Tờ Khai Lý Lịch Của Cô-Xchi-A.
Tờ khai sơ yếu lý lịch có rất nhiều mục. Mi-sa giúp Cô-xchi-a ngồi lên bệ cửa sổ và giúi bút vào tay em:
- Em viết đi: “Ma-lư-sép Cô-xchi-a …”. Rồi gì nữa hả?
Cô-xchi-a mím môi, mặt đỏ bừng nắn nót viết họ tên mình.
- Này anh bạn, hình như anh mù chữ thì phải! – Mi-sa phỏng đoán.
Kể ra cũng không hoàn toàn như vậy. Cô-xchi-a có thể coi là người đã thoát nạn mù chữ, nhưng tùy theo mùa mà em viết lúc đẹp, lúc xấu. Cuối năm học thì em viết không đến nỗi tồi, nhưng khi vào năm học mới, tay em bị chai sần sau một mùa hè lao động nên chữ em cứ như gà bới.
- Anh biết em giỏi giang thế nào rồi! Bây giờ khai đi, để anh viết cho. - Mi-sa cầm lấy cái bút trong tay Cô-xchi-a rồi hỏi câu đầu tiên: Em là nam hay nữ?
- Cứ như anh không trông thấy ấy! – Cô-xchi-a phát cáu.
- Ta viết thế này nhé: “Nữ, mũi hơi hếch này, mắt xám này, trên má có lúm đồng tiền, ở cằm có một cái lúm nữa”, - Mi-sa lẩm bẩm nói thế thôi, chứ tất nhiên vẫn viết đúng Cô-xchi-a là nam. – Em sinh ở đâu?
- Em sinh ở Íp-đen, nhưng sau này em cùng với anh Mi-tơ-ri đến sinh sống ở làng Ru-mi-an-xép-ca. Gần đó thôi…
- Em dân tộc gì, Nga phải không?
- Tất nhiên là Nga rồi… Nhưng ở vùng chúng em có cả người Man-xi[i].
- Người Man-xi thì dính dáng gì đến chuyện này? Sao em cứ làm anh rối cả đầu óc lên thế?
Tất nhiên người Man-xi chẳng dính dáng gì đến chuyện này thật, nên Cô-xchi-a chỉ khịt khịt mũi.
- Bố mẹ em làm gì?
- Bố em trước kia đãi vàng.
- Đãi được nhiều không? Một pút[ii] hay một toa tàu?
- Lấy đâu ra một pút! Bố em không gặp may. Em nhiều khi còn may hơn.
- Vùng cậu có nhiều vàng không?
Người hỏi câu này là cậu bé mặt tai tái vừa nhai bánh mì xong. Cậu ta chằm chằm nhìn Cô-xchi-a, cặp mắt sẫm màu mở to, ánh lên vẻ tò mò.
- Này, anh chàng hám tìm vàng, đừng có quấy rầy! – Mi-sa nói. - Có thấy người ta đang bận đây không?
Hai anh em lại quay trở lại với bản lý lịch. Thì ra có một vài câu hỏi trả lời rất dễ, chỉ cần gạch một gạch ngắn là xong. Tuổi đảng - một gạch ngang. Như vậy nghĩa là không có tuổi đảng. Học vị, quá trình tham gia vào các cơ quan dân cử, quá trình phục vụ trong quân đội – toàn gạch ngang cả.
- Em có những ai là người thân thích? – Mi-sa hỏi.
- Anh Mi-tơ-ri ở ngoài mặt trận. Anh ruột em đấy…Còn chú em nữa. Em đến chỗ chú em, nhưng chú em… cũng đã ra mặt trận rồi.
- Thế tại sao em không viết thư cho chú em trước đã rồi hãy đến?
- Làm sao em biết được là chú em đã ra mặt trận!
Nghe câu trả lời kỳ lạ ấy, Mi-sa tuyên bố như đinh đóng cột:
- Em đúng là một tay ngờ nghệch hạng nhất!
Bị gọi là “ngờ nghệch” lần nữa, Cô-xchi-a không chịu nổi. Mắt em nhoà nước, đôi môi run lên. Viết xong mấy chữ: “Không còn ai nữa”, Mi-sa an ủi:
- Đừng buồn, chú Lùn ạ. Vào nhà máy làm rồi sẽ ổn thôi. Chỉ có điều là, em ít tuổi quá… Nhưng không sao. Có lẽ người ta cũng không để ý đâu. Em ký vào đây, chúng ta nộp bản khai này rồi đi ăn.
Thế là ở một nhà máy quân giới không có tên, chỉ mang số hiệu, đã xuất hiện cậu công nhân Cô-xchi-a.
Vào những ngày ấy, có hàng nghìn công nhân sơ tán đến U-ran. Trong số đó có cả học sinh các trường học nghề và những thiếu niên đã mất cha mẹ trong cơn dông tố chiến tranh. Nhiều thanh thiếu niên quê ở U-ran cũng vào làm việc ở các nhà máy để giúp đỡ tiền tuyến.
- Còn anh thì ở thành phố Khác-cốp, chỗ con sông Lô-pan ấy, là sông nhưng nước không bao giờ chảy đâu, - Mi-sa nói. - Thế là anh không kịp tốt nghiệp trường học nghề… - Anh im lặng một chút, vẻ mặt đăm chiêu. - Bố mẹ anh ở lại Khác-cốp. Anh lo cho hai cụ lắm… Bọn phát-xít ở đó, em ạ. Em thấy thế nào?… -Rồi anh đẩy đĩa ra, không ăn hết món khoai tây nghiền nhừ.
Chuyện đó xảy ra khi Mi-sa cùng Cô-xchi-a đang ăn ở nhà ăn. Chị công nhân ngồi bên thở dài:
- Bây giờ ai chả có những nỗi lo như thế.
Cô-xchi-a cũng có cảm giác món khoai tây đăng đắng thế nào ấy.