trong nhà hắn mà hắn không nhìn thấy. Vợ hắn xấu xổ vào hắn: ''Quỷ tha ma bắt anh đi đâu đấy hử?'' - Còn hắn thì kể với vợ là hắn đến nhà tôi và tôi ép hắn uống vài li, hắn đành phải uống vì không muốn làm tôi giận... (Mọi người cười rộ). Thề là tôi phì cười, suýt ngã lăn ra.
- À, ông anh cũng ở đây đấy à? Rất mừng được gặp anh. Xin cho phép tôi ôm hôn, ông bạn quý!
- Ôi, thật hạnh phúc được gặp anh!
- Lần cuối cùng chúng ta gặp nhau là ở đâu nhỉ?
- Nếu tôi nhớ không nhầm thì cũng là ở một đám tang.
- À phải, đúng là chỉ có ở đám tang chúng ta mới gặp nhau. Nếu bạn bè, người thân không ai chết thì tôi và anh chắc chẳng còn gặp nhau nữa.
- Lúc đầu tôi đã không muốn đi dự đám tang. May quá lại đi và được gặp anh...
- Ấy chết, anh bạn, đám tang sao không đi được?! Chúng ta có bao nhiêu bạn được gặp nhau ở đây. Anh cứ thử không đi xem, xấu hổ lắm.
- Người phụ nữ đáng thương!
- Ai?
- Vợ ông ta.
- Vợ nào, vợ trước hay vợ bây giờ?
- Thưa với anh là vợ mới đang sống thoải mái!
- Trên đời này toàn lừa dối giả tạo.
- Sống ít, sống nhiều cuối cùng đều toi cả!
- Anh cứ nói mãi hai từ ''Iasa'' làm tôi bỗng nhớ đến tay Iasa, không biết bây giờ hắn làm gì?
- Iasa nào?
- Cái tay hay chơi bài với người quá cố này ấy, sau đó hai người cãi nhau to.
- Hắn không phải tên là Iasa.
- Thế tên là gì?
- Tuagut.
- Tên gì chả được. Nói chung tớ chỉ nhìn thấy hắn có một lần. Cái chính là cậu hiểu tớ muốn nói về ai... (Cười hô hố).
*
* *
Cuộn băng đến đây là hết. Bây giờ các bạn đã biết người ta thường nói gì ở các đám tang.
Một lần tôi hỏi ông già, tại sao ông lại nảy ra ý định làm bộ sưu tập như vậy. Qua những lần đi dự các đám tang ông hãy để ý xem người ta thường nói chuyện gì và bỗng nảy ý nghĩ ghi lại những câu nói chuyện đó. Rồi khi về hưu nhiều thời gian rỗi thế là ông bắt đầu thực hiện ý định của mình.
- Thế ông có nghĩ rằng, - tôi hỏi ông ta, - những câu chuyện ghi vào băng ấy có thể biến thành những cuốn sách và sẽ trở thành cuốn sách hấp dẫn không?
- Không, - ông nói, - tôi cương quyết phản đối chuyện đó. Và trước khi chết tôi sẽ huỷ tất cả.
- Tại sao?
- Vì bất kỳ người nào biết những câu chuyện như thế khi chết sẽ không muốn tổ chức đám tang nữa. Nếu chúng ta sống ở đất nước giàu có thì các công ty dịch vụ và bán đồ tang lễ sẽ sẵn sàng bỏ ra một số tiền lớn để ngăn không cho cuốn sách được in. Nếu còn đủ sức tôi sẽ tự tay đốt những cuốn băng này.
- Nếu vậy ông bỏ ra bao nhiêu công sức để bí mật ghi lại những cuộc trò chuyện như vậy để làm gì? Nó có ích gì cho ông?
- Ích lợi chỉ cho mình tôi! Tôi cứ nghe đi nghe lại chúng và nghĩ cách làm thế nào để người ta chôn tôi mà không có bất cứ nghi lễ nào. Tôi luôn luôn nghĩ tới chuyện để không một ai, ngoài tôi, biết được mộ tôi ở đâu. Tôi sẽ tự mình đi tới mộ, tự tay đào huyệt chôn mình rồi chui vào đấy nằm trút hơi thở cuối cùng. Đó là mơ ước thiêng liêng của tôi. Cái chết đẹp nhất là chết không mang lại cho ai chút lo lắng, phiền muộn hay trách nhiệm gì, chết một cách lặng lẽ, bí mật, không nghi lễ cầu nguyện gì cả.
Thú thực là tôi vẫn không hiểu được ý nghĩa các công việc của ông. Giá như đem in nó thành sách thì còn có ý nghĩa. Tôi nói thẳng với ông như vậy.
- Nhưng đối với tôi nó vừa có ích lợi, vừa có ý nghĩa và hứng thú.
- Nhưng, ở điểm nào?
- Cái chân lý mà tôi biết rõ, và tôi cho rằng mọi người cũng biết, - chính nó dạy tôi nhiều điều.
- Chân lý nào?
- Con người ta chết trong cô đơn.
Đã lâu tôi không gặp ông giáo già và đột nhiên vừa rồi trên các trang một tờ báo phổ biến của chúng ta tôi nhìn thấy ảnh ông. Tấm ảnh đăng ở một cột riêng, dưới đó có mấy dòng chữ:
''Thông báo tìm người nhà. Một ông giáo già.... bỏ nhà đi từ mười hôm nay không thấy về!''
THÁI HÀ dịch