Bà Kiêm Giao và-Tích núi Bà Đen ở Tây Ninh
Phú Quốc là hòn đảo lớn nhất trong vịnh Xiêm La, hình dáng giống như con cá hóa long, đầu ở phía Bắc, đuôi ở phía Nam.
Tục truyền hồi xưa có ông chúa người Cao Miên ra đó lập nghiệp. Ông này tên là ông vua Lối. Về sau, mùa màng thất bát, vua Lối bỏ đảo, trở về đất Cao Miên.
Sau đó, có một bà già người Việt Nam tên là Kiêm Giao ra lập nghiệp. Bà chiêu mộ chừng một trăm dân gồm người Việt và người Miên. Bước đầu là khai phá vùng Cửa Cạn. Thấy đất phì nhiêu, bà cho người vào trong đất liền mua đem ra năm chục con trâu. Nhờ vậy, mùa màng càng thêm bội thu.
Đến năm bà Kiêm Giao được bảy mươi tuổi, nhuốm bệnh nặng, bà gọi gia nhân lại mà trối:
Khi ta chết, bao nhiêu ruộng đất này sẽ đem ra chia đồng đều cho các người vì ta không có con kế tự. Ta chỉ ao ước một điều: Sau đó các ngươi cũng phải thả bầy trâu này cho chúng được thảnh thơi. Nếu còn trói cầm chúng, vong hồn ta ắt bị tội nặng dưới Diêm đình.
Sau khi bà nhắm mắt, bầy trâu nọ được thả ra chạy tứ tán trong rừng. Vì vậy bây giờ ở Phú Quốc trâu rừng rất nhiều. Nơi chuồng trâu cũ của bà Kiêm Giao còn di tích một cây cột. Cột ấy cao chừng một thước rưỡi, cây trở nên cứng như đá.
Tích núi Bà Đen ở Tây NinhNgày xưa, núi Bà Đen có tên là núi Một. Trên đó, có tượng Phật bằng đá rất linh thiêng. Người Việt, Cao Miên, Chăm... xúm nhau dọn đường để lên cúng Phật. Họ phải đi từng đoàn vì dọc đường cọp beo rất nhiều.
Lý thị Thiên Hương là cô gái văn hay, võ giỏi, gốc ở Trảng Bàng. Thuở nhỏ, nước da của cô đen đúa nhưng lớn lên trở nên xinh đẹp.
Mỗi ngày rằm, cô đều lên núi Một lạy Phật. Trong làng có chàng thanh niên tên là Lê Sĩ Triệt đem lòng yêu mến cô.
Một hôm, vị quan nọ toan dùng võ lực bắt cô đem về làm thiếp. Quan ta bèn ra lịnh cho tên thầy võ thi hành. Lúc cô Lý thị Thiên Hương bị tên võ phu nọ đánh bại, bỗng nhiên Lê Sĩ Triệt xông ra cứu được. Về nhà, cô thuật lại cho cha mẹ hay. Cha mẹ cô đồng ý cho làm lễ thành hôn. Nhưng lúc ấy nhằm lúc Võ Tánh chiêu binh giúp vua Gia Long đánh Tây Sơn, Lê Sĩ Triệt lập tức tòng quân.
Cô Thiên Hương chờ ngày Lê Sĩ Triệt trở về ca khúc khải hoàn. Rủi thay hôm nọ, lúc đang cầu khẩn trên núi, bọn cướp đến bao vây. Cô phải chạy vào rừng mất tích luôn.
Qua đời Minh Mạng, có vị Hòa thượng trụ trì trên núi Tây Ninh. Một hôm đang niệm Phật, sư cụ thấy một cô gái, mặt đen nhưng xinh đẹp hiện ra nói văng vẳng:
- Ta đây là Lý thị Thiên Hương, năm mười tám tuổi bị bọn cướp rượt nên té xuống hố mà chết. Nay ta đắc quả rồi. Hòa thượng nên xuống triền núi phía Đông nam tìm ra thi hài ta mà chôn cất giùm...
Đúng như lời, Hòa thượng gặp xác của cô, đem về chôn cất.
Quan Thượng Quốc công Lê văn Duyệt bèn lên núi để biết hư thực. Ngài hứa dâng sớ để truy phong cô Thiên Hương nếu cô làm thế nào cho ngài thấy tận mắt sự hiển linh. Dứt lời, cô Thiên Hương bèn nhập vào xác một cô gái mà nói:
- Hồn của thượng quan nay mai được chức thần kỳ linh hiển nhưng xác của thượng quan phải bị hành hạ.
Quan Thượng Quốc công Lê văn Duyệt nói:
- Bổn chức không cầu xin biết tương lai của mình. Bổn chức muốn biết rõ căn do của nàng.
Xác nọ bèn rơi nước mắt thuật lại việc chết oan của mình và nhắc lại duyên tiền định với Lê Sĩ Triệt. Theo lời thuật lại thì sau khi thành Bình Định thất thủ, Lê Sĩ Triệt tử tiết theo Võ Tánh, đã được phong chức Thần tướng coi sóc hai tỉnh Khánh Hòa, Bình Thuận. Vì muốn được trường sanh bất tử nên hai đàng không chung gối chăn với nhau. Nhờ vậy cô được phép xuống cõi trần để cứu dân độ thế.
Dứt lời, cô gái nọ nhào ngửa, bất tỉnh nhân sự, hồi lâu mới tỉnh.
Quan Thượng Quốc công bèn thay mặt nhà vua phong Lý thị Thiên Hương chức vị “Linh Sơn Thánh Mẫu” ngự ở núi Một, tức là núi Bà bây giờ.