1955
Phải có gan bỏ rẻ một cuộc đời cho một cuộc thí nghiệm thơ
16/1
Cả ngày nghe anh T.H báo cáo hội nghị văn công khai thác vốn cũ. Bản báo cáo sao mà nó lõm bõm. Chỗ lý luận thì không cất lên được thành lý luận xác đáng. Chỗ thực tế thì không xoáy sâu được vào thực tế. Anh T.H có một sự cố gắng nhiều. Giống như thơ của anh. Ratél Tối xem phim Lương Sơn Bá-Chúc Anh Đài. Xem lại.
Đến quãng hai nguôi gặp nhau, ông bố đi ra. Tôi rùng mình. Trong nguôi gió nó rít. Những cơn gió ảo não. Tôi chạy ra ngoài nhà hát lớn. Đi thẳng. Phố vắng tanh. Tròi rét. Một vài ánh đèn ngả trên đường nhựa. Sao mà buồn vậy.
Cuộc đấu tranh xây dựng chính sách và tổ chức trong văn nghệ quân đội còn đang tiếp diễn. Tôi xem ra nhiều anh em đấu tranh mà ít tin tưởng. Tôi cũng ít tin ở trên. Còn lâu lắm. Lâu lắm nguôi ta mới hiểu được rằng việc nghệ thuật cần một sự lãnh đạo, một chính sách hết sức rộng rãi, tự do. Tâm trạng tôi thời kỳ này lẫn lộn nhũng cái nản, chán như vậy. Tôi không coi là khuyết điểm. Trên như thế mà bảo tin hay sao?
Buồn lắm.
Vào một quán cà phê. Không uống cà phê. Uống sữa. "Lấy sức" mà.
Muốn có một sự gặp gỡ bất ngờ. Một nguôi quen nào đó. Cho nó dê chịu. Những lúc này nghĩ đến sáng tác cũng thấy ảm đạm. Chẳng nhẽ những cái khó chịu, trái nguợc đã đầu độc tôi nặng lắm à? Chẳng nhẽ tôi roi xuống thảm thuơng? Roi xuống địa vị tầm thuòng của ngưòi-không-sáng-tạo?
Gió còn rít trong nguôi, ảm đạm tận khuya.
Ở nhà, một vài câu chuyện, bọn Huy Du, TBHùng, Doãn Chung, [...] về vấn đề lấy vợ. Nhưng câu chuyện không có kết luận. Vấn đề vợ con là một chuyện bất ngờ. Nhất là vói cái anh làm văn nghệ. Tôi tìm một việc làm: tính nhuận bút cho một số tác phẩm... Hết việc lại buồn. Tôi muốn cho tôi đi hết vài cõ của từng tình cảm một, rồi tự nhiên sẽ chuyển sang tình cảm khác.
Tôi vẫn muốn lãnh đạo tình cảm tôi theo kiểu ấy. Buồn cho hết cõ của nó đi. Sẽ hết buồn.
Tôi nhắm mắt, cố ngủ, gió còn đổ từng hồi trên cuộc đòi tôi.
20/1
Những ngày cuối năm.
Tết năm nay ở Hà Nội. ít cành đào quá. Hoa thủy tiên cũng hiếm. Hàng sách chưa thấy những bìa xanh đỏ. Phố Hàng Mã có ít hoa giấy. 10 giờ phố xá đã đóng im ỉm. Vắng tanh vắng lạnh. Những dãy phố Bà Đanh này phản ảnh tình hình chính trị kinh tế bây giờ. Còn thiết quân luật. Những ngày đầu tiên cúa Hoà bình gặp nhiều khó khăn. Nạn đói khu 4. Nạn di CU’ miền công giáo. Khu 4, vụ Ba Làng nổi loạn. Hải Phòng phá giá đồng bạc. Các ổ Mỹ, Ngô Đình Diệm phá hoại Hoà bình, kều nguôi đi Nam. Đô la Mỹ vẫn làm nguời ta tối mắt. Chính nghĩa thì nghèo. Kinh tế ta vừa thoát khỏi nanh vuốt Mỹ Pháp, còn non yếu, như đứa bé sơ sinh đỏ hon hỏn. Cán bộ máy móc. Vụ thuế công thương gây một panique lốn. Các rạp hát ế khách. Các hiệu ăn chuyển sang "phở" nhiều. Giá hàng đắt lên. Tiền Đông Dương ăn hơn 70 rồi. Nhiều người thất nghiệp. 6 vạn công nhân. 3 vạn cán bộ miền Nam. 30 vạn đồng bào miền Nam phải xếp việc. Trí thức không có việc. Nghệ sĩ chưa tìm được cách sống cho bằng trước. Trường tư sụt đi nhiều. Báo chí bán rẻ, ế. Khả năng mua sách của Hà Nội sụt đi. Hiệu cúp tóc vắng. Cyclo bí, cơ quan cán bộ không đi. Lạp sường [lồ mát phàn] một đêm khéo lắm bán được cho 2 người!
Đúng vậy. Kẻ tà có đô la. Chính nghĩa không có tiền. Tùy từng người chọn đường.
10/3
Phòng Văn nghệ 1 .
Độ này tôi ít ở với nó.
Chính sách tính lại thử xem có những gì? - Vài cái bàn. Vài cái đèn điện lạnh và vàng. Thêm một bàn hành chính. Tờ báo ra nhung khổ và tên SHVN 2 cũ. Người ta sợ khổ đổi là chiến đấu tính của nó đổi đi.
Có vậy thôi.
Tôi không nói ngoa.
Người ta quan niệm chính sách là như vậy. Đấy. Cái thông minh của người lãnh đạo tới năm 1955 tói cái mức ấy. Vậy là quá đáng lắm rồi. Còn đòi hỏi cái gì? Văn nghệ được thế là "chiếu cố", là "châm chước" tột độ rồi. Đáng lẽ chúng mày không có bàn, có điện, có báo nữa. Đáng lẽ chúng mày không được thức khuya hon 9 giờ. Không được ra ngoài trại. Đằng này còn cho đi lại một chút. Vậy là rộng rãi lắm rồi còn gì!
Nhung tôi nghĩ, những ông Cưong ông Thanh gì đó không đáng trách. Họ nghĩ tói mức ấy là quá thông minh rồi. Không nên đòi hỏi nhiều. Đáng trách là cả một cái HẸ THONG! Nó nặng như núi. Nó ở trên có, ở dưới có. ơ ngang có. Đằng trước, đằng sau đều có nó. Hệ thống gì? Đó là hổn lốn: sợ hãi cúi đầu, làm thân con sên, con tầm gửi, - hò hét mệnh lệnh, làm ông sấm ông sét. Đảng ở đâu? Thương oi! Đảng chưa ở chúng mình, ở tùng người một. Ở những người nào có lao động. Có đấu tranh thực. Có rỏ máu trên một vần thơ, một nét bút. Đảng chưa ở đó bốc ra. Vì vậy bóng tối phản động vây hãm tất cả. Đặc xịt. Đen ngòm.
Chỉ khi nào Đảng ở tùng người, từng cánh tay mình, thì mới tan được "hệ thống".
Tôi nghĩ và tôi làm: Đảng ở tôi. Tôi phá Hệ thống. Làm sao tói Hội nghị Văn thơ tôi phải làm được một số việc: vượt khỏi các ước lệ, điều lệnh, thành kiến mà làm bằng được. Nếu như vậy mà mang tiếng anarchỉste thì anarchiste còn hơn. Không làm được việc gì chỉ được tiếng "thuần".
Độ này đang có hai chiến trường khá sôi sục:
1. Vượt Côn Đảo 3
2. Thơ Tố Hữu 4
Tôi thích những cuộc tranh luận này. Không phải vì bản thân nhũng quyên sách và nhũng tác giả ấy. Mà vì ý nghĩa nó rộng ra nhiều mặt khác. Phát huy phê bình tự do. Nâng nhau lên, làm cho Đảng vào tùng người một. Giương cao: - lá cờ hiện thực - giá trị con người
Người nào tích cực đấu tranh trong những vụ này sẽ lớn lên hàng mấy đầu. Nghệ thuật vói cuộc sống gắn nhau như vậy.
8/3
Có nhũng kẻ tourner. Một độ họ cố "làm ra tiến bộ", làm ra đấu tranh. Làm ra không công thức. Nhung rồi cuộc sống lại trả họ về vói nguyên hình: loài bò sát, -(...),- và làm giấy bạc giả.
Tại sao bọn giả mạo được tin hon nguời thực thà? Tại sao loài bò sát lại đuợc dùng nhiều? Tại sao chúng có mặt ở cái thời đại này? Ớ trong Đảng? Ớ cách mạng? - Lạ lùng nhất là tại sao không vạch mặt chúng ra?
Văn thơ tôi sẽ baỉayer bọn ấy. Quét! Quét!
Bây giờ tôi chỉ còn một nguyên tắc lớn thôi. Là: làm thế nào bằng cuộc sống, bằng lời nói việc làm, bằng văn thơ quét cái bọn ấy đi. Tất cả nhũng cái gì, nguyên tắc gì trở ngại cho nguyên tắc lớn của tôi là xoá hết! Mặc! Tôi chỉ còn một nguyên tắc mà thôi! Sống và viết để mà đánh bọn giả mạo, bọn ì ạch, bọn mốc xì, bọn nguời-bệnh, bọn nguòi-dòi, bọn nguòi-ụ. Anarchistc?
Nếu vậy gọi là anarchỉste thì tôi rất muốn là anarchiste. Cám ơn quần chúng đã tạo cho tôi thành anarchiste nhu vậy! Và quần chúng cũng có thể cám ơn tôi ít nhiều! Thực đó chứ lị.
Tất cả những nguyên tắc nhỏ nào cản trở tôi thực hiện nguyên tắc lớn là đạp hết! Chỉ hon nhau và kém nhau ở chỗ ấy thôi. Tôi chỉ có khả năng làm nguôi kiểu ấy. Tôi không có khả năng công chức, khả năng nguòi-ụ. Khả năng tôi là khả năng ngưòi-phá.
Giản dị vậy thôi.
Tôi cú’ thế mà tiến. Lù lù như quả đất... Nó vẫn quay quay lớn mạnh trong Vũ trụ, Thòi gian... Đúng... Tôi là quả đất. Không cho chúng nó ở nhờ. Chúng nó ỉa bậy, thối quá.
22/3
Quốc hội họp.
Nhân dân mong chờ nhiều về vấn đề kinh tế.
Uy ban Hành chính Hà Nội cũng họp: làm cho Hà Nội từ thành phố tiêu thụ sang thành phố sản xuất.
Hôm nọ có bà bảo tháng 10 thì vui thế. Ngày 10/10 là ngày tiếp quản Hà Nội. Một phút mà cách nhau hai chế độ mấy trăm năm. Ngày ấy người ta say mê, đầy tưong lai trong người... Có cán bộ hay nhắc lại nhũng ngày đó. Cho là dân chóng quên. Không thấy hạnh phúc của mình. Hoài Thanh diễn thuyết ở Đảng Xã hội cũng nói vậy. Chúng ta chóng quên. Quên mất hạnh phúc lớn của mình. Tôi cũng đồng ý là nên nói vậy. Với điều kiện là phải nghĩ rằng: chúng ta không thể ăn được bằng dư vị bữa tiệc tháng 10 ấy. Tháng 10 là bữa tiệc lớn cho nhân dân thủ đô. Nhưng bây giờ là tháng 3/1955. Người ta phải ăn bằng những bữa com hàng ngày... Không thể ăn bằng ký ức một bữa tiệc từ năm ngoái được.
Người đi làm cách mạng mà cứ giải quyết bằng hồi ký cả thì thật là nguy cho quần chúng. Cũng nguy như chỉ giải quyết bằng viễn vọng tưong lai.
Nói vậy không phải tán thành chủ nghĩa sống thiến cận. Hiện tại chủ nghĩa. Mà là nhâh rất mạnh vào hiện tại. Bây giờ. Trước mắt. Đó là cứ điểm của mọi nỗ lực, mọi người, và lãnh đạo.
23/4
Granães décisions.
Lá đơn giải ngũ (quyết định)
Lá đơn ra Đảng (dự định đường cùng)
Và vâh đề K. 5 Vừa là granãe vừa là petite ãécision.
Đời đi tói một giai đoạn mới. Mâu thuẫn cũng tới độ phải phá đi, để cho sinh thành và nảy nở mâu thuẫn mới.
Từ đây bắt đầu nhũng chuyện đói no, ấm lạnh. Chuyện thành kiến, oan ức. Nhũng vùi dập hăm doạ của cuộc sống, mặc dầu là cuộc sống cách mạng. Nhung mà giờ đã điểm! Giờ chiến đấu. C'est engagé. Cam kết rồi. Thơ, văn, cuộc sống bắt đầu xung trận.
Phải có gan bỏ rẻ một cuộc đời cho một cuộc thí nghiệm thơ.
22/5
Xem phim xiếc Tiệp Khắc.
Cái anh thuyết minh luôn luôn gắn vào: "phục vụ nhân dân". Cố ý hay không nhận thức nổi cái ý nghĩa rất cao mà anh nghệ sĩ xiếc hay nhắc tói trong phim: "Le circịue avant tout", - "Voilà notre cỉrque"...
Xiếc làm tôi nghĩ nhiều về thế nào là nghệ thuật quần chúng. Không phải là dễ. Không phải là ai cũng làm theo đuợc. Nghệ thuật quần chúng chân chính phải là một sự khổ công, một sự tu luyện, tìm tòi, sáng tạo tới cùng độ khả năng của con nguôi. Vui buồn, giận dữ trong nghệ thuật quần chúng đuợc phát huy tói mức tột đỉnh của nó.
13/6 đến 14/9
3 tháng bị giam giữ lại.
3 tháng bị giữ lại kiểm thảo.
3 tháng là một bài học lớn về nhiều vâh đề: sống - kết bạn - đấu tranh....
Tự xét tự luọng đuợc sức mình, gan mật của mình, trí lực của mình, đức hay và tật xấu của mình.
- Nọc bệnh: anarchỉsme.
- Khi xua phản đối xã hội cũ bằng symboỉisme.
- Ớ văn công phản đối tu tuởng văn nghệ lạc hậu bằng đấu tranh quá trớn.
- Bây giờ phản đối những cái sai trong lãnh đạo văn nghệ bằng đấu tranh loạn ẩu.
Ban bè:
- Những nguời nào vì địa vị mà họp bạn vói mình thì cũng lại vì địa vị mà giẫm lên thân xác mình.
- Những nguôi vì vui thú mà đánh bạn vói mình thì cũng vì vui thú mà lìa bỏ mình.
- Chủ nghĩa chacun sa peau thịnh hành.
- Những người thực là có tình bạn, không vì lọi, vì địa vị, vì vui thú, thì trước sau như một vẫn là bạn tốt.
- Không oán ai, không ghét ai, không thù ai cả. Không nên hạ thấp mình xuống những tình cảm bâh thỉu ấy đối bạn.
Tình yêu:
- Yêu không nên làm khổ người yêu.
- Tình yêu là một thứ tình mạnh tói rồ dại, phong phú và phiền phức.
-Yêu nhau thì lấy nhau, không gì câm được. Mạnh hon số mệnh là tình yêu.
-Tôi rất khổ, rất uất, vì người ta cư xử quá hà khắc với chuyện yêu của tôi 6 . Người ta chi cần nói hai chữ "cảnh giác" là đã có thể làm khó dễ, phản đối, làm khổ sở, hành tội nhũng người yêu nhau.
-Tôi coi những sự hà khắc đối vói tình yêu như một tội ác.
Đẩu tranh:
- Cách mạng khác nghĩa vói nổi loạn, cáu uất, nổi khùng.
- Dũng không đủ. Phải có trí sáng suốt.
- Chế độ mói vẫn còn nhiều sự vô lý, nhũng lỗi không bị trừng trị, những lỗi nặng trùng trị nhẹ, nhũng lỗi nhẹ trừng trị nặng.
- Sách nói: thái độ là phụ, không quan hệ. Nhung thực tế tôi thấy nguôi ta đặt thái độ lên hàng đầu.
Cu xứ:
- Khi lên nghĩ tói khi xuống. Khi xuống nghĩ tói khi lên.
- Phận duới chớ có phạm trên.
- "Bố mày, mày cũng không tin đuợc", câu chuyện LĐạt kê’ đáng nhớ.
- Nhung lại nên nhớ: cuộc sống rất bao dung.
- Không nên kết bè, không nên vui thú vói kẻ ham vui, không nên thân thiết với kẻ ham địa vị.
- Giang tay thật rộng, yêu mến từ con nguôi xấu nhất, nhung đùng mớ bụng cho tất cả mọi nguôi xem, nhất là đừng mở bụng cho bọn địa vị, huởng lạc.
Nhiều lắm, nhiều lắm.
Nói chung nhiều câu tục ngũ’, ca dao cũ nói về tình đòi, tôi đã nghiệm thấy rất đúng.
Ba tháng. Học khá nhiều điêu...
Từ đây, mâu thuẫn mới thế nào? Một đằng là: thành kiến, nghi ngờ, và cả đố kỵ nữa. Nó tới mức là: đình chỉ sáng tác, - hạn chế hiểu biết về tình hình chủ truong (cả văn nghệ), - hạn chế quyền lợi, - hạn chế giao nhiệm vụ và công tác... Tức là sự thành kiến, nghi ngờ và đố kỵ tói mức có phuơng pháp hành chính. Một đằng khác là: sức sống bán thân tôi, và một phần nào đòi sống cách mạng quanh tôi.
Mâu thuẫn ấy gay go, đòi tôi phải có sức lớn. Càng gay go, vì nó đặt trong hoàn cảnh nuớc ta lúc này, khi này... Sông có khúc, nguôi có lúc. Nhung sông này sao lắm khúc? Nguôi mình sao lắm lúc vậy?
Thành kiến không thể thành kiến đòi. Lấy lòng thực mà ăn ở. Ngờ vực không thể ngờ vực đời. Lấy lòng thực mà ăn ở. Đố kỵ không thê’ hại đuợc những nguời thực lòng. Nguyên tắc sống ấy còn là bản chất mình đó, càng phải phát huy. Chân thực. Tuy vậy phải có trí sáng, giữ mình, phòng thân, làm tuyệt đuờng ngờ của mọi nguời.
Sống cho chân thành, độ luọng, sáng suốt. Có trí tuệ mà có nhân đức.
15/9
Mạc Phi: Mình có bệnh cầu an mà đâm ra uu điểm. Khỏi phải lôi thôi. Tuy lý luận là nên thẳng thắn, hoặc viết thì viết cả hay lẫn dở, nhung thực tế thì nguời ta ít ua sự thẳng thắn, ít ua nếu cái dở ra. Mình nghe trong tuơng lai viết "3 lần 3 nguôi" TBH, TN và ông c. nêu ra vâh đề khen thuởng và kỷ luật viết. Mình muốn hỏi xỏ kỷ luật thế nào, song nghĩ lại thôi, dại mặt...
12/9
K. em,
Bỏ lỗi cho anh. Em khổ cũng nhiều rồi. Nguời ta có thể quen vói mọi thứ, cả sự khổ não, - nhung anh sẽ cố làm cho em đõ khổ, nguôi ta không nên quen vói khổ đau.
Phải có một cái không thay đổi mói có thể làm cái trục thay đổi mọi cái khác. Tình yêu chúng ta càng vững, xung quanh chúng ta sẽ biến đổi hết.
Khi nguời ta khổ mọi vẻ, phải còn một cái gì sung suớng, dù là hy vọng, mới sống được. Đêm bão biển ít nhất phải còn một vì sao trên trời, hay trong lòng thủy thủ. Bây giờ anh khổ lắm, anh phải có em giữa biển khổ, anh phải có một vì sao trong tâm hồn. Em cũng mất nhiều lắm, mất cả tiếng cười, cuộc sống hồn nhiên. Anh cố lắm... Nhưng em có thê’ thấy ở anh như một tia nắng giữa trời mây đen không? Nếu mà có thể, anh muốn khổ thay em tất cả, cho em sung sướng phần nào.
23/9
Mọi việc rồi đâu vào đấy cả.
Xây dựng cuộc đời:
- Những cái rất nhỏ gây ra những tấn kịch lớn. Cuộc đời làm nên bởi những cái rất tầm thường, không ra gì...
- Xây dụng cuộc đời không nên bỏ qua những cái không ra gì, des riens, những cái không đáng đếm xỉa tói.
- Gay go: Coi như không thì không gay go. Câu chuyện cái thuyền của Trang Tử. Nếu có một cái thuyền nào đó nó đâm vào thuyền mình thì hãy coi như cái thuyền ấy không có người nào cả. Thế thì không gay go gì nữa.
- Hằn học: Đó là cái tật của những nguôi cận thị...
- Sung sướng: Sáng tạo, tình yêu có những nỗi khổ của nó. Sung sướng là kết quả của sự chiến thắng khổ não.
- Dụng tượng: Đặt lên bệ thờ mà không ai đến vái; - khói hương có nghi ngút, thủ từ cần mẫn nhưng không có người cúng thì làm gì?
- Đạp tượng: Cái tượng cao mà đạp dưới chân nó, nó sẽ đổ lên mình, đè mình chết.
- Tiếng nói: Tiếng nói vô hình, không sờ mó cân lượng được, nhưng mà còn ghê hơn bom đạn.
- Sợ, không sợ: Người ta chỉ đánh những cái người ta sợ. Nếu anh bị đánh nhiều quá, anh hãy tự an ủi, đó là vì người ta sợ anh.
- Chết: Có những cái chết xương tan thịt nát. Có những cái chết sâu trong lòng. Tôi sợ cái kiểu chết ngay khi còn đang sống.
- Cấm: Của cấm ăn càng ngon, ăn bao nhiêu vẫn thèm. Có những của cấm đáng ăn. Có những của cấm không đáng ăn.
- Vui buồn: Ớ giữa những hằn học, thù ghét kín đặc, phải cố tìm lấy một tình yêu, một người con gái, một người bạn hay một đứa con thôi. Đó là một cái bàn đạp cho tương lai sung sướng.
- Trừng phạt: Người ta không thể trừng phạt tất cả mọi tội lỗi. Cho nên những lỗi nào lộ liễu nhất thì người ta trừng trị. Có những lỗi không bị trừng phạt còn nặng nề bỉ ổi gấp vạn những tội lỗi bị trừng phạt.
- Tình yêu: Anh còn một vì sao. Yêu K., anh không bao giờ chết được. Những người đau khổ nhất hãy tìm lấy một người yêu. Những người tưởng như sắp chết hãy tìm lấy một người yêu. Cả những người đã chết rồi, nếu mà yêu thì có thể hồi sinh được lắm. Người ta cú’ tìm mãi thuốc trường sinh bất tử, thuốc cải tử hoàn sinh... Sao mà tìm quanh quẩn vậy? Khi người ta yêu nhau, thì người ta không thể chết được, trời đánh thánh vật cũng không chết, chết đi sống lại, chôn rồi cũng lại bò khỏi huyệt mà sống mà yêu.
(...) hỏi về chuyện K. Ông Khắc bảo:
- Bên công an báo cáo cô K. cũng không phái là làm vói địch, chính trị gì tói mức (...). Trước kia thành phần dân nghèo nhưng bây giờ đã biến chất. Có quan hệ xã hội phức tạp. Như vậy trên không thể đồng ý được. Sợ rằng hại tưong lai một nguôi cán bộ. Khuynh hướng việc ấy trước đã sai thì không nên giải quyết theo chiều sai của nó nữa. (...) có cắt đứt cốt là vì lợi ích của (...)
Vân vân.
Và hỏi: Nếu trên bảo cắt thì sao?
Tôi lâm bâm: Tôi chịu...
Nhũng hôm gần đây tôi nghĩ nhiều. Người ta không có một (...) gì về tình yêu (...). Tốt, tiên bộ có phải đồng nghĩa với tình yêu đâu. (...) Cộng sản lại hà khắc (...) Cứ việc nói mấy chữ cảnh giác, chữ quan hệ xã hội phức tạp là người ta có thê’ làm khổ những người yêu nhau rồi.
Nhung mà trên quyết định cắt, tức là (...)
Đời một người con gái, một đứa bé 7 và đòi tôi người ta quyết định tùy tiện như vậy sao? Vậy có nhân đạo gì nữa không? Tư tưởng lập trường gì mà đàn áp tâm hồn người ta như vậy?
Kính gửi những người phụ trách cuộc sống ở Việt Nam, tôi buồn như thế, khổ như thế. Người ta hà khắc vô lối vói đòi tôi, đòi người con gái tôi yêu, đòi đứa con tôi sắp đẻ như thế.
Hỡi những người phụ trách cuộc sống ở Việt Nam, các nguôi có đồng ý vậy không?
Nếu các người cũng đồng ý thì tôi chỉ còn một cách: "Viết nốt lá đơn xin rút lui khỏi cuộc sống"...
La fin.
K. bắt đầu lo những câu chuyện thực tế của việc đứa con sắp ra đòi. Bao nhiêu thứ cần: 10,15 cái tã ngoài, tã trong, quần áo, áo len, áo bông, mũ, tất, màn cho con, chăn bông cho con, một cái gối cho con, giường cho con. Và tiền dự trữ đau ốm cho con, cho mẹ. Những món tiền không có tên nữa.
Mặt khác, chuyện giữa K. và TD cũng nhiều [...] khổ tâm. K. nghi hoặc [...]. Hàng xóm lại xì xào: "Công an người ta bảo rằng cơ quan không đồng ý vì anh D. đã có vợ cả." Thế mới rày rà, giọng lưỡi thiên hạ đặt điều ra vậy, D. khó nói, K. nghi hoặc (...) anh D. thế nào? Có chung thủy không? Bọn đàn ông hay nhăng nhít, trăm người như một...
Rồi những chuyện nghi ngờ chính trị khác [...]. Nếu K. không dính vào mình, cứ rỗi thân [...], lấy chồng Hà Nội thì đâu có khổ vậy?
K. bảo, nhưng mà thế không có tình yêu. [...] Không phải riêng K., mà TD cũng vậy. Trước kia anh ta ngây tho lắm, sống tin cậy, thẳng thắn, bộc trực, sốc nổi... Cuộc đời đã và còn dậy cho anh ta nhiều điều...
Anh em "giúp đõ" TD nhiều quá. Bám sát từng tí một. Bói lông tìm vết.
Ví dụ TD đi lại trung bình không bằng một phần ba sự đi lại của "anh em". Nhưng anh em lại giúp đõ phê phán. Anh em thích vậy. [...] Ví dụ TD để đèn xem sách, ảnh hưởng giấc ngủ của anh em (cùng ngủ một phòng, giường kê san sát kiểu trại lính). Anh em bảo tắt đèn. [...] Một tối khác, quá giờ, LNT xem sách, không ai bảo gì cả. Vì rằng anh em chú ý giúp đõ TD, chứ có chú ý giúp đõ LNT đau?
Ví dụ "dậy". Sớm phải dậy (điều lệnh). [...] Sớm nào trực phòng vào cũng kêu: Dậy! Dậy!. Xong kêu cụ thể: AC, TD dậy đi. Thường thường kêu TD nhiều hon. Hình như trực phòng không biết tên các anh khác. Hoặc không nhìn thấy các màn khác còn buông sùm sụp.
Vặt vãnh vậy thì nhiều.
Những cái vặt vãnh làm nên cuộc đòi chứ! Nhưng cuộc đòi gì? Thực là một cuộc đời bị trâh áp, khổ sở, đứng không được, ngồi không được, duỗi ra không xong, co vào cũng chịu.
TD thành một thằng câm, điếc và mù.
Thế tức là tiến bộ.
?/9
NgTNghìêm
Đầu như gỗ rồi. Không đọc được sách nữa. Chỉ xem tranh ảnh qua quít. Không tìm thấy đề tài. "Tôi không thể tự tìm ra đề tài nữa. Các anh giúp tôi đề tài."
Ngồi vẽ những motifs ãécoratifs cổ: mái chùa, con phượng, con rùa... Toujours ỉnachevé.
Đi mua tranh cụ Hồ vói tranh thiếu nhi (của SNgọc) về treo. Ước gì gặp cụ Hồ. Làm một cái ỉaque-. cụ Hồ với 2 trẻ. Nghe tiếng ô tô tưởng tiếng người. Lên thang gác, tiếng động mạnh đều nghe như tiếng nguôi cả. Ở quân y mất nửa tháng. Viết thư anh THữu. Viết thư cho HCT. "Tôi là nguôi vô tội. Sao giam tôi vào những chỗ phi nhân đạo thế này?"
Đề nghị trên giúp tôi về tư tuởng. Anh em không thể giúp được. Bản thân không thể tự giải quyết được.
Đề nghị đi CCRĐ. "Mày làm gì tao làm theo y như thế. Còn tự mình tao thì tao chịu, tao làm một mình không được."
Anh em bảo "tùy ý" muốn họp hay không thì tùy ý. Ng-đề nghị cho họp.
Thưong mẹ ở THóa, địa chủ phá sản.
Anh em góp tiền, non 10 vạn giúp riêng. Thưong hại. Mến tài một phần.
Vẽ sóng biển trong đó có con mắt.
Văn Giáo
Đứng lù lù giữa nhà. Thẳng đuỗn. Nói gio hai tay quều quào, vung tay một cái nhu quều cả gian phòng, như đụng vào tường.
Có những ngày cafard. Tưởng chỉ còn đường chết.
Mày chỉ còn một con đường: tích cực, không kêu ca phàn nàn. Việc gì cũng làm. Nhẫn nại bền bỉ. Vui vẻ vói mọi người. Chịu khó phê bình & tự phê bình. Nhất cử nhất động đều suy nghĩ chín chắn. Thôi không bốc nữa. Tin tưởng. Cốt nhất là tin tưởng. Có ai ghét mày đâu? Tao còn bao nhiêu! Khai trừ Đảng, đuổi khỏi Hội, sang bộ đội thì như thế, đi cải tạo một năm, giờ lại biên chế khỏi bộ đội. Nhưng cũng có nhiều ưu điểm. Mày chỉ còn một đường. Cốt nhất là bền bỉ vui vẻ. Ăn nói gì thì suy nghĩ. Cốt nhất là phê bình tự phê bình. Từng phút từng giờ, không có xao lãng một lúc nào. Cốt nhất là tin tưởng...
- Có ai khuyên mày như vậy không?
-Có.
Đi một lúc loanh quanh lại vào, lại nói. Rồi lại đi đâu một lúc, song có lẽ nghĩ là nói nhiều quá rồi bất lọi, chạy đến bàn, cầm tay thủ thỉ, mặt chân thành, thớ thịt bốn năm mươi tuổi, nhão, răn, nhưng cũng còn chỗ rắn đỏ, máu lên mặt ngây thơ, cỏi mở vụng về, có chút ngượng ngập, như cố tìm chuyện gì thực tế thay vào chỗ đã thuyết nhiều. - Mày viết thư cho tao nhé. Tao cũng viết.
Rồi lại thuyết:
- Viết thư cho nhau lúc này bổ ích lắm. Cốt nhất là giúp đỡ nhau,...
Cười hềnh hệch, bắn cả nước dãi ra, lấy tay chùi nước dãi, thân mật: Mẹ sư mày là hay bốc lắm. Mặt đỏ lên, cười, nước dãi càng rớt ra, cười hềnh hệch, cúi gập cả nguôi xuống.
Phê phán LĐat
Đồng chí định bỏ vợ lấy Thúy là bỏ cục vàng lấy cục đất. Còn gì quý hơn là người làm việc cho Đảng? Đi CCRĐ bao nhiêu đợt rồi. Thành phần nông dân cốt cán. Đồng chí còn muốn gì? Không yêu nhân dân thì yêu ai? Chỉ có kẻ thù mới không yêu nhân dân thôi chứ!
Kể xấu Thúy. Con lính đế quốc. Nhăng nhít nọ kia bao nhiêu vụ rồi.
Tôi không thể đồng ý đề nghị của đồng chí. Không bao giờ Đảng đồng ý những cái sai.
Đồng chí lắm lý luận lắm, đao to búa lớn, vợ đồng chí hiền lành, đồng chí có đem lý luận đàn áp, dù vợ đồng chí có bằng lòng ly dị, Đảng cũng không đồng ý vì biết chắc chắn rằng đó chỉ là vì bị đồng chí đàn áp, bằng lòng mồm chứ không bằng lòng thực.
LĐạt ông la belle ỉrance [...]
Mình không xấu như chúng nó. Chúng khinh mình. Mình cũng không hạ thấp mình xuống chỗ đả lại nó. Muốn nói: "Anh còn xấu hơn tôi nhiều lắm." Nó đánh giá đảng tính mình thấp quá. Nó cứ lầm tốt với lại yêu. Mà cái tốt của nó thì lạ lắm. Nó có thế, nó hại mình thì nó được thưởng. Chết vì tình thì không ra cái gì cả. M. Gorki tự tử vì tình. Đảng, qu'est ce Đảng? Quan xa nha gần...
Ông ỉa belle Fran.ce...
Hai nhà văn nghê
Mưa, bão từ hôm qua. Bão Quảng Trị, qua Thanh Nghệ, Nam Định, Thái Bình về Hà Nội. Anh em đã bàn chán ra rồi, rằng kỳ này lại mất mùa, đói to. Lúa noi đang ra đong đòng, noi sắp gặt. [...] Một nhà nhạc nói với bạn là một nhà văn:
- Mình ăn no đủ hai bữa mà nhìn cây chuối xanh đổ gục mình còn tiếc. [...] Nữa là nguôi dân.
Nhà văn đế vào:
- Đấy, đấy là ý một bài nhạc.
Nhà nhạc cưòi hề hề, đắc ý.
Môt nhac sĩ
Người ta vẫn gọi anh ta là một nhạc sĩ. Xưa kia cả 9 năm kháng chiến đâu cũng có làm được 3, 4 bài, đếm ra chưa đủ năm đầu ngón tay, Xưa kia nữa đánh đàn ở dancing, mười bảy mười tám tuổi đã đi những Nam Ninh, Quáng Kiếc gì đó, xem tabỉeau những nhà thổ tầu, giật nhạc bar có tiền tiêu cò con mà ra vẻ ăn choi, bé tí mà khôn ngoan, hay đứng đầu thay mặt anh em điều đình vói những chủ bar, ký kết những contrat nọ kia.
Kháng chiến, anh ta nhiều phen nghĩ phận văn nghệ chang ra gì, cố xoay sang cán bộ chính trị. Làm những truớng phó BCT gì đó, rồi chính trị viên văn công rền mãi. Són mãi chẳng ra bài nhạc nào, cố rặn vài bài, giới nhạc kêu là lai Tây, anh ta cũng thành khâh nhận là nhu vậy, quần chúng cũng chẳng thấy "thịnh hành" gì cả. Nguời ta bảo nhạc giống nguôi anh ta, [...] ý nói giống thể xác, ám chỉ cái bộ mặt lai Tây của anh ta. Chính anh ta cũng kể lại thú vị là có lần bộ đội ĩâm anh ta là tù binh Pháp, suýt bắt nhầm.[...]
Nhạc luật, théorie, lịch sử v.v... anh ta cũng chả biết mù tịt. [...] Người ta kể anh ta lắm cái khôn vặt. Ví dụ muốn bỏ tối học thì anh phát vé đi nghe nhạc cho cả tổ trưởng tô’ phó, thế là buổi học tan, hoãn lại. Ví dụ anh ta miệng nói rất ghê: "cấm xuất bản, giao dịch tư sản...", nhưng thực tế người ta thấy anh lén lút tói những nhà xuất bản tư, van nài cầu cạnh họ in cho những bài nhạc từ trước rặn són ra mà quần chúng đã quên tự bao giờ. Đó là lối làm ăn. Homme d'affaires. Chủ nghĩa commenị réussỉr de la vie. Cái gì cũng nghĩ là "có lọi", "không có lọi"... Người ta bảo anh có cái khôn vặt của Tây lai. Anh thì khác, anh gọi đó là tư tưởng, nhũng ngoan ngoãn, tổ chức tính, lập trường v.v...[...]
Người ta thấy trong một ngày anh làm những gì? Sáng cố dậy cho đúng giờ, nhưng cố "lọi dụng nằm thêm vài phút đã". Tập tí thể thao, vì tư tưởng trong sạch nằm ở một thân thể khoẻ khoắn, vì "văn nghệ sĩ mói phải khoẻ, chứ yếu Ốm gầy còm là văn nghệ sĩ cũ" v.v... Lập trường văn nghệ sĩ mói phải như vậy. Xong, làm tí xôi, ăn hết không để dính giấy hột nào, "không có lọi". Xong học 2 tiếng, phát biểu vài câu, cả buổi gà gật lơ đãng nhung cũng cố nói vài tràng, vậy mói có lọi... Xong vào bàn giấy, loay hoay, ra vào, một lúc lại tìm xem thằng nào có thuốc lá đến vê một điếu bự. "A thằng cha này giầu nhỉ, có thuốc lá à?" Xong đến mục ngủ trưa, có trưa bận việc gì thì xách xe đạp lẩn đi, gặp ai thì chiềng việc ra, khéo léo nói không cho người nghe biết là mình chiềng việc mà lại vẫn hiêu là mình đi có việc. Chẳng hạn: "Gớm cái anh Anbani búi sòm sòm..." Xong lại chiều, lại tối. Họp. Học. Đi... Hoặc kiểm thảo đấu tranh bạn này bạn nọ, anh ta lắm ý kiên chắc chắn lắm, buộc người ta vào những tội tày đình. Tối ung dung đi, gặp ai lại tất tả, vội việc quá!
Kết quả, Hoà bình qua một năm rồi, anh ta cũng chưa rặn được một bài nhạc nào. Ấy vậy mà nguôi ta thường gọi anh là nhạc sĩ này nọ. Mặt trắng bệch như son phâh, môi như thoa son, cái kiêu đẹp giai de gamin Tây lai. Cười mép nhăn lên, răng hoi (...), nếp nhăn trên mặt trán trông kinh kinh như một con rắn con. Đi đứng nhanh nhẹn mà có tí vẻ đùa nghịch nhí nhảnh.
Sau trân bão ngày 27-28/9
Hai, ba mươi năm nay mói lại có bão to như vậy. Hà Nội đổ nhà, đổ cây, đứt dây điện. Mái tôn bay như lá. Cây lớn nhổ bật như que. Người chết, bị thương vô số. Có phố hàng tuần không có điện. Xe điện ngưng chạy một tuần. Tuần lễ phim Trung Quốc ngừng hẳn. Các việc buôn bán, ciné, hộ khẩu v.v... đình trệ lại hết. [...]
Đảng viên quần chúng
Doãn Chung kêu:
- Mình ốm bỏ mẹ mà BLân đến hỏi có đi giúp dân chống bão hay không? Việc thì ùn cả lên [...]. Mình bảo BLân, ốm lắm mà đi thì đình mọi việc lại hết...
Cuốn điếu thuốc run run, mắt hơi ướt:
- Cứ những đi xem văn công Trung Triều mà ít vé thì đảng viên đi hết. Hay là những tiệc tùng chang bao giờ gọi đến quần chúng mình cả. Còn nhũng việc gì nặng hê thì lại gọi quần chúng. Dậy sớm từ 4 giờ ra ga tiễn văn công Triều Tiên chang hạn. Hay đi giúp dân mệt nhọc như thế này thì gọi.
Nguôi đảng viên cũng có thể kêu:
- Họp nhiều, suy nghĩ nhiều, hy sinh nhiêu cho quần chúng. Mà lại hay bị quần chúng chửi bói, đòi hỏi nhiều quá.
Quan xa nha gần
Anh ta bị khuyết điểm vì tội tự do. Cấp trên bảo phải tự hạn chế đi lại. Bảo rằng không có quyết định chính thức nào quy định sự đi lại, nhưng tinh thần thì khuyên nhủ anh nên tự hạn chế. Đó là lời của Cục.
Xuống tới Phòng, các đồng chí trưởng phòng trưởng ban bàn với nhau. Không nên để cho anh ta tự hạn chế, ở đòi không có cái gì là tự mình tự phát cả, cái gì cũng phải có lãnh đạo. Đó là nguyên tắc. Nên phải bàn mà lãnh đạo. Mỗi nguôi một ý, tán rộng lòi cấp trên. Tức là những cái gì cần thiết mói cho đi. Cần thiết tức là về công tác thôi, còn lặt vặt tự do uống cà phê, xem ciné, xúc tiếp bên ngoài thì đình chỉ lại. À xúc tiếp phải hạn chế, một thời gian hầu nhu không cho xúc tiếp mới đuợc. À nhung mà công tác của anh ấy là dịch thì có sách đấy rồi không cần đi đâu nữa.
Tóm lại bàn xong một hồi thì hầu nhu anh kia không còn một lý do nào mà đuợc đi lại nữa. Nhung mà Phòng vẫn còn rộng luọng cho đi thứ Bẩy Chủ nhật.
Trong khi đó nguôi ta đi lại cả ngày. Nhoáy một cái tớ đi 15 phút nhé, xong một tiếng mới về. Nhoáy một cái tớ đi ciné nhé. Nhoáy cái nào nhũng đi chữa môrát, nhũng sang Hội, những sang ngành, những nọ kia... Ai cấm nhũng cái nhoáy ấy trở thành những cái rất lâu, mất cả buổi? Ai cấm những cái có lý do ấy thành nhũng đi choi, nhũng hàng quán, những café, và nhũng vân vân gì (...) chẳng hạn?... Nhung anh ta cũng còn đuợc đi tối thứ Bẩy và ngày Chủ nhật.
Nhung cũng còn khó.
Đồng chí trực phòng hôm ấy còn vặn vẹo: - Tối thứ Bẩy này đồng chí định đi đâu? Đã xin phép anh Phác chua? Anh Phác đi vắng rồi, tôi không giải quyết, vì theo tinh thần trên phải hạn chế đồng chí đi lại.
Anh ta phát cáu, khi đầu còn biết giận dữ, sau chỉ lì ra uất ngầm, ừ, trên bảo tự hạn chế chứ có phải bảo các anh hạn chế tôi đâu? Hừ, mà hạn chế không có nghĩa là đình chỉ... Hạn chế đi lại không có nghĩa là không đi lại gì nữa.
Nhung mà anh ta không biết, nên mói uất ức nhu vậy. Anh ta không biết, trò đời quan xa nha gần.
HT và TQPhiêt
TQPhiệt tính vớ vẩn hay nói bóng, hỏi HT:
- Này xem chừng bây giờ văn nghệ nịnh nhau lắm phải không? Người ta cứ bảo mẹ hát con khen hay.
HT giở lý luận ra nghiêm nghị:
- Chứ gì. Theo tôi thì trong chế độ của mình phải như thế, chứ sao? Có lọi cho cách mạng thì làm. Chứ chê lung tung thì địch lọi dụng, có hại.
- Ai bảo thế nhỉ?
HT và ĐTM
HT nghe nói ĐTM giảng trong đại học sinh viên văn khoa, có nói là "HT là một thằng hèn". HT ức lắm, tìm gặp ĐTM. Thì ra không phải vậy. ĐTM chỉ có nói:
Trước cách mạng, ông HT có biết Tho lắm, chứ không phải không biết, - vậy mà viết Thi nhân Việt Nam ông HT không nói đến TH câu nào gọi là có. Sau cách mạng, trong kháng chiến đến giờ thì ông HT lại chỉ có nói đến một mình ông TH, tưởng như thi nhân Việt Nam chì có một mình TH.
Ông kết luận: Cách mạng đổi khác con người ta như vậy, tiến bộ vượt lên hẳn.
HT nghe xong, không biết nói thế nào.
Chuyện có vậy, mới biết rằng lòi đồn ghê gớm thực. Lòi đồn hay tóm tắt lấy cái ý chính, ý sâu xa, ý thực, nó phóng đại thêm ra. Ghê thật!
Có phải là tổ chức tính không?
Tính anh ta lăng nhăng, năm một cô, năm hai, ba cô. Khi đó đang tằng tịu với một chị. Tổ chức biết, buộc kiểm thảo. Hoá ra tội hoà bình chủ nghĩa. Tội lăng nhăng cũng mang cái tên mới của thời đại. Xét thêm khuynh hướng sai, cô kia phức tạp v.v... nên quyết nghị cắt. Anh ta suy nghĩ. Xong đồng ý. Anh ta được khen là có tổ chức tính.
Ai biết đâu anh ta vốn quen như vậy. Không quyết nghị thì rồi anh ta cũng sẽ cắt. Đó là một con người cắt tình yêu như cắt bánh.
15/10
Hai vụ tự tử vì tình
Tôi được nghe hai câu chuyên về văn hoá của Hà Nội, cái thòi kỳ Tây đi ta vào này, năm thứ 2 H oà bình (chủ nghĩa). Một vụ ớ Khâm Thiên. Chị là một nữ hộ sinh. Tóc phidê. Anh bộ đội. Nhà chị cũng không đồng ý. Bộ đội cũng không đồng ý. Kết quả: chị tự vẫn chết (sau hai lần tự vẫn không chết). Còn anh vẫn sống.
Một vụ [...] chị ấy xinh lắm. [...] Anh: bộ đội. Bộ đội bắt cắt. Anh đến nói vói chị. Chị cười tái mặt. Ban đêm thì tự vẫn chết. [...]
Thực ra chỉ thiệt các cô, còn bộ đội các anh vẫn sống cả...
DMChâu kế:
Triển lãm hội hoạ Liên Xô tại Tiệp Khắc. Các cuộc triêh lãm trước, giáo sư phải giảng tranh cho học sinh, có khi giảng hàng giờ... Lần này giáo sư chỉ nói:
- Đấy các anh xem khắc hiêù, không có gì mà phải giảng cả.
Lẩy Kìềư
NHĐ:
Lời nói không mất tiên mua
Liệu mà kiểm thảo cho vừa lòng nhau
TLâm:
Sự đời đã tắt lừa lòng
Còn chui vào chỗ Cửa Đông u làm gì
Đau đớn thay phận đàn ông
Ngang hmg thì thắt phương châm
Đau đội chính sách tay câm chủ trương
14 Cửa Đông: Khu quân đội ở Hà Nội
Nhà văn
Một nhà trẻ. Đời văn chương chưa có gì gọi là tiếng tăm (tác phẩm). Đòi tư cũng chưa có gì tiếng tăm (cả xấu lẫn tốt). Còn nhà văn kia là một nhà văn già. Đã có tiếng. [...] Nhà văn trẻ phát biểu về mục đích viết văn:
- Viết văn là để giáo dục nhân dân.
Nhà văn già đăm chiêu. Nhíu lông mày:
- Thế nhà văn là một ông giáo dậy đời à?
- Hẳn chứ.
- Anh còn trẻ lắm.
Nhà văn trẻ đáp:
- Anh già quá. Phải cải tạo theo lập trường văn nghệ mói. Nhà văn già cười, khó hiêu, khinh bỉ hay nhận khuyết điểm? Hay mỉa mai hay thương hại? Hay là tất cả? Nhà văn trẻ không nhận thấy hết những cái phức tạp trong cái cười ấy, ngỡ là nhà văn già nhận lỗi một cách thảm hại, mới động lòng thương, bèn kiếm lời nâng đỡ:
- Thế theo anh viết làm gì?
Nhà văn già chậm rãi, nói cũng không sôi nổi tin tưởng gì cho lắm:
-Tôi chỉ muốn làm một người bạn của quần chúng. Văn viết nói nhũng chuyện lớn, nhỏ, tâm tình đời sống chung và riêng. [...] An ủi những người đau khổ, ghìm giữ những người hăng máu vịt. Củ mi cù mì làm người bạn lòng của thiên hạ...
Nhà văn trẻ khó chịu những chữ thiên hạ, bạn lòng... tâm tình... làm một người bạn..., bèn phê phán:
- Vậy là lập trường không dứt khoát. Dễ roi vào quan điểm văn nghệ tư sản...
Nhà văn già lại nở một nụ cười phức tạp.
Lê Minh
Bé làm liên lạc. Mộng văn chưong to tát. Luôn mo ước tên tuổi, danh tiếng. Làm tho viết văn. Mộng không phải mộng thường, mà tói mức folie de grandeur (điên cuồng danh vọng). Trong lòng ấp ủ thì to tát lắm, những vĩnh viễn, những tên tuổi lịch sử... Thực tế xung quanh thì ngược lại, người ta chỉ coi LM là một thằng nhãi, dốt đặc, tự do linh tinh, có nhiều tính xấu hèn hèn tựa nói dối, ăn tham, người ta coi LM như một con ếch ngu ngốc sần sùi mà lại muốn nuốt cả tròi xanh.
Dư luận không biết có những điều quá đáng không? LM coi đó là "thành kiến".
Rất bực mình về điểm bị coi là nhãi ranh, [...] LM bịa ra những chuyện ghê gớm về mình, mục đích chống lại sự coi rẻ. [...] Chính anh chàng kể lại. Một lần ngủ đêm tại một nhà sàn nguôi Thổ. Chủ nhà yêu LM vì tính vui vẻ, nên cho Minh vào ngủ trong màn với một đứa con gái độ lên 10, vì nhà lắm muỗi quá, chủ nhà thương LM. Ban đêm, đứa con gái hỏi LM: "Anh không đ. em à?" LM ngạc nhiên. Đứa con gái lại bảo: "Đ. em đi" (LM nói chữ đ. một cách ngọt xớt, hắn không ngượng, chỉ người nghe là ngượng.) Sau LM hỏi: Sao em lại muốn thế? Đứa bé nói: Ấy, bố em vẫn đ. em đấy...
Chuyện bịa như vậy... nghe thật kinh khủng. Ý LM là [...] mình cũng tùng trải mùi đời, biết ối nhũng ngõ ngách cuộc sống như ai.
[...] Tính ăn tham. Anh em có ít kẹo đê’ trên bàn. Là kẹo lấy ở tiệc liên hoan, nhiêu quá thì anh em nhón về nhà ăn, đê tránh cái lối no dồn đói góp. Con người mới hay phòng xa, nhưng vì con người mới nghèo, nên con người mới có tật nhón như vậy.
Nửa đêm LM về. Sớm sau anh em thấy kẹo trên bàn nhẵn hết. Anh em hỏi nhau, tra nhau. Kết luận: chỉ có LMinh.
LMinh khen: - Tập thê’ tinh thật. Thực không có gì giấu tập thể được... [...] Vì mình đói quá. [...] Các ông không biết chuyện M. Gorki à?...
Có anh không biết. Thế là LMinh chuyên sang kể chuyện M. Gorki, hồi niên thiếu thất nghiệp, đói quá, thành ma cà bông, có ăn cắp chút ít gì đấy. Anh em mắng:
- Mày ví vói M. Gorki thế nào được?...
[...] Đổi tên là Lý Đăng Cao. Phải chăng cũng là một cách khác, nói dối vói cuộc đòi?
Thù nhau?
Cô bán hàng cà phê "Nhân Dân", - ông cụ bị bắt lên công an mất một ngày, về cứ uất ức mãi. Tây Tầu mãi không việc gì, Dân chủ Độc lập bị tù mói ức chứ. Nhất nhật tại tù, thiên thu tại ngoại.
Chỉ là chuyện hộ khẩu. Khai về mục loại hộ, ông cụ khai là công chức. Vì nguồn sống chính của gia đình là ông, tức là công chức. Anh cán bộ là một thanh niên khu phố cứ buộc phải khai "công chức kiêm công thuơng", vì có hàng cà phê của cô con gái... Ông không chịu. Giằng co mãi, sau anh thanh niên hạ cho một câu là: "Ngoan cố. Chống lại chính sách hộ khẩu của Đảng của chính phủ. "
Anh ta đi báo công an. Thế là một ngày tù. Công an giải thích cho ông về. Sau cũng vẫn khai là công chức. Và nguôi ta đặt vâh đề không biết anh thanh niên khu phố kia có phải là vì non nớt hay là vì có tu thù gì vói ông cụ?
Con Bô
Berger. K. nuôi từ bé. [...] Độ K ốm, nó cứ hay vào buồng nghé mõm nhìn. [...] Hay soi guong. Ghếch chân lên tuờng soi guong. Còi 11 giờ thì nó cứ rú lên. Hay nghe tầu hỏa rúc còi nó cũng rú lên. Truớc có nguời trả 2000 đồng (6 vạn) không bán. Bây giờ túng quá, bán 1 vạn 5 cho bà hàng com bên cạnh. Bà hàng com để nuôi, không giết, nhu vậy K. đõ buồn. [...]
Hô khẩu
[...] Một anh khai văn hoá trình độ là thi tú tài truợt. Mà lại biết Ăng-lê.
Cán bộ hỏi: - Có đíp lôm không?
- Không.
- Thế có certificat không?
- Cũng không.
- Thế sao khai thi tú tài trượt?
Cán bộ hỏi vậy vì không biết Hà Nội họ như thế. Cái trò thi tú tài trượt là nhan nhản ra, các cậu con nhà giầu, học dốt, muốn lấy vợ đều khai thế. [...]
Cán bộ bảo: - Vậy khai là so học. Biết đọc biết viết.
Anh kia: - Vâng, tùy ông.
Chuyên khác
Một cô ở Hàng Bài. Dĩ vãng có những điểm mờ ám về vâh đề chữ trinh của đàn bà, nói nôm nghĩa là đã kiếm ăn bằng một sự khổ tâm như vậy.
Khi chỉnh lý, và trước kia nữa, nào cán bộ nào tổ trưởng, nào xung quanh cứ day dứt căn vặn mãi về mục chông con. Hôm đó họp chỉnh lý. Cứ lôi thôi lằng nhằng mãi về mục này, đến nỗi cô ấy đỏ cả mặt, ứa nước mắt. Mà còn hon thế.
Lúc nghi cô ta lên gác ba, định đâm đầu xuống. Cán bộ cảnh giác đi theo ngăn lại được. Dĩ nhiên rách cả quần áo. Cán bộ bảo: - Vậy là ngoan cố, phá hoại hội nghị. Đồng bào cho biết là có nên giải lên công an không?
- Có! Đồng ý!
Cô ta bị ở công an một ngày, giải thích xong cho về. Và cũng thông qua cái mục khổ tâm ấy.
Chuyên khác
- Thế là ông câu kết vói đế quốc...
- Dạ, một nguôi anh họ tôi đi làm, tôi có gì đâu, mà họ xa... Tôi không nhận chữ "câu kết" đuợc...
- Ông còn cãi làm gì. Nhân dân đã nhận xét cả rồi.
- Nhung "câu kết"...
- Ông không nên ngoan cố!
- "Câu kết"...
- Ông nhận hay không nhận? Nhận thì thôi, không nhận chúng tôi sẽ báo cáo lên trên. Thôi. Khỏi mất thì giờ hội nghị.
- Nhung nặng quá, oan...
- Thế ông không nhận phải không?
- Dạ, oan...
- Thôi, thông qua. Ông sẽ lên công an sau...
Đàn ông đẻ
Năm nay 18 tuổi. 9 tuổi bụng đã to, tuỏng báng. Mà không đi nuớc độc sao lại báng? [...] Mổ lấy ra đuợc một cái thai quái lạ. Nhu người có một chân một tay, đầu có tóc, răng như răng người lốn, có bộ phận sinh dục, 5 kg. Ra được một lát thì chết.
Hà Nội bàn tán sôi nổi. Người ta rủ nhau đi xem, xúm đông xúm đỏ cửa nhà thương Phủ Doãn. [...]
- Không biết có thực hay lại gián điệp phản động làm hoang mang?
- Đúng thực đấy.
[...] Bên Trung Quốc cũng có một chuyện tuơng tự. [...] Báo chí Trung Quốc đăng rằng: Thời đại Mao Chủ tịch mới có chuyện lạ này. Và giải thích: truớc kia nguôi nghèo bị nhu thế chỉ có chết. [...] Cách mạng nổi lên nguôi nghèo mới đuợcmổ. [...]
Quy đinh về đì ỉa
Bản quy định khổ 40cm X 60cm, giấy hồng:
1) Tất cả các nam nữ đi ỉa đái phải tới chỗ quy định.
2) Phải ỉa đúng lỗ.
3) Nếu là chuồng xí máy, ỉa xong phải tháo nuớc, bỏ giấy vào thùng đã quy định. Nếu không phải là chuồng xí máy thì thôi. (?)
4) la xong phải rửa tay sạch sẽ.
Đó là một ví dụ đi sâu về điểm thống nhất tập trung.
Vìêt Bắc lai cúng
Vùng chợ Chu mất mùa, dịch họa. Lắm bệnh kỳ lạ: nóng nửa nguôi, lạnh nửa nguời.
Bây giờ lại cúng ma. [...] Ai ai cũng đổ cho là tại vì bộ đội về xuôi cả, ma quỷ lộn về tác quái, trả thù. Nhung không có ai nói rằng đó là sự trả thù quặt lại cúa dĩ vãng.
Hoàng Yến than phiền
Mình đi CCRĐ. Ai thấy mình cũng thành kiến là mình đả THũu, đả Trung uơng. Thành thử khó làm ăn quá.
Một lối than phiền tự đề cao.
2/1115
Đi dự hội nghị tổng kết đợt 4 và tham quan Cải cách Ruộng đất đợt 5.Truớc khi đi, VPhác họp một số anh em, những VCao, LNTrác, (...), ĐNhuận để dặn dò.
VCao: Tôi thấy đi có lợi lắm, [...] dĩ nhiên là lọi lắm. Truớc kia đồng chí TDần hay tụ’ do sinh hoạt, tôi lo nhỡ ra đồng chí TD lại khuyết điểm thì bỏ mẹ chúng mình. [...]
VPhác nhận định: đồng chí TDần vừa qua công tác thì khá, nhung mà các mặt khác, sinh hoạt v.v... thì nhiều khuyết điểm. Thế là VPh kể dài dòng về khuyết, ưu chỉ nói luớt qua vài chữ cụt lủn. Khuyết thì phân tích lê thê... Mồng 2 lấy giấy má xong xuôi.
3/11
Đi Bắc Ninh. Ban tổ chức bảo rằng Đảng ủy đóng ở thành. TD bán tin bán nghi. [...] Đợi ô tô lâu quá. K chỉ chực mếu. Ban sớm TD không cho đi tiễn, K cứ mếu mãi cho em đi cơ. Tiễn nhau khổ quá, muốn kéo dài thòi gian ra; đau lòng lại muốn rút ngắn thời gian lại, ô tô đi chóng lên, để nỗi khổ biệt ly đỡ lê thê.
Tói BN: quả nhiên Đảng ủy không ở đó.
Quay lại Từ Sơn, tìm Đảng ủy: thì ra Đảng ủy ở Đình Báng. Gặp AC, HTLinh, hai cụ lại lộn lại, các cụ đạp mất 15 Từ ngày 2/11/1955, các ghi chép của Trần Dần nằm tương đối không theo trật tự thời gian trong 3 cuốn sổ khác nhau, tôi đã sắp xếp lại.
30 cây số công toi. Coi như một cuộc đi choi ngược gió, không lấy gì làm thú vị lắm.
Thủ tục giấy tờ mất đến 2 tiếng. Xong đi tìm đội Thái Hoà ở xóm Thịnh Lang, Đình Bảng. Đội chưa về. Tìm mất hơn tiếng.
Có cơ hội mong Hà Nội đây. Nguôi ta không trừng phạt được những lỗi giấu kín. Bí mật là ổn. về sau có lộ ra thì nguôi ta cũng không trừng trị những khuyết diêm đã qua cơ mà. Chỉ chết cái anh nào lộ liễu. Nếu đó không phải là filosofie về tội lỗi và trùng phạt, thì cũng là kinh nghiệm rất đúng về vâh đề ấy.
Địa điểm: Khi đi bên cục tổ chức bảo đi Bắc Ninh, đoàn ủy ở ngay trong thành.
TD lẩm bẩm: Không biết có chắc không?
Có anh bảo, mày không tin ở trên. TD không nói gì, vì kinh nghiêm là trên hay như thế, chứ không phải là chuyên tin hay không tin. TD trước đã vào thành tìm Đảng ủy rồi. Quả nhiên, không thấy. Thì ra đoàn ủy ở Phủ Từ, Đình Bảng. Mất một ngày đi tìm. 30 cây số công toi.
4/11
Đội Thái Hoà về.
TD không có com chiều, vì anh em quên không báo com cho TD.
Bữa ăn.
Hàng nghìn người từ các nhà, các ngõ, các thôn xóm bát đũa lanh canh kéo ra chỗ ăn. Một cái trại cột không, lọp lá, xung quanh có chằng dây thép gai.
- Thiếu 2 người ăn đây...
- Cần 2 người biết ăn đây...
Cơm: nước và rau muống luộc với một món măng xào lơ thơ dăm miếng thịt. Bằng nửa đại táo bộ đội 8 .
Mâu sắc: xanh bộ đội, nâu nhân dân, vàng xanh Tầu và trắng sơ mi cán bộ. Phụ nữ thuần một mầu đen và nâu. Bên nam hoá ra nhiều mầu sắc hon bên nữ.
Nguôi ta ăn hối hả; nắng chiều lẫn bụi. Người ta và cả nắng, cả bụi đường làng, cả tiếng ồn ào lẫn vào miếng com.
5/11
Sớm dậy tờ mờ đã có tiếng đập lúa ngoài sân.
Nhớ K. quá. Buổi sớm tinh mơ, tình yêu tình nhớ hay nhức nhối, đứt ruột đứt gan. Bé K. mà thức giấc nhũng lúc này ắt sao cũng khóc. Khổ thân bé. Phòng Văn nghệ đã hứa sẽ săn sóc chu đáo, nhưng lời hứa cúa VPhác ấy mà, TD không tin, - chứ ai lại đi tin mồm VPhác có là thằng ngu dại, cả tin vậy. Có mà chết.
Bước từ Hà Nội ra thôn quê, là bước sang cuộc sống rộng thoáng hon, đang sôi sục hơn. Nhung mà nhiều cái khổ hơn. Một cái phố Sinh Từ đại biểu cho cuộc sống đôi ba vạn người thị dân. Một cái xóm Thịnh Lang, Đình Bảng đây, đại biểu cho đôi ba chục triệu người nông dân.
Mình có cái áo len. Anh em trong đội ý bảo: "Sang quá. Ấm quá". Vậy, cầm chắc là chuyến này gian khổ đặc biệt.
Đoàn ủy viên bảo TD: - Sớm nay đi họp đảng viên nhé. TD: - Tôi không được họp.
Đoàn ủy viên im lặng không nói gì. Lát sau đồng chí Khoa lại bảo TD đi họp.
TD: - Tôi không được họp.
TD đem ít báo CCRĐ đợt 4 ra đầu ngõ ngồi xem. Ngõ rải đầy rom mói xanh úa, nắng nửa ngõ, bóng râm nửa ngõ. Gà nó bới tung cả rom. Một bà xi con đái đầu ngõ. Mấy đứa trẻ lăn lộn tùng phèo trên đống rom.
Trong nhà họp Đảng. TD muốn để cả tâm trí vào tờ báo, song lại lơ đãng nhìn nắng, nhìn rom, những ý nghĩ nó để đi đâu. TD đứng dậy không thèm rũ rom, đi tìm một cái quán ngồi ăn chút gì, nói chuyện với bà hàng, nghĩ đi đâu, nhưng chợt lại nhớ rằng ở nhà Đảng đang họp. TD không được họp.
[...]■
Thòi gian dự hội nghị tổng kết đợt 4 CCRĐ:
6-11: Khai mạc -1 ngày
6-9/11: Học nghị quyết trung ương - 4 ngày
11-18/11: Báo cáo Đảng - 7 ngày
19-22/11: Kinh nghiệm cụ thể một số vâh đề - 4 ngày
23-27/11: Chỉnh đốn tổ chức - 5 ngày
28/11- 4/12: Chỉnh huâh - 7 ngày
5-14/12: Sắp xếp đội ngũ, khái quát 4 bước, kinh nghiệm, sản xuất, công giáo, kế hoạch bước 1-10 ngày
Cộng: 38 ngày
Cảnh giác qưá
Hội nghị họp ở Đình Bảng, đã giảm tô, bọn phản động càng hoạt động dữ: cắt điện thoại, đốt nhà 1 lần, ném đá 2 lần.
Có anh phê bình ngay đoàn ủy là thiếu cảnh giác. Vậy thì muốn có cảnh giác phải lên trời mà họp hay sao? [...]
Không mưa mà cũng có ếch
Khi thảo luận nội quy chị X cứ thắc mắc về mục: "thế nhỡ anh ấy ở đoàn bạn, lâu ngày mới gặp thì có được đi nói chuyện vói nhau không?" Anh em can: Không nên đi một trai một gái nhiều quá. Tuy là vô tư nhưng nhân dân có con mắt nghi ngờ, kẻ địch có cái miệng hiểm, đàn bà có cái lưỡi bép xép v.v...
Về sau ban đêm có hai cái bóng cõng nhau ngoài đồng. ì ọp mãi. Có anh thấy vắng chị ở giường, mãi sau chị mới về, thay quần áo ban đêm. Anh đâm nghi, hôm sau báo cáo.
Dư luận nhân dân tức thì ngay hôm ấy có câu: Không mưa mà lại có ếch. Ểch to hắn cõng nhau ngoài đồng.
về sau chị X mói kiêm thảo ra. Và dĩ nhiên chịu kỷ luật của đoàn.
tigures
1. Đội truởng đội Thái Hoà tên là ông Liễu. Nguòi gầy đét, quần áo nâu bạc, khoác một cái vét tông tím [...], đôi môi dầy lúc nào cũng mở làm cho bộ mặt có cái gì dễ tính. Cả mặt chỉ có đôi môi là có duyên. - Thành phần gì? - Trung nông - Quê đồng chí phát động chua? - Chua - Vậy thì cái trung nông ấy là có vấn đề đấy. Đánh một cái dấu hỏi. Ông Liễu cuòi khì.
2. Đội truởng đoàn giảm tô Vĩnh Phúc truớc, sáp nhập sang đây chỉ làm đội viên. Trên 40 tuổi. Mặt to, vuông. Mắt sâu vào lỗ, song lại lồi lên trong đáy, viền đỏ, khi nhìn cứ trờn trọn đôi mắt toét lên, lông mày nhấp nháy, đôi môi mỏng mà sắc, hai mép nhọn hoắt cứ mấp máy, bộ mặt tuy xanh vàng nhung có lẫn những vầng máu đỏ tụ lên. CỔ khoác khăn mặt, quần áo nâu mói, dáng cứng, tất cả toát ra một cái vẻ gì hào lý cũ. Ăn nói sang sảng, gọi nguôi trống không. [...] Bên kia làm đội truởng, sang đây làm đội viên, ông ta có thắc mắc ngầm nhung không nói, định xúi bẩy đội viên khác nói. Phát biểu ra vẻ đành hanh, kiểu ta đây biết rồi. [...] Nguời ta có cảm tuởng ai làm việc vói ông ta cũng sẽ bị biến thành con cờ gỗ, tùy ông xếp đặt cho nó đẹp mắt, gọn gàng, khỏi lung tung cái vâh đề gì lôi thôi cho ông ta. [...] Phát biêù gì là có tính cách thay mặt anh em Vĩnh Phúc. Kiêù anh chị. Hay cãi, hay chối, hay chiềng,
"sở dĩ tôi nói thế là vì... ý tôi nói thế này cơ... Đấy tôi làm việc ấy đấy..."
Goì bà Quản là mất gao
Đội vừa về, đi đâu thấy dân đang nói chuyện bỗng im thin thít, [...] là vì có tin tung ra, đội phát động về, hễ ai gọi ông bà là bị phạt 5 cân gạo. Thành ra dân sợ, giữ mồm giữ miệng. Nếu nói kiêng thì phải kiêng nhiều lắm: ông Quản, bà Lý, ông Hào, cụ Thơ, ông Chánh, bà Giáo v.v...
Đã biết ai là địa chủ ai không mà tránh? Đâu mà đã dễ đổi giọng luỡi, hôm qua ông bà, hôm nay thằng ngay? Đó là tâm lý của nhân dân. Chi bằng giữ miệng là hơn.
Luơng giáo
Luơng giáo gặp nhau, tránh vào ngõ, rẽ đuờng khác. Đang ngồi hàng bỏ đi. Không thèm nói vói nhau một câu nào.
<