Con tôm đền ơn Và-Gương vỡ lại lành

Kiến Văn Tùng Thoại là nhan đề một bộ dã sử mới soạn sau này, đời nhà Nguyễn.

Theo tài liệu nói trên thì cách đây hơn trăm năm (1826) ở Đông Hải (tức là Đồng Hới) thuộc tỉnh Quảng Bình có người ra biển đánh cá. Tình cờ hôm ấy, người ngư phủ thấy lưới quá nặng nên gọi mấy người bạn:

- Anh em kéo lên cho khéo, chắc là gặp cá to.

Cả bọn hì hục kéo lưới. Khi lưới lên khỏi mặt nước thì ai nấy sửng sốt. Một người bạn la hoảng:

- Con quái thú xuất hiện!

Chủ ghe trầm tĩnh hơn, nhìn kỹ thì đó là con tôm, dài cỡ chiếc ghe lưới. Anh ta nói:

- Đúng là con tôm lớn. Đừng sợ gì hết. Đem lên ghe cho tôi.

Con tôm này thuộc vào loại đặc biệt, mình mẩy đầy vằn vện như có ai sơn phết ngoài vỏ. Mấy cọng râu càng đáng nể hơn, mỗi cọng to như sợi dây thừng, dài tận đuôi tôm.

Lát sau, ngư phủ đem con tôm nọ lên bờ, khiêng đến chợ. Dân chúng bu lại đen nghịt. Có người bàn:

- Nguy lắm, ăn biết có sao không. Rủi ra xúc phạm đến thần thánh. Tôm này là tướng tá của Long Vương, rủi đi lạc.

Một người Hoa kiều họ Tạ đứng ngắm nghía con tôm hồi lâu rồi nghĩ thầm chắc nó là loài đặc biệt, ăn vào thì bổ khỏe vô cùng. Xưa nay, chưa ai chết vì ăn tôm.

Rốt cuộc, con tôm vào tay họ Tạ. Anh ta đem về nhà, con tôm vẫn giãy đành đạch trên mặt đất. Bên cạnh nhà họ Tạ là một người khác, không rõ tên gì, chỉ biết là người họ Dương chạy qua ngăn cản:

- Đừng ăn thịt nó..

Họ Tạ vẫn cương quyết, đốt lửa để nấu nước. Họ Dương nài nỉ, mua con tôm ấy với giá gấp đôi rồi thả xuống biển.

Thời gian trôi qua, chẳng ai còn nhớ đến chuyện con tôm khổng lồ ấy nữa. Họ Dương tiếp tục nghề cũ là mua bán theo đường biển, từ Đồng Hới vào Huế.

Gặp hôm nọ sóng to gió lớn, chiếc thuyền của họ Dương bị lật úp, anh ta tìm cách lội vào bờ, tình cờ gặp miếng ván khá to trôi lềnh bềnh trên mặt biển. Nhờ miếng ván đó, anh ta thoát nạn, vào bờ. Khi đứng trên bãi cát nhìn kỹ thì mới hay rằng đó là con tôm to lớn mà anh đã mua rồi phóng sinh năm trước. Con tôm huơ mấy cọng râu to lên khỏi mặt nước. Họ Dương chấp tay nói:

- Hôm nọ ta cứu mi, hôm nay mi cứu ta. Đúng là cứu vật thì vật trả ơn. Ta có lời tạ ơn...

Con tôm bèn lội vọt ra khơi, mất dạng trong sóng biển muôn trùng.

Từ đó, dân địa phương gọi tôm là “Đại hà”, chẳng ai còn gặp lần nào nữa.

Gương vỡ lại lành

Chuyện gương vỡ lại lành nhắc lại mối tình giữa Lạc Xương công chúa và phò mã Từ Đức Ngôn, đời Trần Hậu Chúa bên Trung Hoa.

Phò mã và công chúa sống yên vui trong hạnh phúc thì bỗng đâu nhà Tùy kéo quân đến tàn phá. Trong lúc tán loạn, để dễ bề tẩu thoát, khi giả dạng thường dân, hai vợ chồng đành tạm biệt. Nhưng Từ Đức Ngôn vẫn tin tưởng vào ngày đoàn tụ nên bảo rằng:

- Công chúa hãy trao cho ta một vật gì để sau này làm tin.

Công chúa Lạc Xương đem tấm gương đồng, đập bể làm hai rồi trao cho Từ Đức Ngôn một mảnh:

- Chàng nên giữ thật kỹ.

Từ Đức Ngôn bèn nghĩ ra một kế:

- Rằm tháng Giêng năm sau, ta tìm cách gặp nhau tại Trường An, đem nửa mảnh gương ra bán.

Nói xong, Từ Đức Ngôn tẩu thoát trong khi địch quân tràn vào cung điện, công chúa Lạc Xương bị tướng Dương Tố bắt sống.

Tuy nhiên, Dương Tố là người hiền đức, ông ta ăn ở với công chúa, chẳng bao giờ dùng lời lẽ thô bạo. Công chúa sầu thảm vô cùng, nàng vẫn nhớ đến người chồng cũ, không biết sống chết hay lưu lạc phương nào.

Rằm tháng Giêng năm sau, Từ Đức Ngôn trở thành kẻ sĩ bần hàn, chàng vẫn đến Trường An, dạo tới dạo lui để mong gặp người vợ hiền. Chàng thất vọng vì không gặp công chúa nhưng ở cuối chợ có một thiếu nữ ngồi ngóng, để nửa mảnh gương trong cái thúng. Chàng đến gần, xin xem thử mảnh gương. Lúc đầu, thiếu nữ không cho chàng sờ vào và đòi hỏi chàng phải trả giá cao.

Đoán chừng đó là người tin cẩn của công chúa, chàng mời thiếu nữ vào quán thết tiệc rồi yêu cầu nói sự thật. Để chứng minh lòng mình, chàng đưa nửa mảnh gương ra.

Bấy giờ thiếu nữ trao mảnh gương cho chàng, thử ráp lại thì thấy rất khít khao.

Chàng làm bài thơ nhờ thiếu nữ đem về cho công chúa. Công chúa làm thơ đáp lại. Nhận ra người chồng xưa, công chúa Lạc Xương khóc lóc, thân thể hao mòn. Dương Tố hỏi, nàng nói đầu đuôi tự sự.

Để tỏ ra mình là khách hào hoa, Dương Tố nói:

- Nàng cứ mời người chồng cũ đến đây.

Phò mã Từ Đức Ngôn vào dinh Dương Tố.

Thấy phò mã là người đứng đắn, Dương Tố bằng lòng cho công chúa Lạc Xương và phò mã tái hợp như trước.

Người đời sau khen ngợi Dương Tố là quân tử.

Đó là sự tích gương vỡ lại lành.

Ở nước ta, theo dã sử thì lúc tẩu quốc, vua Gia Long và Hoàng hậu cũng đã cùng nhau thề ước, tấm gương bị đập làm hai, mỗi người giữ một mảnh, sau bao năm bôn ba, họ lại đoàn tụ!

HẾT