CHƯƠNG 1 BẦU KHÍ (Le Climat)

thế uyên dịch và chú giải

CHƯƠNG 1

bầu khí (le climat)

uyên truyền chính trị, như chúng ta đã xét đây, nghĩa là như một công cuộc được tổ chức để ảnh hưởng và hướng dẫn dư luận, mới chỉ xuất hiện vào thế kỷ 20 trong một tiến diễn vừa mang lại môi trường tác động quần chúng hiện đại, vừa mang lại các phương tiện tác động: các kỹ thuật thông tin và giao thông mới mẻ. Dù rằng xét chung thì chủ đích của nhà tuyên truyền và một số phương sách sử dụng vẫn còn như là của thời kỳ nguyên thủy của các xã hội chính trị, nhưng tầm ảnh hưởng của nhà tuyên truyền đã được mởrộng đến độ phải nói là có một bước nhảy vọt về phẩm.

Sự cổ động quốc gia và sự tập trung dân tại thành thị

Hai sự kiện chính yếu xác định tính chất sự biến diễn của nhân loại vào thế kỷ 19: sự hình thành các quốc gia càng ngày càng thống nhất về cơ cấu cũng như về tinh thần, một phía khác là một cuộc cách mạng về dân số và cư trú.

Tại các phần đất rộng lớn của Âu châu và Mỹ châu, các thần dân trở thành công dân. Dần dần họ được kêu đi bỏ phiếu cũng như được lôi vào tham dự các cuộc chiến tranh không còn chỉ liên quan đến chuyên viên và lính đánh mướn nữa. Ít ra trên lý thuyết, các trách nhiệm của công dân nhiều hơn lên theo sự tham dự của họ vào đời sống công cộng. Chính sách đối ngoại không còn chỉ là chuyện chủ tâm của chính quyền Trung ương nữa, bây giờ nó biến xúc động trong dư luận trở thành một phương tiện chính trị đối ngoại: người ta căn cứ trên sự lo âu bứt rứt hay trầm tĩnh của dư luận, người ta dùng dư luận để yểm trợ chính sách của mình hay để gây áp lực với chính sách của địch. Sự phát động chiến tranh năm 1870 với bức điện tín từ Em’s [1], các ấn bản đặc biệt của nhật báo, sự nổi dậy đột ngột của tinh thần quốc gia quá khích đều là triệu chứng của sự cổ động quốc gia và có nghĩa là dư luận quần chúng đã đạt tới mức độ mới.

Đồng thời cũng xảy ra một cuộc cách mạng toàn diện về dân số và cư trú. Giữa 1800 và 1900, dân số thế giới đã tăng gấp đôi, dân số Âu châu giữa 1800 - 1932 tăng 165%. Sự tăng dân số mới mẻ này tập trung hầu hết ở các thành phố kỹ nghệ, mặc dù tại một số nước, hiện tượng này làm thưa hẳn dân ở nông thôn. Trong xáo trộn lớn lao này, các cơ sở căn bản truyền thống bị tan rã: căn nhà, trước kia là nơi ở (demeure), di sản của gia đình, nay trở thành nơi cư trú tạm thời đông người chật chội; các “khu, phường” không nhân tính thế chỗ cho các thôn xóm và xứ đạo. Các cộng đồng trung gian này, xưa kia tạo khuôn khổ cho cá nhân, cấu tạo cho nó một xã hội riêng biệt có một lịch sử riêng, lọc các biến cố của thế gian, nay biến mất, để lại con người cô đơn, mất hướng, đối diện với một xã hội quốc gia biến diễn nhanh chóng, phơi mình ngay ra trước các yêu sách ngoại lai. Sự cùng khổ, bất an ủi của đời sống thợ thuyền, nỗi lo âu thất nghiệp và e sợ chiến tranh tạo ra một trạng thái lo ngại thường trực làm tăng thái quá cảm xúc của cá nhân ẩn trú vào trong các tín điều của quần chúng: “Cá nhân bị hạ giảm xuống một đời sống tư như súc vật (cũng phải nói như thế về phương diện tâm lý và đạo lý), nên tìm nhập vào cái gì tỏa ra hơi ấm loài người, nghĩa là cái gì đã tụ hội được nhiều cá nhân rồi. Các cá nhân ấy cảm thấy sự lôi cuốn của xã hội một cách trực tiếp và tàn bạo” (Jules Monnerot, Sociologie du communisme - trang 359, Gallimard).

Như vậy sự tan vỡ của các khuôn khổ cũ, sự tiến bộ của các phương tiện giao thông, sự hình thành các đô thị, sự bất an của đời sống kỹ nghệ, các đe dọa khủng hoảng và chiến tranh, cộng thêm vào đó nhiều yếu tố thuần nhất tiên tiến khác của đời sống hiện đại (ngôn ngữ, phong tục v.v...), tất cả hợp lại tạo ra các quần chúng thèm thuồng tin tức, dễ bị ảnh hưởng và dễ có phản ứng tập thể và tàn bạo. Đồng thời các phát minh kỹ thuật cung cấp các phương tiện tác động ngay lập tức và đồng thời.

Sự phát minh các kỹ thuật mới

Chữ viết, lời nói và hình ảnh là ba cái sườn cốt thường trực của tuyên truyền. Nhưng sự xử dụng chúng bị hạn chế:

- Chữ viết, phương tiện chuyên chở của tuyên truyền mạnh nhất kể từ khi phát minh ra nghề in, bị cản trở bởi giá cả mắc và sự phổ biến chậm chạp;

- Lời nói bị giới hạn bởi tầm xa gần của tiếng nói con người;

- Hình ảnh ở trong phạm vi các hình vẽ và sơn dầu, phải dùng các phương sách tốn kém để tạo làm nhiều bản.

Nhưng các phát minh đã mang lại cho ba sườn cốt trên một sự khuếch trương kể như vô hạn trên thực tế:

1) Khuếch trương chữ in - Các nhà ý thức thế kỷ 18 đã sử dụng các bài văn tranh đấu, các sách vở (và ngày nay một cuốn tự điển Bách khoa nữa) cho một công cuộc tuyên truyền cách mạng có một hiệu quả nào đó, và những năm gần 48 [2], ta cũng nhận thấy một bộc phát sách vở tương tự. Tuy thế, trừ một vài trường hợp đặc biệt ta sẽ xét sau, giá tiền sách đã làm sách trở thành một thứ dành riêng cho một giới tinh hoa, và các hạn kỳ cần thiết cho việc ấn loát làm trễ rất nhiều tính cách thời sự của các tập sách nhỏ hoặc các bài văn châm biếm đỡ tốn kém hơn. Chính nhật báo mới là phương tiện chuyên chở tuyên truyền thích hợp nhất.

Hégel đã nói ngay rằng “việc đọc báo là buổi cầu nguyện buổi sáng của con người hiện đại”. Các nhật báo nghị luận xuất hiện cùng với cuộc cách mạng Pháp và đóng một vai trò tích cực. Tuy vậy, cho tới giữa thế kỷ 19, các nhật báo vẫn còn đắt và dành riêng cho một giới ưu tú. Các nhật báo hầu như phổ biến bằng cách mua dài hạn và mua dài hạn báo là một dấu hiệu của sự giàu có. Nhật báo giá 5 xu trong khi một ngày công là 30 xu. Năm 1825, tờ Le Constitutionnel có 12.000 độc giả mua dài hạn, tờ Time, có 17.000, đối với thời đó các con số ấy có vẻ vĩ đại. Nhật báo thời ấy trình bày nghiêm trang, bút pháp mực thước, có vẻ thật là chán đối với chúng ta ngày nay.

Nhật báo hiện đại tồn tại được là nhờ các yếu tố sau:

- Sự phát minh máy in rotative làm tăng số ấn bản và làm giảm giá tiền.

- Sử dụng quảng cáo mang lại các nguồn lợi mới.

- Sự gia tốc độ phát hành (hỏa xa, xe hơi, phi cơ cho phép chuyên chở đi khắp nơi các ấn bản trong một thời gian tối thiểu).

- Sự gia tốc độ thông tin (điện tín thay thế chim bồ câu đưa thư, các hãng thông tấn lớn thành hình).

- Nền báo chí hiện đại đã được hình thành như thế, và giá bán rẻ cùng cách trình bày đã làm cho nó trở thành một dụng cụ quần chúng và một sức mạnh dư luận ghê gớm. Nhưng khi gia tăng ấn bản và ảnh hưởng, các nhật báo đồng thời trở thành các “affaires” bị chế ngự bởi các trói buộc của tư bản chủ nghĩa hoặc của chính quyền và phụ thuộc vào các hãng thông tấn cũng bị tư bản hay chính quyền kiểm soát.

2) Khuếch trương lời nói - Démosthène luyện cho giọng của mình át tiếng sóng biển và Jaurès [3] đã phải có một cơ phận mạnh mẽ để vượt được các vụ ngắt lời trong các buổi họp công cộng. Sự phát minh ra máy vi âm (microplione) đã cho phép mang tiếng nói con người tới những kích thước văn phòng vĩ đại, các khách sảnh rộng lớn, các thao trường, vân vân...

Vô tuyến truyền thanh đã tháo khoán dứt khoát cho lời nói tất cả mọi giới hạn. Một tiếng nói bây giờ có thể đồng thời vang dội tới tất cả mọi điểm trên trái đất. Sự tăng gia thường trực các máy thu thanh đang tới chỗ trả lại cho lời nói ưu thế đã có lúc mất đi cho chữ in. Không có vô tuyến truyền thanh, cả Hitler lẫn tướng De Gaulle đều tất chẳng thể đóng vai trò họ đã có.

3) Khuếch trương hình ảnh - Thí dụ khác như ấn họa, quan trọng biết bao trong truyền thuyết Napoléon, bây giờ được hưởng lợi về các phương thức ấn hành nhiều bản mới mẻ.

Sự phát minh ngành nhiếp ảnh cho phép ghi lại hình ảnh trực tiếp và do đó có tính cách minh chứng hơn, cũng có thể ấn loát vô giới hạn. Chiếu bóng mang lại cho hình ảnh tính chất xác thực và kích thích hơn, chỉ còn xa thực tế ở chỗ không nói mà thôi.

Sau cùng, vô tuyến truyền hình đã tạo ra cho hình ảnh cùng một thứ cách mạng như vô tuyến truyền thanh đã tạo ra cho tiếng nói: TV đã mang ngay lập tức hình ảnh tới nhà.

Đối với một quần chúng mà một phần lớn mới rời nơi sinh hoạt cũ, bị rứt ra khỏi khuôn khổ của đời sống, đạo lý, tôn giáo cổ truyền, đối với một quần chúng vì những lý do vừa kể đã trở thành dễ tiếp nhận, dễ nhào nặn hơn, các kỹ thuật tân tiến về truyền tin đã ào ào mang tới trực tiếp bằng những tin tức thế giới dưới hình thức chữ viết, lời nói và hình ảnh. Các kỹ thuật này mang đến cho quần chúng nói trên, lịch sử hàng ngày của thế giới theo một cách thức quần chúng không có đủ thì giờ hay phương tiện làm một kiểm soát hồi niệm, chúng xiết chặt quần chúng bằng sự sợ hãi hay hy vọng cùng vứt quần chúng vào đấu trường. Các quần chúng hiện đại cùng các phương tiện truyền tin là nguồn gốc của một sự thuần nhất dư luận chưa từng có. Ph. de Félice trong một cuốn sách mới đây, đã muốn chứng tỏ rằng tất cả các dân tộc trong mọi thời kỳ đều đã có những triệu chứng cuồng loạn tập thể. Nhưng xưa kia, đó chỉ là những thúc đẩy đột ngột và dã man, những cơn bùng cháy bộc phát rồi tắt đi sau một vài tàn phá.

Ngày nay, quần chúng đang ở trạng thái kết tinh tiềm tàng, và cơn cuồng loạn tập thể dù hình thức thác loạn hãy còn giới hạn, đã đạt tới mức sâu đậm nhiều hay ít nhưng một cách thường trực ở một số lớn các cá nhân. “Ngay tại những kẻ bề ngoài bình thường, ta không khó gì không quan sát thấy những cơn kích thích đáng lo ngại cùng sự suy nhược, những biến tính dị kỳ về lý luận, và nhất là một sự suy giảm ýchí biểu lộ bằng một tính dễ nhào nặn đặc biệt đối với các ám thị từ bên trong hay bên ngoài” (Ph. De Félice, Foulesen délire, extases collectives).

Chú thích:

[1] Ems: một thành phố nghỉ mát nhỏ bé của Đức, nơi đã soạn thảo bức điện văn gởi cho Bismarck ngày 13-7-1870 về vấn đề Hohenzollern nối ngôi vua tại Tây Ban Nha. Bismarck đã cắt xén bức điện văn trước khi công bố cho báo chí, làm chiến tranh Pháp-Đức 1870-1871 bùng nổ với sự thất trận về phía Pháp.

[2] Cách mạng 1848 thành lập nền Cộng hòa, ba năm sau bị Napoléon III phế bỏ để tái lập đế chế.

[3] Jaurès: chính trị gia Pháp, một trong những lãnh tụ đảng xã hội Pháp, bị ám sát 1914.

Đánh máy : Nguyễn Học
Scan et Hiệu Đính: HuyTran
Nguồn: HuyTran - VNthuquan.net - Thư viện Online
Nhà xuất bản THÁI ĐỘ
Được bạn: Ct.Ly đưa lên
vào ngày: 11 tháng 5 năm 2015