Hương Vị Ngày Mồng 5 Huế
Ngày 5/5 được gọi là ngày tết Đoan Ngọ hay tết Đoan Dương. Đây là một tục lễ của Trung Quốc. Ngày 5/5 người Trung Quốc tổ chức kỷ niệm sự tuẫn tiết của Khuất Nguyên, người đã gieo mình xuống giòng sông Mịch La để tự vẫn do không can gián được vua Hoài Vương trước họa mất nước. Ông là một vị trung thần của nước Sở, một nhà Văn hóa, nổi tiếng với hai bài thơ Ly tao và Sở từ.
Thực chất đây là một ngày lễ tết của Trung Quốc, không dính dáng gì đến Việt Nam nhưng do ảnh hưởng 1000 năm đô hộ của người Tàu, dù muốn hay không những phong tục tập quán của người Tàu vẫn ảnh hưởng sâu đậm đến nước ta, cụ thể nhất là hai trào lưu tư tưởng của Lão giáo và Khổng Giáo.
Người Việt Nam ăn tết ngày 5/5 như thế nào?
Tổ chức cúng đúng giờ ngọ, 12 giờ trưa, trong thời khắc đó, người ta tổ chức đi tắm sông hay tắm biển để gột rửa những vết bẩn trên cơ thể, đuổi sạch bệnh tật, đồng thời hái lá về để dùng như là vị thuốc.
Cháo vịt, với vit65 luộc chắm nước mắm gừng.
Chúng ta lưu ý thời tiết trong mồng 5 thường nóng nhiều, nhiệt độ có thể lên tới 39 độ C. Vì vậy người ta đổ xô đi tắm, nhất là những thành phố có biển như Huế, Đà Nẵng. Và trái cây để cúng là trái cây thuộc về nhiệt đới như mít, vải, xoài, …
Thức ăn trong ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch trở thành hương vị đặc trưng truyền thống mà người Việt Nam khó lòng thay đổi, do tính bảo thủ, tính kế thừa.
Ngày này người ta làm các món ăn để cúng, cụ thể là thịt vịt luộc chấm với nước mắm gừng, cháo vịt, xôi, chè kê, bánh tro, và trái cây, phổ biến nhất là mít.
A. Thịt vịt:
Người ta giải thích thịt con vịt ăn mát, hiền, do đó người ta xem thức ăn như là vị thuốc.
Từ con vịt, người ta chế biến ra các món ăn đi liền, đó là món cháo vịt và tiết canh vịt.
Vịt sau khi được chọc tiết, hứng vào trong một dĩa, người ta sẽ đánh tiết trong đó có lẫn với gừng và muối. Để rồi sau đó, tiết vịt sẽ đông và trở thành tiết canh vịt.
Món thứ hai, vịt sau khi đã chọc tiết xong, người ta trụng nước sôi, sau đó nhổ sạch lông. Để vịt khỏi bị tanh, người ta dùng rượu có độ cồn cao (ví dụ rượu trắng hay còn gọi là rượu đế) để rửa vịt. Cuối cùng là luộc chín. Thịt vịt được chấm với nước mắm gừng.
Lưu ý cách pha chế nước mắm gừng:
- Quết nhuyển gừng với ớt tỏi.
- Đổ vào hổn hợp đường nước mắm với liều lượng 50 – 50.
- Quậy đều, nếu cần thêm vào một muổng nhỏ vị tinh (còn gọi là bột ngọt)
Tại sao thịt vịt lại chấm nước mắm gừng?
Đơn giản là để khử mùi tanh của thịt vịt.
Ăn thịt vịt luộc mà không chấm nước mắm gừng thì không đúng bài cũng như thịt gà bóp thì phải có rau răm.
Một điều quái lạ, người Hà Nội cũng ăn thịt vịt luộc nhưng họ chấm nước mắm ròng, nghĩa là nước mắm không có hàm lượng đường và gừng. Có thời gian tôi ra làm việc Hà Nội, thấy người ta ăn thịt vịt ngon lành nhưng tôi lại không thể nuốt vô vì nước mắm không pha chế.
B. Cháo vịt:
Người ta dùng nước luộc vịt để nấu cháo vịt. Khi nước sôi, ta thả cơm đã được nấu chín và tơi ra cho rời, cho sôi. Nêm gia vị như nước mắm, đường, ớt, tỏi. Dùng bộ lòng của vịt đã được luộc chín. Xắt nhỏ và cho vào nồi cháo. Vậy là ta có món cháo vịt.
Điểm khác biệt giữa cháo vịt Huế và Cháo vịt Quảng Nam – Đà Nẵng là cháo vịt Huế không bị rền vì cách nấu của người Huế như tôi vừa nói trên, không cho gạo rền.
Trong tô cháo vịt của Huế, cháo có nước, có thể húp được và hạt cháo còn nguyên nhưng mềm và thấm, chứ không bấy như cháo Quảng do người Quảng nấu cháo rền, có độ sệt như hồ.
C. Tiết canh vịt là món mà sau khi bạn đã đánh đều huyết vịt, đổ vào từng đĩa nhỏ trong đó đã có sẵn gừng, tim, gan xắt nhỏ, Để đông là bạn ăn nó với rau sống.
D. Chè kê và các loại khác
Kê dùng để nấu chè vì kê rất tốt cho dinh dưỡng. Ngoài ra còn món bánh tro, một loại bánh nếp giống bánh Ú, nhưng nhỏ hơn nhiều. Ở Huế, không thấy loại bánh này.
Tất cả các món ăn trên tạo thành một hương vị ẩm thực cho ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch.
Hiện nay, tại Việt Nam, tục cúng ngày 5/5 vẫn còn rất phổ biến. Nhất là những thành phố cổ kính như Huế, Hội An. Riêng tại các thành phố phía Bắc, do ảnh hưởng của chủ nghĩa CS, vấn đề ăn lễ mồng 5 có thể đã bị loãng dần, có chăng cũng chỉ là sự phục hồi do “phú quý sinh lễ nghĩa”.
Huế với tôi, những năm tháng xa xưa, thời còn đi học thì ngày 5/5 âm lịch là một ngày tết thứ hai sau tết Nguyên đán.
Từ sáng ngày mồng 4, tiếng vịt kêu cạp cạp đã vang vang từ các nhà hàng xóm. Quanh các nhà lân cận, tôi đều thấy các đồ chưng trên bàn thờ như đèn, lư hương, bát nhang, … đều được bà con đem ra chùi rửa sạch sẽ, chuẩn bị cho ngày mồng 5.
Riêng nhà tôi, cha tôi đều may áo quần mới cho học trò học việc cùng gia đình từ mấy ngày trước. Ngày ấy xưởng rèn nghỉ việc. Học trò, thợ đều đi chơi, thăm bà con, …đúng là một ngày tết thứ hai.
Buổi trưa mồng 5, không khí yên ắng, tịch mịch y như chiều 30 tết.
Kí ức tôi về ngày mồng 5 vẫn là buổi trưa, tôi nằm ngủ trên bộ ngựa gõ ở căn bên nhà chính, tôi nghe thoang thoảng mùi thịt vịt. Tôi nghĩ là thịt vịt bị rơi đâu đây mà mình chưa dọn sạch, bị bỏ sót. Nhưng không, chẳng qua là vì tôi ăn nhiều quá...
Hương vị ngày mồng 5 vì thế vẫn theo tôi hoài.
Sau khi vào Đà Nẵng đi dạy, xa nhà đã 38 năm, ngày 5 tháng 5 âm lịch trở nên nhạt dần. Đà Nẵng, Sài Gòn hay một số thành phố khác, không phải là kinh đô, theo tôi thì không có được cái không khí của phong tục lễ hội như Huế hay một số thôn làng có bề dày văn hóa.
Tuy nhiên thị dân các thành phố đó vẫn ăn tết mồng 5 xem như là một sự nghỉ nghơi, hưởng thụ. Đúng ngày này tại Đà Nẵng, rất khó tìm mua vịt, vì số lượng vịt không đủ cung cấp cho người tiêu dùng.
38 năm ở Đà Nẵng, tôi chưa bao giờ có được không khí một ngày mồng 5/5 âm lịch như ngày còn ở Huế.