LỜI BÀN CỦA TÁC GIẢ

Xét trong một đoạn lịch sử của nàng Kim Tú Cầu, thì không có điều gì lạ, để cho người xem đáng khen hay là đáng chê; Ban đầu thì con gái lớn lên gả chồng, kết cuộc chồng chết, gia sản bị lừa gạt, mà phải lưu lạc đất khách quê người, kịp đến gian nhân cướp bóc, đem bán cho người Hoa kiều, phải tay vợ cả nồng nàng, rồi tự tử; chuyện tầm thường như vậy, tưởng không nên ghi chép làm chi, song có một cái bi quan về phong tục về thời đại, có ảnh hưởng và quan hệ cho phụ nữ nước ta rất nhiều. Vì lấy cái tư cách nàng Tú Cầu, không phải là một đứa con gái lẳng lơ, mà cảnh ngộ tráo chắc, gặp sự ruổi ro cho đáng, thế thì tại ai xui khiến? Chớ như nghe lời cha mẹ là hiếu, cứu giúp bạn bè là nghĩa, sống thác phân minh, chẳng có hối hận đều gì, là chí khí; dẫu cho bậc trượng phu xử trí việc đời, há chẳng phải cũng ngần ấy mà thôi ư?

Giả sử phong tục thuần tuý, giáo dục chính đáng, đâu có những người làm cha mẹ hủ bại đi tin thuật số; trọng sự lợi danh, mà làm rối duyên con; Nếu mà thời đại thanh bình, pháp luật nghiêm minh, đâu có những sự trái phép, diễn ra giữa chốn tỉnh thành, gian cướp tứ tung, mà quan gia không tìm phương nã trị, để một người đàn bà con gái, con nhà trâm anh, vợ người chức tước, mà tiền của mất sạch thân thế phiêu lưu, không ai nhìn đến, có oan mà không chỗ kêu, bơ vơ sóng dập gió vùi, ở trong một cái hoàn cảnh hắc ắm, phần thì gia đình chôn lấp, phần thời xã hội vày vò. Sinh thân người con gái đàn bà hồi bấy giờ, chẳng còn có công lý, tự chủ gì hết thảy, đau đớn thay! Khốc hại thay? Những người làm cha mẹ há chẳng nên lấy đó mà làm gương hay sao?

Nhân nói đến đây, chợt nhớ lại những câu chuyện hôn thú mà cũng thuộc về cái thời đại lúc ấy, như nhà nào có con gái đẹp, mà các bậc quyền môn quí hộ đã dòm dỏ đến, thời dầu gả hầu như mười hai cũng phải gả, bất kể chỗ ấy là thiên đường hay là địa ngục, bất kể đứa con gái có ưng hay không, cha mẹ chỉ nhắm mắt gả liều, cốt là được giữ vững thân danh của mình, lây lất mà hưởng sự sung sướng cũng nên. Tuy không có ý hại con, mà thật là phạm một điều luật giết con vậy. Đê tiện tàn nhẫn không gì cho bằng. So với chuyện Kim Tú Cầu này cũng là một phái người như nhau. Phong tục suy đồi, nhân tình điên đảo chính do các gia đình trong xã hội tạo nhân ra cả. Bởi vậy nên phải kíp mau bỏ hết những cái tập quán xấu xa ấy đi, mới mong vãn hồi vận mạng, mà tạo thành phúc quả cho những nhân loại vị lai vậy.