- 17 -
Trong xã hội thượng lưu, người ta kể nhiều về cái chết của Saverni phu nhân. Theo người này thì nàng đã nằm mộng, hoặc có linh cảm cũng được, thấy mẹ nàng ốm. Nàng xúc động đến nỗi nàng lên đường đi Nixơ ngay lập tức mặc dầu đang bị cảm nặng từ khi ở nhà bà Lambe về, và bệnh cảm hàn đó đã biến thành bệnh sưng phổi.
Nhiều người khác, sáng suốt hơn, nói quả quyết với vẻ bí mật rằng Saverni phu nhân, vì không thể ngăn nổi mối tình mà nàng cảm thấy đối với ông Satôfo, nên định đi đến bên mẹ tìm nghị lực để chống cự lại. Chứng cảm và sưng phổi là hậu quả của chuyến đi hấp tấp đó. Về điểm này, người ta đồng ý với nhau.
Đarxi không bao giờ nói đến nàng. Ba bốn tháng sau khi nàng chết, chàng thực hiện một cuộc hôn nhân có lợi. Khi chàng báo tin cưới vợ cho bà Lambe, bà chúc mừng chàng và nói: thực ra vợ ông rất đáng yêu và chỉ có Giuyli tội nghiệp của tôi mới có thể hợp với ông cũng như vậy.
Tiếc thay cho nàng, ông lại nghèo quá khi nàng lấy chồng.
Đarxi mỉm nụ cười chua chát thường lệ của chàng, nhưng không trả lời gì cả.
Hai trái tim không hiểu nhau đó, có lẽ sinh ra để hợp với nhau.
Chú thích:
(1) Nguyên văn bằng tiếng Tây Ban Nha.
(2) Tên một mụ mối trong hài kịch 'Người keo kiệt' của Môlie.
(3) Một thứ bài lá, xuất xứ từ nước Anh, đánh bốn người chia làm hai phe.
(4) Nhân vật chính trong vở hài kịch cùng tên của Molie. Táctuýp đã thành một danh từ chung chỉ những kẻ giả đạo đức bịp bợm.
(5) Ở nước Pháp, vào những năm 20 của thế kỷ XIX, những tiểu thuyết lịch sử của nhà văn Anh Oantơ Xcốt rất phổ biến. Cuốn truyện cuối cùng nói đây là cuốn Quentin Durward xuất bản năm 1823, sau đó được dịch ngay ra tiếng Pháp.
(6) Tiểu thuyết triết lý của nhà văn Pháp Môngtexkiơ ở thế kỷ XVIII, viết dưới hình thức thư.
(7) Lilibulơrô là một bài hát có thể, tùy theo cách hát, diễn tả được mọi khía cạnh của tính tình ông chú Tôbi.
Chú Tôbi là nhân vật chính trong cuốn tiểu thuyết của Lôrenxơ Xtơn, nhà văn Anh ở thế kỷ XVIII.
(8) Giuyli muốn nói đến vở ca vũ kịch 'Mahômết đệ nhị' (1820) của Rốtxini.
(9) Những cuộc khiêu vũ quý phái do em dâu hoặc nàng dâu cả của vua tổ chức.
(10) Sarlơ Pôchiê (1775 - 1838) là một anh hề nổi tiếng của Nhà Hát Tạp kỹ ở Pari.
(11) Trong thế kỷ XIX, con gái nhà quý tộc ở Pháp thường được gửi vào nhà tu để được giáo dục.
(12) Nhân vật trong anh hùng ca Enêiđơ, người bạn trung thành nhất của Euê.
(13) Loại kịch lấy phương ngôn làm chủ đề.
(14) Tiếng người nhắc vở cho các diễn viên.
(15) Tên một bài thơ của nhà thơ Anh Bairan, trong đó ông làm thức tỉnh cảm tình của Âu Châu đối với người Hy Lạp đang bị áp bức (1813).
(16) Bài thơ đó thuật chuyện một phụ nữ tên là Lâyla vì phản bội chồng nên bị bỏ vào một cái bao và vứt xuống biển.
(17) Hoàng đế Thổ Nhĩ Kỳ (1785-1839), lên ngôi năm 1808.
(18) Tên chung chỉ người Âu ở Trung Cận Đông, trong thế kỷ XIX.
(19) Tiếng đệm tên, chỉ người quý phái Anh.
(20) Một thứ dao hình cong của người Thổ Nhĩ Kỳ.
(21) Cơ quan ngôn luận chính thức của chính phủ Pháp hồi bấy giờ.
(22) Thống lĩnh quân đội hoặc tỉnh trưởng ở Thổ.
(23) Thuộc vùng Giêorgi, ở phía Tây Nam dãy núi Côcadơ. Cho mãi đến thế kỷ XIX, Manhgrêli phụ thuộc nước Thổ nên phải cống con gái cho hoàng đế Thổ.
(24) Một hòn đảo trong quần đảo Iôniên (Hy Lạp).
(25) Trong cuốn 'Nhật ký của Xêda', nhà sử gia cổ đại Hy Lạp Plutarcơ thuật rằng một hôm thuyền của Xêda bị bão đánh giạt ra cửa sông Alôi, người chèo thuyền không chịu chèo nữa và muốn lên bờ, Xêda bèn bảo: 'Chú ơi! Hãy can đảm lên và đi về phía trước, không sợ gì cả. Chú đang chở Xêda và vận mệnh của Ngài đấy!'
(26) Nhân vật trong tiểu thuyết Pôn và Virgini của nhà văn Pháp Bernađanh Đơ Xanh Pie tả một mối tình lãng mạn ngây thơ (1787).
(27) Nhân vật trong thần thoại Hy Lạp. Prômêtê đánh cắp lửa Trời đem cho loài người. Để trừng phạt, Trời sai xiềng Prômêtê vào núi Côcadơ và cho chim kền kền ngày ngày mổ gan Prômêtê. Mỗi đêm gan đó lại mọc lại khiến Prômêtê bị hình phạt ấy mãi mãi.
(28) Tên một thung lũng ở gần Côngxtăngtinôp, nơi nghỉ mát của kiều dân Châu Âu ở đó.
(29) Một công trình bất hủ của nền kiến trúc Bidăngranh ở vùng Côngxtăngtinôp.
(30) Nhân vật trong truyện thần thoại Hy Lạp. Nàng yêu Lêăngđrơ, một thanh niên Hy Lạp, nhưng sau Lêăngđrơ chết đuối.
(31) Tên một báo của phe phản đối tự do ở Pháp và thời kỳ Phục hồi nền Quân chủ (1814 - 1830).
(32) Một giáo phái xuất hiện từ thế kỷ XVII, lấy tên của Cornêliúyt Giăngxen. Đặc điểm của phái này là quan niệm khe khắt về luân lý.
(33) Thị trấn có nhiều vườn hoa ở Pari, xưa kia là nơi ở mùa hè của các vua nước Pháp.
(34) Vào thời kỳ đó ở ngoại ô Pari, nhiều chủ nhà hay sửa lại mặt trước biệt thự của mình thành cửa hàng để cho thuê kiếm lời.
(35) Rào chắn dựng ở đầu thành phố Pari hồi bấy giờ.
(36) Giống câu tục ngữ 'Chở củi về rừng' của ta.
(37) Trong hài kịch 'Người yếm thế' của Môlie, hai thanh niên quý tộc là Anxét và Orông cùng đến nhà Xêlimen yêu cầu nàng phải chọn một trong hai người làm chồng.