Tây làm giàu ở xứ ta

Trước cả người Hoa, các tay tư bản người Pháp đã từng đến và nghiên cứu cách làm giàu ở xứ ta, mà đặc biệt là Sài Gòn và các tỉnh Nam Kỳ. Trước khi làm ăn thật, những tay đỏ đen từ Pháp sang đã tính tới cách làm “ăn chơi” qua hình thức cờ bạc.

Năm 1906, tên Jean Duelos và sau đó, năm 1912, có tên Monpezat đã “đầu tư” một số ngựa giống Ả Rập tới Hà Nội, mở các cuộc đua ngựa rồi bành trướng đến Sài Gòn. Cả hai lão này đã từng thống trị các trường đua ngựa ở ngoài Bắc, trong Nam, vét biết bao tiền của từ túi của dân bản xứ mê đỏ đen, nhưng đáng kể hơn hết là bốn bộ mặt doanh nhân thuộc hàng có máu mặt và rất đặc biệt vào những năm đầu thế kỷ 20.

Người thứ nhất là Mézin, có gốc nông dân ở miền Nam nước Pháp, nên khi sang Sài Gòn đã nhắm đến việc khai khẩn đất đai, lập đồn điền. Mézin không thích kinh doanh tại Sài Gòn, mặc dù nhà cửa, vợ con lão đều ở thành phố này. Người ta kể lại rằng, khi mới đặt chân lên đất Sài Gòn, Mézin là một người tay trắng, sống khá vất vả trong những ngày mò mẫm tìm cơ hội kinh doanh. Nhờ khéo léo, một phần nữa nhờ sự quen biết nhiều người Pháp trong ngành ngân hàng và các viên chức chánh quyền, nên Mézin đã có một kế hoạch táo bạo: khai phá vùng đất hoang vu thuộc tỉnh Cần Thơ để lập đồn điền. Vay được một số tiền kha khá, Mézin dựng lên một đồn điền mang tên “Domaine de l’Ouest” (Đồn điền miền Tây). Đất miền Tây Nam Bộ thời đó còn hoang hóa nhiều, đồng chua cỏ dại, rất khó khai thác, nếu không nói là dân bản xứ đã bó tay. Nhưng bằng tính toán đúng, bằng tiền vốn bỏ ra, cộng với sự giúp đỡ của chủ tỉnh Cần Thơ thời ấy, nên chỉ vài năm sau, đồn điền của Mézin đã khá bề thế. Nó trở thành một trong vài đồn điền trồng lúa lớn nhất Việt Nam thời bấy giờ. Người thứ hai cũng làm giàu nhờ khai khẩn đất hoang, đó là Pháp kiều Gressier. Lão ta cũng là một nhà kinh doanh tay trắng lúc khởi nghiệp. Khi đã vay được vốn, Gressier nhắm vùng đất phèn mặn của xã Phú Lộc đã hiện ra nhiều kênh rạch chằng chịt để tháo mặn, xả phèn, giúp cho đồng lúa tốt tươi, năng suất tăng cao. Gressier thắng to liên tục nhiều chục vụ, trở thành một triệu phú nức tiếng, làm cho những Pháp kiều đồng hương với ông ta phải ganh tỵ.

Người Pháp thứ ba “lên ngôi” phú hộ tại Sài Gòn là Fernand Lafon. Ông này cũng không phải là nhà giàu khi bắt đầu sự nghiệp kinh doanh. Khi có người giới thiệu với ông ta khu đất trống nằm ở tứ giác Verdun (Cách Mạng Tháng 8 ngày nay) - Colombier (Hồ Xuân Hương) - La Grandière (Điện Biên Phủ) và cả khu vực trường nữ trung học áo tím sau này (Nguyễn thị Minh Khai ngày nay), Fernand Lafon đã không ngần ngại bỏ tiền ra mua ngay với giá chỉ 0đ50/m2. Thời đó toàn bộ khu ấy chưa có nhà cửa. Fernand Lafon đã phân ra nhiều lô, chủ yếu là đất để xây biệt thự, một phần xây thành nhà, một phần khác bán cho người khác xây dựng những ngôi biệt thự thuộc loại sang trọng nhất Sài Gòn. Chẳng mấy chốc ông ta giàu to. Được đà, ông ta mở rộng phạm vi kinh doanh địa ốc, chuyên xây dựng các biệt thự sang trọng để bán lại cho người Pháp hoặc các triệu phú mới nổi người bản địa.

Ngoài ba bộ mặt tiêu biểu nói trên, còn có một người nữa nên nhắc lại ở đây, cho đủ bộ tứ Pháp kiều, đó là Vidal. Ông ta vốn trước đó là sĩ quan hải quân Pháp, hưu non và bám rễ tại đất Sài Gòn để làm ăn như mọi người bình thường khác. Ông này hòa nhập với phong tục người địa phương rất nhanh: tập ăn trầu, mặc áo dài khăn đóng, học tiếng Việt và lấy vợ Việt. Ông này làm ăn lương thiện, có lúc được dân làng cử làm hương cả - một chức làng. Trước khi qua đời, Vidal đã yêu cầu được mai táng theo nghi lễ của một tín đồ Phật giáo, thay vì theo Thiên Chúa giáo như hầu hết những người Pháp khác.

Nhũng người Pháp kể trên đã để lại một bài học cho những người hoạt động doanh nghiệp: có chí thì sẽ làm giàu, bất cứ ở đâu, bất cứ trong hoàn cảnh nào. (Có tham khảo một số tài liệu của học giả Vương Hồng Sển).