Giáo Huấn

Huân và Bốn là hai anh em họ con chú con bác nhưng vì đôi tuổi bằng nhau nên đã thân mến nhau từ ngày nhỏ. Mới mười hai tuổi, mà mỗi ngày Chủ-nhật được nghỉ học là Huân đạp xe đạp sang Bắc-Ninh về ấp bố mẹ Bốn ở chơi: và mỗi kỳ nghỉ hè tới, Bốn cũng thường lên ấp nhà Huân chơi đùa hàng tháng. Cứ như thế tình thân mến giữa hai anh em đã nẩy nở dần dần theo ngày tháng tuy họ vẫn đánh nhau luôn. Tính nghịch ngợm ngay từ nhỏ, nên những ngày hè ở nhà Huân - thuộc một vùng đồi núi miền Trung du - suốt ngày hai anh em rủ nhau ra đồi leo trèo tìm ổi rừng, tìm xim hoặc bắt tổ chim, hay đi bắn súng cao su. Thân-thể cả hai anh em đều rám nắng đen cháy - vô tư-lự họ tươi cười. Nhưng tuổi non dại vô tự-lự cũng qua mau giữa lòng thản nhiên của đôi bạn trẻ. Bốn theo học ở Bắc Ninh, còn Huân vẫn ở Hà-Nội. Hơi lớn lên, họ không hay được gặp nhau như ngày bé, nhưng tận trong lòng, họ vẫn tin tưởng vào người bạn nhỏ. Rồi đến thời khôn lớn của cái tuổi mười bảy: Bốn rời tỉnh Bắc về Hà-Nội học, chàng ở nhà ông nội chàng là cụ Thống, một vị võ quan về già, tính độc đoán và rất nóng nẩy. Như một con hổ về già. Cụ Thống sống một mình trong ngôi nhà vườn rộng thăm thẳm, các cháu cụ chưa có ai được ngồi trên đùi vuốt râu ông nghe chuyện cổ tích một lần nào bao giờ, mà trái lại chỉ được nghe những tiếng hét rung chuyển cả cửa kính. Cụ Thống tuy nay đã bảy mươi tuổi nhưng thân thể cụ còn cường tráng, tiếng cụ còn oang oang như lệnh vỡ mỗi khi cụ thét mắng, nên con cháu cụ đều kiêng sợ lảng xa. Huân đã cùng bố mẹ ở riêng nơi khác, nhưng cũng ở Hà-Nội nên từ ngày Bốn về Hà-Nội theo học thì hai anh em lại được gặp nhau luôn. Tuy mới có mười bảy tuổi, nhưng ở nơi đô hội nên Huân đã sớm lập những thói đua anh em ăn chơi. Còn Bốn thì vẫn ngoan ngoãn, song cũng đã bắt đầu biết chải chuốt, đứng nhìn theo các nữ sinh tóc còn cặp sau gáy. - Lòng đang tưng bừng giữa buổi xuân đầu mới hé, tâm hồn phơi phới đầy mộng thơ ngây, họ cùng nhau thân mật trò chuyện, vui thú ôn lại tuổi nhỏ, nhưng đôi khi cũng không quên nghĩ đến tương lại với một lòng tin cậy: họ đã thấy trong nhau một người bạn tin tưởng để cùng nhau xông ra cuộc đời sau này. Những câu chuyện thường không có chi, nhưng sau câu chuyện họ hay đi xem đá bóng, chớp-bóng hoặc đi đến tiệm ăn vui thú; tuy thế hai người chỉ dám đưa nhau đến những nơi trong sạch ; không bao giờ Huân rủ Bốn đến tiệm khiêu vũ vì tự trong lòng chàng vẫn thầm mến tình ngoan ngoãn của em, và cũng chưa lần nào Bốn can anh đừng chơi bời mà chỉ lặng nhìn mến phục người anh mới ít tuổi mà đã có những từng trải hơn mình. Tình thân giữa hai anh em đã bền chặt được trước cả những lời chia rẽ của người ông: Cụ Thống rất ghét Huân vì thấy cháu hãy còn quá non dại mà đã chỉ vội ham chơi đến sao lãng cả việc học. Mỗi lần cụ có kể với Bốn những tội lỗi của “thằng Huân” để chia rẽ hai anh em thì Bốn chỉ lễ phép đáp: “Thưa ông, dẫu sao anh Huân cũng là người anh hợp tính nết mà cháu đã mến từ ngày nhỏ”. ... Tính nết Bốn rất tốt, hơn nữa, chàng còn có một tâm hồn dễ xúc động (chàng đã làm thơ một vài lần), nên đôi khi buổi tối có tình cờ đi ngang qua tiệm khiêu vũ, nghe điệu nhạc văng vẳng đưa ra, Bốn cũng thấy lòng thèm muốn xôn xao. ... Rồi một tối mùa đông, thấy mưa bay, Huân vội đến rủ Bốn đi chơi - Huân có tính -thích đi trong bóng tối lạnh lẽo những đêm mưa dầy rớt buồn ; những buổi như vậy chàng đi không chán. Bữa nay cũng thế, đôi bạn trẻ ra đi xuýt xoa vui thú - Nhưng lúc ngồi trước cốc cà phê nóng ấm, trong lòng băn khoăn tự nhiên Bốn nói cho Huân biết rằng mình đã đi với mấy người bạn đến tiệm khiêu vũ hai lần rồi, và thú nhận rằng - Em đã tiêu mất ít tiền học anh ạ, nhưng chả cần, tiêu rồi xoay sau... Nghe xong, Huân vội can: - Đừng! Không hay gì cái trò ấy đâu mà! Tôi đã tiêu qua tiền học rồi, tôi biết!... nếu không muốn tâm hồn ta phải bứt rứt hối hận về sau thì đừng nên tiêu... Chưa thú thật, song ở nơi kinh thành, con trai bắt đầu lớn lên, Bốn cũng cần vui chơi với bạn bè, và trong những cuộc vui bất thường, chàng đã tiêu hết tiền hai tháng học-phí. Vô tình không biết nên Huân cũng chỉ nói qua loa thôi... Rồi sang năm mới, một hôm nhà trường đưa giấy đến tận nhà, nói đã lâu trò Bốn không tới trường và còn thiếu hai tháng học phí. Chẳng may Bốn lại đi vắng, nên cái giấy đó lọt vào tay ông nội Bốn. Được tin cháu bỏ học, cụ Thống tức điên lên, sai mang hết chăn chiếu của Bốn ra đốt đi, và tức khắc viết giấy gọi bố Bốn tới. Ông thân sinh ra Bốn không được đi học ngày nhỏ, và lại theo giáo-dục xưa nên kính sợ cha một cách tuyệt đối. Cụ Thống kể tội “thằng Bốn” xong liền bắt bố anh Bốn mang ngay anh về ấp không cho đi học nữa. Thế là chàng trai mới mười tám tuổi đã sớm vội từ giã nhà trường. Biết tin người em thân yêu bị bắt về quê, Huân lắc đầu tức giận gắt một mình: - Thế là cái gì! Huân còn nhớ hồi mình mới mười bảy tuổi, chàng cũng đã tiêu tiền ba tháng học cùng bán cả xe đạp, quần áo - thế mà tới mùa hè, suốt ba tháng nghỉ ở nhà quê ông thân sinh ra Huân vẫn giữ thái độ bình tĩnh như chưa có chuyện gì xẩy ra tuy thật ông đã biết hết. Lần nào ra đi Hà-Nội ông cũng tươi cười hỏi: “Con thích mua gì không” và khi về ông luôn luôn yêu quý lại véo tai Huân. Đợi cho đến lúc hết hè, khi con sắp trở về Hà-Nội theo học, ông mới gọi con lại ôn tồn khuyên: -Tao nghe nói năm ngoái mày bỏ học, tiêu tiền, chim gái và lại tập những thói hư từ ở nơi tửu điếm, bây giờ mày sắp đi học tao mới nói để mày biết rằng đương tuổi con trai thì không nên chơi bời vội, sau này lớn lên có tiền thì chơi gì mà chả được!... Nhưng đó cũng là sự dại dột của tuổi trẻ, tao không muốn nhắc tới làm gì miễn là sau này mày cứ chăm học cho tao là đủ... Nhớ lại, Huân không khỏi thầm cám ơn cha, vì thời ấy cụ Thống cũng đã bảo bố chàng: - Thằng Huân nó đã trốn học thì bắt nó về quê đi cày... Để nó ở Hà-Nội làm cái gì! Nhưng ông thân sinh ra Huân có ý kiến riêng là “mình làm cha thì cứ giữ cho đủ bổn phận của người cha là con trai thì phải để cho nó đi học mặc dầu nó hư hỏng” và ông bảo: - Ở chốn bạn bè nơi nhà trường, nó có không học chăm nữa, thì nó cũng khôn ra nhiều. Bố anh Bốn thì khác, bố Bốn nghe cha nên bắt con về quê. Bắt cháu thôi học xong, cụ Thống vẫn chưa cho thế là đủ, vả lại đã già, cụ chỉ còn có cái thú là mang chuyện đi kể khắp trong họ, nên từ đấy, cả cái họ đông đúc của Bốn ai ai cũng được nghe cụ kể tội thằng Bốn cũng như năm trước cụ đã kể tội thằng Huân. Mỗi lần kể, giọng cụ lại oang oang, mắt cụ giận dữ, bao giờ nói xong cụ cũng không quên lớn tiếng dằn thêm một câu: - Hai thằng ấy là hai thằng quỷ nghe chưa?... Quỷ! Thế là vô tình hai đứa trẻ yêu nhau ngày nhỏ, nay lại vì ông ghét mà cùng đứng vào một cảnh. Tuy hai cháu đã ở cùng bố mẹ nơi khác, nhưng cụ Thống vẫn cứ mắng chửi như thường nghĩa là cụ vẫn đi khắp trong họ nói về hai thằng “hư hỏng” ấy bằng những lời không ra gì! Mỗi lần có ai nói đến tai Huân những câu đại khái như: “Ông bảo anh là con nhà vô phúc đấy’’, thì Huân chỉ cười xòa rồi vui vẻ đáp: - Thế à? Tuy thế không lâu - chỉ năm tháng sau - khi Bốn bằng lòng lên trông coi cái ấp mà cha mẹ anh mới mua được ở vùng Bắc-giang thì tức khắc cụ Thống lại đi từng nhà một trong họ để nói: - Thằng Bốn tuy thế mà ngoan I Và muốn giữ cái tiếng ngoan nghe nó cũng êm tai ấy, nên từ đấy Bốn cần cù đứng đắn làm ăn. Thôi, thế là chỉ còn độc một mình Huân đứng lại, đứng lại để gánh hết tiếng xấu. Trong khi ấy thì Bốn đã thành một ông chủ ẩp tập sự. Từ ngày ông thân sinh ra Bốn mua thêm được số ruộng ở Bắc-giang, cụ Thống vui mừng thấy con làm ăn khấm khá nên năng lên ở chơi trên cái ấp mới mà Bốn trông coi, rồi cụ dạy bảo cách thức làm ăn, cày cấy, lập ấp v.v... Ông thân sinh ra Bốn chiều cha nên cụ Thống bảo gì là ông nghe theo hết ; những lúc ấy cụ thường nhăn mũi lại cười khoái trá. Nhưng ấp ở vùng hay bị lụt, nhiều năm nước ngập lên tới thềm nhà, nên Bốn trù tính thiên ấp lên chỗ đất nơi chân núi cao hơn. Thấy cháu mới mười tám tuổi, vừa bỏ nhà trường về mà đã có những sáng kiến lớn lao hăng hái, cụ đâm quyến luyến, rồi cụ lên ở luôn cạnh Bốn - Thế là từ đấy vô tình cụ tự biến thành cái máy truyền tin đi khắp trong họ, hôm thì cụ nói: “Ấp bây giờ mới lập ở trên nơi địa thế rộng rãi đẹp lắm”... Nửa tháng sau thì khắp trong họ từ thằng bé lên ba cũng biết là ở trên ấp anh Bốn đương trồng tre bao vi. Tết qua!... Bốn đã mười chín tuổi... Đối với cụ Thống, theo vụ cấy, theo mùa gặt, Bốn đã trở nên người cháu ngoan, một người cháu gương mẫu. Một bữa nghỉ học, Huân lên chơi trên ấp Bốn; hai anh em lại được cùng nhau đi chơi đồi thông vui thú. Nhưng Huân hơi lo khi nhận thấy người em họ thân mến của mình đã đổi khác. Mới sau có hơn một năm từ giã nhà trường mà Bốn đã chễm chệ ngồi xếp bằng tròn trên sập nói chuyện với một ông lý muốn nhờ vả nên “đi qua vào hầu cậu” ngồi ở ghế gần đấy, và Huân càng lo hơn khi thấy Bốn nói đã thành thạo những chuyện ma chay, tế thần, ra làng không đâu. Đợi cho ông lý kia ra về rồi, với giọng nửa đùa nửa thực, Huân cười hỏi: - Thế nào, sao bây giờ Bốn lại mặc áo dài lụng thụng thế này?... Trông kể cũng đã ông lý lắm đấy chứ. Nhưng Bốn cười trừ rồi chống chế đáp: - Mặc thế này cho tiện... Huân vỗ vai em cười pha trò nói: - Nhưng đừng đi từ cái tiện này đến cái tiện khác nhá. ... Rồi hai anh em nhìn nhau cười lớn vui thú. Bận công việc mùa màng, Bốn cũng chẳng thiết về Hà-Nội nữa, còn Huân thì cũng chẳng mấy khi có thời giờ rỗi rãi để lên thăm người em ở mãi tận vùng quê Bắc-giang được. Mùa mưa đến, mùa gặt qua, rồi xuân lại. Bốn và Huân đã đến tuổi hai mươi! Gặp nhau đôi khi họ đã nói đến những chuyện toan tính làm ăn sau này. Lớn lên giữa đồng núi, thích những cái gì khoáng đạt, Huân không bao giờ tính đến sẽ đi làm việc công-sở nên những lúc nghe Bốn kể những dự định sẽ làm như phá thêm ruộng, đắp cừ và nhất là khi Bốn sốt sắng mang ý kiến định chăn nuôi mấy nghìn lợn, gà để sau này ngày ngày sẽ có xe ô-tô chở về Hà-Nội bán, v.v... Huân không khỏi vỗ vai em khen: - Khá lắm! ít ra cũng phải thế mới được. Nhưng đó mới là những ý định của hai thiếu-niên hãy còn chứa chan những tin tưởng ngông cuồng của tuổi trẻ và chưa từng trải. Gặp nhau chỉ ngắn ngủi, rồi kẻ mê say công việc đồng áng, người mải theo cuộc đời thanh niên vui đùa ở nơi đô hội, họ cứ xa nhau dần!... Song mặc dầu ở xa, Huân cũng vẫn biết hết mọi công việc làm ăn của Bốn vì cụ Thống luôn luôn đem tin tức. Hôm thì cụ nói: “Trên ấp cháu Bốn đương xây móng nhà mới” hôm thì: ‘‘Úi già, cháu (1) có biết không, cháu Bốn vừa đào một cái giếng nước trong lắm, trong hơn nước mưa”.. Tuy rằng những lúc khác quên đi cụ lại vẫn bảo: - Không có nước gì trong bằng nước mưa được. Thấy cháu chí-thú làm ăn, tình yêu của cụ Thống cứ tăng dần mãi, rồi đến một ngày cụ chỉ thích đi nói với khắp trong họ: - Thằng Bốn giỏi lắm I Mới có hai mươi tuổi nhưng nó giỏi lắm. Và cũng không mấy khi cụ ở Hà-Nội nữa ; một tuần lễ mà không ở chơi trên ấp anh Bốn được hai ba ngày thì hình như cụ không chịu được. Ông thân sinh ra Bốn thấy thế nên cứ luôn luôn từ Bắc-Ninh mang xe hơi về đón cụ đi. Tuy đã ngót bảy mươi tuổi nhưng cụ Thống vẫn còn cái tráng kiện của nhà võ nên những khi ở trên ấp cụ vẫn lội ra ruộng xem bờ xem nước là thường. Nhìn mạ lên, trông lúa ra đồng ra hoa là cụ vui thú mãn nguyện. Ruộng ở vào cánh đồng lụt, mà chính-phủ lại mới bỏ con đê bao bọc nên mua giá rẻ lắm, vì thế những lúc đi về thỉnh thoảng cụ lại khoe “cháu Bốn” mới mua thêm được mấy chục mẫu. Cụ yêu anh Bốn lắm, luôn miệng cụ khen anh ngoan, “anh không biết đến về Hà-Nội nữa v.v...” Những lúc đó Huân buồn rầu tự nhủ: - May mà ta không ngoan. Theo ngày tháng, theo số ruộng mua thêm được, tình yêu của cụ Thống đối với cháu Bốn cứ tăng dần mãi!... Cho đến một ngày cụ yêu “cháu Bốn” như ta yêu một người tình nhân vậy. Những con cháu trong họ có ai tới gần cụ đều chỉ được nghe chuyện anh Bốn, những chuyện mà thường họ đã nghe vài bốn lượt cả rồi! Nhưng cụ nói thế cũng chưa đủ hả tấm lòng cụ say mê, nên đôi khi có khách khứa xa lạ đến chơi cụ cũng cứ nói chuyện anh Bốn và có lần cụ khoe: - Cháu nó mới xây cái cổng ấp trông đồ sộ chững chạc lắm cụ ạ ! Toàn bằng đá, rộng rãi lắm, ô-tô hai từng đi vào dễ cũng vừa. Những lúc thấy thế Huân chỉ biết lăn ra giường cười vang! Cụ Thống yêu đến nỗi những lúc ngồi một mình, cụ cứ hấp háy đôi mắt đã hơi lòa và luôn luôn lẩm bẩm tên Bốn; thậm chí đến chữ số trong khóa tủ két cụ cũng để con số 4. Những khi rỗi rãi là cụ lại lên ngay ấp anh Bốn ở chơi, và luôn luôn cụ yêu quý hỏi: - Đã cấy hết chưa!... Không bỏ hoang thửa ruộng nào chứ cháu? Lần nào Bốn cũng trả lời “Bẩm ông cấy hết cả rồi ạ’’… tuy thật ra thì còn rất nhiều ruộng bỏ hoang. Thế là ông cụ vui mừng sáng trưa gọi: - Này cháu, ra đây ngồi uống nước trà Tầu,... trà ướp sen ngon lắm... Ừ thơm tệ cháu ạ... ... Biết mình nói dối nên mỗi lần nghe cụ Thống gọi đến thì Bốn ra ngồi cạnh với một vẽ ngượng nghịu. Cụ Thống đã vô tình đẩy Bốn vào đường dối trá vì Bốn nghĩ: “Mình có nói thật ra cũng chỉ làm ông mất vui, lại gắt gỏng mắng chửi là khác, chẳng thà cứ để ông vui vẻ không biết’’... Nhưng thật cũng tại cụ Thống cơ... Giá cụ hỏi: “Ruộng có cấy được hết không” thì có lẽ Bốn trả lời “thưa ông không’’, nhưng tại cụ lại cứ hỏi: - Đã cấy hết chưa? Không bỏ hoang miếng nào chứ cháu... Thì làm gì Bốn chẳng trả lời: - Bẩm ông, cấy hết cả rồi ạ... Sự thật thì ấp mới lập, ruộng xấu, ít người làm. Đứng ngoài trông vào thì ấp vuông vắn đẹp đẽ lắm, nhưng bề trong thì dân ấp khốn khổ về những năm lụt lội chiêm khô mùa thối, và họ bỏ ruộng đi nơi khác nhiều vì thiếu ăn, cho nên Bốn phải cấy lấy rất nhiều. Cụ Thống không biết tình trạng ấy nên cụ luôn miệng khen: - Cháu Bốn giỏi lắm, một mình mà cấy lấy những hai trăm mẫu. Trong khi ấy thì Huân và Bốn càng xa nhau. Cuối xuân năm sau, một hôm Huân lên chơi trên ấp của Bốn. Tám giờ tối mới đến nơi, Huân thấy Bốn đương ngồi bình tĩnh ngắm trăng rằm ở giữa sân, bên cạnh một cái bàn con ; nhưng Huân ngạc nhiên khi thấy trên bàn có để một ấm trà tầu ướp sen và một cái điếu thuốc lào. Sau một lúc vui chuyện. Huân dò xét hỏi: - Thế nào nhà điền chủ, bĩiy giờ lại đi tập hút thuổs iào nữa cơ đấy à? Nhưng Bốn cười trừ không đáp. Ở chơi một ngày, trong khi nói chuyện, Bốn vẫn còn mạrih bạo kể những ý định trồng chẩu cùng mở nhà máy xay gạo, v.v... Nhưng Huân thấy giọng người em đã bớt hăng hái nồng nàn! Có một lúc Huân nhìn Bốn định hỏi: - Thế Bốn không định nuôi lợn, nuôi gà nữa à? Nhưng nghĩ thế nào Huân lại yên lặng quay đi. Thấy người em thay đổi một cách nhanh chóng quá, đôi khi Huân cũng khuyên em nên năng đọc sách cùng ra tỉnh chơi đùa với bạn bè kẻo “mụ người đi mất’’. Nhưng vì cụ Thống đã nói với khắp trong họ rằng Huân là một thằng hư rồi nên những lời khuyên của chàng cũng không có hiệu lực nữa. Thấy thế có lúc Huân chỉ còn biết nắm tay Bốn ngậm ngùi: ‘‘Bốn ơi, một ngày kia Bốn sẽ tiếc đời. Bốn sẽ tiếc rằng sao mình đã nỡ thờ ơ để tuổi trẻ đi qua một cách tẻ nhạt thế, không một kỷ niệm”. Đã có lần Huân tha thiết bảo: - Bốn ạ, sách chỉ đủ mở mang trí tuệ ta nhưng muốn khôn thì phải học ngay giữa cuộc sống gay gắt: ta phải đụng chạm với những bạn tử tế cũng như những bạn buôn lậu, bạn bịp, thụt két... Phải có thế ta mới tìm được những bạn thành thật nhất, và những mánh khoé khôn khéo nhất cũng đều học ở chốn trường đời ấy cả, Bốn hiểu không? Nhưng Bốn chỉ cười, Bốn hơi nghi ngờ tuy rằng chàng cũng thấy có lý đấy ; song Huân biết làrn thế nào cho Bốn thấy được sự tai hại cho trí tuệ nếu cứ sống mãi ở đây để đôi khi chỉ nói những chuyện không đổi thay với các ông lý và để hút thuốc lào vặt! Ông nội Bốn đã khôn khéo ca ngợi và đã rèn luyện Bốn từ năm mười tám rồi còn gì, để đến nay mới giữa tuổi hai mươi mốt mà Bốn đã đường hoàng trở thành một ông chủ ấp an phận ngoan ngoãn. Nghỉ hè qua, một hôm Huân được tin Bốn sắp lấy vợ “Thế là cái gì.. Chưa có một đời sống độc lập mà lấy vợ thì thật là điên cuồng”... Nghĩ thế nên Huân vội tìm đến Bốn để hỏi xem duyên cớ Nghe tin Bốn vừa về nơi ấp cha mẹ chơi, Huân vội sang ngay Bắc-Ninh. Trời sầm tối chàng mới đến nơi. Sau bữa cơm ăn qua loa, Huân liền rủ Bốn đi ra cổng ấp chơi. Trên con đường chạy dài giữa hai cánh đồng gió thổi, dưới bóng trăng thu lạnh mờ, Huân đem chuyện vợ con ra hỏi em, bày tỏ những lẽ hơn thiệt và khuyên Bốn đừng nên nghĩ đến lấy vợ khi mình hãy còn sống nhờ vào cha mẹ - Nhưng đã chậm, Bốn quay sang đáp: - Ông bố bảo có lấy vợ thì mới tin, mới giao tiền cho làm ăn mở mang... Huân biết những lời ấy là của cụ Thống, vì đã biết bao lần Huân nghe thấy cụ Thống nói với bố mình: - Thằng Huân nó hư thì lôi cổ nó về quê... rồi cưới cho nó một con vợ. Thấy Bốn đã vô tình nhắc lại những lời của ông nội, Huân mỉm cười vỗ vai em thành thực bảo: - Bốn có biết không, những kẻ nói ngon ngọt nhất ở đời này phần nhiều là những kẻ định lừa ta... - Nhưng anh ạ, ông cụ bảo khi nào có vợ thì mới coi là người lớn, mới giao tiền nong cho làm ăn, chớ bây giờ dẫu mình có đứng đắn đến đâu thì cũng vẫn là thằng trẻ con.... mới có hai mươi mốt ấy mà... Thấy Bốn hăng hái chống chế, biết không lời nào rung chuyển được nữa, Huân chép miệng: - Ừ, Bốn nói cũng có lý đấy, nhưng cái lý đó không được vững lắm... Và Huân ngạc nhiên xiết bao khi thấy Bốn đã không trả lời “để em nghĩ” thì chớ, mà còn quay sang thành thực khuyên Huân: - Hay là anh cũng lấy vợ đi ! Nghe xong Huân ngoảnh nhìn ra cánh đồng ruộng mỉm cười,... tóc phất phơ, mắt lim dim trước gió lạnh, Huân nhớ đến người em đó xưa kia cũng đã có những mộng tưởng phiêu lưu, sống một đời khoáng đạt tự do, bay nhảy. Chợt Huân ngoảnh lại nhìn vào tận mắt Bốn, nhưng thấy nét mặt em vẫn bình thản, Huân vội chớp luôn mấy cái rồi mỉm cười buồn thương giả bộ thành thực đáp: - Phải, hay tôi cũng tính đến lấy vợ thôi... Tuy nói thế, nhưng lòng Huân buồn thấy người em họ thân mến cứ càng lớn lên càng xa mình quá ; đâu còn những thời vui đùa ngày nhỏ, những buổi bơi sông, những lúc cùng nhau cưỡi trâu lồng, cưỡi ngựa không yên ngang tàng.. Thế là hết! Hơn một tháng sau, Bốn cưới vợ! Huân đi phụ rể. Từ ngày Bốn xem mặt vợ đến ngày cưới không đầy hai tháng!... Thấy thế Huân vẫn thường vui đùa chế em: - Bốn ơi, lấy vợ gì mà chớp nhoáng thế? Chỉ giữa năm hai mươi hai tuổi, chín tháng rưỡi sau này cưới, Bốn đã có một đứa con gái: lại là một dịp cho Huân vui đùa chế: - Bốn ơi, lại đẻ cũng chớp nhoáng nữa. Những khi gặp nhau, Huân không thấy em nói chuyện mở mang làm ăn với mình nữa, mà chỉ thấy Bốn quấn quít bên con cùng nói nựng: “Có bác Huân sang chơi đấy !... Lớn mau rồi bác mua quà cho con ạ”. Thế là đôi khi Huân đã bắt đầu phải gọi lại Bốn bằng “chú”. Bốn bấy giờ có vẻ sung sướng an phận lắm, đôi khi Huân nhận thấy Bốn chỉ còn hoạt động những lúc hấp tấp vội vàng bảo: - Anh ở nhà đợi em một tí nhá, em phải chạy đi mua cho cháu gói thuốc, mấy hôm nay cháu nó ươn mình.. Thật là buồn! Tuy không có gì, nhưng Huân nhận thấy người em cùng tâm tính đã xa mình quá. Chàng chỉ biết than: - Thôi, thế là xong một đời! Còn cứu vớt gì được nữa ! Tuy nói thế nhưng kể đúng ra thì từ ngày Bốn lấy vợ, Huân đã công nhận rằng mình không còn có quyền nói gì nữa rồi. Thỉnh thoảng đôi khi có nhớ đến ngày nhỏ, Huân chỉ còn biết nhắc lại: - Chú Bốn ơi, chú còn nhớ ngày bé chúng ta hay đi bắn súng cao su không, vui quá nhỉ? Tôi còn nhớ có một lần tôi với chú ra rừng đánh được một con rắn to tướng, làm lúc về bị mẹ chú mắng mãi là nghịch dại... Nhưng nói xong, Huân thường chán nản nhận thấy các kỷ niệm nghịch ngợm ấy cũng không làm Bốn mảy may nghĩ ngợi, mà chỉ thấy người em họ quay ra nói nựng cùng con nhỏ: - Sau lớn lên ba sẽ mua cho con một cái pi-a-nô (Piano) để con đánh nhá... Từng tửng tưng... Từng tửng tưng Nay Bốn chỉ còn nghĩ đến tương lai một cách bình thản, chắc chắn. Còn cụ Thống thì vẫn luôn luôn đi lên ấp của Bốn và luôn luôn về khoe: ‘‘Cháu Bốn bây giờ làm ăn gớm lắm, thức khuya dậy sớm” hoặc nói: “Nó lại mới mua thêm được gần ba chục mẫu nữa, cháu ạ”... Và cụ có ý định dọn lên ở với cháu Bốn, ‘‘cái nhà ở Hà-Nội thì cho thuê đi”. Con cháu trong họ có ai dám can, dám nói gì đâu mà cụ cứ phải viện lý: - Ở trên đó hơn,... Khí hậu trên đó tốt lắm, ở đó khỏe người... Ăn được, ngủ được. Mối tình giữa hai ông cháu ấy tưởng không gì xê dịch nổi. Song cụ Thống nói thế thì nói chứ cụ chưa kịp dọn lên. Rồi ít lâu sau, khi đứa con anh Bốn chưa đầy một năm, một hôm mới sau vụ gặt vài tháng mà thấy lúa trong kho đã gần cạn hết nên bố anh Bốn gắt: - Mày tiêu gì mà tiêu hết nhiều thế? Tuy tính nết đã rất thuần ngoan sau năm năm làm chủ ấp, trước câu ấy Bốn cũng phải công phẫn trả lời: - Thưa thầy, một năm con mới về Hà-Nội có vài ba bận thì con tiêu gì! còn thóc có hết thì không phải tại con, ruộng xấu, mua ít tiền mà thầy cứ muốn thu được nhiều thóc thì con lấy đâu ra !... Từ hôm ấy, cả trong họ anh Bốn lại được nghe cụ Thống nói rằng: - “Hóa ra thằng Bốn chỉ là một thằng nói khoác, nó không biết một cái gì sốt cả’’ hoặc: “Thằng ăn mày ấy thì làm được cái gì, hóa ra nó có cấy hái gì đâu, từ trước đến nay là do người cai, người ta trông coi cho cả đấy chứ,… nó chỉ biết ngồi ăn hại!” Khi người anh ruột kể lại cho Huân nghe những lời cụ Thống xong, hai anh em vỗ vai nhau cười vang. Sau cơn cười tức ruột, Huân lắc đầu nói: - Ta đã sống trong một dòng họ tài tử mà ta không biết... Thật là một trò phường chèo lớn! Nhưng ghét bỏ không thôi, cụ Thống vẫn chưa hả lòng. Cũng cương quyết như ngày xưa, cụ lại bắt bố anh Bốn lôi anh về không cho anh làm chủ ấp nữa - Và lập tức Bốn phải sắp sửa dọn đồ đạc để về ở cùng ba mẹ. Thế là Bốn trị-vì được từ giữa năm mươi tám tuổi đến đầu năm hai mươi ba thì thôi, vậy là suýt soát năm năm... năm năm của tuổi hoa niên! Bỏ dở công việc, Bốn không hề tiếc, vì đã nhiều lúc chàng cũng thầm nhận thấy cuộc sống ở đó thật không có gì hứa hẹn ; song đến mà đến ngày phải rời bỏ nơi mình đã sống gần năm năm trời, Bốn không khỏi hoang mang xúc động; trong một phút chàng lại thấy lòng run run như ngày nào xa xôi: - Lại cả một tương lai phải làm lại !... Bốn cau mày than khẽ. Xếp dọn các thức vào hòm siểng, va-li xong, để mặc vợ con đi ngủ, Bốn khẽ vặn nhỏ ngọn đèn dầu xuống rồi khoác áo tơi ra ngòai. Mưa nhỏ và lạnh châm vào mặt, gió thổi giả buốt, Bốn rùng mình bước trên đường ruộng tối. Bốn đi, không định đi đâu!... nhưng trong một phút tê tái tức giận chàng thấy tim đập mạnh, máu hăng hái xưa làm bừng đôi gò má xương ; gió lạnh hơi dịu được lòng chàng thắc mắc nung nấu, nhưng bóng tối của đồng ruộng thốt nhiên xui Bốn tưởng đến những cuộc đời phiêu bạt thường đọc trong tiểu thuyết... “Ừ, ra đi, mặc dầu là đi đâu,... miễn là xa nhà một vài năm”... Bốn nghĩ miên man... - Còn vợ còn con... Chợt nhớ đến vợ con, Bốn chớp mắt bối rối nhưng chàng lại có ý nghĩ: “Thôi cứ tạm để vợ con ở nhà cùng cha mẹ ít lâu cũng được’’... Và miên man nghĩ đến cuộc đời đã qua, Bốn cau mày nhìn vào đêm dầy trước mặt, rồi bất giác bật nói khẽ: - Phải. Bốn vừa nhớ tới và đáp lại lời trước kia Huân đã khuyên: “Khi ta chưa có một đời sống độc lập thì đừng nên lấy vợ vội”. Bốn vẫn bước! Gà vang gáy nửa đêm trong xóm xa xa càng như giục giã ra đi.. Bốn lo sợ nhìn quanh. Lòng Bốn đương bị lôi kéo bởi hai sức mạnh tương đương ; cuộc đời phiêu bạt đang đầy hứa hẹn, nhưng tình vợ con cùng ngầm mang một sức mạnh tiềm tàng. Mắt mở to chớp chớp, hốt hoảng Bốn đưa tay lên vuốt trán đẫm ướt như muốn xua đuổi một ý nghĩ đen tối. Và bối rối, chàng mau rảo bước về nhà rồi vội vào buồng đóng cửa lại như sợ một bóng gì theo đuổi. Không khí ấm áp của gian phòng làm lòng Bốn hơi yên lại... Những ngón tay lùa vào trong tóc, hai khuỷu tay chống trên đùi, gần ba giờ sáng Bốn còn ngồi trên mép giường thấp đăm đăm không chớp nhìn ngọn đèn dầu để tận góc buồng. - Phải đi, ta phải đi mới được. Bốn nhắc khẽ như trong giấc mộng ; chàng vừa nghĩ những dự định làm ăn to tát thuở mười chín. Dần dần trí Bốn đi sâu hơn nữa về quá khứ xa xôi, chàng nhớ lại những điều mong ước ngông cuồng thuở mười sáu, mười bảy mê say xa lạ, thường hay cùng Huân bàn định sau này sẽ cùng nhau ra đi để sống những ngày khác người, rồi lúc hăng hái tính sẽ đi buôn lậu để hưởng những nỗi hồi hộp xê xích cả tâm hồn mà cuộc đời nguy hiểm thường mang lại!... Mơ màng Bốn tưởng như mình đang ngồi trong phòng một quán trọ xa xôi. - Anh đi nghỉ chứ!... Còn ngồi làm gì khuya thế? Tiếng vợ làm Bốn giật mình ngơ ngác trở lại cùng sự thực chua chát, nhưng Bốn lại cau mày ngồi yên. Thấy chồng không đáp, vợ bèn bỏ chăn ngồi dậy khẽ vén cửa màn lo ngại nhìn chồng: - Sao áo anh ướt cả thế này, cởi ra kẻo lạnh, anh... Nói đoạn vợ Bốn lo ngại vội cởi khuy áo tơi cho chồng, xong rồi nhẹ nhàng đi rót một hớp rượu mạnh đem lại giục: - Uống đi anh,... kẻo không lỡ phải cảm thì khốn. Trong lòng thổn thức, Bốn cầm lấy cốc rượu, và không lúc nào chàng cảm thấy khó thoát gia-đình nặng nề hơn lúc này! Không, chàng không nỡ để người vợ vô tội ở lại mà yên lòng ra đi cho được!... Lúc ấy Bốn mới nhớ tới một câu không biết đã đọc ở đâu từ lâu lắm nói rằng “Vợ là một cái dây xúc xích rất bền”... Chợt Bốn lén đưa mắt nhìn trộm vợ, và cùng trong một lúc thoáng nghĩ đến những dự định ra đi vừa tiêu tan, trong lòng cảm động và tủi cực, Bốn bỗng bưng mặt khóc rưng rức ; vợ Bốn hiểu lầm vội đặt tay lên vai chồng âu yếm khuyên: - Thôi anh ạ, nghĩ ngợi làm gì! Về ở với thày mẹ cùng các em càng nhàn, càng vui, can chi mà buồn... Một lát sau, khi sự buồn tủi đã theo nước mắt mà trút ra, Bốn đưa tay với cái điếu, vê một viên thuốc lào to bằng quả soan đặt vào, rồi đánh diêm hút thông luôn hai hơi thạt dài đoạn say đờ, mặc kệ cả quần ướt, Bốn vén cửa màn chui vào nằm lả ra ngủ thiếp đi. Trước thái độ ấy vợ Bốn chỉ biết nhẹ nhàng lấy chăn đắp lên mình chồng rồi lặng ngồi nhìn, nước mắt rưng rưng. Sáng hôm sau, vừa bảnh mắt ra, cụ Thống đã giục vợ chồng Bốn ra đi, cụ giục từ lúc tinh mơ. Dân ấp thấy anh Bốn sắp ra đi nên lúc chàng đang ăn điểm tâm, họ dắt nhau lũ lượt lên chào “cậu chủ” vì dẫu sao anh cũng là cậu chủ của họ. Lúc thấy họ vào, cụ Thống mắng át đi: - Chào gì mà chào... Cái thằng ấy thì việc gì chúng mày phải chào nó. Dân ấp hãy còn đang thin thít ngập ngừng thì cụ Thống đã thét: -Đi xuống! Thế là tất cả lại sợ hãi lủi thủi lùi ra. Trước thái độ ấy, Bốn ngồi lặng không nhai và cũng không nuốt được miếng xôi trong miệng nữa! Mắt bừng bừng, Bốn định hét: - Ông làm thế cháu không xấu đâu mà dân ấp họ chỉ cười ông thôi! Nhưng sau hơn bốn năm trời quen chịu đựng, tính Bốn đã thuần nhiều rồi, nên nghĩ thế nào chàng lại ngồi yên. Đến lúc ra đi, Bốn đã ngồi lên xe hơi, nhưng sực nhớ ra là còn quên chiếc áo tơi mưa. Bốn trở xuống chạy vào buồng lấy làm cụ Thống lại đỏ mặt lên hét lớn. - Cái gì cũng quên! Từ sớm đến giờ mà còn chùng chình mãi! Tám giờ rồi mà còn đi chưa xong cho; có khổ không... Chó! Ít lâu sau, khi kể lại cho Huân nghe, Bốn còn hậm hực tức tối nói: - Anh bảo đi có ba mươi lăm cây số mà lại đi xe hơi nhà thì đến trước được mươi mười lăm phút hay sau mươi mười Iăm phút thì đã chết ai đâu! thật là vô lý, vô lý quá! Muốn cho em khỏi tức, Huân vội cười lớn đưa tay khoác lấy vai Bốn rồi nói: - Tuổi già lẩm cẩm ấy mà.. nghĩ làm gì! Chú xem ông nói tôi nhiều mà tôi có tức bao giờ đâu, thôi đi chơi. Huân vừa nói vừa kéo Bốn ra đi - Ra tới ngoài, Huân giơ tay ngước nhìn lên rồi bảo: - Trời hơi lấm tấm mưa... Đi chơi tối một lúc cho ấm người, nhân thể đi uống ly cà-phê chơi. Mỉm cười, Bốn vui tươi đáp: - Nhưng chắc không phải là tiền hớt tóc chứ... Thấy Bốn nhắc lại kỷ niệm của tuổi vui đùa cũ, Huân mở to mắt lạ lùng nhìn em. Ngày Bốn và Huân còn đi học ở Hà-Nội, cái ngày giữa tuổi mười bảy mà có bao nhiêu tiền tiêu cũng hết ấy, một buổi tối mùa thu cũng mưa nhỏ như bữa nay, Huân xin được mẹ tiền để cắt tóc, nhưng khi ra tới ngoài đường, thấy gió lạnh mơn trớn kích thích, chàng liền đến rủ Bốn đi chơi uống cà-phê. Vui cười Bốn hỏi: - Em hết tiền rồi... anh có không? - Cũng hết,.. Nhưng vừa xin bà bô được tiền hớt tóc. Uống cũng được, cũng cứ được mà. Thế là tay đút túi quần, hai anh em hể hả đi dưới trời lạnh mưa bay vui chuyện từ phố hàng Gà đến phố hang Buồm để uống cốc cà-phê nóng xuông, và để rồi lại hể hả vui cười lội bộ trở về. Bữa nay thấy Bốn nhắc lại kỷ niệm thân mến cũ, Huân không khỏi vui sướng nhìn người em thân yêu đã xa mình nay vừa trở lại. Chú thích : (1) Không phải là Huân.