- 40 - Marguerite Duras-NIỀM ĐAM MÊ KHÔNG SUY SUYỂN
.
Marguerite Duras [1914-1996]
Cách đây 30 năm, khi bà viết “đơn độc và trong sự điên rồ” câu chuyện về “Lol V.Stein” và một truyện khác về vị “phó lãnh sự”, Marguerite Duras [1914-1996] không hay là mình vừa lập nên một thứ tôn giáo mới: Tôn giáo của bà. Trong số những người nhập đạo đầu tiên, những trí thức và sinh viên đại học; và nhiều người trong số họ, hai cuốn sách này đã gây ra một cơn sốc. Cho đến bây giờ, với hơn 100 luận án đưa ra trong mọi bộ môn (văn học hiện đại, phân tâm học, điện ảnh v.v.) Marguerite Duras là nhà văn đương thời được nghiên cứu nhiều nhất ở Pháp.
Sự say mê là do sự hội tụ của ba yếu tố: Trước hết, văn phong của Duras xuất hiện như một sự cách tân, tiếp đó những người theo trào lưu nữ giới lao vào phân tích “ngôn từ phụ nữ” của bà, và cuối cùng chủ nghĩa khuynh tả của bà cuốn hút người ta.
Hiện tượng Duras còn nhanh chóng lan rộng ra ở Mỹ, có tới 89 luận án về bà, và còn nhiều hơn nữa nếu tính đến cả Canada. Chủ yếu là những người theo trào lưu nữ giới. Kể từ năm 1970, người ta tranh luận về bà trong các khoa học nghiên cứu về nữ giới. Cuốn Người tình trở thành “best seller” ở Mỹ và trên thế giới, cái bệnh mê Duras lan sang cả Trung Hoa...
Và người ta không chờ cho nhà văn này qua đời, mới viết tiểu sử, với lý do là cần có một khoảng cách đối với nhân vật, cần có những phát hiện mới sau khi nhà văn qua đời, cần tìm kiếm các bằng chứng và thái độ phân tích bình tĩnh hơn, đánh giá sự nghiệp một cách khách quan hơn...
Vào tuần lễ thứ hai của tháng 2/1994 Nhà Xuất bản Grasset đã cho ra đời cuốn tiểu sử của Marguerite Duras mà tác giả là Frédérique Lebelley, nhà văn và nhà báo nữ. Thực ra kể về cuộc đời Duras quả là cả một cuộc phiêu lưu! Bởi vì bà đánh lạc hướng người ta. Những nhà văn lớn khác của thời đại chúng ta thường có khuynh hướng chỉ ra cho ta một con đường và cầm tay dắt đi. Còn Duras, bà lại dạy cho chúng ta tự quên mình đi. Tác phẩm nổi tiếng của bà Tiểu nhạc (Petite musique) là một thứ âm nhạc của lãng quên. Rất nổi tiếng, được xu nịnh, hay bị ghét bỏ, bà đã khoác lên nửa sau của thế kỷ này một cái áo măng tô khác lạ chỉ của riêng bà và không chia sẻ với ai. Bà theo trào lưu nữ giới ư? Chưa bao giờ như thế. Cộng sản ư? Bà đã rút khỏi Đảng Cộng sản Pháp. Chân thành ư? Lúc nào bà cũng xáo trộn vạch đua.
Sinh ra ở miền Nam Việt Nam thời thuộc địa năm 1914 trong một gia đình công chức nhỏ người Pháp, bố là nhà toán học, mẹ là giáo viên, có nhũ danh là Marguerite Donnadieu, năm 16 tuổi (1930) bà đi thuyền qua sông Cửu Long và gặp gỡ một Hoa kiều, sau này chính là nhân vật trong cuốn tiểu thuyết Người tình, đoạt giải Goncourt năm 1984. Trong đại chiến II bà trở về Pháp, làm bạn với Francois Mitterand, vào Đảng Cộng sản. Trong hàng chục tác phẩm của bà, đáng chú ý là Nỗi đau, viết về cuộc kháng chiến của người Pháp chống bọn chiếm đóng phát xít Đức, hay cuốn Chiếc đập ngăn Thái Bình Dương (Un barrage contre le Pacifique), viết về câu chuyện người mẹ đấu tranh để trồng trọt trên những mảnh đất mua được tại miền Nam Việt Nam. Những tác phẩm của bà là những phù phép, những kinh cầu nguyện, sự bộc bạch và những điều linh cảm. Cuối cùng, nếu người ta nhìn bà một cách nghiêm chỉnh, thì Duras vào cuối thế kỷ XX chiếm một vị trí như tương tự Hugo vào cuối thế kỷ XIX và trở thành một nhà văn lớn của nước Pháp thế kỷ này.
Đã có đến một núi sách đằng sau lưng bà, những tác phẩm của bà được dịch ra đủ mọi thứ tiếng: Ở Thổ Nhĩ Kỳ, ở Ailen, Afghanistan, Nam Tư cũ, rồi Triều Tiên (cả Nam lẫn Bắc), ở Trung Hoa lục địa, Nhật Bản… Ảnh hưởng của bà lớn đến nỗi người ta luôn luôn đến tìm gặp bà. Năm ngoái, hơn một chục sinh viên Afghanistan đến nhà bà để làm luận án và muốn khảo sát “thực địa”! Thế là cả một lớp học xô đến tấn công bà, một cơn ác mộng thực sự. Một lần khác là một phụ nữ trẻ đã ngồi ở chân cầu thang suốt hai ngày và gào lên trước cửa phòng bà: “Thật tàn tệ! Cái đó là nói về tình yêu, về chuyện yêu đương suốt những cuốn sách… Những cuốn sách làm người ta phát điên lên! Và để họ chết đói trước cánh cửa nhà mình!”. Thế là Marguerite Duras phải tìm cách kết thúc tấn kịch bằng việc biếu chị ta một quả trứng luộc. Chính bà cũng không biết được điều gì đã có thể gợi lên “cái đó” trong các tác phẩm của mình.
Nhà văn này nói rằng bà không có một cuộc sống bình thường. Nhưng không cần phải trở nên một người “loong toong” trong cái bảo tàng riêng của mình hay đọc những địa danh trên tấm bản đồ Việt Nam để có thể thấy lại tất cả: Sự rực rỡ của những khung trời xứ gió mùa, những cánh rừng, chiếc xe ngựa ở Vĩnh Long. Những bài hát Việt Nam đến giờ bà vẫn thường nghe. Mảnh đất của xoài, những cánh đồng lúa, tiếng mái chèo khua nước của các con thuyền trên sông… Tất cả đã không bao giờ rời bỏ bà.