10. Vợ chồng chết vì tiết nghĩa (Phu thê tử tiết)

Năm Đinh Hợi (1407), niên hiệu Vĩnh Lạc [1], vào ngày đại quân [2] bình định đất Giao Chỉ, có một người đầu mục tên là Ngô Miễn [3] nhảy xuống nước tự tử, vợ là Nguyễn thị ngửa mặt lên trời than rằng:

- Chồng ta thờ Chúa, một đời ăn lộc, từ chỗ Trung quan được lên tham dự Chính phủ, nay vì nghĩa mà chết, thế là chết đáng chỗ, còn oán hận gì. Nếu thiếp muốn sống há không còn nơi nào sao? Nhưng cái nghĩa vợ chồng, cái ơn vua tôi ta không nỡ lòng nào phụ bạc. Thà chết theo nhau vậy.

Nói đoạn, cũng nhảy xuống nước mà chết.

Than ôi! Chết vì tiết nghĩa là lý đương nhiên của kẻ sĩ đại phu, thế mà có người còn lấy làm khó. Xưa nay, ít người có vị quan nào được như vậy. Ngô Miễn là đấng trượng phu chăng? Đến như Nguyễn thị, một người đàn bà lâm nguy vẫn nhận ra tiết lớn, biết chồng chết đáng chỗ không ân hận gì, lại còn coi trọng điều nghĩa, xem nhẹ cái sống, nhìn chết như về, có thể gọi là bậc hiền phụ vậy [4]. Trong số đàn bà ngu dại trên đời, những kẻ vì bực tức mà nhảy xuống nước chết nhiều lắm. Đến như vì nghĩa bỏ mình, thì rất không dễ được! Hạng như Nguyễn thị thật đáng ca ngợi thay [5].

Chú thích:

[1] Vĩnh Lạc: niên hiệu của Minh Thành Tổ.

[2] Đại quân: chỉ quân nhà Minh.

[3] Theo ĐVSKTT, Ngô Miễn lúc này đang giữ chức Hành khiển hữu quan tham tri chính sự dưới triều Hồ.

[4] Ở bản chữ Hán, câu này tối nghĩa. Theo ngữ pháp văn ngôn, trong câu nghi vấn, khẳng định trở thành phủ định. Nếu dịch theo đúng nghĩa vốn có của câu, thì là “không gọi là hiền phụ được”. Phải thêm một chữ “bất” sau chữ “khả” (khả bất vị hiền phụ dã hư) thì mới có nghĩa “không gọi là hiền phụ được hay sao?”. Ở đây, chúng tôi tạm dịch theo ý mạch văn.

[5] Trong ĐVSKTT cũng có chép câu chuyện này, và có kèm theo lời bàn của Ngô Sĩ Liên như sau: “Vợ Ngô Miễn là Nguyễn thị không những chỉ chết vì tiết nghĩa, lời nói cũng đủ làm bài học cho đời...”.