Sự hối tiếc
Istanbun 7-12-1963
Zeynep!
Bạn rất thích những lá thư của tôi, bạn khen tôi để tôi cố viết cho hay, cho thú vị hơn chứ gì? Dù sao tôi cũng xin cảm ơn bạn đã động viên khuyến khích tôi. Nhưng thư trước có lần bạn viết: Thư tôi toàn những chuyện buồn cười. Rất tiếc lần này tôi bắt buộc phải kể những chuyện không vui lắm. Chính thầy giáo đã kể cho chúng tôi nghe câu chuyện này, làm tôi vô cùng cảm động.
Sáng hôm kia, trong giờ tập đọc, thầy gọi Huseyin lên bảng đọc bài. Khi nó đọc đến đoạn nói về sự hối tiếc, thầy giáo đã cho dừng lại để giảng kỹ cho chúng tôi hiểu khái niệm tình cảm này. Sau khi nói khá nhiều thầy hỏi cả lớp:
— Các em đã rõ thế nào là sự hối tiếc chưa?
Tất cả đồng thanh trả lời:
— Thưa thầy, rõ ạ.
Thầy giáo nói tiếp:
— Thế thì bây giờ các em hãy cho thầy một vài ví dụ, nếu các em đã hiểu cả rồi.
Bạn có nhớ Yasa không? Chắc bạn còn nhớ, lúc nào nó chẳng ngồi bàn cuối lớp. Đó là một học sinh chúa trùm nghịch ngầm, lúc thì nó soạn tem chơi, lúc nó vẽ tranh vui quấy phá, trêu chọc mọi người. Thầy giáo chỉ ngay vào nó và hỏi:
— Yasa, trong đời đã bao giờ em phải hối hận lần nào chưa?
Yasa đâu có nghe thấy thầy giảng, cho nên chẳng hiểu mô tê gì về sự hối tiếc cả. Nhưng là một đứa cũng khá láu lỉnh, nhanh trí, nó đắn đo suy nghĩ một giây, nếu trả lời có thế nào thầy cũng hỏi tiếp thì gay, nó liền trả lời:
— Thưa thầy chưa bao giờ ạ, em chưa gặp chuyện đó.
Thầy giáo vặn lại nó:
— Sao vậy? Chả lẽ trên đời có người chưa bao giờ phải hối hận điều gì hay sao?
Nó vẫn kiên quyết trả lời:
— Riêng em chưa gặp bao giờ ạ!…
Bạn có nhớ Nese không? Cái con bé lắm mồm, lắm miệng và chuyện gì cũng ra vẻ biết hết cả ấy mà. Lúc nào nó cũng ra điều ta đây học giỏi. Nó hay nhìn thẳng vào mắt thầy, đợi thầy gọi lên bảng khi nó thuộc bài. Hôm đó nó ngọ nguậy liên tục cho thầy để ý, rồi giơ tay rõ cao:
— Thưa thầy em ạ, em xin nói ạ…
Thầy giáo thấy và chỉ nó:
— Nào, em nói đi. Có phải em đã từng hối tiếc về một hành động nào đó trong đời, có phải không. Em hãy nói cho các bạn nghe coi.
Con bé vội vàng trả lời theo ý thầy:
— Vâng ạ, em đã từng gặp phải chuyện hối tiếc…
— Vậy thì em kể cho mọi người nghe đi…
Nhưng Nese như bị hẫng, chắc nó không ngờ thầy lại bắt nó kể. Để thoát khỏi tình cảnh gian nan đó, nó hỏi lại thầy:
— Em phải kể chuyện nào ạ?
Cả lớp cười ồ. Thật đáng thương cho Nese, chắc nó phải hỏi vậy để có thì giờ bịa ra một chuyện gì đó thôi. Thầy giáo thường ngày khá nghiêm nghị, lúc đó cũng mỉm cười hỏi:
— Sao thế Nese? Chả lẽ em đã nhiều lần phải hối tiếc thế rồi kia à?… Thế thì em hãy kể một chuyện nào đó xem sao.
Cũng như mọi lần. Nese bắt đầu ho khan và nuốt nước miếng liên tục. Sau mỗi câu, thậm chí sau cả mỗi từ nó lại nuốt khan ực một cái. Hôm đó nó nói mãi không hết một câu. Nó bắt đầu câu chuyện đại khái như sau:
— Thưa… chúng ta cần kính trọng người già và yêu mến trẻ con…
Nese đã làm cả thầy giáo cũng sốt ruột, không biết nó định kể chuyện gì sau lời khuyên chung chung ấy. Thầy hỏi nó:
— Rồi… sau đó thì sao?
Nese tiếp tục rặn ra, khó nhọc từng câu:
— Có một bà mẹ đang dạy dỗ khuyên bảo đứa con đủ thứ trong nhà thì có người đến gõ cửa. Bà ta nhìn ra cửa sổ xem ai thì ra đó chính là bố chồng của bà ta. Người đàn bà bảo con: “Hãy ra mở cửa cho ông nội. Nói với ông là mẹ không có nhà nhé!”. Đứa trẻ liền ra mở cửa rồi nói: “Nội ơi, mẹ con đi chợ rồi!”, ông già bảo đứa cháu: “Cháu vào nói với mẹ, đã muốn nói dối thì đừng ra đứng ở cửa sổ nữa!” rồi ông ta bỏ về…
Sau khi nuốt khan mấy lần nữa, Nese im lặng không nói gì thêm. Thầy giáo hỏi nổ:
— Chuyện xảy ra với em thế à?
Nese đỏ mặt lên:
— Không ạ, đó là em đọc được ở trong sách.
— Thế thì tại sao em lại hối liếc?
— Thưa thầy em đâu có hối tiếc, người đàn bà trong chuyện mới phải hối tiếc vì đã nói dối bố chồng chứ ạ…
Thầy còn gọi mấy học sinh nữa, nhưng chẳng có đứa nào nói được một chuyện gì về sự hối tiếc của bản thân mình. Chúng kể khá nhiều chuyện, nhiều sự việc rất hay, nhưng toàn là chuyện của người khác, giả thiết rằng có sự hối tiếc.
Cuối cùng thầy giáo nói:
— Có lẽ các em chưa thật hiểu thế nào là sự hối tiếc? Một người sẽ cảm thấy hối tiếc khi gặp phải chuyện rất buồn. Người đó sẽ hối tiếc vì hành động của mình đã làm người khác phải gánh chịu hậu quả xấu…
Suy nghĩ một lát thầy nói tiếp:
— Thầy sẽ kể cho các em nghe một câu chuyên làm ví dụ, để các em hiểu rõ việc này.
Chúng tôi im lặng lắng nghe thầy, trong lớp không còn một tiếng động nhỏ ngoài tiếng nói của thầy:
— Hồi đó thầy đang học trường trung học. Thầy hiệu trưởng của trường nổi tiếng là người rất nghiêm khắc…
Tôi vểnh tai lên mà nghe, giọng thầy trầm ấm, rất xúc cảm:
— Dịp ấy khoảng đầu năm học. Lớp thầy có thêm một học sinh mới từ trường khác chuyển tới. Chúng tôi cũng chưa kịp biết tên của cậu ta là gì. Chỉ kịp để ý là lúc nào cậu ra cũng đút tay trái vào túi quần. Chưa bao giờ chúng tôi thấy cậu ta bỏ cánh tay đó ra ngoài. Chẳng biết vì sao, cậu ta còn rất ít làm quen với các học sinh khác. Vì thế cũng chưa ai có dịp hỏi xem tại sao cậu ta cứ đút tay vào túi quần như vậy. Một hôm trong giờ ra chơi chúng tôi đang vui đùa trên sân trường thì thầy hiệu trưởng đi qua giữa đám học sinh. Chúng tôi chợt thấy thầy gọi cậu bạn mới lại. Cậu bạn vô tình đi qua trước mặt thầy mà tay vẫn bỏ nguyên trong túi quần. Nghe thầy giáo to tiếng với cậu bạn, cả lũ tôi xúm quanh xem sự thể sẽ ra sao. Tôi đã nói là thầy hiệu trưởng rất nghiêm khắc. Lúc đó ông bắt đầu nổi cáu:
— Tại sao em bỏ tay trong túi? Em không biết xấu hổ à?
Cậu bé không trả lời, mặt cúi gằm xuống đất. Học sinh đã quây tròn xung quanh hai thầy trò thành một vòng rộng. Thầy hiệu trưởng quát to hơn:
— Em bỏ tay ngay ra khỏi túi!
Cậu bé đứng im, không nói gì.
— Này, cậu có nghe thấy gì không hả? Tôi nói với cậu đấy, cậu điếc à?
Cậu bé run run, lắp bắp:
— Thưa thầy con có nghe thấy ạ…
— Thế tại sao cậu không rút tay ra? Bỏ ngay ra!
Cậu bé chậm chạp ngẩng đầu lên nhìn các bạn xúm đông xúm đỏ xung quanh rồi nhìn thầy hiệu trưởng lưỡng lự… rồi tay cậu vẫn để nguyên trong túi quần. Thầy hiệu trưởng đã phát cáu lên cực độ, ông hét:
— Cậu không muốn bỏ cái thói du côn của cậu đi, có phải không? Tôi bảo lần cuối: rút tay ra!
Cậu bé lắp bắp câu gì đó rồi đứng im như hóa đá.
Tức giận quá, ông hiệu trưởng tát cho nó một cái như trời giáng. Bị mất thăng bằng cậu bé ngã nhào xuống đất. Chúng tôi chết lặng người, không một tiếng động. Lúc đó, ông hiệu trưởng cũng lặng đi. Tay cậu bé bật ra khỏi túi chống xuống đất như một khúc cây. Đó là một cánh tay cụt, đã mất hết cả bàn tay. Chúng tôi chợt hiểu rằng cậu bé xấu hổ về cánh tay cụt. Vì thế nó hay né tránh bạn bè và luôn bỏ tay vào túi.
Đột nhiên thầy hiệu trưởng giàn giụa nước mắt. Ông cúi xuống nâng cậu bé dậy và nói với nó bằng giọng thật dịu dàng:
— Trời ơi… Tại sao em không nói cho thầy biết từ đầu!
Sau đó thầy dắt tay nó vào phòng làm việc của mình.
Từ lần xảy ra ấy, chúng tôi không còn gặp lại cậu bé cụt tay ở trường nữa. Về sau chúng tôi được biết thầy hiệu trưởng đã xin lỗi cậu ta và cả gia đình về chuyện đó. Ông còn xin được đỡ đầu nó mãi mãi… Nhưng cậu bé chẳng bao giờ đến trường tôi nữa. Đó là câu chuyện buồn mà thầy đã được chứng kiến tận mắt.
Thầy đã ngừng kể rồi mà tất cả chúng tôi còn yên lặng không ai nói câu nào, mọi người đều bị câu chuyện thu hút.
Chuông báo giờ nghỉ đã reo vang. Trước khi ra khỏi lớp, thầy giáo còn nói với chúng tôi:
— Thầy tin rằng hồi đó ông hiệu trưởng đã phải hối tiếc mãi vì câu chuyện đáng buồn đó. Như thế gọi là sự hối tiếc đấy các em ạ.
Một lát sau, chợt Nese nhận xét:
— Nhưng mà này, thầy giáo chúng ta đã kể một câu chuyện hối tiếc của người khác đấy chứ… Chuyện đó có xảy ra với bản thân ông đâu?
Đúng thế thật. Thầy giáo cũng đã làm như các bạn tôi thôi, đó là câu chuyện hối tiếc của người khác.
Yasa đã giải thích như thế này:
— Các bạn ơi tôi hiểu rồi… Chẳng có ai nhớ ra sự hối tiếc của riêng mình. Ai cũng chỉ thấy xúc động về sự hối tiếc mà đáng lẽ người khác phải cảm thấy thôi?
Hôm sau đến lớp Demir đã bô bô nói:
— Hôm qua tôi đã hỏi ba rồi, ba tôi nói đại khái như thế này: “Trẻ con chưa thể biết đến sự hối tiếc bởi vì chúng chưa có đủ vốn sống, chúng chưa được chứng kiến nhiều việc trong đời để sau đó chúng phải hối hận. Muốn biết đến sự hối tiếc, trước tiên trẻ con phải lớn lên đã, chúng phải trở thành người lớn, rồi sau đó mới biết thế nào là hối hận…”
Tôi thấy lời giải thích này có vẻ hợp lý. Còn bạn, bạn nghĩ sao?
Mỗi chiều đi học về, tôi vội đến hỏi mẹ tôi xem có thư từ gì của bạn không. Tôi hy vọng bạn sẽ luôn trả lời tôi ngay sau khi nhận được thư. Mong bạn có nhiều sức khỏe.
Bạn thân thiết Acmét