Một câu nói tục

Istanbun 11-1-1964

Zeynep thân mến!

Chúng tôi hiểu rõ bạn mà. Bốn năm học cùng trường, lại chơi thân với bạn, tôi đã biết bạn là một trong số các học sinh ngăn nắp, cẩn thận nhất. Tôi rất ngạc nhiên khi được biết người nhà bạn cho rằng Zeynep là một cô bé cẩu thả luộm thuộm. Còn tôi thì bị ba mẹ coi là một đứa lận đận, đụng đâu hỏng đó. Chỉ có điều cái vụng về, đoảng vị của tôi lại là một sự thật không cãi được. Ngay cả đến bây giờ đã lớn, khi ăn cơm tôi còn làm đổ chén cơm hay tô canh nữa. Tôi cũng đã cố gắng chú ý nhiều, song đôi lúc vội vàng hay làm cái gì đó, việc đáng tiếc vẫn xảy ra...

Có lần bạn viết cho tôi là mẹ bạn hay la mắng và dọa Mentin bằng câu nói: Có im đi không, mẹ vả vào miệng bây giờ [1]. Tất cả các bà mẹ đều dọa con như thế hay sao ấy... Mẹ tôi cũng hay mắng Fatos, em gái tôi như thế. Em Fatos của tôi còn nhỏ lắm, hai năm nữa mới đến tuổi đi học. Tôi nhớ, hồi còn nhỏ như Fatos bây giờ, tôi cũng hay bị mẹ dọa câu đó, nhưng mẹ chưa bao giờ đánh tôi cái nào.

Cách đây vài hôm, Fatos cũng làm mẹ tôi tức phát điên lên đấy. Mẹ tôi la mắng nó ầm ĩ cả nhà: “Tao thì cắt lưỡi mày đi...”. Đúng là Fatos có lỗi thật, mẹ tôi phát cáu là phải. Tôi kể cho bạn nghe nhé.

Ba tôi thường có thói quen nói chuyện bao giờ cũng bắt đầu bằng những từ như “Ê... Này...”. Đó là “một chút xíu thô thiển, suồng sã...” như ba tôi thường nói. Fatos đang ở tuổi lên ba, tập nói nên nó nhắc lại như vẹt những lời người lớn mà nó nghe được. Cả nhà nhiều phen cười vỡ bụng khi nghe nó nói y như ba tôi: “Ê... Này...”, người lớn có vẻ rất thích thú, có người còn thấy nó đáng yêu khi nói như vậy nữa: “Thế đấy, lúc đầu làm người lớn, sau mới thành trẻ con!”.

Tối hôm trước, nhà tôi có một ông khách, bạn của ba tôi đến chơi. Bác ấy rất vui tính và có tài kể chuyện rất hay. Chuyện của bác ấy buồn cười đến nỗi hôm ấy nhà tôi vui như tết ấy. Mọi người cười như nắc nẻ, riêng Fatos cười nhiều nhất. Tôi tin rằng nó cười vì thấy cả nhà cười chứ chắc gì nó đã hiểu hết câu chuyện ông khách kể.

Câu chuyện xảy ra ở chỗ làm của ông bạn ba tôi. Ở đó có một chuyên gia người Đức đến làm việc, vì hiểu chuyên môn, lại biết tiếng Đức nên bác ta phải tiếp xúc trực tiếp với người nước ngoài ấy. Sau mấy hôm làm việc đã quen quen, ông chuyên gia Đức mới mạnh dạn hỏi:

- Tôi thấy ở chỗ các anh mọi người thường nói với nhau “Ê...” [2]. Tôi đã chú ý nghe rất kỹ, đó là một từ rất thông dụng trong ngôn ngữ của các anh. Tôi đã hỏi nhiều người nghĩa của từ đó, nhưng chưa ai giải thích cho tôi được rõ cả. Anh có thể giảng cho tôi nghe “Ê...” có nghĩa là gì được không?

Ông bạn của tôi cảm thấy xấu hổ với người nước ngoài. Nếu nói thật cho người chuyên gia Đức kia về nghĩa của các từ suồng sã đó thì ông ta sẽ nghĩ sao về đất nước Thổ Nhĩ Kỳ của chúng ta. Thế là bác ấy bèn lựa lời giải thích bừa đi như sau:

- Vâng, ở đất nước chúng tôi người ta không bao giờ nói thiếu “Ê...” ở đầu câu. Tất cả mọi người: nông dân, công nhân, viên chức đều bắt đầu câu nói bằng “Ê...”. Trong tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, từ này có nghĩa là “Kính thưa...”. Ngay cả lúc gọi nhau chúng tôi cũng không quên nói “Kính thưa” trước...

Sau đó ít hôm, có cuộc họp ban lãnh đạo công ty chỗ bạn của ba tôi làm việc. Ngài Kênan là tổng giám đốc công ty, chủ trì cuộc họp ấy. Ông chuyên gia Đức phải trình bày một số vấn đề kỹ thuật cho ban lãnh đạo công ty nghe.

Người Đức muốn gây bầu không khí thân mật với chủ tọa nên khi trình bày bằng tiếng Đức vẫn cố chen vào những từ Thổ Nhĩ Kỳ mới học được. Đó là các từ “may mắn”, “rất mong”, “rất tốt” và đặc biệt ông ta rất hay nói từ “Ê...”. Đến đoạn quan trọng nhất của bản báo cáo, ông chuyên gia hướng về chỗ ông tổng giám đốc ngồi và trịnh trọng nói:

- Ê, ông Kênan.

Tất cả mọi người có mặt trong phòng họp đều sửng sốt và ngớ ra. Nhưng ông người Đức một lúc sau lại nhắc lại mấy lần, giọng tỉnh bơ: “Ê, ông Kênan...”.

Ngài Kênan rất khó chịu về sự thân mật không đúng lúc ấy, nhưng ông ta vẫn cố kìm mình không để sự bực tức lộ ra trên nét mặt. Có lẽ ông ấy nghĩ rằng ai đó dạy người Đức một cách sai lầm, Nhưng từ hôm đó người ta lén gọi ông tổng giám đốc là “Ngài Kênan Ê”.

Ông khách của chúng tôi kể câu chuyện buồn cười đến nỗi không ai là không cười ngặt nghẽo. Cười nhiều và to nhất vẫn là Fatos, cứ như là nó hiểu hết ấy. Một ông khách nhận xét:

- Đúng là chúng ta đã quen miệng đi mất rồi. Tôi không thể nói một câu nào mà thiếu “Ê...” hoặc “Này...”.

Ba tôi hoàn toàn tán đồng với khách và để thêm vui, ba cũng kể góp một câu chuyện tương tự. Đó là chuyện xảy ra ở nhà máy ba tôi làm việc cũng khá lâu rồi. Hồi đó có một kỹ sư người Mỹ được mời đến để chỉ huy lắp ráp và cho chạy một số máy móc mới nhập vào Thổ Nhĩ Kỳ. Trong nhà máy, mọi người đã quen nói với nhau một câu khá tục tĩu. Tối hôm ấy ba tôi đã nói nhỏ cho mọi người nghe, nhưng bây giờ tôi không tiện viết ra đây chắc bạn cũng thừa biết câu nói đó. Ở nước ta trong trường học, người đường phố vẫn nghe thấy câu ấy đấy. Chắc bạn đoán ra được rồi.

Vì nghe nói đi nói lại nhiều lần quá nên người Mỹ đã thuộc lòng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ. Ông ta hỏi ba tôi xem câu nói đó có nghĩa là gì. Ba tôi phần vì ngượng không dám nói thật, phần vì chẳng biết dịch sang tiếng Anh thế nào, nên hơi lúng túng. Sau một lát suy nghĩ ba tôi đành bịa ra một lời giải thích, rằng câu nói ấy dịch sang tiếng Anh là “Thank you” (cám ơn).

Người Mỹ ngạc nhiên, tròn xoe mắt:

- Thật thế ư? Người nước ông văn minh thật, có giáo dục thật! Thế mà người ta vẫn bảo rằng ở châu Á chỉ có người Trung Quốc là lịch sự, còn ở châu Âu thì người Anh lịch sự nhất. Người Thổ Nhĩ Kỳ đã hơn hẳn mọi dân tộc lịch sự nhất trên thế giới. Người ta có thể cám ơn nhau về bất cứ việc gì kia mà. Trong đời mình, tôi đã đi nhiều nước, song chưa ở đâu tôi thấy người ta cám ơn nhau nhiều như ở đất nước các anh. Sau này đi bất cứ đâu, chắc tôi sẽ phải kể về cung cách đối xử tốt đẹp giữa người với người ở nước Thổ Nhĩ Kỳ. Rất đáng khen, rất xứng đáng để học tập!

Ba tôi mừng quá. Chuyện bịa đơn giản thế mà đâm ra có kết quả to lớn không ngờ cho đất nước!

Hôm sau người kỹ sư Mỹ không đến làm việc, mà cả bốn ngày sau ông ta cũng không đến nhà máy. Không có chuyên gia, công việc bị đình trệ, máy móc không lắp ráp bỏ ngổn ngang. Người ta sốt ruột lo lắng bỏ đi tìm khắp nơi ông ta hay đến chơi đều không thấy. Chả lẽ ông ta đã bị bắt cóc?... Cuối cùng mới thấy ông ta xuất hiện, khắp người băng bó kín mít. Ông kỹ sư ấy đã gặp phải một tai nạn ô-tô khủng khiếp nào chăng? Không phải như vậy, sự thật hoàn toàn khác...

Đầu đuôi là thế này: Hôm đó sau khi nghe ba tôi giảng nghĩa câu nói thường nghe thấy, người Mỹ thuê tắc-xi đi từ nhà máy về khách sạn. Con người thích sử dụng cái mình mới học được. Lúc xuống xe trả tiền xong, ông ta liền cám ơn trực tiếp bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ. Vừa nói xong câu “cám ơn” ấy, người lái xe đã tức giận quát lên:

- Thằng khỉ đột, mày nói năng với ông thế à!

Người Mỹ không biết tiếng liền chẳng hiểu sao mình cám ơn mà ông lái xe lại giận dữ. Muốn tỏ ra là mình có thiện chí, ông ta liền “cám an” một lần nữa. Điên lên vì bị lăng mạ, ông lái xe liền tống cho viên chuyên gia ngoại quốc ấy một quả vào mặt chảy cả máu mồm máu mũi ra. Người Mỹ hoảng sợ, lắp bắp nhắc lại câu nói, còn ông lái xe tức mình càng đấm khỏe. Thấy bị đánh oan ức, người Mỹ cũng bắt đầu đấm trả để tự vệ... Khách qua đường xúm lại can ngăn và khó khãn lắm mới gỡ được viên kỹ sư Mỹ ra khỏi tay ông lái xe tắc-xi. Để “cám ơn” sự cứu giúp của mọi người, ông khách nước ngoài lại xổ cái câu tiếng Thổ Nhĩ Kỳ đó ra, lập tức những người tốt bụng biến thành những con sư tử trên rừng, họ cho rằng người lái xe làm đúng và xúm vào đánh cho tên Mỹ láo lếu một trận. Muốn tránh đòn, người Mỹ nói những câu tiếng Anh và tiếng Thổ Nhĩ Kỳ xen kẽ để xin lỗi, nhưng nào có ai chịu kiềm chế nữa, họ đấm tơi bời. Cuối cùng cảnh sát phải can thiệp vào đám đông và lôi tên “du đãng” ra khỏi tay đám dân chúng cuồng nộ. Để cám ơn, anh “thộn” lại dùng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ và lần này thì anh ta phạm tội “lăng mạ” nhà chức trách đang thi hành phận sự và bị giải về đồn..

Viên trưởng đồn tra hỏi, biết đó là một người ngoại quốc bèn ra lệnh trả tự do cho anh ta. Nhưng hành động hào hiệp đó lại bị trả ơn bằng một câu chửi thì cũng tức... Vì vậy dù biết là người ngoại quốc rồi, viên trưởng đồn cũng không thể tha thứ được.

Mãi sau ông chuyên gia “quá lịch sự” mới thoát nạn nhưng đã nhừ đòn, người ta phải đưa ông ta đến thẳng bệnh viện để cấp cứu. Phải điều trị bốn ngày ông ta mới tạm thời bình phục để tiếp tục làm công việc chỉ huy lắp máy. Câu chuyện của ba tôi làm mọi người có mặt tối hôm đó cười no bụng.

Một hôm ba tôi báo để mẹ tôi chuẩn bị có khách tới nhà ăn tối. Toàn là những ông khách quan trọng ở nhà máy chỗ ba tôi làm việc nên mẹ tôi phải nấu nướng trước một bữa ăn khá thịnh soạn. Tối hôm đó có bốn, năm ông bà tới dùng bữa và ở chơi nhà tôi khá lâu. Họ có vẻ rất thích cô em gái Fatos của tôi: “Ôi, các bác có cháu gái thật xinh đẹp! Cháu bé ngoan ngoãn dễ thương quá nhỉ!”. Họ khen ba mẹ tôi không tiếc lời về cung cách dạy dỗ con cái. Ba tôi không giấu được vẻ tự hào:

- Vâng được cái chúng tôi rất quan tâm lo lắng đến việc giáo dục các cháu. Nhà tôi không bao giờ để các cháu tự ý chơi lông bông ngoài phố... Phải kèm cặp chúng, dạy chúng những điều ngoan ngoan. Ngoài đường bây giờ thiếu gì trẻ con hư hỏng...

Mẹ tôi cũng được dịp:

- Tôi rất sợ các cháu bị tiêm nhiễm những thói hư tật xấu trong xã hội. Trong phố thiếu gì những đứa nhóc mới tí tuổi đầu đã biết văng tục, hút thuốc và đua đòi... Vì thế tôi phải chú ý đến các con tôi hàng giờ hàng phút.

Một bà khách nói như khẳng định những lời mẹ tôi:

- Đúng đấy ạ, bác nói rất phải. Có khi ngay cả ở trường, con trẻ cũng bị ảnh hưởng của lối dạy dỗ sai lầm nữa kia. Rồi các trẻ hư cùng đi học lẫn lộn với con cái chúng ta... Nhưng bác khỏi lo, các cháu trong nhà rất lễ độ, đặc biệt cháu gái nhỏ này rất ngoan ngoan dễ thương...

Được khen như thế Fatos phổng cả mũi, nó vênh vênh mặt trông rất tức cười. Có lẽ nó còn muốn mọi người phải thích nó, khen nó nhiều hơn chăng? Vì thế nó chỉ muốn khách khứa nhanh chóng biết rằng nó hiểu biết nhiều lắm. Và thế là...

Tự nhiên nó lớn tiếng gọi ba tôi:

- Ề, này ba, bảo đây!

Chắc Fatos nghĩ khi nó nói câu đó mọi người sẽ cười ghê lắm. Đúng là khách cười, nhưng đó là những cái cười gượng gạo, rất không tự nhiên, thật ra chỉ là những cái cười mỉm. Thấy mọi người im lặng không cười như mọi lần khác, Fatos nhắc lại những câu nói ba tôi thường nói và nhìn từng người một cách vênh váo, ra cái điều: “Bác thấy chưa, cháu biết nhiều không?”. Ba tôi muốn cứu vãn tình thế nên cố gắng bình tĩnh nói giọng ngọt ngào với cô con gái yêu quý:

- Con bảo sao, con gái ba?

Fatos vẫn bướng bỉnh kêu:

- Ê, ba, này...

Ba tôi vẫn gắng giữ không cáu, nhưng cao giọng:

- Nói đi, con muốn gì, hả?

Mẹ tôi mỉm cười gượng gạo, có vẻ giải hòa. Fatos thì lại muốn khách khứa phải cười như lần ba tôi kể chuyện ấy. Thế là nó đã nói ra cái câu tục tĩu mà ba tôi đã giảng giải cho tay kỹ sư người Mỹ.

Tôi nhận thấy, cuối cùng Fatos đã thành công. Mọi người hình như không còn giữ được lịch sự với chủ nhà nữa, họ cười phá lên. Còn ba tôi thì tối sầm mặt lại. Thấy mọi người cười to, tưởng sẽ được khen nhiẻu, Fatos nhắc lại câu nói đó vài lần nữa. Mẹ tôi thấy trò đùa có vẻ đi xa, chưa chắc nó đã chịu yên, liền mắng Fatos rất gay gắt:

- Có câm ngay đi không, tao thì cắt lưỡi mày bây giờ...

Đã chẳng được câu khen, lại bị mắng tàn nhẫn, Fatos òa lên khóc. Nó khóc tức tưởi với những tiếng nấc oan ức nghe rất tội nghiệp. Chẳng ai dỗ được cho nó nín. Mẹ tôi đành phải bế nó lên rửa mặt và cho nó đi ngủ. Trên giường ngủ nó còn nức nở mãi không thôi...

Một bà ý chừng muốn ba mẹ tôi đỡ ngượng bèn an ủi:

- Không sao đâu chị ạ. Chẳng việc gì phải lo phiền, con cái nhà tôi còn nói những câu ghê gớm hơn ấy chứ. Cháu bé còn nhỏ mà, nó nói có suy nghĩ gì đâu...

Ba tôi vẻ ngạc nhiên, tự hỏi to thành tiếng:

- Chẳng biết nó học ai mà nói thế cơ chứ?...

Mẹ tôi tiếp lời:

- Mà tôi thì có lúc nào để nó ra đường chơi một mình đâu. Không biết nó nghe ở đâu những lời tục tĩu thế?

Tưởng ba mẹ tôi hỏi thật, tôi bèn nhanh nhẩu nói cho mọi người rõ:

- Thì ở đâu xa. Nó nghe được những câu ấy ngay ở trong nhà ta đấy...

Ba tôi bật dậy như bị phỏng lửa:

- Sao, mày nói sao, trong nhà ta mọi người nói những câu tục tĩu thế à?

Lúc đó, mấy ông bà khách không nhịn được cười họ lại cười phá lên. Ba tôi bắt buộc phải cười theo một cách gượng gạo.

Sau khi mấy người đó ra về hết rồi, ba tôi mắng tôi như tát nước. Tôi thật thà thanh minh.

- Con đâu có biết ba hỏi một đường phải trả lời một nẻo, con cứ tưởng ba mẹ muốn biết sự thật...

Zeynep, tôi định kể vắn tắt thôi, thế mà lại viết cho bạn dây cà, dây muống dài dòng quá rồi đấy.

Hè này bạn có ghé về Istanbun chơi không? Nếu có về bạn nhớ qua nhà tôi nhé. Dù sao bạn cũng được biết thêm cả Ankara. Còn tôi thì ngoài Istanbun ra, tôi chưa được biết một chỗ nào khác, chán ghê.

Chúc bạn khỏe mạnh và học tốt.

Bạn thân mến Acmét

Chú thích:

[1] Nguyên văn: Có im đi không, mẹ xát hạt tiêu vào lưỡi bây giờ!

[2] Nguyên văn là “mời...” một từ xuất phát dân dã, rất suồng sã, không có từ tiếng Việt tương ứng nên chúng tôi tạm dịch là: “Ê...”.