- 3 -

Vụ xuân

Chỉ mấy ngày nữa - chừng đâu một tuần, - là thiên nhiên bắt đầu phủ đầy hoa, cỏ, rêu xanh và những mầm non thanh mảnh lên toàn bộ khối rừng cũ kĩ đến khó tin này. Thật cảm động khi mỗi năm hai lượt được ngắm nhìn thiên nhiên cần mẫn trang điểm bộ khung chết, khô đét và vàng vọt của mình: một bận vào mùa xuân bằng hoa và lá mới, lần khác vào mùa thu - bằng tuyết.

Những cây dẻ và trăn cũng đang trổ hoa, những chùm hoa vàng óng của chúng đến tận bây giờ vẫn rũ khói phấn mỗi lúc lũ chim chóc chạm vào, nhưng mùa này không còn là thời kì rực rỡ của chúng nữa, - cái thời đó đã qua rồi. Giờ đây những bông hoa sao xanh nhỏ đã lên ngôi, chúng khiến ta kinh ngạc bởi sự đông đảo và vẻ đẹp của mình. Hiếm khi bắt gặp, nhưng những dây dầu đắng cũng làm ta không khỏi ngỡ ngàng.

Băng đã tan trên con đường rừng, chỉ còn lại lớp phân, và dường như ngửi thấy mùi ngai ngái của nó, vô số hạt từ những quả thông và vân sam tới tấp đáp xuống mặt đường.

Khói hoa dẻ

Cột phong vũ biểu sụt xuống, nhưng thay cho trận mưa lành ấm áp là một đợt gió lạnh ập đến. Dù vậy, mùa xuân vẫn tiếp tục về. Qua ngày hôm nay, những bãi cỏ bắt đầu khoác lên mình màu xanh mướt, lúc đầu là ở hai bên các con suối nhỏ, sau đó lan theo triền bờ phía Nam, ven những con đường, và đến chiều tối thì đã tỏa biếc khắp mặt đất. Những luống cày nhấp nhô như sóng gợn trên cánh đồng trông thật đẹp - màu đất đen đang loang rộng lẫn cùng màu xanh của cỏ bị cày lật lên. Chồi dã anh hôm nay đã biến thành ngọn giáo xanh biếc. Những chùm hoa dẻ bắt đầu rũ phấn, và dưới mỗi con chim chuyền cành chao liệng trên cây phỉ tử một làn khói nhẹ lại tỏa lan.

Nước mắt của niềm vui

Đêm qua, chúng tôi lên đường đến Teribrovo, một giờ khuya xuất phát đi săn gà rừng, lội qua suốt cánh rừng dưới trời mưa tầm tã đến tận tám giờ sáng mà chẳng kiếm được gì. Không có lấy một con chim lích rích. Trên đường về tôi nhìn thấy cây liễu hoàn diệp mập căng những chồi non, - đó chính là cái cây khi khuya tôi đi ngang qua đã tỏa ra một mùi hương thật thơm trong bóng đêm rét mướt. Còn mưa thì cứ rơi cho đến tận sáng trời.

Và ban mai ảm đạm đã đến, và cánh rừng, đã được rửa sạch trong nước mắt của niềm vui hay nỗi đau khổ, - ta sẽ không hiểu được. Nhưng bây giờ, giọng hót của con chim nhỏ cũng nghe rõ qua cả những bức tường của ngôi nhà, và nhờ đó chúng tôi hiểu rằng không phải nỗi đau khổ, mà là niềm vui đang ngời ngời tỏa rạng trên những nhành bạch dương bên ngoài ô cửa sổ.

Những đêm sôi động

Khoảng ba hay bốn ngày trước đã diễn ra bước đi vĩ đại và cuối cùng trong sự vận động của mùa xuân. Hơi ấm và những cơn mưa biến thiên nhiên của chúng ta thành một vườn ươm, không khí vương hương nhựa lá thơm của những cây dương non và liễu mềm đang trổ nụ. Những đêm sôi động ấm áp đã thực sự bắt đầu. Thật thú vị khi từ độ cao những gì đạt được của một ngày như vậy ngoảnh nhìn lại, và những ngày u ám phải trải qua là một sự cần thiết để tạo nên những đêm sôi động tuyệt diệu này.

Lông thỏ

Trong rừng rất hiếm khi gặp tuyết. Những sợi lông thỏ trắng muốt, bị đứt rụng trong các trận quyết đấu vào kì thay lông mùa xuân, rải đầy nền đất thẫm. Mùa đông vừa qua thỏ nhiều tới mức bạn có thể thấy khắp nơi dưới lớp đệm lá liễu hoàn diệp xám lông thỏ trắng vương đầy.

Giữa các thân cây liễu hoàn diệp, cỏ đã lên xanh gập lóng rủ xuống lớp lá liễu hoàn diệp lót nền chen lẫn những sợi rơm dài màu vàng tươi và những chùm hoa hiệt thảo. Một con thỏ đang thay lông chạy ra con đường xanh đầu tiên này, lông nó vẫn trắng nhưng chỉ còn từng mảng.

Sự vận động của mùa xuân

Sau các loài lá kim đến lượt liễu hoàn diệp vãi hạt, những hạt hình sâu kèn của chúng rải khắp các khoảng rừng thưa. Tôi theo dõi những mầm non xanh xuyên lên qua lớp rơm và cỏ khô năm ngoái. Tôi theo dõi những tấm thảm xanh đang được đan dệt dần, và lũ côn trùng râm ran ngày một nhiều hơn.

Bạch dương nảy lộc

Khi những cây bạch dương già kết hoa và những chùm hoa vàng óng che khuất đám lá nhỏ tí xíu nhú tít trên cao, trên các cây non ở phía dưới khắp nơi ta thấy những mầm lá xanh ngời bằng cỡ giọt mưa, nhưng dù vậy cả cánh rừng vẫn mang màu xám hoặc màu sô-cô-la, - thì đúng lúc ấy ta bắt gặp một cây dã anh và sửng sốt: trên nền xám, những chiếc lá của nó trông mới to và rực rỡ làm sao! Những nụ hoa dã anh đã sẵn sàng bung nở. Chim tu hú cất giọng ngọt ngào nhất. Họa mi học theo lấy điệu. Cây quỉ mẫu lúc này trông cũng rất kiều diễm vì những cành đầy gai nhọn còn chưa mọc dựng lên mà đang nằm xòe trên mặt đất thành một ngôi sao lớn tuyệt đẹp. Từ dưới làn nước đen trong đầm vươn lên và nở bung trên mặt nước những bông hoa độc màu vàng…

Bước ngoặt của mùa xuân

Buổi trưa, trên bầu trời ở một tầng cao là những dải mây “đuôi mèo”, ở tầng cao khác là phi đội của hằng hà sa số những đám mây bông. Lúc đó, chúng tôi không thể đoán được điều gì sẽ đến và điều gì đang diễn ra: là gió xoáy hay gió phản.

Còn giờ đây, khi trời sắp tối thì tất cả mọi sự đã trở nên rõ ràng: chính trong buổi chiều hôm nay đã hoàn tất bước ngoặt được mong đợi bấy lâu: sự chuyển mình từ mùa xuân còn trụi lá sang mùa xuân xanh tươi.

Điều ấy xảy ra như sau: chúng tôi đi vào thám thính một khu rừng hoang dã. Những gì còn sót lại từ đám lau sậy màu vàng trên các mô đất giữa những gốc thông và bạch dương nhắc chúng tôi nhớ đến dạo mùa hè và mùa thu cây rừng ở đây rậm rạp đến mức ánh mặt trời không thể lọt xuống, người cũng khó len qua. Nhưng chúng tôi rất thích chốn này vì trong rừng ấm áp và có thể cảm nhận mùa xuân ở trong tất cả sự vật. Bỗng một dải nước loé sáng lên trước mặt, và chúng tôi vô cùng vui sướng nhận ra đó là con sông Nerl. Đi thẳng ra bờ nước, chúng tôi dường như lập tức lạc vào một xứ sở khác với khí hậu ấm nóng: nơi đây sự sống sục sôi mãnh liệt, tất cả các loài chim đầm lầy đều hót ríu ran; tiếng chim dẽ gà, chim mỏ nhát gọi mái nghe như có Chú Ngựa Gù đang phi trong không khí dần sẫm lại; gà lôi cũng cất giọng gọi bạn, đàn sếu phát tiếng kèn hiệu của mình gần như ngay bên cạnh chúng tôi; tóm lại ở đây có tất cả những gì chúng tôi yêu mến, đến cả lũ vịt trời đang bơi cũng dừng lại trước mặt chúng tôi trên mặt nước trong veo. Và không hề có một tiếng động nhỏ nhất nào của con người: không tiếng huýt còi, không tiếng động cơ xe máy…

Chính vào giờ khắc đó, bước ngoặt của mùa xuân đã hoàn tất, cả thiên nhiên bắt đầu trỗi dậy và nảy lộc đâm chồi.

Tiếng rì rầm màu xanh đầu tiên

Đến chiều ở phía Tây, trời vẫn nắng trong, nhưng từ hướng khác những đám mây đen đang dần kéo đến, không khí trở nên oi ả và khó có thể đoán được đêm nay sẽ có giông hay không. Vô số cây mõm chó màu xanh lục mọc trên khoảng đất bỏ hóa, còn trong rừng rất nhiều đậu thơm, cải thỏ. Lá bạch dương thơm nhựa lấp loáng nắng chiều. Khắp nơi đượm mùi dã anh. Tiếng thiên nga và tiếng trẻ mục đồng ồn ĩ vọng lại. Cá mè và cá diếc bơi vào đến tận bờ.

Thấy một quầng lớn màu hồng hiện lên từ hướng chúng tôi đang đi tới, mọi người giật mình: “Chẳng lẽ có đám cháy?” Nhưng đó không phải là lửa, và chúng tôi tự hỏi mình, như ta vẫn thường tự hỏi suốt đời mỗi khi nhìn thấy cái đó mà lại không nhận biết là gì: “Nếu đấy không phải là đám cháy thì có thể là cái gì nhỉ?” Khi đã hiện ra rỡ ràng một vành đĩa lớn, chúng tôi mới đoán ra: ấy là mặt trăng. Chớp nguồn lóe lên rất lâu ở phía xa bên kia hồ. Trong cánh rừng lá rộng một làn gió nhẹ thổi qua, và chúng tôi lần đầu tiên nghe thấy tiếng rì rào màu xanh.

Tiếng chim gáy đầu tiên

Làm sao có thể nghĩ ra cái gì khác khi ta nhìn thấy một mặt hồ rộng: không để mất thì giờ vô ích, chúng tôi đi lần theo mép nước vào rừng, rồi đi tiếp vào sâu hơn, đến thôn Usolie, nơi làm việc của những người thợ đóng thuyền.

Phía bên phải chúng tôi, sát ngay mép hồ, là khu rừng thông thân cao rì rào trước gió; phía trái là đám rừng đầm lầy hoang dã không thể đi qua nằm bên rìa một không gian đầm lầy rộng lớn. Trong rừng thông, chúng tôi nhìn thấy những vệt bóng đen di chuyển trên đám việt quất; và ngửng đầu nhìn lên, tôi đoán ra đó là những con diều hâu bay liệng không tiếng động từ ngọn thông này sang ngọn thông khác.

- Không hiểu sao trước đây trời lạnh thế, còn từ chiều qua bỗng nhiên đổi khác, - ông lão thợ rừng nói với chúng tôi.

- Dù sao thì về chiều vẫn còn khá lạnh, - tôi đáp.

- Nhưng sáng nay lũ chim nó hót ghê lắm!

Vừa lúc đó một âm thanh vang lên, và phải mất một lúc lâu chúng tôi mới có thể nhận ra đó là tiếng hót đầu tiên của con cu gáy: tiếng chim vang lên và trôi nhòa dần đi trong cánh rừng thông. Rồi đến lượt những chú si rừng, những con chim bé nhỏ, - nhưng đó không phải là chúng hót, mà rúc lên inh ỏi. Khắp khu rừng rền vang, ồn ĩ, và chỉ có những con ác điểu to lớn bay lượn trên đỉnh rừng từ ngọn cây này qua ngọn cây khác là không tiếng động, chỉ có thể nhận thấy chúng qua những vệt bóng lướt êm trên đám việt quất nằm trong nắng.

Chuột chù

Trước mặt tôi, lớp lá cây bị mưa và tuyết nén chặt trên mặt đất bỗng nổi vồng lên, một vài chiếc lá dựng dậy theo chiều nghiêng, rồi ở một chỗ khác nghe có tiếng rúc rích rúc rích và hiện ra một cái vòi bé xíu, từ đó chui lên cả một con vật to bằng cái móng tay – đó là chú chuột chù.

Dự định không thành

Trong hố đất mới đào hôm qua chúng tôi bắt được một chú chuột chù. Đây là loài động vật có xương sống bé nhất mà tất cả chúng ta khi vào rừng đều bước đi trên nó, và thậm chí ở trong lòng đất dưới mỗi bước chân của chúng ta đều có một hay hai con chuột chù đang sống. Lông chuột chù cũng giống như lông chuột chũi: ngắn, đều đặn, dày, và có màu hơi biêng biếc xanh. Nó khác loài chuột thường ở cái mõm hình chiếc vòi nhỏ. Loài này hiếu động và nhanh không thể tả, nhảy rất cao trong cái lọ bị nhốt, bỏ mồi vào là chén liền. Petia đào một cái hố mới, và khi bắt được giun liền đem bỏ vào chiếc cốc tráng men cao 12 cm cho chuột chù.

Chúng tôi muốn thử xem nó có thể ăn một lúc được bao nhiêu giun. Sau đó, cũng với con chuột chù này, muốn thử xem nó có thể ăn những gì: chúng tôi cho nó ăn tất cả mọi thứ. Cuối cùng, chúng tôi quyết định thử có đúng là ánh nắng chiếu trực tiếp sẽ giết được chuột chù như người ta vẫn nói hay không. Và sau khi giết chết con vật sống ngầm dưới đất này bằng những tia nắng mặt trời, chúng tôi tính sẽ tìm cách cân, đo nó một cách cẩn thận, nghiên cứu nội tạng của nó, rồi đặt nó vào tổ kiến để có được một bộ khung xương sạch sẽ. Còn thiếu cái gì mà chúng tôi không muốn! Chúng tôi còn định tìm bắt một con chuột chũi và nhốt chúng cùng với nhau.

Nhưng tất cả những dự định của chúng tôi đều không thành hiện thực: chú chuột chù đã nhảy qua thành cốc cao 12 cm xuống đất, - mà đất đối với chuột chù cũng chẳng khác gì nước đối với cá, - và mất dạng trong nháy mắt.

Sự xuất hiện con vật kỳ lạ này và sự biến mất trong nháy mắt của nó còn đeo đẳng rất lâu nơi tâm trí tôi, tựa hồ như ý nghĩ của tôi bị giam cầm trong lòng đất, nơi những rễ cây ăn sâu và lan tỏa.