PHỤ LỤC I
Ngành công nghệ rất ưa thích những câu chuyện sáng lập rối rắm. Cộng thêm chút chiêu trò đâm lén hay giả vờ trợ giúp nhiệt tình nữa? Hoàn hảo. Tuy nhiên, báo chí lại chưa bao giờ thực sự đào sâu vào những mưu đồ được cho là xoay quanh sự kiện thành lập Zip2 của Musk, và cũng không phóng viên nào xác minh những luận điệu cực kỳ thiếu nhất quán về học bạ của Musk.
Tháng Tư năm 2007, một nhà vật lý học tên là John O’Reilly đã nộp đơn kiện, trong đó cáo buộc Musk đã đánh cắp ý tưởng Zip2. Theo đơn kiện được nộp lên Tòa án Tối cao bang California tại Santa Clara, O’Reilly gặp Musk lần đầu tiên vào tháng Mười năm 1995. O’Reilly từng khởi sự một công ty có tên Internet Merchant Channel (hay IMC) với ý định giúp các doanh nghiệp tạo ra các mẫu quảng cáo trực tuyến ban đầu với thông tin trọn gói. Chẳng hạn, một nhà hàng có thể xây dựng một mẫu quảng cáo thể hiện thực đơn của họ, hay thậm chí có thể đăng các chỉ dẫn tới địa điểm của nhà hàng. Ý tưởng của O’Reilly’s đa phần chỉ trên lý thuyết, nhưng cuối cùng Zip2 đã cung cấp được một dịch vụ rất giống vậy. O’Reilly lấy lý do là Musk đã lần đầu nghe qua kiểu công nghệ này khi đang cố giành lấy công việc bán hàng tại IMC. Theo đơn kiện, ông và Musk đã gặp nhau ít nhất ba lần để trao đổi về công việc. Sau đó, O’Reilly ra nước ngoài và cố gắng liên lạc lại với Musk khi trở về.
O’Reilly đã từ chối thảo luận về vụ kiện giữa Musk với ông. Nhưng trong vụ này, ông tuyên bố mình chỉ biết đến Zip2 một cách tình cờ sau khi gặp Musk nhiều năm. Năm 2005, khi đọc một quyển sách về nền kinh tế Internet, O’Reilly đã bắt gặp một đoạn viết về sự kiện Musk thành lập Zip2 và thương vụ bán công ty cho Compaq Computer với giá 307 triệu đô-la vào năm 1999. Nhà vật lý học đã chết điếng khi nhận ra Zip2 nghe có vẻ rất giống với IMC, một công ty chưa bao giờ đạt đến tầm doanh nghiệp. O’Reilly nhớ lại những lần ông gặp gỡ Musk. Ông bắt đầu nghi ngờ anh đã cố ý lảng tránh ông, và thay vì trở thành một nhân viên kinh doanh của IMC, Musk đã bỏ đi hòng theo duổi ý tưởng này một mình. O’Reilly muốn được đền bù vì đã nảy ra ý tưởng kinh doanh đầu tiên. Ông đã dành hai năm theo đuổi vụ kiện chống lại Musk. Hồ sơ vụ án tại tòa lên đến hàng trăm trang. O’Reilly có bản khai kèm lời tuyên thệ của những người chứng minh từng phần câu chuyện của ông. Song, thẩm phán đã phát hiện O’Reilly thiếu vị thế pháp lý cần thiết để thưa kiện Musk, do những vấn đề xung quanh việc giải thể các doanh nghiệp của ông. Năm 2010, thẩm phán tuyên O’Reilly phải trả 125 nghìn đô-la tiền án phí cho Musk. Nhiều năm sau đó, Musk vẫn chưa nhận được khoản tiền này từ O’Reilly.
Khi thám thính, O’Reilly đã khám phá ra một số thông tin về quá khứ của Musk, những điều mà người ta cho rằng còn thú vị hơn các cáo buộc trong vụ kiện. Ông phát hiện Đại học Pennsylvania đã cấp bằng cho Musk vào năm 1997 — tức là muộn hơn hai năm so với lời dẫn của Musk. Tôi đã gọi cho phòng đào tạo của trường để xác minh những phát hiện này. Các bản sao học bạ của Musk cho thấy anh đã nhận văn bằng kép về kinh tế và vật lý học vào tháng Năm năm 1997. O’Reilly cũng đòi phòng đào tạo trường Stanford ra hầu tòa nhằm làm rõ việc nhận Musk vào học nghiên cứu sinh vật lý vào năm 1995. “Dựa trên thông tin ông cung cấp, chúng tôi không thể tìm thấy hồ sơ của Elon Musk trong văn phòng,” giám đốc bộ phận tuyển sinh sau đại học đã viết. Trong vụ kiện, khi được yêu cầu cung cấp tài liệu xác minh việc Musk đỗ vào Stanford, luật sư của Musk đã từ chối và gọi đòi hỏi này là “sự phiền toái không đáng có.” Tôi cũng liên lạc với một số giáo sư khoa vật lý từng dạy tại trường vào năm 1995, và họ hoặc không trả lời, hoặc không nhớ Musk. Doug Osheroff, người đoạt Giải Nobel và là trưởng khoa tại thời điểm đó, cho biết, “Tôi không nghĩ mình biết Elon, và tôi khá chắc rằng anh ta không thuộc khoa Vật lý học.”
Nhiều năm sau, kẻ thù của Musk đã nhanh chóng khơi lại các tình tiết mơ hồ xung quanh việc anh nhập học Stanford. Khi Martin Eberhard thưa kiện Musk, luật sư của anh ta đã đề cập đến nghiên cứu của O’Reilly trong vụ việc đó. Và trong quá trình phỏng vấn của tôi, một số kẻ gièm pha Musk tại Zip2, PayPal và Tesla những ngày đầu cũng ra sức nói rằng họ nghĩ Musk đã bịa ra chuyện theo học Stanford, trong nỗ lực làm đẹp thêm bằng cấp với tư cách một doanh nhân mới nổi, rồi buộc phải dính chặt với câu chuyện này sau khi Zip2 cất cánh.
Lúc đầu, chính tôi cũng cảm thấy nhiều điều bất thường xung quanh học bạ của Musk, đặc biệt trong khoảng thời gian tại Stanford. Nhưng khi đào sâu, tôi đã có được những lý giải vững chắc cho toàn bộ sự thiếu nhất quán này, cũng như vô số bằng chứng làm suy yếu lời tố cáo của những kẻ gièm pha Musk.
Chẳng hạn, trong quá trình tường thuật, tôi đã tìm thấy những bằng chứng chống lại trình tự thời gian của các sự kiện của O’Reilly. Peter Nicholson, chủ ngân hàng nơi Musk từng làm việc tại Canada, đã đi dạo cùng Musk trên vỉa hè thành phố Toronto trước khi Musk đến Stanford và bàn luận về các hình hài của một thứ kiểu như Zip2. Musk cũng đã bắt đầu viết phần mềm sơ khởi để hỗ trợ cho ý tưởng mà anh vạch ra với Kimbal. “Anh ấy trằn trọc suy nghĩ liệu có nên đến Stanford học nghiên cứu sinh hay không, hay là thử sức với phần mềm mình viết trong lúc rỗi và kinh doanh nó,” Nicholson kể. “Anh ấy gọi nó là ‘Hoa tiêu Thành phố Ảo’ (Virtual City Navigator). Tôi bảo anh ấy rằng thời đại của thứ Internet này đang đến, và rằng mọi người sẻ trả hàng núi tiền cho một thứ vớ vẩn giống như thế. Phần mềm này là một cơ hội vàng. Bằng tiến sĩ lấy bao giờ chẳng được.” Kimbal và những thành viên khác trong gia đình Musk cũng có chung những ký ức như thế.
Trong lần đầu tiên đề cập đến chủ đề này, Musk đã phủ nhận mọi điều O’Reilly tuyên bố và thậm chí còn không nhớ đã từng gặp ông này. “Ông ta là một kẻ đê tiện,” Musk khẳng định. “O’Reilly chỉ là một nhà vật lý học thất bại rồi trở thành kẻ chuyên thưa kiện liên miên. Tôi đã bảo ông ta, ‘Này, tôi sẽ không hòa giải một vụ kiện bất công. Vì thế đừng cố nữa làm gì.’ Nhưng ông ta vẫn lì lợm. Đơn kiện của ông ta đã bị bác hai lần khi tranh luận, nghĩa là về cơ bản ông ta vẫn sẽ thua kiện cho dù mọi dữ kiện của ông ta là đúng.”
“Ông ta cố hết sức tra tấn tôi thông qua bạn bè tôi, cũng như tự mình làm thế (bằng cách đâm đơn kiện). Sau đó, chúng tôi đã đi đến một phán quyết sơ lược. Ông ta đã thua trong phán quyết đó. Ông ta đã đòi phải có phán quyết sơ lược, để rồi vài tháng sau thì thua. Tôi nghĩ thầm, ‘Okay, đồ khốn. Kiện đi rồi trả phí nhé.’ Thế rồi, chúng tôi đã được trả phí ngay khi ông ta thua kiện. Và lúc chúng tôi để một cảnh sát trưởng theo sau ông ta, ông ta khẳng định mình chẳng có xu nào. Tôi không biết ông ta có tiền hay không. Ông ta thì quả quyết rằng mình không có tiền. Do vậy, chúng tôi chỉ còn cách hoặc là tịch thu xe ông ta, hoặc động đến thu nhập của vợ ông ta. Cả hai cách dường như đều chẳng phải lựa chọn hay ho gì. Nên chúng tôi đã quyết định rằng ông ta không phải trả số tiền nợ đó nữa, với điều kiện ông ta không được kiện ai khác vì những lý do ngớ ngẩn nữa. Trên thực tế, vào cuối năm ngoái hoặc đầu năm nay (2014), ông ta vẫn cố làm điều đó. Nhưng bất kỳ ai bị ông ta kiện đều hay tin về phán quyết trong vụ của tôi, và liên hệ ngay với vị luật sư tôi từng thuê; vị này sau đó bảo ông ta rằng, ‘Này, ông phải thôi ngay trò đâm đơn kiện những người này, nếu không họ sẽ đòi tiền đấy. Kiện họ vì những lý do ngớ ngẩn là việc vô nghĩa, vì ông sẽ chỉ tốn thêm tiền cho thắng lợi của Elon mà thôi.’ Cứ như thể món nợ ngày nào vẫn sinh lãi vậy.”
Về học bạ của mình, Musk đã gửi cho tôi một tài liệu vào ngày 22 tháng Sáu năm 2009. Đó là văn bản từ Judith Haccou, giám đốc bộ phận tuyển sinh sau đại học thuộc phòng đào tạo Đại học Stanford. Trong đó viết, ‘Do yêu cầu đặc biệt từ các đồng nghiệp của tôi tại trường Kỹ thuật, tôi đã tra cứu cơ sở dữ liệu tuyển sinh của Stanford và thông báo rằng anh đã đăng ký và được nhận vào chương trình sau đại học, ngành Kỹ thuật Khoa học Vật liệu vào năm 1995. Do anh không nhập học, nên Stanford không thể cấp cho anh một văn bản chứng nhận chính thức được.”
Musk cũng giải thích về khung thời gian khác thường trên văn bằng của anh tại Đại học Pennsylvania. “Tôi đã đăng ký tín chỉ Lịch sử và tiếng Anh, rồi đồng ý với Penn rằng tôi sẽ theo học các môn đó tại Stanford,” anh kể. “Nhưng sau đó, tôi hoãn việc theo học Stanford. Về sau, Penn thay đổi các yêu cầu nên không cần tín chi Lịch sử và tiếng Anh nữa. Vì thế, họ đã cấp bằng cho tôi vào năm 1997, khi biết rõ rằng tôi sẽ không học sau đại học, và họ cũng không yêu cầu điều đó.”
“Tôi cũng hoàn thành mọi thủ tục cần thiết để nhận bằng của trường Wharton vào năm 1994. Thực ra, họ đã chuyển văn bằng của Wharton cho tôi qua bưu điện. Tôi đã quyết định dành thêm một năm để hoàn thành bằng vật lý học, nhưng rồi chuyện tín chi Lịch sử và tiếng Anh lại xảy ra. Tôi chỉ nhớ lại chuyện đó khi đang cố lấy visa hạng H-1B [1] và gọi cho trường để xin bản sao giấy chứng nhận tốt nghiệp, nhưng họ bảo tôi vẫn chưa tốt nghiệp. Thế rồi, họ xem lại các điều kiện mới và báo rằng tôi được công nhận tốt nghiệp.”
Chú thích:
[1] Chương trình visa cho phép các doanh nghiệp Mỹ bảo lãnh cho lao động nước ngoài làm công việc chuyên môn đến Mỹ làm việc.