Viết cho cái bóng

Khi Sadegh Hedayat tự tử trong một căn hộ nhỏ ở Paris bằng hơi gas, vào năm 1951, thế giới ít ai biết đó là nhà văn lớn nhất của xứ sở Iran trong thế kỷ XX, mất ở tuổi 48.

Sadegh Hedayat ra đời ở Tehran năm 1903 trong một gia đình quý tộc, trở thành nhà văn ở một thời đại chuyên chế (thời Riza Shah).

Ông là người cô đơn, ngay từ thời thiếu niên đã có ám ảnh tự tử. Sang Pháp lần đầu (cuối những năm hai mươi) ông đã từng trầm mình nơi sông Marne, may mà được cứu sống. Theo ông, không ai quyết định tự tử, đó là số phận quyết định.

Trở về từ Châu Âu vào năm 1930, Sadegh Hedayat bắt đầu bước vào thời kỳ sáng tạo rực rỡ của mình trên đất nước Iran với những tập truyện ngắn, du ký, khảo cứu và đặc biệt là tiểu thuyết Con Cú Mù (Buf-i Kur viết năm 1937 - Dù quen thuộc với văn học Châu Âu, Sadegh Hedayat đặc biệt say mê văn hóa Ba Tư, nhất là thơ ca của Omar Khayyam. Đối với ông, “Triết lý cyar Khayyam chẳng bao giờ mất tính chất tươi mới tinh khôi... Tiếng kêu của ông phản chiếu những đọa đày, đau thương, sợ hãi, ước mong và tuyệt vọng đã thay nhau day dứt tâm tưởng hàng triệu con người.”

Dù vậy, ta thấy Sadegh Hedayat rất khách Khayyam. Nhà thơ xưa thích đứng vững chân trên mặt đất của cuộc đời thực tại thì Sadegh Hedayat chỉ muốn băng mình vào cái đẹp xưa và bóng tối khi chết.

Vì Sadegh Hedayat chủ yếu là một cây bút lãng mạn.

Con Cú Mù là kiệt tác của văn học Iran thế kỷ XX.

Văn hóa truyền thống Ả rập - Ba Tư hình dung con cú là loài chim đơn độc, mang điềm gở cho loài người, sống trong hoang tàn và bóng tối. Khi chết, người ta nhìn thấy chính mình hóa thân thành một con cú, đậu trên nấm mồ của mình mà khóc than nhục thân đã mất.

Sau khi trở về nước, Sadegh Hedayat nhìn thấy một thời đại đầy bóng tối, một xã hội cay độc và băng hoại.

Nhân vật của Con Cú Mù viết bởi vì muốn tự giới thiệu mình với cái bóng của chính mình. Và anh viết theo một “bút pháp mơ” (gợi nhớ đến Kafka) trong một căn phòng “tựa như một nấm mồ”.

Đó là cái bóng của sự chết chăng?

“Cái bóng ấy vào lúc này đây đang chồm trên bức tường trong tư thế của kẻ thèm muốn vô độ muốn nuốt chửng từng chữ mà tôi viết ra. Chính vì nó mà tôi muốn thử xem. Nào ai biết? Chúng tôi có lẽ hiểu nhau hơn. Kể từ khi tôi đoạn tuyệt với những mối quan hệ cuối cùng còn lại với loài người, khao khát duy nhất của tôi chỉ là để hiểu hơn về chính mình”.

Trong văn chương, Con Cú Mù mang lấy hình tượng xa lạ, người thất lạc. Không chỉ xa lạ với thế nhân, anh hoàn toàn xa lạ với cả bản thân mình.

Tác phẩm Người Xa Lạ (L’Etranger) của Albert Camus ra đời năm 1942.

Con Cú Mù được viết sớm hơn nhiều, năm 1937. Dưới thời Riza Shah độc đoán, nó không thể ấn hành. Khi Hedayat sang Ấn Độ, bản thảo ông mang theo mời được ấn hành ở đấy, Bombay. Mãi đến năm 1941, Con Cú Mù mới xuất hiện lần đầu tiên ở Tehran. Vẫn đi trước L’Etranger về một con người xa lạ với đời, với mình.

Và đó là một kẻ xa lạ siêu thực

“Nếu có một điều như là kiệt tác, thì Con Cú Mù chính là nó đấy” lời nhà thơ André Breton.

Nhật Chiêu

HẾT