…VÀ NHŨN NHẶN, GHÉT QUẢNG CÁO

Một đức nữa cũng rất quí của ông là đức nhũn nhặn. Như trên tôi đã nói, ông không chịu nhận rằng có công lớn với nhân loại, thấy ai so sánh ông với Gandhi thì ông ngượng vì ông thực tâm nghĩ rằng khoa học không có giá trị gì lớn lắm khi phải giải quyết các vấn đề nhân bản; con người chỉ tìm ý nghĩa chân chính của cuộc đời khi hi sinh cho xã hội như Gandhi. Ông rất phục Gandhi, bảo các thế hệ sau này khó mà tin được rằng Gandhi đã sống trên trái đất.

Ông không muốn ai nhắc tới mình để được yên ổn làm việc nhưng không được. Ông nhận được mấy trăm bằng cấp danh dự và huy chương (mà ông không khi nào đeo); phải dự không biết bao nhiêu là cuộc tiếp rước, hội họp, ông lấy làm ngán lắm. Một lần ông trách bà Elsa:

- Tại sao mình nhận lời dự buổi hội họp mà không hỏi ý anh trước? Anh không ưa cái chỗ đó: xa xỉ, khoe khoang quá.

Lần khác, đi đâu về nhà thấy khách khứa đầy nhà ông phụng phịu bảo bà:

- Anh đi chỗ khác thôi, nơi đây đông người quá.

Ngày sinh nhật ông bảy mươi bốn tuổi, đại học đường Yeschiva đã xin phép ông lấy tên đặt cho trường Y Khoa[31], tổ chức một buổi tiệc để quyên tiền cho trường, ông bắt buộc phải tới dự. Ông chẳng ăn uống gì cả, cuối bữa tiệc một người hỏi ông các món ăn có ngon không. Ông đáp:

- Rất ngon, nhưng xong rồi, tôi thấy mừng quá.

Trong một buổi họp khác đã có nhiều người diễn thuyết rồi tới phiên ông. Ông ghét những lời rỗng, sáo, “xin được kéo một khúc vĩ cầm mà khỏi đọc diễn văn, như vậy chư vị sẽ dễ hiểu tôi hơn mà mến tôi hơn”. Và ông chơi một bản nhạc của Mozart, một cách rất tự nhiên, cảm động[32].

Biết ông ham chơi vĩ cầm, một người tặng ông một chiếc vĩ cầm đáng giá cả chục ngàn Mĩ kim do Guarneri[33] chế tạo. Ông từ chối:

- Cây đàn quí như vậy, phải là nhạc sĩ bậc thầy mới đáng dùng nó.

Không khi nào ông quan tâm tới tiền nong. Khi đại học Princeton mời ông làm giáo sư, xin ông định cho số lương. Ông lúng túng:

- Tôi không biết nữa, ba ngàn Mĩ kim một năm được không ông?

Người kia biết rằng ông không hiểu chút gì về giá sinh hoạt ở Mĩ, tưởng đâu cũng như Đức, Thuỵ Sĩ, vội vàng bảo:

- Thôi, vấn đề đó để bà giáo sư và chúng tôi bàn với nhau, ba ngàn Mĩ kim thì làm sao đủ sống.

Các nhà báo lại phỏng vấn về đời tư của ông thì ông luôn luôn từ chối: “Trong đời một người như tôi chỉ suy nghĩ, tìm tòi, thì cái quan trọng nhất là tôi suy nghĩ về những vấn đề gì chứ không phải là tôi làm những gì đau khổ ra sao”.

Và ông rất ghét các nhà giám đốc Hollywood muốn lợi dụng danh tiếng của ông để trục lợi. Khi ông công bố thuyết “champ unifié”, một nhà sản xuất phim nọ đề nghị với ông một số tiền vĩ đại, mà chỉ xin ông cầm cục phấn đứng trước bảng đen vài phút thôi. Ông bảo bà:

- Anh không chịu đóng cái trò con khỉ thông thái đâu.

Nhiều nhà sản xuất xe hơi, khi cho ra một kiểu mới, xin tặng ông một chiếc có ý quảng cáo, ông cũng từ chối hết.

[31] Tức ngày 14 tháng 3 năm 1953; tên trường là: Albert Einstein College of Medicine. (theo http://en.wikipedia.org/wiki/Albert_Einstein_College_of_Medicine). (Goldfish).

[32] Nguyễn Xuân Sanh thuật lại buổi tiếp tân ở Prague như sau: “Tại Prag nơi ông đã làm giáo sư năm 1911 người ta đến nghe chật ních cả phòng họp một cách nguy hiểm. “Người ta đến không phải để hiểu mà cốt để tham gia, chứng kiến một sự kiện kích thích”. Tại buổi tiếp tân đêm đó, sau khi nhiều người phát biểu, đến phiên Einstein thì ông nói: “Có lẽ sẽ dễ chịu và dễ hiểu hơn cho Quý vị nếu tôi chơi một bản nhạc trên đàn vĩ cầm cho Quý vị thay vì đọc một bài diển văn”. Thế rồi ông lấy đàn ra và chơi một bản Sonate của Mozart một cách say sưa ngon lành. Ông như muốn trình bày bằng âm thanh tính phức tạp của vũ trụ nhưng lại có thể được diễn tả - qua khả năng tri thức của con người – bằng những công thức đơn giản”. (Sđd, tr. 111, 112). (Goldfish).

[33] Sách in là: Guanneri. (Goldfish).