Tiết 2 KHẮC PHỤC SỰ ỨC CHẾ

Những xiềng xích tâm lý vô hình của con người như “tự ti”, “nhát gan”, “thẹn thùng”… luôn có nguyên nhân từ sự ức chế của cuộc sống, của sinh lý. Khi còn nhỏ thiếu tình yêu thương thì trong cuộc sống sẽ có những khiếm khuyết sinh lý không như ý. Những ức chế này kéo dài sẽ dẫn đến bệnh về tâm lý. Ngoài ra, tâm lý học còn cho rằng: Những sự xúc động làm hại mình, hại người của con người đều có nguyên nhân từ sự ức chế của bản thân. Sự kìm nén khiến rất nhiều điều bất mãn tích tụ trong lòng, khiến cho những khát vọng không được thoả mãn, dẫn đến sự huỷ hoại tâm lý nghiêm trọng. Florida cho rằng: Những đau khổ, những thay đổi tâm lý của con người hiện nay đều là do những xúc động bản năng bị kìm nén quá nhiều, có thể nói ức chế là tên đầu sỏ dẫn đến những căn bệnh tâm lý.

Áp lực tinh thần là sự ức chế, tích dần những kích thích trong cuộc sống thường ngày mà bản thân chúng ta không cảm nhận được. Sau khi nó tích dần đến một mức nhất định dẫn đến chứng stress khiến tâm lý không cân bằng.

Giống như quả bóng hơi, bơm từ từ, nó sẽ to dần lên, cuối cùng đến mức không thể chịu đựng được và nổ tung. Hôn nhân cũng như vậy, rất ít sự tan vỡ của hôn nhân là do một chuyện lớn xảy ra, mà thường là xuất phát từ những chuyện vụn vặt trong cuộc sống hàng ngày, hai vợ chồng mạt sát nhau, bất mãn với nhau, cứ như vậy dồn nén lại, cuối cùng một sự cố bất ngờ sẽ trở thành sợi dây dẫn làm tan vỡ gia đình. Cũng như vậy, những người bị bệnh thần kinh cũng không phải là do sự kích thích của một sự việc, mà là do những kích thích nhỏ trong cuộc sống hàng ngày tích lũy lại, cuối cùng dẫn đến sự phá hỏng thần kinh. Chúng ta vẫn nói người hiền thường rất ít nổi nóng, một khi tức giận thì như núi lửa tuôn trào. Đó chính là điều ta vừa nói ở trên.

Sự ức chế được tạo thành là do sự dồn nén lâu ngày những chuyện nhỏ trong cuộc sống, vậy thì cách tốt nhất để khắc phục sự ức chế là nói ra những bất mãn, những ức chế trong cuộc sống hàng ngày với một sự tôn trọng người khác.

Nhà văn nổi tiếng Phùng Kỳ Tài khi sang thăm Mỹ đã chủ định đến thăm một người bạn Mỹ. Khi đến nhà ông này, Phùng Kỳ Tài phát hiện ra một hiện tượng rất kỳ lạ: Có một hòn gạch nếu nói là đồ trang trí thì lại không đẹp; nếu nói là đồ cổ thì lại là mới. Khi Phùng Kỳ Tài đang lúng túng không hiểu thì người bạn Mỹ đó nói rằng: Thị trưởng của bọn họ khi tranh cử đã hứa rất nhiều nhưng không thực hiện, càng nói càng tức giận, ông bạn đó cầm hòn gạch ném mạnh vào tấm gương trên tường, Phùng Kỳ Tài nhìn thấy thế vội nấp đi nhưng hòn gạch đó va vào tấm gương thì lại nẩy trở lại và rơi xuống đất, nảy lên vài cái và rồi nằm im. Tấm gương không hề hấn gì, Phùng Kỳ Tài cảm thấy kỳ lạ, liền nhặt viên gạch đó lên xem, thì phát hiện ra đó là hòn gạch bằng bọt biển, ở nước Mỹ loại gạch này được gọi là “đồ chơi của người lớn”, giúp người trưởng thành xả giận, lại không gây ra tác hại gì.

Ở nước ngoài còn có công ty “trút giận”, thường kiếm tiền vì để cho người khác xả giận. Nếu bạn có sự ức chế gì thì có thể bỏ tiền ra để hỏi công ty đó, nói chuyện tâm sự với một người cũng được, muốn đập phá đồ đạc cũng được, công ty đó có các gian phòng, bên trong bầy các đồ vật để khách hàng đập phá trút giận, sau khi bạn đập phá xong, sẽ thanh toán theo hoá đơn.

Giúp người khác trút bỏ sự ức chế đã trở thành một cách kiếm tiền ở nước ngoài. Muốn giữ được sự khoẻ mạnh trong tâm hồn thì không được để những ức chế chất chồng trong lòng, nếu để lâu ngày sẽ không thể cứu chữa được.

Có học viên đã từng kể với tôi cảm giác lúc anh ta trút bỏ sự ức chế: “Cơ quan tôi có tất cả 4 lái xe, 3 người kia lái xe nhỏ, còn tôi phải lái xe lớn, hàng ngày phải đưa đón công nhân viên công ty đi làm sớm, về muộn, tôi rất bất mãn, nhưng cứ giữ ở trong lòng. Sau một thời gian, giám đốc lại quy định: Không được lái xe về nhà, phải để xe lại công ty, điều này rõ ràng là chơi khó tôi, tôi càng bất mãn, nhưng tôi vẫn nén ở trong lòng. Hôm đó giám đốc quyết định phân máy di động cho lái xe, 3 người kia đều được phân, nhưng tôi lại không được, và nói rằng tôi lái xe to không cần dùng máy di động. Lúc này tôi không thể chịu đựng được nữa, cãi nhau to với giám đốc, chửi mắng ông ta thậm tệ trước mặt mọi người. Sau khi xảy ra chuyện đó, ông giám đốc cực kỳ tức giận, tuyên bố rằng không sa thải tôi thì sẽ không chịu buông tay. Thế thì tôi chết rồi! Tay không thể đọ với chân, tôi đành trực tiếp xin lỗi ông ta, viết kiểm điểm, đọc trước đại hội, tôi nhục nhã để cứu vãn danh dự của giám đốc trước mọi người, còn bị cắt lương cả tháng, như thế ông ta mới chịu buông tha. Tại sao tôi không kiềm chế được mình, sao không thể nói chuyện bình tĩnh với giám đốc? Chính là vì những bất mãn với giám đốc ngày thường không được trút bỏ kịp thời, nó tích dồn lại, cuối cùng dẫn đến sự mất bình tĩnh. Nếu bình thường tôi có thể nói ra những bất mãn đối với giám đốc trước mọi người, trước bạn bè, thì tâm lý của tôi sẽ tốt hơn nhiều, cũng không đến nỗi cuối cùng không kiềm chế được mình và gây ra hậu quả như vậy”.

Kịp thời trút bỏ sự bất mãn mới có thể giữ được sự cân bằng về tâm lý, tăng cường khả năng kiềm chế. Bây giờ mỗi khi tôi bất mãn với lãnh đạo, bị lãnh đạo trù úm, tôi liền tìm mấy người bạn tốt nghe tôi chửi mắng lãnh đạo của mình, đó hoàn toàn không phải là tinh thần AQ, sau khi làm như vậy sẽ cảm thấy trong lòng thoải mái hơn nhiều, có gặp phải tình trạng như thế cũng có thể kiềm chế mình, không làm chuyện ngốc nghếch. Một số bà vợ oán trách chồng đối xử tốt với người ngoài, đối xử tồi tệ với người nhà. Những ông chồng này khi ra ngoài thì rất đạo đức, rất lịch sự, chôn sâu những ức chế, những bất mãn trong lòng, khi về nhà không cần đeo mặt nạ nữa. Cảm giác được cởi bỏ bất ngờ khiến họ rất dễ trút bỏ những ức chế và bất mãn đã phải chịu đựng ở ngoài lên những người trong nhà.

Là bạn bè, là người nhà, xuất phát từ mục đích quan tâm thương yêu, phải đón nhận hành động trút bỏ sự ức chế của anh ấy một cách thích hợp.

Muốn trút bỏ sự ức chế một cách thích hợp có thể làm theo mấy cách sau:

- Kể ra với bạn bè tốt.

- Cố gắng viết ra theo cách viết thư, viết nhật ký.

- Có ức chế thì phải trút bỏ ngay, nhưng phải với điều kiện tôn trọng người khác, không được làm tổn hại người khác chỉ vì muốn xả giận. Tâm lý học gọi là: không được “đá mèo”.

Cái gì được gọi là không được “đá mèo”. Đó là không được trút bỏ sự công kích của mình vào người vô tội. Quy tắc này bắt nguồn từ câu chuyện dưới đây:

Giám đốc công ty đang tức giận thì chủ nhiệm văn phòng đến xin ý kiến, ông giám đốc liền tức giận mắng cho anh ta một trận. Chủ nhiệm văn phòng bỗng bị giám đốc mắng đang rất bực mình. Rồi cô thư ký đã vô cớ bị chủ nhiệm quạt cho một trận, trong lòng cảm thấy bất bình, ra tới cổng thấy bạn trai đang đợi liền mắng té tát anh ta một trận. Bạn trai cô khi tới thì vui vẻ, khi về thì rầu rĩ, đi trên phố anh ta tức không chịu được, nhìn thấy một chú mèo anh liền đá phăng cho nó một cái.

Sao lại khổ như vậy? Tại sao giám đốc tức giận lại trút lên đầu chủ nhiệm, chủ nhiệm lại trút giận lên thư ký, thư ký lại trút giận lên đầu người bạn trai, anh bạn trai đó đành phải đá mèo để hả giận, tại sao ông giám đốc không trực tiếp ra phố mà đá mèo?

Khi tôi học trung học, có một lần thầy giáo dạy toán cãi nhau với vợ mình. Học sinh chúng tôi vừa muốn xem, vừa sợ, nấp xa xa nhìn trộm. Đến tiết toán buổi chiều, tôi và một bạn nói chuyện mấy câu thế là bị thầy giáo toán gọi lên đứng trước lớp một tiết. Vào lúc bình thường, nhiều nhất thầy cũng chỉ nhắc nhở một chút thôi, chứ không phạt nặng như vậy. Từ đó cứ đến tiết toán, thầy giáo bước vào với bộ mặt nặng trịch là chúng tôi lại thì thầm với nhau ở dưới: “Mọi người cẩn thận, hôm nay thầy lại bị vợ mắng”.

Trút bực dọc lên những người vô tội là hành động kém đạo đức, trút đi sự bực dọc của mình nhưng lại khiến người khác bực dọc.

Hiện tượng “đá mèo” còn được ứng dụng vào những cuộc tranh cãi trong gia đình. Trong thời gian diễn ra giải bóng đá thế giới ở Italia, những người trẻ tuổi ở công ty tôi đều thích tụ tập lại để xem bóng đá, như vậy sẽ vui vẻ hơn. Có một đồng nghiệp, vợ anh ta phải dậy đi làm từ 5 giờ sáng, nhưng bóng đá lại được phát vào nửa đêm, sau khi xem xong trận đấu cũng thường là vào 2, 3 giờ sáng, mỗi lần anh ấy về nhà đều ảnh hưởng đến giấc ngủ của vợ, có lúc vợ anh ta nói rằng: “Hôm nay anh mà còn đi xem đá bóng thì tôi sẽ khoá cửa lại không cho anh vào”.

Tối hôm đó lẽ ra anh cũng không chuẩn bị đi xem đá bóng, nhưng nói chuyện với chúng tôi anh lại hứng lên, cuối cùng vẫn đi xem. Khi về nhà, vợ anh khoá cửa thật. Anh gõ cửa nhưng chẳng ai mở. Tức lên liền đá cửa, trải manh chiếu lanh và ngủ ở đó. 5h, vợ anh dậy, chị trả thù bằng cách bật tất cả những thứ có thể bật được trong nhà lên, bật đèn, bật vô tuyến, bật video, bật quạt, ầm ĩ đến nỗi anh không ngủ được, quá bực mình anh đấm vào chiếc quạt Hồng Vận ở bên trên…

Buổi chiều tôi mời anh ra ngoài đá bóng, phát hiện anh ấy vẫn đang ngủ, tay đang bị quấn băng, liền hỏi nguyên nhân. Anh kể lại với tôi, nghe xong tôi cười nói: “Sao lại khổ thế, quạt đập tan rồi lại phải đi mua”. Anh nói: “Xả giận được là tốt rồi”. Hai vợ chồng cãi nhau không lâu, mấy hôm sau anh ấy lại vui vẻ cùng vợ đi Cửa Đông mua quạt. Tôi trêu: “Lần này phải mua một cái bằng sắt, không thể đập được”. Khi cãi nhau thường đập phá đồ vật để hả giận, điều đó chứng tỏ bạn bất tài, cũng cho thấy bạn không có văn hoá. Đây là sự biểu hiện bất thường của tâm lý.

Tôi còn nhớ cách một vở kịch đã giải quyết vấn đề này: khi hai người đang cãi nhau kịch liệt, người nam giới cầm một chiếc đũa ở trên bàn ném xuống đất. Anh ném, tôi không biết ném sao? Người phụ nữ ôm lấy chiếc phích giữ nhiệt ở trên bàn chuẩn bị đập. Người nam giới nhìn thấy, nhanh chóng chuyển từ phẫn nộ sang hài hước: “Đừng đập, đừng đập, đập rồi chúng ta lại phải đi mua”. Người phụ nữ nói: “Thế sao anh đập được”. Người nam giới trả lời: “Em không thấy anh vứt đũa à, đũa thì không hỏng được”.

Cách này thật là hay! Vừa hài hước, cứu vãn quan hệ giữa hai người, vừa không bị tổn thất kinh tế vì tức giận nhất thời. Đây là cách làm của người thông minh. Bị ức chế, phải trút bỏ bằng cách đập phá đồ đạc, đó không phải là một loại “đá mèo” hay sao?

Tôi rất thích sự phóng khoáng, thoải mái, tự do tự tại, muốn thoát khỏi sự trói buộc tâm lý thì phải trút bỏ sự ức chế, chỉ có như vậy cuộc sống của chúng ta mới có thể vui vẻ, mới có thể phát huy hết tiềm lực của mình.

Mọi sự vật đều có tính biện chứng, quá nghiêm khắc sẽ khiến bản thân mất đi niềm vui trong cuộc sống dẫn đến bị ức chế, sự thay đổi tâm lý. Nhưng quá bừa bãi thì sẽ bị điều khiển bởi tình cảm mà không có sự suy nghĩ về lý tính. Tư tưởng và hành động của con người luôn có khoảng cách rất lớn, những điều đã chín muồi về tư tưởng lại không thể chuyển thành hành động. Tình cảm của chúng ta cũng không thể hài hoà với lý trí, lý trí cho rằng đó là đúng, nhưng tình cảm lại cứ làm trái với điều đó. Để giải quyết mâu thuẫn này phải tăng cường sự gò bó mình, có nghĩa là phải biết dùng tư tưởng để chỉ huy hành động, biết dùng lý trí để khống chế tình cảm.

Các nhà tâm lý học nói, muốn giành được thành công trước tiên phải giành được sự tự do, sự tự do đó là sự tự do về tâm hồn và hành động. Việc mình cho là đúng và muốn làm thì nhất định phải dám làm, mà không bị những gông xiềng vô hình trói buộc, biết rõ là đúng mà lại không thể hành động. Nhưng sự tự do này không phải là sự tự do bị chi phối bởi bản tính, bởi sự xúc động ban đầu.

Sự tự do đó là sự tự do dạng thấp, loại người đó cũng là nô lệ. Loại người đó không thể hành động, chỉ có thể phản ứng mà thôi.

Trên thực tế, có thể “giới” mới có thể có được sự tự do lớn hơn. Ví dụ bạn nghiện thuốc lá, thèm thuốc lá. Lúc đó nó như là gông xiềng của bạn, không hút không được, bạn bị khống chế bởi cơn nghiện thuốc, không có được tự do. Chỉ có cai thuốc, bạn mới phá vỡ được xiềng xích đó, thoát khỏi sự khống chế, mới thực sự được tự do, muốn làm gì thì làm, trở thành một người tự do tự tại. Khả năng trói buộc mình là một trong những sự khác nhau căn bản giữa con người và động vật. Động vật không nghĩ được đến lợi ích lâu dài, chỉ cần có mồi là dễ dàng bị lừa. Chỉ có con người mới đứng vững ở hiện tại, phóng tầm mắt để đánh giá lợi ích cục bộ và lợi ích toàn thể. Có thể gò bó mình nghĩa là có thể tư duy lý tính, có thể suy nghĩ một cách bình tĩnh trong bất cứ tình huống nào, đánh giá đúng sai nặng nhẹ có tiêu chuẩn để căn cứ vào, sẽ không tối mắt vì lợi. Khả năng tự kiềm chế chính là tiêu chuẩn quan trọng để phân biệt người trưởng thành và chưa trưởng thành. Con người không phải là con vật, không được là kẻ nô lệ của tình cảm bên trong. Phải dùng lý tưởng lâu dài để khống chế sự xúc động trong lòng. Có thể gò bó mình mới có thể có được sự tự do thực sự, có thể gò bó mình mới có thể đạt được thành công lớn hơn, trói buộc chính mình là con đường rộng lớn dẫn đến hạnh phúc.