Chương 26 -Quân đội Pháp đổ quân chiếm đóng Phát Diệm -
Đường lối chính trị của Việt Nam Công Giáo Cứu Quốc ở Phát Diệm từ ngày được thành lập là cương quyết chống Pháp dành độc lập cho Tổ Quốc đồng thời chống Cộng sản vô thần đang nắm chính quyền. Phát Diệm đã lâm vào thế kẹt về chính trị giữa Việt Minh lên nắm chính quyền 19 tháng 8 năm 1945 đến ngày 16 tháng 10 năm 1949 là ngày quân đội Liên Hiệp Pháp nhẩy dù xuống chiếm đóng Phát Diệm.
Từ khi Việt Minh lên nằm quyền chính quyền, tuy khu An Toàn Phát Diệm được quyền tự quản trị, nhưng toàn vùng Phát Diệm vẫn thuộc quyền Việt Minh như các nơi khác; song Phát Diệm khác các nơi khác về một điểm đặc biệt là tuy Đức Giám Mục Lê Hữu Từ nhận làm cố vấn tối cao cho chính phủ Hồ Chí Minh, dân công giáo Phát Diệm cũng ở trong hàng ngũ cứu quốc của Việt Minh, nhưng hết mọi việc đều được làm để phụng sự Giáo Hội và Tổ Quốc, công khai chống cộng sản.
Trong khi dân Công Giáo Phát Diệm hoan hô chính phủ kháng chiến Hồ Chí Minh thì họ cũng đả đảo Cộng sản luôn và trong hồi ký, Đức Cha Lê Hữu Từ ghi rằng: ‘Thái độ của dân Công Giáo Phát Diệm đã kéo mọi con mắt xa gần nhìn về Phát Diệm; những tấm lòng ái quốc cả Trung Nam Bắc rất hoan nghênh và ca tụng thái độ ngay thẳng của Phát Diệm. Lúc ấy Pháp đã chiếm được Sài Gòn, Huế, Hà Nội v.v.. Người Pháp rất quỉ quái, thấy dân ghét cộng sản ghét cả Pháp thực dân, nên họ đã khôn khéo đưa Bảo Đại về lập chính phủ để che mắt dân. Ông thấy Phát Diệm là một khối đáng kể thì ông rất lưu tâm, nên đã nhờ Pháp cho những thanh niên Việt Nam (chắc là theo Pháp) về liên lạc với Phát Diệm, hứa sẽ giúp đỡ bằng mọi cách và nếu cần quân Liên Hiệp Pháp về Phát Diệm thì ông cho về ngay v.v.….
Trong quyển hồi ký, Đức Cha Từ có nói về trường hợp một thanh niên về Phát Diệm xin gặp Đức Cha nói rằng quân đội Pháp sẽ nhẩy dù xuống Phát Diệm ngày mồng 2, mồng 6 hay mồng 10 tháng 2 năm 1948 và nói với Đức Cha chọn một ngày trong 3 ngày đó, nói cho giáo dân Phát Diệm chạy vào lánh nạn ở các nhà thờ, Đức Cha liền cho giữ thanh niên này lại và định trao cho công an Việt Minh xử tội, nhưng sau ngài tha cho về thành để nói lại với người sai anh ta tới Phát Diệm rằng: ‘Phát Diệm có gan chống cộng sản thì cũng đủ can đảm mà chống với thực dân cướp nước, Phát Diệm không bán nước mà cũng không bỏ nước.’
Trường hợp của thanh niên gọi là tay sai thực dân Pháp hay của cựu hoàng Bảo Đại được nêu trên có thể chỉ là một tay ‘mơ’ đáng làm bồi bếp cho Pháp, vì trong suốt thời gian chúng tôi phải sống tị nạn Cộng sản trong khu vực chiếm đóng c ủa thực dân Pháp ở Hải Phòng, chúng tôi đã theo dõi hành động của một tổ chức gồm có một số thanh niên, không phải là thanh niên Phát Diệm, đã liên lạc chặt chẽ với tên thiếu tá Pháp Dupra, giám đốc một cơ sở tình báo của Pháp gọi là Recherche Historique, chính nhóm này dưới quyền lãnh đạo của một người gốc Xã Đoài ở Nghệ An âm mưu sửa soạn cho vụ quân đội Pháp nhẩy dù xuống Phát Diệm với thâm ý dùng Phát Diệm như một đầu câu để quân đội Pháp ‘giản phóng’ quê hương Xã Đoài của bọn họ dưới danh nghĩa của cựu hoàng Bảo Đại.
Sáng Chúa nhật 16-10-1949, quãng 8 giờ, một đoàn tầu bay bay thấp qua Phát Diệm rồi tiếp đó thấy vô số quân nhẩy dù xuống nghĩa địa Lưu Phương nằm giữa Yên Mô và Phát Diệm. Người ta phỏng đoán: Pháp chiếm Yên Mô để bao vây Phát Diệm chăng? Nhưng chưa đầy một tiếng đồng hồ thì đã thấy đoàn quân nhẩy dù kéo về phía Phát Diệm và từ cửa bể cũng có đoàn tầu chiến tiến vào Pháp Diệm. Mọi người hoảng hốt lo sợ, quân tự vệ canh giữ khu An Toàn hoang mang: đánh hay tháo lui?
Một mặt tự vệ sẵn sàng đánh lại hết mọi đoàn quân nào có ý kiến vào khu An Toàn, mặt khác Đức Cha Lê Hữu Từ liên lạc với cơ quan chính phủ yêu cầu bộ đội hợp lực với tự vệ chống giữ khu Phát Diệm. Nhưng các cơ quan chính quyền và bộ đội Việt Minh đã tẩu thoát hết cả rồi. Thấy vậy Đức Cha rất lúng túng: chống cự hay trốn chạy như Việt Minh? Nhưng nếu thoát thân một mình cùng với tự vệ thì ai sẽ bảo vệ dân chúng?
Sau khi ra lệnh bảo vệ khu An Toàn, Đức Cha triệu tập các linh mục có mặt ở Phát Diệm để bàn tinh:
1)Đức Cha và các cha vị vọng cùng với tự vệ tạm rút về Gia Khánh, Ninh Bình? Hội đồng các linh mục không đồng ý vì thà rằng chết cả với nhau còn hơn.
b)Một mình Đức Cha trốn thoát để khỏi lãnh trách nhiệm về sau? Hội đồng cũng không đồng ý.
Trong khi các cha đang họp hội đồng thì quân nhẩy dù gồm toàn người Việt do đại úy Vị (sau này là trung tướng của Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa) chỉ huy với ý định cho quân tiến qua cầu Lưu Phương (thường gọi là cầu Bà Mụ) để vào khu An Toàn, liền bị TVCGCQ phục sẵn bên này sông nổ súng ngăn chặn.
Tại nghĩa địa Phát Diệm cũng vậy, Tự vệ quân đã nổ súng để chặn một toán quân nhẩy dù toan lội qua sông vào khu An Toàn, quân của ông Vị thử tiến lên một lần nữa, cũng bị bắn rát hơn nữa, nên nằm phục xuống bên kia sông. Một lúc sau, liên lạc của Đức Cha là thầy bốn Phạm Quang Điện (sau này là Đan viện phụ dòng Biển Đức ở Long Thành, Biên Hòa) tiến ra đầu cầu nói rằng: ‘TVCGCQ được lệnh không cho bất cứ quân đội nào được vào Phát Diệm cả’, lúc ấy đại úy Vị mới tiến lên và xin được vào gặp Đức Giám Mục.
Thầy Điện bảo ông phải bỏ hết khí giới và thay thường phục, mới có thể được Đức Giám Mục tiếp Ông Vị liền vào cổng nhà dòng Mến Thánh Giá gần ngay đấy thay bộ áo nâu và để lại hết súng đạn. Sau đó, thầy Điện dẫn đại úy Vị vào gặp Đức Cha Lê Hữu Từ.
Tại phòng khách tòa giám mục, đại úy Vị trình bức thư của ông Bảo Đại, đại ý viết: ‘Tôi nghe biết rằng quân Việt Minh đang đàn áp Pháp Diệm và quyết phá tan Phát Diệm, nên tôi vội vàng cho quân Liên Hiệp về cứu giúp, không kịp báo tin cho Giám Mục biết. Khi nào công việc ổn định, xin Giám Mục đặt một người làm tỉnh trưởng quản hạt Ninh Bình và liên lạc trực tiếp với văn phòng Quốc Trưởng v.v…’
Đọc xong thư, Đ.C. Từ rất khó chịu và nói gay gắt với ông Vị rằng:
‘Nếu ông Bảo Đại có lòng lo cho dân, cho nước được độc lập, quyết tiêu diệt Cộng sản, quyết giúp dân khỏi ách nô lệ người Pháp thì ông hãy đi đánh dẹp các nơi khác cho xong đã, hễ đã độc lập thì Phát Diệm chúng tôi không chống ai nữa. Đang khi Phát Diệm còn đang tốt đẹp, không theo Pháp và cứ chống Cộng sản thì ông đưa quân Liên Hiệp Pháp về đây làm cho Phát Diệm chúng tôi bị vào trong khuôn khổ Tề, chúng tôi không thể chấp nhận. Vậy xin ộng hãy ra khỏi nhà tôi, nếu tôi không đủ lực mà đánh được quân Liên Hiệp Pháp thì tôi sẽ trốn khỏi đây.’
Ông Vị nghe vậy thì hoảng sợ quỳ xuống thưa:
‘Xin Đức Cha Giám Mục đừng làm như vậy kẻo vỡ việc đại sự sau này. Vốn Đức Quốc Trưởng muốn có đủ vây cánh, lực lượng mới đánh dẹp được cả thực dân lẫn cộng sản, ngài không dám báo tin cho Đức Giám Mục trước vì sợ Đức Giám Mục chưa rõ thâm ý của ngài mà không cộng tác. Vậy nếu Đức Giám Mục tin mỹ ý của Đức Quốc Trưởng, chưa muốn hợp tác tùy ý Đức Giám Mục, nhưng xin Đức Giám Mục đừng bỏ Pháp Diệm. Chúng tôi hứa không dám dây mình vào việc Pháp Diệm, chúng tôi chỉ đánh dẹp Việt Minh chung quanh thôi.’
Đức Cha Từ trả lời:
‘Tôi có phải bỏ Phát Diệm hay không thì để tôi còn bàn tính đã. Song như ông vừa nói là ông Bảo Đại có ý đến đây để đánh dẹp Việt Minh thôi, thì các ông hãy đi đánh Việt Minh đi, tôi không muốn thấy mặt một người Pháp nào ở đây cả, còn người Việt muốn vào khu An Toàn này thì phải bỏ hết súng đạn đã mới được vào, việc các ông là lo đi đánh Việt Minh việc trị dân để mặc chúng tôi, nếu các ông làm khác thì tôi không chịu’.
Khi đại úy Vị ra rồi Đức Cha Từ lại hội các cha lại để bán tính xem nên quyết định như thế nào? Ngài tỏ ý muốn rời khỏi Phát Diệm ngay đêm hôm đó bằng thuyền để lên miền rừng núi Nho Quan, tức nhà dòng Châu Sơn, nơi ngài làm bề trên trước khi về nhận chức giám mục ở Phát Diệm, song các linh mục can ngăn:
‘Hễ Đức Cha đi khỏi Phát Diệm thì mọi việc sẽ tan vỡ ngay, vì dân không có người đứng đầu, thà rằng Đức Cha ở lại lo liệu cho dân được an lành và ra điều kiện buộc quân Liên Hiệp phải giữ những điều đã nói, rồi sẽ tùy tiện mà xử trí…’
Đức Cha Từ tâm sự:
‘Tôi xét mọi mặt, thấy mình ở vào hoàn cảnh rất khó xử, nên tôi đã khóc nhiều vì lo, vì buồn và đành chiều ý các cha mà ở lại Phát Diệm.’
Sau khi chiếm đóng Phát Diệm, quân đội Liên Hiệp Pháp giữ đúng những điều ông Vị nói là không dây vào việc nội bộ của Phát Diệm và chỉ đi tìm Việt Minh để đánh thôi. Tuy vậy, Đức Cha Từ cũng viết một thư cho chủ tịch Ủy ban Hành Chánh Kháng Chiến khu IV và ngài cũng viết cho ông Hồ Chí Minh để xin công nhận Phát Diệm là khu tự trị để có lý do mà đuổi quân Liên Hiệp Pháp ra khỏi Phát Diệm, song không có phúc đáp, trái lại Việt Minh còn cho rằng Công Giáo Phát Diệm đã nhập Tề rồi, nên chúng kéo quân về đánh phá các nơi ban đêm. Phát Diệm túng thế không làm sao được thì buộc mình phải tự vệ.
Trong khi đó ông Bảo Đại lại sai ông Vũ Ngọc Trản về đề thảo luận cung cấp súng đạn cho Tự Vệ Phát Diệm, được hiểu là súng đạn của Quốc Trưởng Bảo Đại nhờ Pháp chuyển giao cho Pháp Diệm, còn lương ăn và quần áo của tự vệ thì do tòa giám mục lo, ông Bảo Đại hứa chỉ giúp phần nào.
Trong 17 tháng Phát Diệm tự trị, ông Bảo Đại chỉ giúp được 4 triệu bạc cho Tự Vệ Phát Diệm và Bùi Chu. Đối với quân số hơn 10,000 Tự Vệ trong thời gian 17 tháng, 4 triệu bạc có thấm tháp gì đâu, thế mà sau nay Thủ Hiến Bắc Việt Nguyễn Hữu Trí lại còn tỏ ý muốn đòi số tiền này lại!!!
Dù lương lậu ít ỏi, khí giới thô sơ, thế mà vì lòng hy sinh, nguyện sống chết với nhau trong công cuộc chiến đấu quân gia nhập Tự Vệ Công Giáo thật đông đảo, nhưng Tổng bộ Tự Vệ Công Giáo không đủ ngân khoản để đài thọ nên chỉ nhận có 10 ngàn người gia nhập Tự Vệ thôi.
Bốn ngày sau khi quân đội Liên Hiệp Pháp chiếm đóng Phát Diệm, ngày 20 tháng 10 năm 1949 hãng thông tấn AFP của Pháp loan tin rằng cuộc hành quân chiếm đóng Phát Diệm là thể theo lời yêu cầu của Đức Cha Lê Hữu Từ qua cựu hoàng Bảo Đại, vì từ ít lâu nay Đức Cha Từ gặp nhiều kho khăn do chính phủ Hồ Chí Minh gây ra, và vì Tòa Thánh mới ban hành một thiệp điệp liên quan tới Cộng sản vô thần.
Trước những lời vu khống xuyên tạc của đài phát thanh Pháp Á, Đức Cha Lê Hữu Từ đã ra một thư luân lưu số 47 đề ngày 20 tháng 10 năm 1949 gửi tất cả các linh mục và giáo dân để minh xác lập trường của ngài về vấn đề quân đội Liên Hiệp Pháp chiếm đóng Phát Diệm, trong đó ngài nói:
‘Là Chúa Chiên, lòng tôi lúc này hết sức đau đớn trước những sự nguy hiểm về tinh thần và vật chất mà anh em đã phải hoặc có thể chịu từ ngày 10 tháng 10, ngày bắt đầu có cuộc hành quân trong xứ sở yêu quý của ta. Việc ấy xẩy ra bất ngờ quá, trái mọi sự dự đoán. Vết thương lòng tôi còn đang nóng hổi, tôi chưa muốn nói gì vội.
Song hôm qua hãng thông tấn Pháp đã nói ra những lời thất thiệt có thể làm cho các cha và anh em hoang mang, nao núng về tinh thần. Nên tôi thấy có nghĩa vụ phải cải chính ngay một cách vắn tắt để các cha và anh em yên lòng’.
Sau khi nhắc lại bản tin của AFP Đức Cha xác nhận rằng:
‘Không hề bao giờ tôi có thể có ý tưởng kêu gọi quân đội Pháp đến cứu giúp chúng tôi khỏi mọi sự nguy hiểm. Ngay năm 1947, trước tình thế hết sức gay go, chúng ta cũng đã từ chối mọi sự giúp đỡ ngoại lai..’ Rồi sau đó Đức Cha Từ nói: ‘Tôi không hề có một sự tiếp xúc nào với chính phủ Bảo Đại, thái độ của tôi vẫn là một, xưa cũng như nay, không có gì thay đổi cả. Tôi tưởng tôi đã nói với anh em đủ rồi, không cần nói lại, trong lúc hỗn loạn, nếu vì sự hiểu nhầm hay dụng ý mà anh em bị khủng bố, thì tôi không cấm anh em tự vệ vì đó là quyền lợi chính đáng và tự nhiên. Song việc tự vệ ấy phải ở trong phạm vi tự vệ cần thiết, không được ra ngoài phạm vi ấy mà đi đến chỗ đổ máu vô ích hoặc để hả lòng thù. Những việc quá đáng ấy tôi không khi nào có thể ưng thuận, vì nó trái với nhân đạo, trái luân lý Công Giáo.
Tôi mong rằng anh em không làm những việc đào sâu thêm hố chia rẽ giữa đồng bào với nhau trong lúc mà sự đoán kết rất cần thiết cho tương lai của Tổ Quốc.’