HỌC NGHỀ (tt)
HỌC NGHỀ (tt)
ăm giờ rưỡi chiều, trời vẫn còn sáng vào giữa tháng ba với khí hậu lành lạnh. Trên cây sồi rườm rà giương cành lá thành chiếc tàn rộng choán hết khoảng sân trước nhà xứ, chú chim cu đực nằm ấp trứng thay cho chị chim mái đang đứng bên tổ có lẽ đi ăn mới về. Cặp vợ chồng chim cu chọn cành lưng chừng nơi mấy nhánh nhỏ mọc tõe ra được che bởi một đám lá rậm đặt tổ từ năm ngoái. Chúng có cuộc đời khá thầm lặng ít khi kêu lên những tiếng gù gù. Chị mái bầu bĩnh nên trông có vẻ hơi sồ sề, cử điệu chậm chạp. Anh chồng mình thon, gọn gàng và nhanh nhẹn hơn lại rất thương vợ. Trong thời gian ấp trứng, anh đực siêng năng chu toàn bổn phận hơn chị mái; đi ăn về, anh nhảy ngay vô ổ, nhúc nhích cho trứng gọn vào lòng rồi chăm chăm chú chú nhìn qua kẽ lá hướng về khung trời rộng nghiêm trang như trầm tư suy tưởng. Chị chim mái đi ăn về thường loanh quanh một lúc mới nhảy vô ổ. Tổ chim cu sơ sài gồm ít cành nhỏ khô xếp gọn lại cho trứng khỏi rơi gợi liên tưởng đối nghịch với tổ loài chim di bé nhỏ, xinh xắn treo lủng lẳng trên cành cây cha Lành thường gặp ngày xưa khi vô rừng vác củi. Chim di lách chách mà làm tổ thật tài tình; hình dáng cái tổ tựa như trái bầu nước có cửa thông ngược từ dưới lên để chim con tránh mưa nắng. Hình ảnh đôi chim di xé lá cỏ đem về làm tổ luẩn quẩn nơi ý nghĩ cha Lành khi suy tư đến phương cách làm việc. Nào đâu ai dạy những con chim bé nhỏ ấy thực hiện được công trình lớn lao là cái tổ đầy vẻ mỹ thuật mà chính con người cũng không thể nào thực hiện nổi. Thế ra con chim tự nó đã được phú cho bản năng ấy; còn con người thì sao? Nếu khả năng đơn sơ của chiếc mỏ chim di đã có thể kết hợp những sợi lá thành một kỳ công là chiếc tổ mỹ thuật, chắc chắn rằng với sự kết hợp những khả năng nhỏ nhoi bình thường của nhiều người sẽ tạo được những kết quả chẳng phải là nhỏ. Như vậy, vấn đề chỉ là làm sao biết tận dụng những khả năng sẵn có nơi con người, điều động và liên kết sao cho hợp tình hợp lý. Lẽ đương nhiên, muốn điều động và kết hợp những con người khác biệt lại với nhau phải có mục đích để họ cùng muốn tiến tới, cùng muốn thực hiện, và như thế, vai trò người lãnh đạo chỉ là phân công, điều hành rồi kết hợp.
Tìm kiếm ra tài năng nơi những con người khác biệt lại cả là một vấn đề, và làm sao nhờ đúng người xử dụng khả năng chuyên môn của họ để giúp việc cộng đồng cũng không dễ chi. Biết bao nhiêu người gầy dựng cuộc sống bằng nghề tay trái trong khi khả năng chuyên môn lại chẳng được xử dụng tới... Chẳng hạn, đâu thiếu gì kỹ sư điện toán hay cơ khí mở cửa tiệm tạp hóa nơi đất nước này; có người học xong kỹ sư rồi về làm ghe đánh tôm hay làm khách sạn. Bài học hướng đạo về chương trình dài hạn và ngắn hạn lại trở về nơi tâm trí... nào làm mẫu ghi nhận các khả năng chuyên môn chẳng những của từng người mà còn của những người quen biết, liên hệ. Trưởng hướng đạo nhấn mạnh:
- Nguyên tắc đầu tiên là hỏi. Chúng ta muốn biết chỉ có cách hỏi và hỏi chứ không dự đoán để rồi trao việc nhầm người tức là tự chấp nhận phá đổ những chương trình thăng tiến; đó là điều quan trọng thứ nhất. Điểm thứ đến là không bao giờ nghĩ dùm hoặc trả lời dùm cho bất cứ ai. Ví dầu mình thấy người đó rất bận rộn nhưng chớ bao giờ 'say no' thay cho họ; hãy để họ tự trả lời dẫu rằng họ làm mười bốn công việc trong một ngày. Phải để họ nói, chúng ta chỉ cần hỏi... trưởng hướng đạo tiếp, có một câu danh ngôn: "Nếu bạn có công chuyện muốn hoàn thành mà phải nhờ đến người khác giúp, hãy nhờ những người bận rộn bởi những người này biết chia công việc ra để làm và khi họ đã nhận lời, chắc chắn họ sẽ hoàn thành. Những người rảnh rỗi nào họ có muốn làm gì đâu hèn chi không rảnh. Nhờ việc nhầm người là trao thành quả vào giữa cơn lốc xoáy để bị bung đi tứ tán..."
Nhìn chị chim mái chậm chạp bước vô ổ ấp trứng thay thế anh cu đực, cha Lành nhớ lại kinh nghiệm do cá tính hiếu động của mình mười năm về trước dẫn đến những kinh nghiệm điều hành được học hỏi nơi ngành hướng đạo tại Mỹ. Dĩ nhiên, khi một người thích chuyện gì thì họ dễ dàng xả thân để làm công việc đó dầu chỉ có được niềm vui nhỏ bé mà nhiều khi giá phải trả khá cao hoặc gặp phải những điều nản lòng không cách nào tránh thoát. Suốt sáu tháng trời liên lạc, dò hỏi, thày Lành đã được năm người chấp nhận sinh hoạt giúp thành lập thiếu đoàn, điều kiện không thể thiếu mặc dầu chỉ cần tối thiểu sáu em để ghi danh khai sanh thiếu đoàn gia nhập ngành sinh hoạt có tầm vóc quốc tế này cho trẻ em. Bẩy em trai gia nhập đoàn; trong đó năm em là con của năm thành viên điều hành. Tuy đã tham gia và mê hướng đạo nhưng đó là chuyện của ngày xưa ở Việt Nam, nơi đất Mỹ, hệ thống giấy tờ thành lập, khóa huấn luyện trưởng v.v... hoàn toàn khác hẳn khiến thày Lành bối rối như bố vợ bị đấm không biết phải xoay xở ra sao. Bí quá, thày bấm phôn hỏi văn phòng châu và được họ nhờ một trưởng lấy hẹn ghi danh gia nhập cũng như cho biết chương trình, ngày giờ, địa điểm của những sinh hoạt huấn luyện trưởng của châu hàng tháng và hàng năm.
Tiền đâu mua cờ, rồi nào khăn, đồng phục, phương tiện di chuyển cho thám du, trại v.v... Mọi khó khăn trong bước đầu thành lập cũng được giải quyết thỏa đáng nhưng áp lực sinh bởi những lời ong tiếng ve của một vài người có máu mặt nơi cộng đồng làm thày Lành nản chí đến độ muốn bỏ ngang thiếu đoàn nơi những ngày còn đang trong trứng nước.
- Tôi nản lắm rồi chị Nhung. Nào tôi có quảng cáo hay dụ dỗ gì đâu mà bị mang tiếng phá đoàn thiếu nhi của nhà thờ.
- Đó là chuyện nhỏ, thày đừng quan tâm. Trẻ em xôn xao vì thấy mấy đứa nhỏ hướng đạo mặc đồ đẹp hơn, coi bộ oai hơn. Điều này thày đã làm đúng; chính tôi cũng phải ngạc nhiên. Khi còn ở Việt Nam, tôi có giúp ấu nhi nhà thờ, nói chung, các em không cảm thấy hãnh diện vì đồng phục của đoàn thể mình có lẽ bởi được chấp thuận cho mặc tập thể. Đàng này, thày khuyến khích các em và đặt điều lệ phải thông qua cuộc khảo hạch mới được mang từng phần đồng phục trên người. Các em hãnh diện với bộ đồng phục vì một phần nào cảm thấy nó biểu hiệu công sức và sự hiểu biết của chính mình. Mới đầu tôi không hiểu lý do tại sao thày làm như thế mà còn có ý nghĩ thày hơi khó với mấy em. Bây giờ, tôi mới nhận ra rằng có những điều mình coi thường thì lại trở thành rất quan trọng. Chính ngay thằng nhỏ nhà tôi, bảo không nghe, tôi vô tình nói với nó: "Con là hướng đạo sinh mà không biết nghe lời má..." Vừa mới tới đó thì nó đã vội vàng: "Má, con hứa từ nay sẽ ngoan ngoãn nghe lời má" với thái độ trịnh trọng vì không muốn bị đụng chạm tới danh hiệu hướng đạo sinh mới được mang do công sức tự mình đã cố gắng. Thày đã tạo cho các em có được một mẫu người cao đẹp để theo đến nỗi phải cố gắng để bảo vệ dù chỉ là cái tên hiệu. Tôi nghĩ, chẳng có gì đáng cho mình cảm thấy phiền hà khi làm điều lợi ích. Cứ thực hiện công việc tốt lành, tin vào điều tốt mình làm, từ từ, không vội vã rồi thời gian sẽ chứng minh. Nếu việc mình làm thực sự là điều tốt lành, đem lại ích lợi thì thiên hạ sẽ theo...
Đúng là nhận định của mình thua một người đàn bà, cha Lành thầm nghĩ khi hình ảnh những ngày ấy theo tâm tưởng trở về. Lẽ đương nhiên, bất cứ ai cũng có thể lái tàu khi biển êm sóng lặng nhưng khi sóng gió nổi lên mới thấy đâu là khả năng, tính toán cần phải có của người thuyền trưởng. Đã phải đối diện với thăng trầm của cuộc đời, chị Nhung tự tạo cho mình năng lực chịu đựng và nhìn ra những điểm then chốt định hướng công việc dẫu chỉ là chuyện giúp trẻ em. Thế nên, dư luận hoặc điều ong tiếng ve đa số chỉ là môi trường thử thách khả năng người lãnh đạo. Ngược lại nếu biết nhận định, chúng sẽ trở thành động lực thúc đẩy phát triển tiềm năng con người để đem trật tự giữa chốn lộn xộn, khuyến khích sự thăng tiến như leo ngọn núi không có đỉnh bởi khi đã tới đỉnh là bắt đầu xuống dốc. Từ nhận định này suy ra nhà lãnh đạo cũng là người nói lên niềm hy vọng đã được ấp ủ nơi những người khác từ bao lâu nay chưa được xác định rõ ràng, giải thích rành mạch cho họ biết điều mình nhận ra và khuyến khích người ta thực hiện.
Tất nhiên, tự con người đã không hoàn hảo sao có thể có được những chương trình hoàn hảo, và như vậy tiến trình thực hiện đương nhiên gặp những khó khăn bất trắc khó thể dự tính từ thuở ban đầu. Dẫu biết rằng sự việc lớn lao hay nhỏ bé nếu đem so sánh cơ cấu tạo thành thì cũng chỉ như một chương trình văn nghệ bao gồm các tiết mục nhỏ mà nhà lãnh đạo thực hiện công việc đóng vai đạo diễn chương trình trong đó có những mục phải cắt xén tới mức tối thiểu và đồng thời lại có mục phải cổ võ, thúc đẩy, hay quảng cáo tới mức tối đa. Nói cách khác, nhà lãnh đạo cần biết rõ ý dân muốn gì, ước mơ của họ ra sao, tiềm lực, khả năng nơi dân chúng thế nào, mình muốn gì, phương pháp điều hành, dùng người trong mỗi trường hợp dựa trên điều kiện nào để thực hiện những phần phụ thuộc và ráp nối cho phù hợp với hệ thống điều hành cũng như gia giảm hay điều động công việc cho hợp lý hợp tình.
Mọi người đều cảm thấy không ai cao vời hoặc khôn ngoan đủ để chúng ta có thể đặt số phận mình nơi tay của họ. Thế nên, chỉ có một điều mà ai đó có thể lãnh đạo chúng ta là để lại nơi chúng ta niềm tin tự hướng dẫn đời mình. Xét thế, vai trò lãnh đạo đâu phải người múa rối, đâu phải người hô lên cho kẻ khác biết mình thế nọ thế kia, hoặc tổ chức hội chợ, văn nghệ, rước phách, làm nhà thờ hay xây trường học. Những công việc này, ai cũng có thể làm được... Bởi thế, người gieo niềm tin tất nhiên là người lãnh đạo vì nếu không có niềm tin sẽ không ai muốn nghe. Lẽ thường, tự con người, không ai quan trọng hơn ai; cho nên, vấn đề được đặt ra có thể nói ai là người ra lệnh, ai là người nói kẻ khác nghe... Từ đó, công việc còn lại là làm thế nào để thực hiện chương trình thăng tiến theo niềm tin hướng dẫn.
Một điều coi bộ nhỏ nhoi ít được để ý tới nhưng ảnh hưởng lớn lao nơi mọi môi trường đó là đấng bề trên dễ dàng phục vụ nhưng không thể nào làm hài lòng hết mọi người. Ai cũng có thể nhận thấy, thực hiện chuyện lớn lao đã khó mà lãnh đạo sự thực hiện chuyện lớn lao lại càng khó hơn. Nhất là khi phải làm việc với những tầng lớp người không chuyên môn đồng thời kinh nghiệm và học thức quá cách biệt, người lãnh đạo dễ bị sa lầy vào hố quyền hành. Nhận thực điều này, chẳng lạ gì khi thấy nhiều người đã không dẫn dắt người khác đạt được mục tiêu cần tiến tới bởi nếu đứng trong thế thủ quyền uy, nhà lãnh đạo sẽ bị rơi vào lãng quên tầm thường, ấy là chưa nói tới kỹ thuật ra lệnh để có được sự tuân lệnh một cách vui vẻ.
Càng suy nghĩ, cha Lành càng cảm thấy cái nghề không bao giờ được dạy dỗ rắc rối lại bao gồm muôn mặt, lắm thứ điều kiện cần phải biết. Thiếu sự am hiểu cần thiết, người ta dễ đổ quanh cho những lý do không thực hoặc bám víu vào mộng tưởng được diễn tả bằng những chữ nếu... Thật ra, nếu những "điều kiện nếu" có thực đâu cần đến nhà lãnh đạo vì trường hợp này đã được gọi là thời thế tạo anh hùng. Nghĩ đến đây, cha Lành nhớ lại một lần nói chuyện với bác sĩ Định Long về vấn đề kỳ thị của người Mỹ. Nhận định qua lại, bác sĩ Định Long cuối cùng đưa ra nhận xét:
- Người ta cứ bảo dân Mỹ kỳ thị; dĩ nhiên, chẳng có dân tộc nào trên thế giới này lại không trọng nếp sống và văn hóa riêng cũng như đường lối, nề nếp làm việc của họ. Tuy nhiên, nói cho đúng, sự kỳ thị sinh ra từ mình hết. Thử hỏi xem những người làm việc siêng năng, tốt lành có bị ai kỳ thị không hay chỉ những người lười lại cứ hô ầm lên là bị kỳ thị. Không làm hoặc làm việc không được ai ngu gì mà thuê! Tôi thấy, nơi đất nước tự do cạnh tranh này, bất cứ chuyện gì cũng có thể xảy ra và như vậy mình thế nào thì lãnh phần thế ấy... Nếu không chịu khó đặt lại vấn đề chính mình mà cứ đổ lỗi tại kẻ khác, đó là điều bất công và muôn đời cũng chẳng có thể ngẩng đầu lên chứ đừng nói chi đến chuyện được chấp nhận. Mình là người lạ do đó nếu không có thực tài và không chứng minh được khả năng qua công việc làm sao người khác có thể phục. Cuộc đời này phải thực tế, và điều rõ ràng nhất khi làm việc với người Mỹ là nếu tất cả họ mù mà mình có một mắt, mình mới có thể được trọng vọng; chứ nếu họ chột mà mình có hai mắt cũng đừng hòng, chẳng ai thuê mình làm chủ họ đâu...
Lẽ đương nhiên, thời thế tạo anh hùng chỉ là một trong muôn ngàn trường hợp nào đâu ai mơ ước, nhưng điều kiện ắt có và đủ mà đa số những người nắm quyền hành trong tay hay bị lầm lẫn hoặc không nhận ra là chính vị thế của một người làm cho công việc cũng như lời nói của người đó có tầm ảnh hưởng tùy theo chức vị và đồng thời thường thì được thăng hoa quá sự thực. Chẳng hạn công việc nhỏ mọn quét nhà hay hút bụi thảm ai là người đã chưa bao giờ làm trong cuộc sống. Thế mà giả sử giáo hoàng hay tổng thống Mỹ cầm chiếc máy hút bụi làm những công việc thường ngày xưa đã phải làm, chắc chắn báo chí, truyền hình sẽ thi đua giành nhau đăng tin tức, thêm mắm thêm muối nào là khiêm nhường, bình dân... đổ vào muôn cá tính, đặc tính đao to búa lớn... Cuộc đời kể ra cũng lắm chuyện tréo cẳng ngỗng; người ta thích thực hiện những công trình lớn lao nhưng quên rằng chính những chuyện bình thường mới thực sự nói lên giá trị đích thực của mình. Giúp người nghèo ai cũng có thể làm và đâu cũng có người nghèo; thế tại sao mẹ Têrêsa cũng chỉ làm việc ấy lại được coi là thánh nhân, công đức, tiếng tăm lừng lẫy?
Không sách nào viết về những vấn đề nhỏ mọn nhưng thiết yếu này nơi vị thế lãnh đạo. Có chăng, đó là kinh nghiệm sống mà người lãnh đạo chỉ có một phương pháp duy nhất là tự mò mẫm, cố mở mắt vểnh tai may ra thâu nhận được. Chẳng nói chi đến những chuyện lớn lao, ngay chuyện tầm thường, người lãnh đạo nhiều khi không thể giải quyết theo thói thường. Ai không nhận ra càng ở vị thế cao bao nhiêu, người ta càng bị cô độc bấy nhiêu bởi không dễ chi có được người am hiểu và thông cảm. Buổi chiều sau cơm tối, các chú vừa đi dạo vừa nói chuyện quanh sân tòa giám mục; thấy Đức Cha Thuận vừa đi đâu về, các chú xáp lại chào hỏi. Thày Lành cũng mon men đến nghe...
- Nếu có ai hỏi các con về chuyện anh em sống với nhau ở chủng viện thế nào thì chỉ nên trả lời cho qua... Không nên kể những chuyện tỉ mỉ e người ta hiểu lầm... Đức Cha nhẹ nhàng dặn.
- Thưa Đức Cha, họ hỏi câu nào thì trả lời thế ấy chứ làm sao cho qua được... Vì muốn Đức Cha giải thích rõ hơn, thày Lành bạo miệng chen vô:
Thấy cần phải giải thích, Đức Cha chậm rãi kể:
- Có một bà kia coi bộ sang trọng đến gặp cha, thấy các chú đang đi dạo sau giờ học, bà ta hỏi:
- Thưa Đức Cha, nuôi các chú như vậy chắc Đức Cha phải tốn nhiều tiền lắm? Hình như bà ta muốn cho tiền chủng viện.
- Đức cha thấy các chú ngày nào cũng ăn ba bữa sáng, trưa và chiều, không thiếu bữa nào.
- Thế các chú sống với nhau có được hòa thuận không thưa Đức Cha?
- Bà có thể nhìn xem rõ ràng đó; Đức Cha chưa thấy có chú nào bị bể đầu sứt trán... Chú nào cũng hãy còn lành lặn nguyên vẹn...
Đức cha chỉ nói lên những sự kiện ai cũng có thể nhìn thấy để khỏi phải nói về điều người ta muốn biết, trả lời như không trả lời; thày Lành thầm nghĩ... Câu chuyện đơn giản thi thoảng trở lại trong thời gian hơn hai mươi năm bây giờ mới được sáng tỏ ý nghĩa khi cha Lành suy nghĩ về những trường hợp cần giữ kín miệng trong vị thế lãnh đạo... Thổ lộ tâm tình không đúng người, chỉ gây thêm rắc rối hoặc hiểu lầm... Người xưa nói đúng: vị thế càng cao càng lắm nỗi cô đơn khó chia sẻ.
Chẳng những điều khó chịu hay buồn bực do thực tại ngạo ngược tạo thành không nên nói ra mà lắm khi kết quả bất lợi do sự thiếu sót của người làm việc hay ý kiến non dại chung của ban điều hành cũng trở thành lầm lỗi mà nhà lãnh đạo đành chịu chấp nhận lãnh trách nhiệm. Nhà lãnh đạo chỉ có thể nói tôi bị đánh gục chứ không thể nói những người dưới tôi bị hạ gục... mặc dầu áp dụng câu nói "Một chính phủ mạnh là chính phủ không nắm giữ một vấn đề gì." Trao quyền và tôn trọng quyền hành nơi người khác để thực hiện công việc nhưng trách nhiệm và kết quả dù hay dù dở đều trở về nơi nhà lãnh đạo...
Công việc lớn lao cần biết điều động niềm tin dân chúng mà người trong vị thế lãnh đạo phải thực hiện là chuyện không thể tránh thoát. Đàng khác, những vấn đề không đáng nói nhiều khi cũng trở thành phiền hà sinh lắm chuyện bực mình nếu thiếu để ý cách tránh né. Trời mùa đông nơi thành phố Chicago tuyết phủ ngập đầy và đóng băng chỗ lồi chỗ lõm trơn trượt thế mà chiếc xe cà rệch cà tang cứ phải mù mịt phun khói xông xáo hết hang cùng ngõ hẻm này đến chốn chật chội khác, mang chả giò, nước uống, bánh kẹo cho các em tập vũ, kịch cũng như hát xướng. Anh trưởng ban văn nghệ chịu khó có thừa, lại đang là sinh viên năm thứ tư đại học, bỏ bê chuyện bài vở vì đam mê giúp chuẩn bị văn nghệ Giáng Sinh cho cộng đồng... Bố mẹ gửi tiền lo việc học hành, xe cộ, ăn uống cho mình cũng như cho các em, anh cắt đầu này, xén đầu kia mua nước, mua bánh, lại còn năn nỉ xin xỏ thêm nơi đâu chẳng biết những bữa ăn khuyến khích các đội ca vũ. Thế mà khi đem sổ chi phí hóa trang cho ba màn vũ, hai màn kịch và dụng cụ cần thiết, ban điều hành đổ xô hạch hỏi không chấp nhận chi tiền đủ số... Lần này qua lần khác, lúc bàn ra tán vô không ai đồng ý lãnh nhận trách nhiệm để rồi những lời ngọt ngào dụ dỗ, khích tướng cũng như hăm hở hứa giải quyết sòng phẳng điều kiện cần thiết dồn ép đến nỗi anh ta sợ không dám tham dự khi được mời họp. Nhưng nào có thoát, dù không hiện diện, anh cũng bị bầu vắng mặt ép buộc phải làm...
- Thưa thầy, họ nhất định bắt em phải làm văn nghệ giáng sinh mà em sợ lắm rồi. Lần nào cũng thế, họ cứ hứa bừa cho được việc nhưng tiền bạc không chi đủ làm em chịu không nổi.
- Không sao, em cứ không chấp nhận chiết tính chi phí, và đòi các trưởng bộ môn làm bản chiết tính từng mục trao cho ban hành giáo để có tiền xử dụng trước khi em chấp nhận điều hành. Nên nhớ, nói họ chi tiền ngay lập tức để tránh cảnh năn nỉ, hoạch họe; nắm tiền trong tay rồi hãy nhận; còn không, ai muốn làm gì thì làm hoặc là bãi bỏ.
Hơn tháng sau, anh sinh viên hí hửng gọi thày Lành vì công việc êm xuôi không bị phiền hà hoạch họe về vấn đề tiền bạc chuẩn bị văn nghệ nhưng lại gặp rắc rối nơi chuyện hát xướng.
- Thưa thầy, bà kỹ sư Tuấn gọi điện thoại nói với em rằng cha cứ bảo bà ấy phải hát mà em không biết tính toán thế nào bây giờ. Những lần trước, bà ấy đòi xếp chương trình hát vào phần đầu buổi văn nghệ; mà lần nào cũng thế, bà cố tình đi trễ làm lộn xộn không thể sắp xếp kịp thời nên cứ bị ngắt quãng làm thiên hạ la quá trời. Lần này bà ấy còn đòi cho con gái hát nữa phỏng có chết người không chứ...
- Bà ấy nói với em thế nào...
Bà ta nói kiểu này, thày thử nghe xem có mùi không; anh sinh viên lên giọng õng ẹo:
- Chú Tân à, thật là tôi không muốn tí nào nhưng mà cha cứ bảo tôi phải hát. Đã mấy lần từ chối mà cha nói quá làm tôi không biết thưa lại làm sao; cha còn bảo tôi gọi để chú biết mà sắp xếp chương trình. Chú coi, tôi năm nay cũng đã có tí tuổi rồi nào còn thiết tha gì đến văn nghệ với văn gừng nữa nhưng vì đức vâng lời đành phải hát cho trọn đạo nghĩa. Cha cũng nhắc tôi phải đem cả con gái đi cho nó hát nữa. Đấy, chú xem thế nào, vì cha nói quá, tôi không đành lòng chối từ.
Thày Lành cười đến chảy nước mắt, thầm nghĩ, anh chàng này mà đóng hề trên radio có lẽ đúng nghề hơn là học kỹ sư.
- Không những bà ấy muốn hát mà muốn con gái bà ta cũng được hát nữa. Nói số điện thoại, tôi sẽ gọi cho bà ta và yên trí, chuyện sẽ đâu vào đó. Khi nào nắm vững hết các tiết mục, nói cho tôi biết mình sẽ xếp chương trình cho hợp lý, hợp tình.
- Vâng, đây là số phôn của bà ta...
Ghi xong số phôn, thày Lành quay điện thoại gọi cho bà kỹ sư Tuấn...
- Chào thày, thày có khỏe không? Có chuyện gì đấy mà thày lại phải gọi tới con... Giọng bà ngọt ngào...
- Xin cảm ơn bà, tôi vẫn bình thường, vẫn mỗi ngày ba bữa và lo cày bài vở. Có một vấn đề tôi muốn thưa chuyện với bà là anh Tân vừa nói cho tôi biết cha muốn bà giúp trong chương trình văn nghệ giáng sinh...
- Vâng, thật khổ quá thày ạ, con già rồi nào hát hỏng có ra gì mà cha cứ bắt phải hát làm con chẳng biết ăn nói làm sao...
- Bà nói vậy chứ, người ta hãy còn đang xôn xao về giọng hát của bà kỳ văn nghệ năm ngoái. Cha nghĩ đúng đó, nếu bà mà không hát thì còn ai muốn đi coi văn nghệ văn gừng gì nữa.
- Thày mà không đi tu, ở ngoài khối cô chết mệt... Cha còn bảo phải đưa cháu Dung nhà con đi hát nữa.
- Đúng vậy, tôi cũng đã nghe qua, thật mẹ nào con nấy; mẹ hát hay tất nhiên con cũng hay hát nào có lạ gì... Có một điều tôi muốn nhờ bà giúp cho, nếu không chương trình văn nghệ sẽ bị bể hết, bể từ cha tới con...
- Vấn đề gì vậy thày, con có giúp được chi không?
- Chẳng những giúp mà ngoài bà ra không ai có thể giải quyết được. Bà thấy đó, người ta đi xem văn nghệ cứ hong hóng chờ bà hát xong là bỏ ra về theo như tôi biết những lần trước. Vì vậy, nếu bà hát vào những mục đầu của chương trình, người ta sẽ kéo nhau ra về hết đâu ai thèm coi tiếp... Như thế là bể hết công trình của cộng đoàn...
Vợ ông kỹ sư cười như nắc nẻ ra bộ sung sướng. Thày Lành cũng phải nín thở cười theo và tạ ơn trời vì môi không phải bôi mỡ mà ăn nói có thể lọt tai người nghe... Chưa hết cười vì thích thú bởi được phỉnh nịnh, bà kỹ sư bồi thêm:
- Vậy thày phải nói chú Tân xếp cho con gái của con hát trước rồi con hát sau.
- Vâng, chị ta sẽ hát mục thứ tư và bà làm ơn chịu khó ngồi chờ để hát trước khi chấm dứt hai mục; như vậy được không ạ?
- Dạ được thưa thày...
- Như vậy là hạnh phúc cho chúng tôi lắm rồi, không dám mơ ước chi hơn. Có điều, tôi sẽ cố gắng sắp xếp chương trình thật khít khao sao cho không có khoảng trống nên bà làm ơn đưa cô Dung đến thật đúng giờ. Nếu không, khi chương trình đã bắt đầu, mục nào qua cho qua luôn bởi đảo lộn ngược xuôi gây quá nhiều rắc rối như trong trường hợp văn nghệ những năm trước...
- Vâng, thưa thày, con sẽ đưa cháu đến trước giờ chương trình bắt đầu...
- Xin cảm ơn, chào bà.
- Con kính thày...
Cầu xin những sự khó chóng qua, thày Lành thở phào nhẹ nhõm... Và thế là năm ấy, anh sinh viên hả hê vì được cả đàng nọ lẫn đàng kia, vừa không bị phiền hà về vấn đề tiền bạc, vừa được khen là chương trình văn nghệ thành công rực rỡ. Nghe thiên hạ bàn tán, thày Lành thầm nghĩ: có gì mà rực rỡ, văn nghệ văn gừng chỉ ăn mặc đẹp và chương trình liên tục được kể là hay chứ nào có chi khó khăn. Chuyện đáng nói là vấn đề điều hành và sắp xếp nào ai biết đấy là đâu; rõ cuộc đời là thế, coi vậy nhưng không phải vậy. Thày nhớ lại lần nào đó nói chuyện với một anh bạn cũng bàn về văn nghệ. Anh bạn tâm sự:
- Có những đứa diễn viên đóng hai hoặc ba vai trong một chương trình văn nghệ, nào hát, nào kịch... mà nó lại hay làm ỏng làm eo lắm lúc mình phải năn nỉ muốn chết chỉ vì con bạn phải gió nào đó nói điều gì làm nó mất lòng giở chứng không thể đóng chung vai. Lúc ấy mình nghĩ, bây giờ ông năn nỉ đến độ muốn chắp tay lạy mày để được việc chứ khi đã xong văn nghệ văn gừng rồi mà mày õng ẹo ông chỉ cho một đá văng bố con đi...
Thực tế mà nói, làm lụng kiếm kế sinh nhai nào đâu dễ chi; chẳng thế sao có câu "Đồng tiền liền khúc ruột." Mặc dầu nhờ đức tin, nào đâu ai khó khăn gì với việc nhà Chúa nhưng điều kiện tối thiểu lại là nói sao cho lọt tai; mà không hiểu tại sao, cứ đụng đến tiền bạc thì đều sinh lắm tội. Thực trạng cuộc sống cho thấy, dân Chúa phải đối diện với lắm nỗi khó khăn trong cuộc đời nên cần nhiều sự cảm thông. Phải chăng khi người ta không được hài lòng thì sự rộng rãi cũng bị khép gọn lại... dầu chỉ là một đồng? Chẳng hiểu ất giáp gì nhưng e ngại vạ lây tới mình nên mới chỉ nghe nói về những lời kêu ca của giáo dân quen biết trong vụ thu tiền trung tâm được qui định mỗi gia đình đóng một đồng hàng tuần thời gian trước khi về làm việc với một cộng đồng người Việt, cha Lành đã phải vội nói bắn tiếng với những người quen biết trong những lần gặp gỡ xã giao: "Tôi không biết làm tiền mà chỉ biết tiêu... Tôi lại cũng không thích giữ dùm tiền bạc dù là của đoàn thể; thế nên, ai dại dột đưa tiền tôi giữ, thì cũng chỉ như trứng bỏ miệng ác; tôi tiêu hết ráng chịu."
Càng nghe lại càng sợ nhất là khi dò hỏi một số người thân quen về kinh nghiệm cũng như phương cách nào để làm việc với người Việt cho hiệu nghiệm hơn..., lời khuyên đa số được gom tóm trong một câu phát biểu: "Cha cứ làm những việc họ không làm được, còn những gì họ làm được đẩy hết cho họ làm là yên chuyện; người ta thích làm sao không để họ chịu trách nhiệm? Hơn nữa, linh mục đâu phải được truyền chức để quét sân, đóng cửa nhà thờ hay nấu bếp, giữ tiền. Cha chỉ cần lo việc thờ phượng, giải tội và thăm hỏi người ta là quá đủ. Nếu chẳng may giáo dân có chuyện cần kíp hay đại sự như xức dầu hoặc đám ma, đám cưới, giúp họ trong lúc bối rối chưa đủ sao; tội gì ôm rơm cho rặm bụng..."
Những ý kiến mộc mạc đến độ quê mùa qua lối phát biểu ăn ngay nói thật này giúp cha Lành cảm thấy an tâm... Chuyện gì chứ, dâng lễ, giải tội, thăm hỏi nào có chi đâu. Tuy nhiên, ngài nghĩ, cần phải phân định rõ cho mọi người trong cộng đồng biết đường hướng làm việc như thế nào, giới hạn nào thuộc về họ và mình chú trọng đến vấn đề gì. Hai tuần suy nghĩ để nói sao cho lọt tai đồng thời tránh bị hiểu lầm ngay từ buổi ban sơ... Cha Lành giảng ngày chủ nhật đầu tiên của nhiệm sở mới:
Quí ông bà anh chị em trong Đức Kitô,
Hôm nay là ngày Chủ Nhật đầu tiên tôi dâng Thánh Lễ với quí ông bà anh chị em, cũng có thể gọi là ngày tôi ra mắt với cộng đồng. Khi soạn giảng hơn hai tuần trước, Lời Chúa nơi bài Phúc Âm chúng ta vừa nghe đã giúp tôi suy nghĩ rất nhiều: "Và có ai trong các ngươi muốn xây tháp mà trước tiên không ngồi tính toán phí tổn cần thiết xem có đủ để hoàn tất không?" (Lc. 14:25-33) Qua ánh sáng Lời Chúa đến với chúng ta hôm nay, tôi muốn nói lên đường hướng và quan niệm làm việc cho cộng đồng chúng ta.
Trước hết, người xưa có câu: "Quan nhất thời, dân vạn đại." Là linh mục, tôi chỉ được sai về đây ít năm hay một thời gian làm việc với quí ông bà anh chị em để rồi sẽ được đổi đi nơi khác. Bởi thế cho nên, sự thăng tiến của cộng đồng như thế nào tùy thuộc vào sự làm việc của quí vị. Chính quí vị là những người kiến tạo danh dự của cộng đồng cũng như danh dự gia đình, cá nhân. Với cương vị của một linh mục, tôi có bổn phận chu toàn chức vị linh mục của mình, những công việc quí vị không làm được chẳng hạn dâng lễ, giải tội, nói chung, những việc phụng vụ và mục vụ. Những công việc liên hệ tới cuộc sống như giao tế, đình đám, mở lễ, văn nghệ, rước kiệu v.v... quí vị có thể làm được, xin quí vị góp tay thực hiện.
Đối với sự thực hiện những chương trình cũng như phát triển cộng đồng, hai vấn đề tối kỵ mà chúng ta nên tránh đó là bất cứ vấn đề nào đi ngược với đức tin Công Giáo và những gì làm bất lợi hay gây tai tiếng cho cộng đồng của chúng ta. Xin quí vị để ý hai vấn đề này. Tôi muốn nhắc lại: Tôi sẽ cùng quí vị thực hiện bất cứ điều mơ ước nào của quí vị nếu có thể để thăng tiến cộng đồng chúng ta nhưng những gì ngược với đức tin hoặc bất lợi cho danh dự cộng đồng, tôi sẽ cực lực phản đối.
Tôi được sinh ra từ một gia đình nghèo khổ, đã trải qua những thời kỳ ăn không đủ no. Tôi đã phải làm nhiều ngành nghề để kiếm miếng cơm manh áo như mọi người. Tôi biết giá trị mồ hôi nước mắt của tiền bạc. Tôi hiểu rất rõ cuộc sống lao động cực khổ của người nghèo. Tôi cũng hiểu thế nào là niềm đau của kẻ không có tiền lại còn bị những người khác khinh khi vì quần áo mình không được đẹp, không có tiền ăn nhậu để tiếp đãi bạn bè v.v... Những kinh nghiệm chua cay ấy giúp tôi nhận thức thêm được giá trị con người. Sự sống của chúng ta là hồng ân của Thiên Chúa, là sự chia sẻ chính bản thể của Ngài; thế nên giá trị con người không tùy thuộc vào nhà cửa, quần áo tiền bạc, mà là lối sống tốt lành để minh chứng sự hiện diện của Chúa nơi cuộc đời mình cũng như sự liên kết của mọi người thành một cộng đồng cùng nhau tôn vinh Chúa.
Bởi vậy, cộng đồng có bổn phận khích lệ và giúp đỡ mọi người thăng tiến về đời sống đạo đức và sự hòa thuận với nhau. Quí cụ ông, cụ bà được Chúa ban cho tuổi thọ như thế; với biết bao thăng trầm của những ngày tháng đã qua, chắc chắn rằng quí cụ có nhiều kinh nghiệm như những tiềm năng sẵn sàng xây dựng cộng đồng dân Chúa. Quí cụ sẽ giúp cho cộng đồng bằng cách nhìn vào thực tại nơi cuộc sống hiện giờ để nói lên những gì chúng ta cần được thăng tiến, những việc gì phải làm, đồng thời những khó khăn phải vượt qua cũng như những cố gắng hy sinh mà dân Chúa nơi cộng đồng cần phải có để đưa ra phương pháp huy động. Các bậc cha mẹ, quí vị thành niên, tương lai của thế hệ sắp tới được đặt nơi tầm tay quí vị. Những kết quả chúng ta lãnh nhận dù tốt xấu thế nào đều tùy thuộc vào sự làm việc của chúng ta. Quí vị là động lực chính yếu của cộng đồng dân Chúa. Danh dự của cộng đồng lên cao do quí vị tạo nên, hoặc có thế nào chăng nữa cũng do lối sống của quí vị; không ai có thể thay thế vai trò căn bản này. Mỗi người chúng ta là một phần tử kiến tạo cộng đồng. Chính vì danh dự của cộng đồng được tạo nên do lối sống, cách thức góp tay làm việc và sự liên kết chặt chẽ hay không giữa chúng ta với nhau, bổn phận của mỗi người là sống thế nào để đẹp lòng Chúa, được lòng người. Theo khía cạnh tâm lý, nếu con người mình thế nào, chúng ta sẽ nhìn thấy người khác như vậy. Từ nhận xét này, mỗi người có bổn phận nhận ra những hồng ân của Chúa chẳng những nơi chính mình mà còn nơi những người khác để tôn trọng và cùng giúp nhau thăng tiến cũng như xây dựng và giúp việc cộng đồng.
Tôi tích cực ủng hộ việc thành lập các đoàn thể Công Giáo Tiến Hành. Tôi nghĩ, đoàn thể không nhất thiết phải nhiều người tham gia mà điều cần nhất là tấm lòng hăng say, nhiệt thành vì lợi ích cho đức tin và vinh danh Thiên Chúa. Khi cùng nhau thành lập đoàn thể, xin đừng đặt ra những điều lệ quá nặng nề khó có thể thực hiện mà sao cho những thành viên của đoàn thể dùng những điều lệ như dung môi để cùng nhau thực hành đức tin và đem lại lợi ích cho cộng đồng.
Những đoàn thể có bổn phận kiến tạo môi trường để các hội viên, những người có ước vọng và thiện chí giống nhau cùng thăng tiến. Vì thế, sự phát triển các hội đoàn đóng góp tích cực vào sự phát triển cộng đồng, và do đó, đoàn thể là những năng lực của cộng đồng. Bởi vậy những hoạt động của các đoàn thể là hoạt động của cộng đồng và cộng đồng có bổn phận bảo trợ cũng như khuyến khích sự thăng tiến của các đoàn thể. Hơn nữa, các đoàn thể có bổn phận tương trợ lẫn nhau trong những biến cố trọng đại của các đoàn thể bạn. Với nhận thức này, những cố gắng, hy sinh và thiện chí của quí vị trong sinh hoạt đoàn thể góp phần xây dựng cộng đồng.
Riêng về Thánh Lễ, ngày Chủ Nhật chúng ta cùng dâng Thánh Lễ cầu nguyện cho cộng đồng, những người còn sống cũng như đã qua đời. Những lễ cầu nguyện theo ý chỉ riêng sẽ được dâng vào những ngày thường. Nếu chẳng may có người trong cộng đồng qua đời, tôi sẽ dâng một lễ vào ngày Chủ Nhật gần nhất để mời mọi người cùng cầu nguyện cho linh hồn ấy.
Tất cả những công việc chúng ta thực hiện đều cần được qui về mục đích làm tăng trưởng đức tin Công Giáo cũng như vinh danh Thiên Chúa. Như thế chúng ta chu toàn trách nhiệm người tín hữu đồng thời thể hiện đức tin trong cuộc đời. Xin Chúa chúc lành nơi quí ông bà anh chị em.
Vừa giảng xong, giáo dân xì xèo; nơi này, chỗ kia những mái đầu chụm lại hình như có chuyện gì quan trọng lắm. Lúc xin rấng, những mái đầu càng chụm lại nhiều hơn vì được che chở bởi giọng hát ca đoàn. Thấy thế, cha Lành phần nào hơi ngại ngùng vì nghĩ rằng chính mặc cảm e sợ những phiền toái do điều ong tiếng ve xảy ra đây đó đã khiến mình quá đặt nặng vấn đề đôi khi có thể gây mối cách biệt giữa linh mục và giáo dân. Dầu chưa hiểu giáo dân bàn tán, thầm thì những gì nhưng nơi nét mặt họ tỏ dạng nghiêm trọng, ngài tự nghĩ có lẽ bài giảng đánh động khá nhiều nơi tâm hồn những người đang dự lễ.
Sau lễ, vài người vô nhà xứ...
- Chào quí ông bà, xin mời vào để tôi đi pha cà phê. Có ai thích uống trà hoặc nước ngọt không? Cha Lành vừa nói vừa đưa tay hướng về phòng khách.
- Xin cảm ơn cha, chúng con không khát. Cụ trùm Huân lễ phép.
- Cha để con làm cho... Chị trưởng đoàn thiếu nhi bước vô phía trong bếp.
- Mời quí ông bà ngồi. Lâu nay công việc làm ăn nơi dân chúng ra sao tại vùng này? Tôi nghe đâu tàu đánh bạc về làm khối người cháy túi... Kể cũng phiền, ai mà không có máu mê nhất là cờ bạc... Muốn tạo sự thân thiện và bạo dạn của giáo dân, cha Lành tạm dẹp sự nôn nóng tìm hiểu chuyện gì người ta đã xì xèo trong lúc lễ nên hỏi về chuyện tàu đánh bạc đang làm xôn xao dân chúng.
- Thưa cha, con xuống qua hai lần mà lần nào cũng phải xếp hàng chờ vào cửa. Không biết người đâu lắm thế. Cụ trùm Huân tiếp lời.
- Thế cụ có thử chút cho biết không?
- Thưa cha, lần đầu, con thấy người ta trúng đông trúng tây khiến tay chân ngứa ngáy. Mà khổ thiệt cha ạ, xuống tầu đánh bài tiền nó cứ cựa quạy trong túi... nên thấy ham. Có được mấy chục, đâu bốn mươi sáu bốn bẩy đồng đem đổi. Kéo được mấy cái, nó chạy ra đâu mười mấy đồng hăm nhăm xen. Thôi thì nào chuông kêu inh ỏi, tiền rơi leng keng, và chiếc đèn vàng trên nóc máy sáng lên chớp chớp thích... lắm... nghe bắt ham. Và rồi được nước ngon tay cứ tiếp tục bỏ kéo, bỏ kéo đến lúc sạch thì thôi; gớm, chỉ có một lúc mà nó ăn của mình mấy chục ngon ơ!
Giọng cụ trùm nhẹ nhàng chậm rãi đều đều kể...
- Ấy thưa cha, ngày xưa ông nhà con còn cầm cả mấy sào ruộng đánh bạc mà nào có biết tiếc xót gì, bà cụ trùm nói chen vô.
- Thế lần thứ hai cụ thắng hay thua?
- Lần trước thua mất bốn mươi mấy đồng về tiếc mãi, con càng nghĩ càng thấy mình già rồi mà còn dại. Mất mấy đêm liền con cứ trách mình rằng thèm tiết canh vịt mà không dám mua. Cha và các ông các bà tính xem, nào có mắc mỏ gì đâu, chỉ có tám đồng một con vịt trắng ngon lành về đánh tiết canh thì nhịn thèm nhịn nhạt thế mà đem nướng một lúc ngót năm chục bạc. Bởi vậy, lần sau xuống tàu con sợ thua không dám đem tiền theo.
- Thèm tiết canh vịt thì nói bà cụ sai con cháu đi mua về đánh chén chứ có gì đâu phải nhịn thèm nhịn nhạt. Vậy khi không có tiền trong túi cụ trùm có thấy gì chuyển động không? Cha Lành pha trò cho cụ nói tiếp.
- "Rêu rêu" lạy Chúa tôi có chứ thưa cha. Thấy hết người này thắng đến người kia được; mà cái của quỉ, mình đánh thì cứ thua nhưng đứng xem lại cứ thấy người ta trúng; thế là lòng ruột nó xốn lên, con cứ muốn chạy ngay về nhà đem tiền ra gỡ... Chúa tôi, cái của quỉ ấy sao nó hấp dẫn đến thế...
Vẫn giọng điệu nhẹ nhàng của bậc lão thành vậy mà ai nấy không nín được cười... Cụ trùm Huân kể chuyện thật có duyên và hấp dẫn...
- Thế mới biết tội bởi trong lòng mà ra... lặng yên đừng tham lam ngứa tay thì đâu mấy bữa tiết canh vịt tiêu tan... Cụ trùm kết luận với giọng tiếc rẻ.
- Để khi nào tiện dịp tôi cũng xuống thử xem thế nào... Cha Lành thêm vô.
- Đừng cha ạ, cha không nên xuống tầu đánh bài... Cụ trùm vội vàng lên tiếng.
- Thì cụ tính thử, cụ xuống được, mọi người xuống được nào có gì đâu mà nên với không nên... Cụ vừa tỏ ra tiếc rẻ tiền thua bài, mình mới định xuống tàu thử coi sao; cụ đã đổi giọng khuyên. Cha Lành cảm thấy lạ nên chậm rãi đặt vấn đề.
- Thưa cha, chúng con là người đời dù có thế nào chăng nữa cũng chỉ bị phiền hà trong giới hạn gia đình. Cha là người đi tu xuống tầu coi không được. Hơn nữa, người ngoài nhìn vào nghĩ cha là đại diện cho toàn thể chúng con mà chơi bài bạc thì còn gì là thể thống nữa... Giọng cụ trùm không còn vẻ hiền hòa, chấp nhận như trước nhưng đột nhiên biến đổi hẳn, giống kiểu hùng biện, gay gắt lên án...
- Con xuống mấy lần, tính ra thua hơn kém mất trăm bạc nghĩ mà dại... Như vậy, con cũng nghĩ cha không nên xuống tầu đánh bài... Cha mà xuống, coi bộ kẹt lắm... Ông Hiểu, phó nội vụ chen vào với giọng lo âu...
Mấy ông này kể cũng lạ; họ xuống tầu đánh bài thua thì không sao lại còn dám kể ra đương đường cho mọi người biết. Mình mới nói định xuống thì đã hung hăng ngăn cản rằng không nên, rằng kẹt... Những điều họ nên thì mình không nên nghĩa là thế nào. Tại sao họ làm được mình không được... Tại sao họ dễ dãi với chính họ mà lại tỏ ra khó khăn, cố chấp với mình... Những thắc mắc cứ thay phiên luẩn quẩn trong đầu cha Lành khiến ngài cảm thấy bất công do đó nói tiếp:
- Thì xuống tầu xem cho biết, cùng lắm đem theo dăm ba chục thử thời vận giải trí như quí ông đâu có sao...
- Con xin phép cha cho con nói. Thưa cha, con nghĩ cha không nên xuống tầu; giọng cụ trùm nhấn mạnh rõ ràng được phụ họa với mấy chiếc gân cổ ẩn hiện và cái đầu gật gù kèm theo nét mặt đăm chiêu ra chiều lo lắng. Như con đã trình với cha, chúng con là người đời, chúng con làm gì cũng được. Cha là người đi tu, dù cho xuống tầu tham quan thì cũng mang tiếng bài bạc. Người ta có biết đấy là đâu bởi ai xuống tầu mà không đánh bài...? Như vậy làm sao cha có thể giảng dạy con chiên bổn đạo, làm sao cha khuyên người ta đừng bài bạc, làm sao cha nhắc nhở người ta sống tốt lành hơn... Cha thử tính coi, khi cha đứng trên tòa giảng răn bảo giáo dân, chúng con ngồi dưới này nói cha cũng ăn chơi như chúng con thì còn thể thống gì nữa. Không, nhất định cha không nên xuống tầu... Cụ trùm nói câu cuối với đầy vẻ nghiêm trọng.
Mới lúc nãy, mỗi lần cụ lên tiếng là ai nấy đều không nín được cười mà bây giờ hình như ai ai cũng có vẻ căng thẳng theo những lời cụ phát biểu... Cụ dùng câu "Con xin phép cha..." trịnh trọng ngược hẳn lại thái độ thân thiện lúc mới gặp... Thế ra lối suy luận của giáo dân không đơn giản như mình nghĩ... Cha Lành vẫn cảm thấy có gì khúc mắc...
- Thời gian còn trong chủng viện, tôi cũng chơi bài cát tê, bài cào, xập xám, xì dách, xì phé với các thày bạn có sao đâu... Vả lại, xuống tầu cho biết thì có chi là quan trọng mà coi bộ cụ trùm lo âu nhiều thế.
- Thưa cha, người đời chúng con đều không ít thì nhiều dây máu cờ bạc. Mà khi đã ngồi vô sòng bạc rồi thì ai cũng như ai, ông cũng như thằng mà thằng cũng như ông. Nào là ông cháu, cha con chửi lộn nhau cũng chỉ vì bài bạc, nào là thua cay khát nước nên vay nợ bê bối lục đục gia đình. Thưa cha, nó còn lắm cảnh chướng tai gai mắt cha không thể tưởng tượng được... Mình ngồi như thế này, cụ trùm xoay người làm mẫu, con mẹ nào đó đứng ngoài cúi xuống đặt tiền để cả vú lên đầu mình; ấy là chuyện đánh bài theo như ngày xưa chúng con hay chơi xóc dĩa. Ở đây cha xem, mấy người bưng rượu bịt có tí đầu vú thỗn thễn phơi ra trông chướng mắt không chịu nổi; mà chẳng lẽ mình cứ nhắm mắt lại nên phải nhìn, có quay đi nơi khác thì lại đứa khác đang để ra sẵn ở đấy... Giọng cụ trùm nghiêm trang pha lắm vẻ khôi hài theo lối diễn tả làm mọi người không nín được cười... Đây là chuyện có thật chính con chứng kiến, cụ trùm tiếp tục. Lần thứ hai xuống tầu con gặp một cha đang đứng đánh tài sửu, có anh thanh niên khệnh khạng coi bộ uống rượu đã ngà ngà đi tới vỗ vai miệng xổ lời tục tĩu; con xin lỗi cha, anh ấy nói: "Đ. mẹ, cha đánh số bẩy đi, lần này nó trúng đấy;" thế thì còn phép tắc nào nữa không? Hơn nữa, cha xuống tầu, người ta không biết đấy là đâu cho rằng cha lấy tiền nhà thờ đánh bạc... Vả lại, bài bạc là một trong tứ đổ tường chính ngay giáo dân chúng con cũng không nên mà cha lại đam mê vào thì chúng con biết nghe ai... Dứt khoát con không phục chuyện cha xuống tầu...
Cụ trùm Huân dùng những tiếng "thô tục" cố ý gây ấn tượng xấu xa mong ngăn cản cha đừng xuống tàu đánh bạc. Đúng thật, gừng càng già càng cay! Yêu ai nên tốt, ghét ai nên xấu; cũng chỉ quanh đi quẩn lại dùng quặt quẹo vài tiếng nói. Mặc dầu chưa xuống tầu đánh bài nhưng cha Lành đã nghe khá nhiều người kể về sinh hoạt dưới đó, nào có ai thêm thắt những hoạt cảnh liên hệ như cụ trùm nói đâu!
Kể cũng ngược đời, cha Lành ngẫm nghĩ. Cụ trùm lấy kinh nghiệm riêng của cụ làm mẫu mực cho người khác nên nghĩ chuyện sẽ xảy tới cho người khác cũng như đã xảy ra với cụ. Thôi thì biết sao hơn, làm cha thì đừng làm dân... Ngài mỉm cười:
- Mới nghe cụ trùm nói về chuyện bài bạc kể cũng hấp dẫn đấy chứ phương chi đánh bài... Nhưng thôi, cụ đã nói thế để tôi nghĩ lại xem sao. Vấn đề tôi quan tâm nhất là không biết dân chúng ở đây thế nào. Mình mới về lạ nước lạ cái chẳng biết mô tê gì...
Thấy thuyết phục được cha nghĩ lại, cụ trùm tươi nét mặt đổi giọng dễ dãi:
- Dân ở đây thì có gì đâu cha, chiều chiều, cha lái xe vòng vòng quanh đường gặp ai thì hỏi dăm ba câu chuyện thế là thích lắm đấy. Kể ra họ cũng lạ và dễ tha thứ; mới ngày hôm qua mẹ chồng con dâu đánh nhau bể đầu phải vào nhà thương; hôm sau con dâu vào thăm là huề cả làng coi như không có chuyện gì; họ thế đấy. Nhưng những gì họ đã không ưa thì Chúa cũng chẳng khuyên can được... để rồi cha coi...
- Ban nãy, khi vừa mới nghe xong bài giảng của cha chúng con cảm thấy vừa mừng lại vừa lo khiến mấy người chung quanh xôn xao cả lên... Ông phó Hiểu chen vô khiến cha Lành chợt chột dạ nghĩ rằng bài giảng có điều gì đụng chạm đến dân chúng.
- Ông phó nói sao, chuyện gì mà lại vừa mừng, vừa lo?
- Thưa cha, chúng con mừng vì cảm thấy hãnh diện bởi cha mời gọi mọi người tham gia việc đạo, cổ võ đức tin, và làm sáng danh Chúa. Ngược lại, giọng ông có vẻ e ngại, chúng con lo vì thấy trách nhiệm của mình như cha nói quá nặng nề. Cha nói đúng, chuyện phần hồn, việc đạo đức và mục vụ là bổn phận của cha còn chuyện thăng tiến cộng đoàn là nhiệm vụ của chúng con, nhưng câu cha nhấn mạnh rằng danh dự cộng đoàn lên hay xuống đều tùy thuộc vào mỗi người chúng con do đó ai cũng sợ vì xưa nay mình không để ý, chẳng lo giúp gì những chuyện này...
Cụ trùm Huân vội vã ngắt lời ông phó,
- Thưa cha, con năm nay được Chúa ban cho cũng ngót ngoét bẩy chục, cả một đời theo đạo mà đây là lần đầu tiên con nghe thấy cha giảng về bổn phận thăng tiến cộng đoàn thuộc về mỗi người giáo dân nên con thấy hơi lạ. Cha là chủ chăn, là cha của mọi người nên ai nấy phải vâng lời vì vâng lời trọng hơn của lễ. Con nghĩ, mình theo đạo thì nhiệm vụ đầu tiên của mình là đi lễ lạy, đọc kinh sớm tối và cha bảo sao thì làm vậy. Các cha đã được ăn học nên biết hết mọi sự, giáo dân chỉ việc nghe lời thi hành nhiệm vụ người Công Giáo của mình để cho đâu vào đấy thì nào có gì đáng nói. Đàng này cha giảng trách nhiệm của chúng con là việc thăng tiến cộng đoàn chứ không phải của cha... Con thử hỏi nếu cha không nhúng tay vào, dân chúng cả một đám như rắn không đầu, ông nào cũng chỉ ý mình làm hơn thì sao có thể làm được gì. Con xin thí dụ, chẳng hạn việc mở lễ, dù chúng con có muốn mấy chăng nữa mà cha không chấp thuận, không hô hào, loan báo ở nhà thờ thì ai biết đấy là đâu...
- Cụ trùm nói có lý; một nước cần có vua hay tổng thống làm đầu; tỉnh cần có ông tỉnh trưởng; xứ thì có cha xứ; cộng đoàn có cha quản nhiệm nhưng những người đứng đầu chịu trách nhiệm như vua hay tổng thống làm sao có thì giờ để nghĩ về hết mọi vấn đề trong nước nên phải cần có các bộ, các ngành phụ giúp làm việc đưa ra những gì cần được cải tiến hoặc thay đổi. Cha được học về đạo nghĩa nên chỉ lo việc đạo nghĩa còn những việc đời làm sao cha có thể biết bằng người ta. Chẳng hạn, cụ trùm trồng rau xưa nay, cụ biết về trồng rau hơn tôi. Do đó, nếu cần chuyện gì liên hệ đến việc trồng rau thì phải hỏi cụ trùm chứ vâng lời trồng rau theo ý của cha thì chỉ đổ thóc giống ra mà ăn...
- Thưa cha, đâu có bao giờ thăng tiến cộng đoàn cần đến chuyện trồng rau mà con phải lo... Cụ trùm cố bênh vực ý nghĩ của mình.
- Tôi nói kinh nghiệm trồng rau chỉ là một thí dụ... Để tôi nói thí dụ khác, cụ trùm được mấy người con tất cả?
- Thưa cha, Chúa ban cho gia đình con được bẩy người, bốn trai ba gái...
- Xét như thế này, cả một đời người, hai cụ lo lắng, nuôi nấng dạy dỗ con cái và lo liệu gia thất cho bẩy người con bằng mày bằng mặt với đời. Tất nhiên, cụ trùm không những có nhiều kinh nghiệm về gia đình, về sự giáo dục con cái hơn tôi bởi tôi đâu có vợ con, làm sao tôi biết được những khó khăn trong đấng bậc vợ chồng cũng như dạy dỗ con cái bằng quí cụ... Tôi chỉ biết nào là "Già đòn non nhẽ, đánh khỏe phải chừa;" "Thương con cho roi cho vọt, ghét con cho ngọt cho bùi," v.v... toàn là lý thuyết... mà thời bây giờ áp dụng là đi ở tù... Vì vậy, muốn cho trẻ em trong cộng đồng ngoan ngoãn, các bậc làm cha mẹ phải lo dạy dỗ chúng trước chứ nếu chờ cha bảo mới dạy con thì có lẽ chúng đi hoang hết rồi còn đâu mà dạy...
- Chỉ có thế mà từ lúc cha giảng tới giờ con vẫn cứ ấm ức vì thấy nó có vẻ ngược với đức vâng lời...
- Cụ thấy không, nếu cụ không xuống tầu đánh bài, không trông thấy những cảnh chướng tai gai mắt ấy mà vâng lời cha theo xuống tầu thì cụ nghĩ thế nào?
- Cha giải nghĩa vậy mới đúng... Cụ trùm cười đắc chí đoạn nói tiếp, con xin lỗi cha nói câu này hơi ngạo nghịch nhưng cứ theo lời cha giảng thì đức vâng lời không phải chỉ là con nghe lời cha mà nhiều khi cha cũng cần nghe lời con... Xưa nay, con cứ nghĩ các cha phải biết hết mọi sự... mà lại quên rằng có những sự các cha không nên biết...
- Cụ nói đúng; mặc dầu giáo dân tôn trọng chức thánh nơi linh mục nhưng không phải vì thế mà để tất cả mọi công việc của cộng đồng cho một mình cha gánh chịu. Theo thói quen, người ta gọi linh mục bằng cha; tiếng cha có nghĩa người hướng dẫn phần thiêng liêng, cha phần hồn và đồng thời xưng con cho thuận lối nói. Quí ông bà thử nghĩ coi, tôi mới bốn mấy, dẫu cho có được ăn học đến đâu chẳng nữa cũng làm sao có nhiều kinh nghiệm sống bằng quí cụ ông cụ bà đã bẩy, tám mươi tuổi. Cho nên, nếu xét về việc thiêng liêng thì đó là nhiệm vụ của tôi. Còn những vấn đề sinh hoạt đạo, đời, giáo dân có bổn phận góp tay xây dựng để thăng tiến cộng đồng. Nói đến đây, cha Lành mỉm cười diễu, con khôn hơn cha thì nhà có phúc. Cụ trùm nghĩ như vậy có đúng không?
- Bây giờ con mới thấy mối lo như ông phó Hiểu nói... Vậy chứ sao con thấy có cha giảng vâng lời trọng hơn của lễ...
- Vâng lời tùy từng trường hợp vì dẫu sao chăng nữa, các cha cũng chỉ là những con người như quí ông bà. Chẳng hạn tôi muốn xuống tầu cho biết cơ sự ra sao để nhận định mà khuyên bảo dân chúng không nên đam mê. Quí ông bà thấy đó, tiền đâu người ta dám bỏ ra những bao nhiêu triệu để làm nên các tầu đánh bài to lớn như thế nếu không nắm chắc phần thắng trong tay. Bao nhiêu chuyện đã xảy ra trước mắt từ ngày có tầu đánh bài đến giờ mà vẫn còn nhiều người đua nhau đòi hốt bạc của thiên hạ. Nào là nhảy xuống sông tự tử, nào là tan nát gia đình cũng chỉ vì bài bạc... Mấy ngày trước đây, tôi nghe thấy vợ chồng Tuẫn bỏ nhau. Chồng thì lo đi biển rả, được bao nhiêu, vợ ở nhà đem xuống tàu nướng sạch, chẳng những thế, lại còn vay mượn nợ nần hết chỗ nọ đến chỗ kia để gỡ gạc đến nỗi không ai cho mượn nữa sinh ra làm chuyện tồi bại để lấy tiền đánh bài... Thế nhưng, mới chỉ nói ra thì cụ Trùm đã cản...
- Cha mà mở rộng như vậy thì có gì phải lo... Cụ trùm nói vuốt đuôi trong khi cha Lành có linh cảm bị cụ phỉnh.
- Tôi chỉ tự so sánh mình với các cha đã giúp cộng đồng này từ mười mấy năm về trước. Các ngài có những tài năng đặc biệt mà tôi không thể nào theo bằng nhưng lại thấy tất cả những gì giáo dân ở đây kêu ca về các ngài tôi có đủ thế mới đáng sợ... Như vậy lấy lý do gì cụ trùm nói mở rộng với mở hẹp... Hay là cụ trùm phỉnh cha?
- Cha nói vậy oan cho con mà đó là con nói thật lòng. Cha xem, cha mới nói định xuống tầu đánh bài, con lo sợ quá sức, nói tới nói lui và cha đã đồng ý không xuống. Như thế là mở rộng... Cụ mỉm cười, cha lại còn nói con khôn hơn cha thì nhà có phúc... Đấy, con chỉ lặp lại lời của cha thôi.
- A... Cụ trùm hơn cha một cơ... Đúng là gừng càng già càng cay... Thế mà cụ dám nói là vâng lời trọng hơn của lễ...
Cụ trùm Huân đắc chí cười ha hả làm mọi người vui vẻ cười theo. Cụ đắc chí là phải vì cả đời lần đầu tiên được cha nói lên giữa thanh thiên bạch nhật mình hơn cha và cũng may mắn cụ có cơ hội dùng chính câu tục ngữ cha vừa nói ra để chứng minh lý của mình... Cụ cảm thấy giá trị mình vụt tăng lên đồng thời mối thân thiết bắt nguồn từ sự nhận ra được tôn trọng cũng như lối nói năng thông cảm của cha đã giúp cho cụ dám nhận định... Thế là cụ mạnh bạo đưa thêm ý kiến:
- Cha nói rằng thua tài này, kém khả năng kia nơi các cha khác tức là biết mình như thế nào; đó mới là chuyện khó. Mà chuyện khó nhất cha thông qua được thì những chuyện khác đâu có gì phải lo lắng. Cha còn cả ban hành giáo, nói theo bài giảng của cha thì cả một cộng đoàn làm việc tất nhiên không có gì để e ngại...
- Thật ra bởi mới về nên chưa biết gì do đó tôi không thể nói năng được gì. Chỉ biết một điều chắc chắn rằng sẽ còn nhiều việc phải thông qua... và có ra sao chăng nữa lại tùy giáo dân... Nếu họ đã muốn thì Chúa cũng chịu mà nếu họ đã không muốn thì chẳng có gì đáng nói... Giọng cha Lành trầm trầm chậm rãi chứa đựng nhiều ưu tư...
- Xin mời cha và quí vị dùng cà phê... Chị Duyên bưng khay đựng bình cà phê, đường, tách, đặt trên bàn với dáng mặt tươi vui kèm theo nụ cười. Cha với quí vị nói chuyện gì mà vui như tết thế?
- Cha mới về tới đã bị cụ trùm Huân hạ một không khiến mọi người cười đắc thắng. Cha Lành làm ra vẻ phân bua.
- Cha nói vậy o