TỰA CỦA TRÌNH DI

Dịch là biến đổi, tức là tùy thời biến đổi để theo Đạo. Nó là thứ sách rộng lớn đầy đủ, hầu để thuận theo lẽ tính mệnh [7] , thông đạt cớ u minh [8] , hiểu hết tình trạng muôn vật mà bảo cách mở mang các vật, làm thành các việc. Thánh nhân lo cho đời sau như thế, có thể gọi là tột bậc.

Nay cách đời cổ chưa xa, sách sót hãy còn, nhưng bậc tiền nho thì bỏ Ý để truyền Lời, kẻ hậu học thì đọc Lời mà quên Ý, Dịch đã thất truyền từ lâu.

Ta đẻ sau nghìn năm, đạo ấy đã bị vùi lấp, muốn cho người sau có thể theo dòng mà tìm nguồn, cho nên mới làm truyện này.

Dịch có bốn điều thuộc về đạo của thánh nhân: để Nói thì chuộng Lời, để Hành Động thì chuộng sự Biến Đổi, để chế Đồ Đạc thì chuộng Hình Tượng, để Bói Toán thì chuộng lời chiêm đoán của nó. Cái lẽ lành, dữ, tiêu, lớn [9] , cái đạo tiến, lui, còn, mất, có đủ ở Lời. Suy Lời, xét Quẻ, có thể biết sự Biến Đổi thì sự chiêm đoán tự nhiên ngụ ở trong đó.

Quân tử khi ở yên thì coi hình tượng và gẫm lời lẽ của nó, khi hành động thì coi sự biến đổi mà gẫm lời suy đoán của nó. Hiểu Lời mà không đạt Ý của nó thì có, chứ chưa có ai không hiểu Lời mà thông được Ý của nó bao giờ.

Rất huyền vi là Lý, rất tỏ rõ là tượng, thể chất và công dụng vẫn là một nguồn, huyền vi và tỏ rõ không hề cách nhau [10] , xem sự hội thông [11] , để thi hành điển lễ [12] của nó thì Lời, không có cái gì không đủ. Cho nên, kẻ khéo học Dịch, tìm kiếm về Lời, phải tự chỗ gần trước đã. Nếu mà khinh rẻ chỗ gần thì không phải là kẻ biết nói Kinh Dịch. Còn sự do Lời mà biết được Ý thì cốt ở người.

Ngày Canh Thân, tháng Giêng năm Kỷ Mão, tức năm thứ hai hiệu Nguyên Phù nhà Tống.

Hà Nam – Trình Di - Chính Thúc Tư