Phần I - KÍ ỨC CHẾT NGƯỜI Chương 1 Môn Nghệ Thuật Của Cảnh Sát

Ai cũng nói Jason Strunk là một gã tầm thường, một gã xoàng xĩnh chừng ba mươi tuổi, gần như vô hình với hàng xóm – mà xem ra cũng vô âm vô thanh nữa, bởi lẽ chẳng một ai nhớ nổi chuyện cụ thể nào mà gã đã từng nói. Họ thậm chí còn không chắc là gã có từng mở miệng ra nói điều gì hay không nữa. Chắc gã cũng có gật gù, có chào hỏi, có lẩm bẩm một hai tiếng gì đó. Rất khó nói chính xác.

Vì vậy mà như một lẽ tự nhiên, thoạt đầu ai cũng thể hiện sự kinh ngạc, thậm chí là bán tín bán nghi, khi biết được nỗi ám ảnh thôi thúc gã giết những người đàn ông trung niên có ria mép và cách phi tang ghê tởm có một không hai của gã: cắt xác thành nhiều khúc gọn ghẽ, bọc lòe loẹt rồi gửi đến cảnh sát địa phương làm quà Giáng sinh.

Dave Gurney chăm chú nhìn khuôn mặt điềm tĩnh không chút sắc thái của Jason Strunk – thật ra là ảnh nhận diện của Jason Strunk lưu trong hồ sơ gốc ở trại tạm giam – đang đáp trả anh bằng cái nhìn chòng chọc từ màn hình máy tính. Bức ảnh được phóng lớn bằng kích cỡ khuôn mặt thật, và ở chỗ mép màn hình xung quanh ảnh là những biểu tượng công cụ của một chương trình chỉnh sửa ảnh mà Gurney đang dần sử dụng thành thục.

Anh đưa một công cụ điều chỉnh độ sáng trên màn hình tới mống mắt phải của Strunk, nhấp chuột, rồi xem xét phần ảnh đặc tả vừa tạo được.

Tốt hơn, nhưng vẫn chưa đúng.

Đôi mắt luôn là phần khó điều chỉnh nhất – thực ra là cả mắt và miệng – nhưng chúng cũng luôn là mấu chốt. Đôi khi anh phải thử nghiệm trong nhiều giờ với vị trí và cường độ sáng của một vùng đặc tả rất nhỏ, mà thậm chí có như vậy anh cũng không chắc có thu được bức ảnh cuối như mong muốn, đạt yêu cầu để cho Sonya xem hay không, huống hồ là Madeleine.

Mấu chốt của đôi mắt nằm ở chỗ, hơn bất kỳ thứ gì khác, chúng lột tả được sự căng thẳng, sự mâu thuẫn – sự khô khan lầm lì pha chút tàn bạo mà Gurney thường thấy ở bộ mặt những kẻ sát nhân mà anh từng có cơ hội tiếp xúc.

Trước đây anh đã chỉnh đúng được nét mặt bằng cách kiên nhẫn thao tác trên ảnh nhận diện của Jorge Kunzman (gã nhân viên kho của Walmart luôn để đầu người hò hẹn cuối cùng với hắn trong tủ lạnh chờ đầu mới thay thế). Anh rất hài lòng với kết quả này, vì kèm theo cảm giác gần gũi đáng sợ được truyền tải trong bức ảnh ấy là sự trống rỗng đen thẫm ẩn náu dưới vẻ mặt chán chường của Kunzman, và phản ứng hào hứng tấm tắc khen ngợi của Sonya đã củng cố quan điểm của anh. Chính sự tiếp nhận ấy, cộng với việc tác phẩm bất ngờ được bán cho một nhà sưu tập thân hữu của Sonya, đã động viên anh cho ra đời chuỗi ảnh chỉnh sửa sáng tạo hiện đang xuất hiện trong một chương trình có tên ‘Chân dung những kẻ sát nhân vẽ nên bởi người đã tóm chúng’ trong phòng trưng bày nhỏ nhưng đắt giá của Sonya ở Ithaca.

Bằng cách nào mà một thám tử vừa nghỉ hưu ở Sở Cảnh sát New York, hoàn toàn hờ hững với nghệ thuật nói chung và nghệ thuật thời thượng nói riêng, ghét cay ghét đắng tai tiếng cá nhân, lại trở thành tâm điểm của một chương trình hội họa sang trọng được trường đại học và thành phố phối hợp tổ chức, một chương trình được các nhà phê bình địa phương mô tả là ‘một sự pha trộn tối tân giữa những bức ảnh thô mộc dã man, sự hiểu biết tâm lý vững vàng, và thao tác đồ họa bậc thầy’ là một câu hỏi có hai câu trả lời rất khác nhau: câu trả lời của chính anh và vợ mình.

Về phía anh, mọi chuyện bắt đầu bằng việc Madeleine dỗ ngọt anh đăng ký học lớp thưởng thức nghệ thuật cùng cô tại viện bảo tàng ở Cooperstown. Lúc nào cô cũng muốn đưa anh ra ngoài – ra khỏi phòng, ra khỏi nhà, ra khỏi chính bản thân anh, cứ ra khỏi cái gì đó là được. Anh đã ngộ ra rằng cách tốt nhất để kiểm soát giờ giấc của mình là sử dụng chiến thuật nhượng bộ theo chu kỳ. Lớp thưởng thức nghệ thuật là một trong những nước cờ chiến lược như thế, và mặc dù sợ cảnh phải ngồi suốt cả buổi, anh vẫn mong nó sẽ làm anh miễn nhiễm với áp lực trong ít nhất một hai tháng tới. Không phải anh là một kẻ chây lười chỉ biết ngồi trước màn hình ti vi – ngược lại là đằng khác. Ở tuổi bốn mươi bảy, anh vẫn có thể hít đất năm mươi lần, lên xà năm mươi lần, và nằm gập bụng năm mươi lần. Anh chẳng qua không mặn mà với chuyện đi đây đi đó mà thôi.

Tuy nhiên, khóa học hóa ra lại là một điều bất ngờ – thật ra là ba điều. Thứ nhất, ngược với giả định của anh trước đó rằng thách thức lớn nhất chính là phải cố tỉnh táo trong lớp, anh nhận ra cô giảng viên Sonya Reynolds, chủ phòng tranh kiêm họa sĩ nổi tiếng trong vùng, rất cuốn hút. Cô không đẹp theo cách truyền thống, không đẹp theo kiểu mẫu Catherine Deneuve Bắc Âu[1]. Miệng cô trề quá mức, xương gò má nhô ra quá nhiều, mũi lại quá nổi bật. Nhưng bằng cách nào đó, những bộ phận không hoàn hảo này lại hợp thành một tổng thể nổi bật rất riêng qua đôi mắt to màu xanh lá trộn màu khói sẫm cùng một tác phong hết sức thoải mái và gợi cảm tự nhiên. Không có nhiều học viên nam trong lớp, chỉ vỏn vẹn sáu nam trong số hai mươi sáu người tham dự khóa học, nhưng cô thu hút được toàn bộ sự chú ý của tất cả 6 học viên nam.

Điều bất ngờ thứ hai chính là phản ứng tích cực của anh đối với nội dung bài học. Vì đây là sở thích đặc biệt của Sonya nên cô dành nhiều thời gian đáng kể cho môn nghệ thuật bắt nguồn từ nhiếp ảnh – kiểu nhiếp ảnh qua chỉnh sửa để tạo ra những hình ảnh mạnh mẽ có sức truyền đạt hơn ảnh gốc.

Điều bất ngờ thứ ba xuất hiện vào tuần thứ ba của khóa học kéo dài mười hai tuần này, vào cái đêm cô giáo đang hào hứng bình phẩm những bức ảnh in lụa do một họa sĩ đương đại chế tác từ ảnh chân dung phơi sáng. Khi săm soi những tấm ảnh này, Gurney chợt nảy ra ý tưởng có thể tận dụng một nguồn tư liệu khác thường mà mình có cơ hội tiếp cận đặc biệt để qua đó mang đến một góc nhìn đặc biệt. Ý niệm này thú vị một cách lạ lẫm. Anh chưa hề mong đợi một khóa học thưởng thức nghệ thuật lại thú vị đến thế.

Một khi ý niệm ấy đã lóe lên trong đầu – cái ý niệm cải thiện, làm sắc nét, làm nổi bật ảnh nhận diện của tội phạm, nhất là ảnh của những kẻ giết người, sao cho chúng lột tả và truyền đạt được bản chất thú tính mà anh đã dành cả sự nghiệp nghiên cứu, theo đuổi, và đấu trí – thì nó xâm chiếm toàn bộ suy nghĩ của anh, khiến anh nghĩ ngợi về nó nhiều hơn bản thân chịu thừa nhận. Suy cho cùng, anh là một người thận trọng có khả năng thấy hai khía cạnh của mọi câu hỏi, thấy được thiếu sót trong mọi tín điều, và thấy được cái ngô nghê trong mọi sự hào hứng.

Vào buổi sáng tháng Mười quang đãng hôm ấy, khi Gurney đang thao tác trên ảnh nhận diện của Jason Strunk ở bàn làm việc trong phòng, thì cái quy trình êm ả đầy thách thức ấy bị gián đoạn bởi tiếng động của vật gì đó rơi xuống nền nhà sau lưng anh.

“Em để mấy thứ này ở đây,” Madeleine Gurney nói bằng một giọng mà với mọi người có thể là bình thường nhưng lại khiến chồng cô căng thẳng.

Anh quay đầu lại, mắt nhíu lại khi thấy cái bao nhỏ đang dựa vào cửa. “Để lại cái gì cơ?” anh hỏi, dù đã biết câu trả lời.

“Hoa tulip,” Madeleine nói cũng bằng chất giọng đều đều ấy.

“Ý em là củ hoa tulip ư?”

Đó là một sự sửa sai ngớ ngẩn, và cả hai người đều biết vậy. Đó chẳng qua là một cách thể hiện sự cáu kỉnh của anh khi Madeleine muốn anh làm thứ mà anh chẳng muốn làm.

“Em muốn anh làm gì với mấy thứ này trong đây cơ?”

“Mang ra ngoài vườn. Giúp em trồng.”

Anh đã nghĩ đến chuyện chỉ ra sự phi logic trong việc cô mang đồ vào phòng anh chỉ để anh mang lại ra vườn, nhưng anh quyết định không nói.

“Chờ anh làm xong chỗ này đã,” anh dằn dỗi nói. Anh nhận thấy trồng tulip vào một ngày cuối thu rực rỡ trong một khu vườn trên đỉnh đồi nhìn ra toàn cảnh rừng thu thoai thoải đỏ thắm và những đồng cỏ màu ngọc lục bảo dưới một bầu trời xanh thẳm không phải là một nhiệm vụ nhọc nhằn cho lắm. Anh chỉ không thích bị gián đoạn. Và phản ứng đối với sự gián đoạn này, anh tự nhủ, là sản phẩm phụ của ưu điểm lớn nhất ở anh: một bộ óc tư duy logic tuyến tính đã đưa anh trở thành một thám tử trứ danh – một bộ óc bị đánh động bởi những điểm rời rạc nhỏ nhất trong lời khai của nghi can, một bộ óc có thể nhận thấy vết nứt tí xíu mà hầu như không con mắt nào có thể thấy.

Madeleine hướng mắt qua vai anh để nhìn vào màn hình máy tính. “Sao anh lại có thể làm mấy thứ xấu xí thế này vào một ngày như hôm nay được nhỉ?” cô hỏi.