TÌM HIỂU CON NGƯỜI ĐÍCH THỰC CỦA THẠCH LAM THẠCH LAM LÀM THƠ

Đọc văn Thạch Lam, nhiều người, nhận thấy tác giả “Gió Đầu Mùa” “Nắng trong, vườn” cũng như “Hà Nội băm sáu phố phường” có một tâm hồn thanh tú tế nhị của thi sĩ, cho nên lời văn của ông nhiều chỗ truyền cảm và đẹp như thơ.

Chính Thạch Lam rất thích đọc thơ, phê bình thơ rất đúng và am hiểu thấu đáo âm luật cùng các thể điệu thi ca. Bài thơ “Tương Biệt Dạ” của Huyền Kiêu sự thực có mây câu không phải của Huyền Kiêu, mà là của Thạch Lam đã sửa lại - phải nói là Thạch Lam sáng tác thì đúng hơn. Vì Thạch Lam, đọc bài thơ của Huyền Kiêu không ưng một vài câu, liền đề nghị thay thế bằng mấy câu đổi thay hoàn toàn.

Những câu sau đây là của Thạch Lam:

Ngậm ngùi chén rượu ánh vầng giăng.

Đã tắt lò hương, lạnh phím đàn

Trời cao, mây nhạt, ngàn sao rụng

Một giải sương theo vạn dặm buồn

…

Trăng mùa xuân đó, ai tâm sự,

Anh đã xa rồi, anh biết đâu?

Xét ra, lại chính là những câu cần thiết để tôn giá trị bài thơ!

Tuy nhiên Thạch Lam chưa đọc cho ai nghe một bài thơ trọn vẹn do chính mình sáng tác bao giờ (1), có lẽ vì thực với lòng mình, Thạch Lam không muốn gò ép vần điệu, khi không có rung cảm mạnh. Có lần, nói chuyện về các trường phái thi ca “Đa đa” và “Siêu thực”, Thạch Lam cao hứng liền ứng khẩu đọc luôn mấy câu sau đây:

Năm năm, tháng tháng, ngày ngày

Giờ giờ, phút phút, giây giây

Tic tac… tic tac… tic tac…

Theo lời Thạch Lam, đó là một bài thơ theo kiểu “Đa Đa” để tả… thời gian!

Đỗ Đức Thu viết về Thạch Lam, có ghi một điều thắc mắc:

“Anh có ngỏ với anh em còn muốn viết cuốn “Thập Niên Đăng Hỏa”, nhưng tiếc thay, cái chết sớm quá không cho anh thực hành ý muốn. Không biết Thạch Lam muốn nói gì trong “Mười Năm Đèn Lửa?”… Chỉ hiểu sơ rằng tập đó sẽ nói tới một vấn đề quan hệ… Vấn đề lửa đèn “dầu lạc…”

Đúng như vậy. Trong một buổi uống rượu say tới quá nửa đêm, Thạch Lam cùng chúng tôi đích thân xuống bếp lúi húi thổi lửa hâm thức ăn và đun nước pha trà, anh đã thủ thỉ tâm sự rằng: Anh sẽ viết “Thập Niên Đăng Hỏa”, một thiên hồi ký kể lại thời kỳ suốt mười năm anh dan díu với Ả phù dung. Hiện anh đã ly dị cùng Ả rồi, nhưng “Mười năm đèn lửa biết bao nhiêu tình”? Anh sẽ trình bày câu chuyện lửa đèn khác hẳn lối Nguyễn Tuân viết Ngọn Đèn và Tàn Đèn Dầu Lạc, cũng không giống Vũ Bằng viết “Cai”. Anh sẽ phân tách tâm lý rất kỹ, sẽ đặt vấn đề dưới nhiều khía cạnh, khả dĩ thoát khỏi cái tật phiến diện của những người chưa từng biết một chút gì về những chất ma túy, đã lên giọng dạy đời. Anh nghiêm giọng kết luận:

- Đó không phải là một vấn đề mà đàn bà, trẻ con hay kẻ phàm phu có thể hiểu được. Đó là tấn bi kịch mà cũng là huyền thoại của những kẻ ít nhất cũng phái trải qua 10 năm từ cả thiên đường lẫn địa ngục.

SỰ THÀNH THỰC VÀ THÁI ĐỘ TRÍ THỨC

Trên báo Ngày Nay, một dạo Thạch Lam phụ trách mục “Theo Dòng”, hàng tuần bàn về những vấn đề đọc sách, tư tưởng học thuật… Đó là những bài khảo luận nho nhỏ, rút kinh nghiệm, nhận xét qua sách vở, theo dòng thời gian, viết bài một ý thức sáng sủa, một giọng văn đơn sơ, dễ hiều mà vẫn có những cảm nghĩ thâm trầm sâu sắc. Những người trẻ tuổi hiếu học thuở đó rất thích đọc mục “Theo Dòng”, vì họ tìm được ở đấy những kiến thức bổ ích, phổ biến vừa trình độ họ bởi một ngòi bút đứng đắn mà vẫn giản dị, nhũn nhặn, không loè đời, không thích đưa ra những vấn đề có vẻ uyên bác, không bao giờ dùng những danh từ dao to búa lớn để thiên họ phải nghĩ rằng mình thông thái.

Có lần Thạch Lam viết về Marcel Proust (thuở đó Proust chưa có sáng văn nào được dịch sang tiếng Việt, mà cũng chưa được văn giới Việt Nam nhắc tới). Giới thiệu tác phẩm “Đi Tìm Thời Gian Đã Mất” (À La Recherche du Temps Perdu) của Marcel Proust, Thạch Lam có nhắc tới câu chuyện “La Petite Madeleine” và Thạch Lam dịch là… “Cô Bé Madeleine” chưa ở bên cạnh. Sự thực, có xem trọn truyện mới biết “La Petite Madeleine” chỉ là cái bánh Madeleine. Chắc tác giả “Theo Dòng” chỉ đọc lược khảo và trích dẫn nên không khỏi nhầm là tên một cô bé….

Ngày nay thì ai cũng biết như thế. Nhưng dạo đó mãi chẳng thấy báo chí đồng nghiệp nào khám phá ra cái nhằm của Thạch Lam. Mà thuở ấy nhóm Tự Lực Văn Đoàn rất sẵn kẻ thù. Các đồng nghiệp thân mến chỉ chờ đợi cơ hội nắm được bất cứ một sơ hở nhỏ nào của báo Ngày Nay để mà xúm vào tấn công hạ uy thế những kẻ xưa nay vốn được đời tín nhiệm. Tiếc thay! Được một dịp tốt mà các đồng nghiệp lại sơ ý bỏ qua - kể cả những tay kiện tướng chuyện bới lông tìm vết kỹ nhất. Thành ra “Cô Bé Madeleine” cứ phây phây đứng nguyên vị trên báo Ngày Nay, qua liền hai, ba tuần vẫn bình an vô sự. Thế rồi, chợt cũng trên mục “Theo Dòng” chính Thạch Lam lại tự nêu cái nhầm của mình lên báo, để thẳng thẳn nhận lỗi vì đã không đọc trọn tác phẩm của Proust. Và Thạch Lam thú thật rằng: Điều nhầm lẫn đó, tác giả Theo Dòng đã được độc giả viết thư mách cho biết… Tác giả ngỏ ý cảm ơn độc giả nọ, và mong bạn đọc sẽ còn chỉ dẫn cho những khuyết điểm khác, nếu có.

Thái độ trung thực và mình bạch đó của một nhà văn đang có uy tín khiến chúng ta không khỏi nghĩ tới tình trạng “âm dương hỗn độn” của văn nghệ giới hiện thời; Liệu những vị mệnh danh là “học giả” nhưng chưa từng… học thật, những bậc thông thái chuyên dùng tài liệu nghiên cứu và khảo sát của… người khác, những thiên tài văn nghệ thường mượn tạm cả bút hiệu cùng sáng tác của thiên hạ… những nhân vật khả kính đó liệu có đủ “lương thiện” và cao đảm để mà thú nhận cả những nhược điểm của mình như Thạch Lam, không mặc cảm và không thẹn với lương tâm, nếu họ còn có trong người chút gì gọi là lương tâm, hay na giống như lương tâm…

Chú thích:

[1] Sau này, Nhất Linh có sưu tầm một số bài thơ của Thạch Lam cho đăng trên giai phẩm “Văn Hoá Ngày Nay”. (Ghi chú của tòa soạn VĂN).