← Quay lại trang sách

Chương ba (tt)

ề vấn đề mô tả cảnh vật, nhân vật và tâm trạng nhân vật, Nguyễn thị Thụy Vũ chỉ phác họa bằng những nét gảy gọn, không đi sâu vào chi tiết, không đào xới nhiều những vận sự rườm rà. Mỗi một khung cảnh có một lối dàn dựng riêng. Chẳng hạn như căn nhà thủy tạ của ông Phủ, tác giả không mô tả ngay chính nó mà tả những cái chung quanh nó hoặc bên ngoài nó:

Ngự ngồi hong tóc trên chiếc băng dài ngoài nhà thủy tạ. Mái tóc nàng dài quá nửa lưng còn ngan ngát mùi lá bồ kết. Nước sông đầy ăm ắp vỗ vào bờ đất từng đợt êm đềm. Ngự nhìn trời mênh mông. Giàn hoa lý kết từng chùm rũ xuống đầu nàng và tỏa mùi thơm nhẹ. Mảnh trăng chìm dưới nước với màu thủy ngân bạc thếch bị gió xô giạt từng cơn. Con sông như một giải lụa nhấp nhô dài bất tận. Gió sửa soạn cuộc hành trình bên bờ sông, lòn qua kẽ tóc, vuốt lên má, xoa nhè nhẹ trên làn da nàng làm nàng nhẹ nhõm, phơi phới. Ngự có thói quen, khi chiều xuống, là ngồi nhà thủy tạ cho đến lúc đi ngủ. Nàng thích ngắm mấy chiếc ghe thương hồ và cảnh tượng sinh hoạt muộn màng trên sông. (trang 11)

Ở đoạn trên đây, tình cảm người ngắm cảnh không lọt vào khung cảnh rõ rệt, tức là không có vấn đề đối cảnh sinh tình. Nhưng ở đoạn sau đây, chúng ta mới thấy tình lồng vào cảnh, cảnh khơi dậy tình. Tác giả tả cảnh một buổi trưa nắng chói chang và tiện dịp giới thiệu con người tình cảm phong phú của Tịnh:

Tinh là một cô gái đa cảm, nhìn đời bao dung, yêu cây cỏ thiên nhiên, mơ một thế giới khác lạ trong tương lai và muốn khám phá cảm giác của mình khi tiếp nhận hơi thở, nụ hôn và ánh mắt người tình. Nàng còn yêu con sông sau nhà vì có đôi lúc nó gợi cho nàng một cuộc đời bằng phẳng và thơ mộng. Buổi sáng nàng thường đứng dưới gốc cây khế nhìn những vệt sương mềm mại bốc trên mặt nước. Nàng còn yêu khu vườn bên nhà. Bóng cây râm mát có thể xoa dịu từng cơn nắng hè chói chang. Cây cối, chim chóc, trái ngọt trong vườn như có một ngôn ngữ bí mật riêng: Hãy yêu cuộc sống một cách cạn cợt hồn nhiên. Đó là tạo được niềm hạnh phúc trong sáng.

Tịnh nhắm mắt lại để tưởng đến ánh mắt sắc ngọt của Hoàng. Tại sao chàng ăn Tết ở đây? Chàng nghĩ gì về cái Tết tha hương? Từ thuở nhỏ, Tịnh đã có một niềm trắc ẩn dồi dào. Gặp đám ma nào đó nàng khóc như chính mình vừa mất mát một người thân.

Nàng cũng thường chăm tưới, săn sóc hoa kiểng. Khi gặp một con sâu. Tịnh không nỡ giết nó, chỉ lấy cái que gắp nó sang khóm cỏ dại. Nàng tưởng tượng nó sẽ lột cái vỏ xấu xí để thành con bướm rực rỡ. Bây giờ nghĩ tới nỗi cô đơn của chàng trai xa lạ, tự nhiên Tịnh cũng quyết tìm cách chia sẻ với chàng.

Tịnh đi về phía lẫm lúa. Hình như nàng sung sướng một cách bồng bột. Nàng nhìn chiếc sân gạch tàu. Những cái sàn lót lá chuối khô bày đầy những trái chuối cau đã lột vỏ. Mật trong chuối, dưới sức nắng mặt trời đã đặc sánh lại. Chuối phơi như thế ngon hơn chuối sứ ép mỏng. Những con ong mật bay quanh quẩn bên sân. Tịnh chợt thấy nắng mỏng trong suốt tưng bừng mở cho nàng một thế giới xán lạn có những cây cau tỏa hương và rủ bóng mát bên thềm. (các trang 81, 82)

Tịnh nhắm mắt lại để tưởng đến ánh mắt sắc ngọt của Hoàng. Tại sao chàng ăn Tết ở đây? Chàng nghĩ gì về cái Tết tha hương? Từ thuở nhỏ, Tịnh đã có một niềm trắc ẩn dồi dào. Gặp đám ma nào đó nàng khóc như chính mình vừa mất mát một người thân.

Nàng cũng thường chăm tưới, săn sóc hoa kiểng. Khi gặp một con sâu. Tịnh không nỡ giết nó, chỉ lấy cái que gắp nó sang khóm cỏ dại. Nàng tưởng tượng nó sẽ lột cái vỏ xấu xí để thành con bướm rực rỡ. Bây giờ nghĩ tới nỗi cô đơn của chàng trai xa lạ, tự nhiên Tịnh cũng quyết tìm cách chia sẻ với chàng.

Tịnh đi về phía lẫm lúa. Hình như nàng sung sướng một cách bồng bột. Nàng nhìn chiếc sân gạch tàu. Những cái sàn lót lá chuối khô bày đầy những trái chuối cau đã lột vỏ. Mật trong chuối, dưới sức nắng mặt trời đã đặc sánh lại. Chuối phơi như thế ngon hơn chuối sứ ép mỏng. Những con ong mật bay quanh quẩn bên sân. Tịnh chợt thấy nắng mỏng trong suốt tưng bừng mở cho nàng một thế giới xán lạn có những cây cau tỏa hương và rủ bóng mát bên thềm.

Nguyễn thị Thụy Vũ là một nhà văn tả chân. Lối mô tả cùng nghệ thuật diễn tả tình ý các nhân vật dưới ngòi bút của chị đượm đà một chút hương vị thãi thừa của văn phong bút pháp các nhà văn tiền chiến, nhất là các nhà văn trong nhóm Tự Lực Văn Đoàn. Đó cũng là trường hợp của nữ sĩ Nguyễn Thị Vinh. Nhưng bà Vinh thì dừng lại trong cái vòng quỹ đạo văn chương của nhóm Tự Lực Văn Đoàn, còn Nguyễn thị Thụy Vũ lại muốn đi xa hơn: Đôi lúc chị muốn cứa mạnh vào ấn tượng người đọc những vết hằn sâu đậm hơn. Trừ Vũ Trọng Phụng ra, văn chương tiền chiến nói chung và văn chương nhóm Tự Lực Văn Đoàn nói riêng làm gì có những vụ cưỡng dâm. Nguyễn thị Thụy Vũ trong “Khung Rêu” có cho ả Ngà bị cưỡng dâm bởi hai người: Ông Phủ và tên Đực. Lại thêm một vụ thông dâm giữa Tường và Ngự trong chiếc ghe chui vào đám lau sậy. Nhưng dù viết chuyện cưỡng dâm hay vụ thông dâm, tác giả không cố tình khiêu dâm mà nhằm tạo cái đầu mối, cái then chốt của tấn thảm kịch mà tác nhân lẫn nạn nhân đều phải kê vai gánh vác cái hậu quả bi đát và cái hệ lụy oan trái sau này.

Xin đọc cảnh ông Phủ cưỡng dâm Ngà nhân một hôm bà Phủ về miền đất đỏ để thăm người em trai:

... Như các buổi tối thường lệ, Ngà làm mùng mền cho ông Phủ. Ngọn đèn chong trong buồng gói vụt tắt vì luồng gió từ ngọn cây hoàng lan trồng ngoài cửa sổ lùa thốc vào. Ông Phủ nằm dài trên chiếc giường đồng đọc sách. Ngà bước vào khép nép mời ông chổi dậy để ả giũ chiếu, quét giường căng nệm... Trong bóng tối đặc sệt, ông Phủ ngồi dậy quờ quạng đụng phải bàn tay mát lạnh của Ngà. Một cảm giác kỳ diệu len lỏi vào các tế bào của tuổi hoàng hôn. Ngà cũng hồi hộp không kém nên rút tay lại, nhưng bất thần tay của ông Phủ choàng qua hông ả. kêu lên nho nhỏ. Thân mình béo tròn và chiếc bụng phệ của ông lúc đó nóng như chiếc nệm cuốn tròn đem phơi nắng. đã nằm gọn trong vòng tay của người đàn ông mà tự bấy lâu nay, ả kính nể, sợ sệt như một vị thần.

Từ trước khoảng cách biệt giữa ông Phủ và ả như được ngăn chận bởi một bức màn sắt kiên cố. Nét mặt lạnh lùng, lời nói thị oai của ông chủ như đẩy ả vào khuôn khổ, bổn phận phục dịch trong nhà. Vòng tay rắn chắc của ông Phủ siết chặt lấy ả, hơi thở dồn dập như muốn làm vỡ tung lồng ngực của ông. Ả không thể kêu cứu ai được vì chính ả cũng bị sự kích thích hung dữ, mới mẻ lung lạc. Lời kêu nếu có cũng chỉ dành cho kẻ đang ghì chặt thân thể mang nhiều lửa cảm xúc của ả.

- Đừng ông!... con sợ lắm. Bà biết được chắc con chết.

Bóng tối trong dần... Ông Phủ đắm đuối nói:

- Coi kìa... Để quan... thương Ngà một chút.

Ông Phủ vừa nói dứt câu, Ngà đã bị quật xuống chiếc giừng lò so. Toàn thân tê dại, ả đẩy mặt chủ ra một cách yếu ớt, miễn cưỡng. Ả bất lực trong vùng cảm xúc sôi trào với cái thân thể rực lửa.lờ mờ ngắm chủ múa may quay cuồng như cái bông vụ...

Từ trước khoảng cách biệt giữa ông Phủ và ả như được ngăn chận bởi một bức màn sắt kiên cố. Nét mặt lạnh lùng, lời nói thị oai của ông chủ như đẩy ả vào khuôn khổ, bổn phận phục dịch trong nhà. Vòng tay rắn chắc của ông Phủ siết chặt lấy ả, hơi thở dồn dập như muốn làm vỡ tung lồng ngực của ông. Ả không thể kêu cứu ai được vì chính ả cũng bị sự kích thích hung dữ, mới mẻ lung lạc. Lời kêu nếu có cũng chỉ dành cho kẻ đang ghì chặt thân thể mang nhiều lửa cảm xúc của ả.

- Đừng ông!... con sợ lắm. Bà biết được chắc con chết.

Bóng tối trong dần... Ông Phủ đắm đuối nói:

- Coi kìa... Để quan... thương Ngà một chút.

Ông Phủ vừa nói dứt câu, Ngà đã bị quật xuống chiếc giừng lò so. Toàn thân tê dại, ả đẩy mặt chủ ra một cách yếu ớt, miễn cưỡng. Ả bất lực trong vùng cảm xúc sôi trào với cái thân thể rực lửa.lờ mờ ngắm chủ múa may quay cuồng như cái bông vụ...

Ngà nhếch mép cười. Lớp lớp tế bào đang làm cách mạng dưới làn da nhạy cảm của ả... Và ả đã phục tùng cái thân xác tội nghiệp của mình. (Các trang 51, 52)

Ngà nhếch mép cười. Lớp lớp tế bào đang làm cách mạng dưới làn da nhạy cảm của ả... Và ả đã phục tùng cái thân xác tội nghiệp của mình.

Đực là tên tá điền cũng làm ruộng mướn (người Bắc gọi là cấy rẽ) cho ông Phủ. Hắn được ông Tám, cha của Ngà tính chọn làm rể, nhưng Ngà từ khi ra ở đợ nơi chốn thị thành lại thấy hắn quá thô lỗ quê mùa nên dụ dự. Lại nữa, từ khi tằng tịu với ông Phủ, Ngà không muốn dây dưa với hắn vì sợ ông Phủ ghen tương. Sau mùa gặt, Lực cùng ông Tám chở lúa lên nộp ông Phủ. Ghe hắn cắm sào dưới bến nước của ông. Cho nên vào lúc đêm khuya trời tối, Đực leo lên chỗ Ngự ngủ để cưỡng bức Ngự:

Đực lần mò lên nhà thủy tạ, rồi đi một mạch qua dãy nhà ngang. Căn phòng Ngà còn thắp ngọn đèn ngủ leo lét. Chiếc giường kê sát vách, Ngà nằm ngủ say, hơi thở phập phồng bộ ngực dầy như hối thúc Đực. Cửa phòng chỉ gài bằng một cây song hòng. Đực cố gắng thò tay qua chấn song hòng gài cửa mà không gây một tiếng động. Phòng dành cho lão Tự và Mọt liền bên cạnh. Tiếng ngáy ồ ạt của Mọt cất lên như tiếng xẻ gỗ bên nhà máy cưa. Đực yên tâm và bắt đầu thi hành ý định của mình. Vụt có tiếng mớ ú ớ của lão Tự làm hắn khựng lại. Hắn nhìn dáo dác như tên trộm. Bóng tối từ hàng cây dầy đặc, âm u phủ lên dãy nhà dành cho các người giúp việc. Côn trùng rỉ rả làm tăng thêm chiều sâu của đêm khuya. Gió rì rầm trong lá và làm ngọn đèn chong trong gian nhà của Ngà xao động.

Đực thổi một hơi dài. Chiếc đèn bóng trứng vịt tắt phụt. Bóng tối đặc sệt lan tràn mọi nơi. Chờ một lúc vẫn không nghe Ngà trở mình, Đực yên tâm đẩy nhẹ cánh cửa vào trong. Trái tim hắn đập mạnh. Một cuộc cưỡng bức lén lút xảy ra lần thứ nhất trong đời Đực. Hắn rút chiếc khăn choàng sọc thường dùng quấn cổ, cầm nơi tay, rồi sấn tới mép giường. Hắn sẽ không dùng lời thủ thỉ bên tai Ngà, mà dùng sức mạnh chiếm đoạt ả cho bằng được. Đực lấy khăn chụp lên mặt Ngà và lấy ngón tay nhét khăn vô miệng ả.

Ngà dẫy dụa một cách bất lực dưới thân thể nặng chình chịch đè lên ả. Ả bị bế xốc xuống đất vì Đực sợ chiếc giường tre có thể gây ra tiếng động. Ngà bị khóa miệng, tay chân ả bị gài tréo như con gà bị bỏ vào soong. Ả bất lực khi bàn tay Đực đặt lên bụng ả.

Tấm thân hực lửa và nhớp nháp mồ hôi của gả thanh niên run rẩy trên thân thể ả như lên cơn sốt sữ dội. Nước mắt Ngà ứa ra, đầu ả lắc lư tránh né chiếc khăn muốn làm ả tắt thở.

Ngà lịm dần... nhưng vụt khối nặng trên thân Ngà khựng lai. Có tiếng thở mạnh của lão Tự bên kia vách và tiếp theo là tràng ho húng hắng của lão. Ngọn đèn bên kia đưọc khêu sáng hơn. Đực lấy tay bịt mặt Ngà. Hình như lão Tự trở dậy lục đục rót nước uống. Tiếng nuớc rót từ bình vào tô đá lỏn tỏn. Ngà ra sức cựa quậy để mong lão Tự nghe tiếp cưu. Hai bàn tay chai dầy của Đực bịt kín mắt Ngà. Những vòng tròn xanh tím đỏ vàng xoay tít trong vũng tối hai con mắt ả. Tiếng gà bắt đầu eo óc trong xóm. Ngà ngột ngạt tưởng chừng trái tim mình không còn hoạt động nữa. Mồ hôi rỉ rả từ chân tóc, chân lông ả, nhưng cớ sao ả cảm thấy lạnh buốt đến nổi gai ốc dưới tấm thân nóng bỏng của gã thanh niên. Vụt chiếc mền trên giường phủ lên ả, rồi cuốn ả lại và tiếp theo đó, tiếng chân chạy thình thịch ra cửa. Ánh đèn bên kia bỗng lu xuống. Hình như lão Tự đã vào giường dỗ giấc trở lại. (Các trang 73, 74)

Đực thổi một hơi dài. Chiếc đèn bóng trứng vịt tắt phụt. Bóng tối đặc sệt lan tràn mọi nơi. Chờ một lúc vẫn không nghe Ngà trở mình, Đực yên tâm đẩy nhẹ cánh cửa vào trong. Trái tim hắn đập mạnh. Một cuộc cưỡng bức lén lút xảy ra lần thứ nhất trong đời Đực. Hắn rút chiếc khăn choàng sọc thường dùng quấn cổ, cầm nơi tay, rồi sấn tới mép giường. Hắn sẽ không dùng lời thủ thỉ bên tai Ngà, mà dùng sức mạnh chiếm đoạt ả cho bằng được. Đực lấy khăn chụp lên mặt Ngà và lấy ngón tay nhét khăn vô miệng ả.

Ngà dẫy dụa một cách bất lực dưới thân thể nặng chình chịch đè lên ả. Ả bị bế xốc xuống đất vì Đực sợ chiếc giường tre có thể gây ra tiếng động. Ngà bị khóa miệng, tay chân ả bị gài tréo như con gà bị bỏ vào soong. Ả bất lực khi bàn tay Đực đặt lên bụng ả.

Tấm thân hực lửa và nhớp nháp mồ hôi của gả thanh niên run rẩy trên thân thể ả như lên cơn sốt sữ dội. Nước mắt Ngà ứa ra, đầu ả lắc lư tránh né chiếc khăn muốn làm ả tắt thở.

Ngà lịm dần... nhưng vụt khối nặng trên thân Ngà khựng lai. Có tiếng thở mạnh của lão Tự bên kia vách và tiếp theo là tràng ho húng hắng của lão. Ngọn đèn bên kia đưọc khêu sáng hơn. Đực lấy tay bịt mặt Ngà. Hình như lão Tự trở dậy lục đục rót nước uống. Tiếng nuớc rót từ bình vào tô đá lỏn tỏn. Ngà ra sức cựa quậy để mong lão Tự nghe tiếp cưu. Hai bàn tay chai dầy của Đực bịt kín mắt Ngà. Những vòng tròn xanh tím đỏ vàng xoay tít trong vũng tối hai con mắt ả. Tiếng gà bắt đầu eo óc trong xóm. Ngà ngột ngạt tưởng chừng trái tim mình không còn hoạt động nữa. Mồ hôi rỉ rả từ chân tóc, chân lông ả, nhưng cớ sao ả cảm thấy lạnh buốt đến nổi gai ốc dưới tấm thân nóng bỏng của gã thanh niên. Vụt chiếc mền trên giường phủ lên ả, rồi cuốn ả lại và tiếp theo đó, tiếng chân chạy thình thịch ra cửa. Ánh đèn bên kia bỗng lu xuống. Hình như lão Tự đã vào giường dỗ giấc trở lại.

Tác giả cố tình muốn viết chuyện theo loại tiểu thuyết khiêu dâm (romans pornographiques) chăng? Tôi e không phải. Viết loại khiêu dâm, tác giả phả vẽ ra một nam nhân vật đẹp trai cường tráng, một nữ nhẩn vật kiều diễm sexy và mô tả một cách hào hứng những cái bộ phận khích dục trên thân thể con người. Và nhất là phải mô tả tỉ mỉ những động tác hành dâm. Có vậy, đương sự mới đánh thức con lợn lòng đang say ngủ ở từng độc giả. Đằng nay, chị không mô tả nhân diện và vóc dáng của Đực và của Ngà. Lại nữa, ở đoạn trên, cái tấm thân phì nộn và cái bụng bự chang bang của ông Phủ nếu được đưa lên màn ảnh thì chỉ tổ gây ác mộng cho khán giả. Đã vậy chị chỉ mô tả chi ly những động tác dành để chuẩn bị cuộc cưỡng bức chứ ít khi đi sâu vào các động tác cưỡng bức. Tuy nhiên nếu lăm le đưa ngòi bút vào cuộc cưỡng bức thì chị chỉ tả qua quít những động tác mà kẻ đứng ở vị trí xa xôi chỉ được trông thấy cảnh cưỡng dâm một cách tổng quát mà thôi. Như vậy, khi sáng tác quyển “Khung Rêu”, Nguyễn thị Thụy Vũ táo tợn thì có, mà khiêu dâm thì không bao giờ. Càng viết táo bạo, tác giả càng khai thác cái bản năng thú tính của con người, càng chất chồng hệ lụy vào tấm thảm kịch gồm các nhân vật then chốt trong truyện. Cho nên dù áp dụng văn phong trong văn chương tiền chiến, nhưng tác giả đưa đẩy hành trình cây bút của mình vào những cuộc phanh phui tàn nhẫn hơn.

* * * * *

Mỗi nhân vật có một cấu trúc riêng, tuy khái quát nhưng vẫn được tác giả chăm chút công phu. Ít khi tác giả tả chân dung và ngoại hình của các nhân vật, mà nếu có thì chị cũng chỉ tả vài nét khái quát mà thôi. Nhưng cuộc sống nội tâm và cách sống ở ngoài đời của họ được chị chú trọng hơn.

Ông Phủ là nhân vật xương sống trong câu truyện. Chúng ta chỉ biết được cái thân thể mập tròn và cái bụng phệ của ông mà thôi. Ông là kẻ nhu nhược đối với con cái. Ông hiếu sắc và có nhiều cuộc ngoại tình khi người nguyên phối đầu tiên của ông hãy còn sinh tiền. Sau khi cưới vợ kế, ông lại say mê cô đào hát bội tên là Năm Thành. Cô Năm là nhân vật mờ (personnage obscur) chỉ xuất hiện vài giòng ở phần thuyết thoại (la narration) mà thôi. Khi độc giả bước vào chương 4 của quyển sách, chúng ta mới chứng kiến cảnh ông cưỡng bức Ngà để rồi biến cuộc gian dâm thành hoàn cảnh nạp sủng (cưới hầu thiếp) sau này. Vào thời phong kiến, luôn cả vào thời Pháp thuộc, các quan lại giàu sang thường có năm thê bảy thiếp. Trừ bà thứ thất được hợp thức hóa do người chính thất cưới hỏi cho chồng, còn những bà sau đếu là hầu thiếp cả. Đó là hạng nửa hầu gái nửa tiểu tinh, sống phục dịch cho chồng và vợ cả như đầy tớ, thỉnh thoảng được chồng ban ơn sủng trong viêc gối chăn. Trong trường hợp này, ông Phủ muốn biến Ngà từ cô tớ gái thành người hầu thiếp để được ả săn sóc ông và giúp ông giải quyết sự tấn công cuối cùng của nhục dục trên thể xác tàn tạ của ông. Ông bất lực với con cái. Ông đại diện một lớp người đã từng nắm quyền lực, nhưng rồi vì tuổi già và bãn chất thích cầu an nên mất quyền lực để trở nên bất lực trước mọi chặng của gia cảnh biến suy. Vốn là quan lại do chế độ thuộc địa của Pháp đào tạo nên ông không ưa bọn Việt Minh vì ruộng đất ông bị họ sung công: bọn tá điền của ông bị họ sút siểm trở lại hỗn xược kình chống lại ông. Xin cùng đọc cuộc bày tỏ tâm sự của ông với lão Tự:

Cơn giận được hâm lại, ông nói sôi nổi:

- Cái thằng Đực là phường khố rách áo ôm mà bây giờ nó cũng bày đặt lên mặt lên mày hỗn láo. Rõ ràng là thứ chầu rìa bọn cướp cạn. Đồ siêu mưu làm loạn cả đám. Ông nói trơn tru không ngập ngừng, vấp váp. Những ngày còn lênh đênh trong vùng kiểm soát của phe kháng chiến, ông cố dăn lòng, khóa mồm, khóa miệng lại, nhưng bây giờ cơn bực tức phải được trào ra, kẻo ngực ông bể mất.

Ông Phủ gằn giọng:

- Rủi bọn đó thắng được chánh phủ Mẫu Quốc thì mình có nước trốn qua Cao Miên mà ở. Nói vậy chớ, tụi nó rán mà lo không có một thẻo đất chôn thây, chớ nói gì tới thắng trận ban sư? Tôi thích Tây cai trị, Tây mà đi rồi, mình chết đói cả đám.

Lão Tự cười khà khà, không có ý kiến. Thụ kín đáo lắc đầu. Ông Phủ hăng hái:

- Tôi nói thiệt đa. Nếu con cháu tôi chộn rộn bắt chước tụi học sinh bỏ học, bỏ nhà đi theo bọn phản loạn đó, lập tức tôi đi báo cáo cho Tây biết liền và nếu cần, tôi đem đóng trăn tụi nó rồi đem nộp gấp. (trang 289)

- Cái thằng Đực là phường khố rách áo ôm mà bây giờ nó cũng bày đặt lên mặt lên mày hỗn láo. Rõ ràng là thứ chầu rìa bọn cướp cạn. Đồ siêu mưu làm loạn cả đám. Ông nói trơn tru không ngập ngừng, vấp váp. Những ngày còn lênh đênh trong vùng kiểm soát của phe kháng chiến, ông cố dăn lòng, khóa mồm, khóa miệng lại, nhưng bây giờ cơn bực tức phải được trào ra, kẻo ngực ông bể mất.

Ông Phủ gằn giọng:

- Rủi bọn đó thắng được chánh phủ Mẫu Quốc thì mình có nước trốn qua Cao Miên mà ở. Nói vậy chớ, tụi nó rán mà lo không có một thẻo đất chôn thây, chớ nói gì tới thắng trận ban sư? Tôi thích Tây cai trị, Tây mà đi rồi, mình chết đói cả đám.

Lão Tự cười khà khà, không có ý kiến. Thụ kín đáo lắc đầu. Ông Phủ hăng hái:

- Tôi nói thiệt đa. Nếu con cháu tôi chộn rộn bắt chước tụi học sinh bỏ học, bỏ nhà đi theo bọn phản loạn đó, lập tức tôi đi báo cáo cho Tây biết liền và nếu cần, tôi đem đóng trăn tụi nó rồi đem nộp gấp.

Bà Phủ đại diện cho lớp người phụ nữ khôn ngoan, xuất thân từ hoàn cảnh trung lưu cấp thấp (vợ góa của một thầy Su, thầy đã từng làm việc trong các đồn điền cao su của người Pháp). Khi bước vào địa vị phu nhân một bậc quan lại, bà không bỡ ngỡ, không cảm thấy mặc cảm trước cái địa vị khó khăn khi phải điều khiển một cơ nghiệp đồ sộ và một lũ con chồng. Bà cư xử khéo léo với lũ con chồng và theo tác giả cho biết thì bà thật bụng thương yêu họ, nên được họ thành thực kính mến. Rất đỗi Canh là cậu trưởng nam ngỗ nghịch của ông Phủ mà còn tin cậy bà và bênh vực bà thay. Tiếc một điều là bà không hoán cải được tình thế khi những nhát búa khốc liệt của ác nghiệp bổ tới tấp lên hạnh phúc của bà: sinh một đứa con bán nam bán nữ, chồng có cô hầu trẻ có địa vị thấp thỏi hơn bà, không thể hóa cải chồng vì cả ba (vợ chồng bà và Ngà) ở vào thế kẹt khi Ngà mang thai. Bà không thể răn dạy cô cháu gái của mình khi cô ta có đủ lông đủ cánh để làm cuộc phiêu lưu tình ái. Bà cũng không cản ngăn nổi con ruột của mình bỏ nhà theo phe kháng chiến. Cái khéo léo, cái quyền biến của bà cùng cái thiện chí của bà trong công việc chống đỡ giang sơn nhà chồng hóa ra vô dụng. Tác giả không cho chúng ta biết bà đuợc bao nhiêu tuổi, nhưng chúng ta có thể đoán bà vào khoảng trung niên, tình yêu đối với chồng bà hãy còn thắm thiết và thể chất của bà hãy còn đang độ nồng nàn. Trong gia đình trưởng giả, trong gia đình quan lại, một bà phu nhân một khi đã luống tuổi thì không còn nghĩ tới tình yêu của chồng đối với mình nữa. Họ chỉ nghĩ tới quyền lợi của mình mà thôi. Họ bằng lòng cho chồng nạp thiếp, để dễ bề biến các người thiếp thành con ở, con đòi không trả tiền công. Nhưng bà Phủ thì không phải ghen vì sợ mất quyền lợi vì ông Phủ có định nâng Ngà lên hàng thứ thất đâu. Khi biết chồng phản bội mình, bà trừng phạt bằng cách cất nhà sống riêng. Nhưng khi nhà chồng có tai biến (trường hợp Tịnh bị điên), bà ra tay giúp đỡ. Chồng chết, bà lo ma chay chu tất. Bà điềm đạm, quãng đại, yêu chồng, nhưng không hề tha thứ việc lầm lỡ nạp thiếp của chồng.

Canh, người con trưởng nam trong gia đình, tuy xuất hiện trong tác phẩm rất ít, nhưng được tác giả tô đậm đà bằng những màu sắc nổi bật. Chàng ăn chơi phóng đảng, sống báo cô cha mình nhưng vẫn hỗn hào cãi vả cha mình. Một thứ cây chùm gửi đầy gai độc. Tuy nhiên, Canh vẫn sáng suốt nhận biết bà kế mẫu mình chống đỡ gia đình bằng tất cả thiện chí, bằng tất cả tấm lòng tươi son bền sắt. Cho nên chàng vẫn kính mến và tin cậy bà. Đôi lúc, Canh cũng chán ngán cảnh trụy lạc của mình và muốn tìm một lý tưởng để thoát khỏi hoàn cảnh truy hoan buồn nản của mình. Sự hướng thiện thì có, nhưng nghị lực thì không. Cho nên chàng vẫn không sao vượt thoát nếp sống cũ.

Canh ngả người trên ghế nhìn lên nền trời vắng mây, xanh mênh mông. Mỗi mùa ruộng, chàng phải bỏ ra vài ngày vào công việc kiểm soát lúa thóc với lão Tự. Chàng chỉ có mặt lấy lệ còn phần việc do lão đỡ đầu cả. Nhưng chàng cảm thấy mất công vào những việc tầm thuờng, không đòi hỏi gì ở khối óc hay tốn nhiều mồ hôi. Canh vẫn nuôi mộng lớn và cho rằng chuyện lúa thóc không xứng đáng với khả năng chàng. Chàng lờ mờ nghĩ rằng thú ăn chơi của chàng vẫn là cái vốn sống thật phong phú, chớ đâu phải là chuyện sa đọa như mọi người đã hồ đồ lên án chàng.

Nhưng Canh cũng bắt đầu chán ngán hết mọi sự. Chàng tự an ủi mình là đến độ nào đó, chàng sẽ nhìn lại những ngày bê tha cũ, để trù tính đến tương lai. Chàng có đọc vài ba cuốn tiểu thuyết xã hội. Chàng mê một xã hội công bằng và chàng là kẻ phất cờ cầm quạt để khêu lên một cuộc san bằng những cảnh bất công xảy ra nhan nhản trước mắt. Những chuyện chơi hoang chỉ là cái cớ để chàng học hỏi và định làm một cuộc cách mạng chống lại giai cấp đang nuôi dưỡng chàng. Đã biết bao lần, chàng đề cập đến một cuộc thay đổi thời thế khi lẩn quẩn trong tiệc rượu và bàn hút. Cuộc đời sắp tới, sắp tới nữa sẽ sẵn sàng giao phó vai trò lãnh đạo cho chàng.

Song ngày tháng vẫn trôi qua. Chàng vẫn sống bám vào ông Phủ. Một người bạn đã đi theo kháng chiến viết thư về giục chàng nên đáp lời sông núi. Canh hồi âm một cách nồng nàn là chàng không bao giờ quên bổn phận làm trai, nhưng chàng phải lựa cơ hội tốt, chàng phải suy nghĩ chín chắn... Dĩ nhiên cơ hội đó không bao giờ có cả. (trang 62)

Song ngày tháng vẫn trôi qua. Chàng vẫn sống bám vào ông Phủ. Một người bạn đã đi theo kháng chiến viết thư về giục chàng nên đáp lời sông núi. Canh hồi âm một cách nồng nàn là chàng không bao giờ quên bổn phận làm trai, nhưng chàng phải lựa cơ hội tốt, chàng phải suy nghĩ chín chắn... Dĩ nhiên cơ hội đó không bao giờ có cả.

Trong lũ con riêng của ông Phủ thì Tường là một hình vẽ được kết hợp bằng đường nét đơn sơ và được tô bằng màu sắc nhạt nhẽo. Chàng lười biếng, không có lý tưởng rõ rệt. Chàng say sưa với thứ tình-yêu-trợt-té-qua-tình-dục. Chàng không có lý tuởng, không theo cao trào nhập vào phe kháng chiến chống Pháp, lại lười học, dở chịu cực.

Chàng xin đi học nghề sửa chữa máy vô tuyến điện; nhưng khi cuộc chiên tranh kết liễu, chàng phải sống băng nghề chích dạo. Thế có nghia là chàng bỏ cuộc trong vụ học nghề chuyên môn. Cho nên Thụ cho chàng là một thứ “người không có tiểu sử” (sic).

Trái lại, Thụ được tác giả săn sóc trong công việc cấu trúc hơn. Thụ hiền lành, thông cảm, dễ hòa hợp với mọi người. Chàng hăng hái tham gia chuyện đi làm lịch sử. Nhưng khi chiến tranh kết liễu, đất nước bị chia hai, chàng ở lại miền Nam Việt Nam, cảm thấy cuộc theo phe kháng chiến chống Tây vô ích. Chắc chắn là chàng hiểu rõ bọn Việt Minh Cộng Sản muợn chiêu bài chống Tây để thi thố những thủ đoạn tàn ác ra sao rồi. Chàng trở về ngôi nhà cũ, chứng kiến sự hư hoại tiến hành một cách chậm chạp của nó, không có gì cứu vãn nổi. Đó cũng như chàng chứng kiến cuộc sống dở dang của mình, không còn một triển vọng tươi sáng nào, không một viễn ảnh rực rỡ nào ở chân trời tương lai.

Hơn mười năm trôi qua. Một giai đoạn lịch sử đã chấm dứt. Thụ đã trở về ngôi nhà tổ phụ.

Ngôi nhà đó bây giờ xiêu vẹo, mái ngói quằn xuống bờ tường, hàng kèo cột bị mối mọt ăn rệu và loang lở những dấu vết chiến tranh.

Thụ dùng căn nhà sàn dưới bến nước của bà kế mẫu làm nơi tá túc. Mỗi ngày, Thụ lên ngôi nhà thừa tự quét dọn và nhang khói cho tổ tiên.

Chàng không dám ở trong ngôi nhà lớn vì nó có thể sập xuống bất thần không biết ngày nào, giò nào đây.

Ngôi nhà đó bây giờ xiêu vẹo, mái ngói quằn xuống bờ tường, hàng kèo cột bị mối mọt ăn rệu và loang lở những dấu vết chiến tranh.

Thụ dùng căn nhà sàn dưới bến nước của bà kế mẫu làm nơi tá túc. Mỗi ngày, Thụ lên ngôi nhà thừa tự quét dọn và nhang khói cho tổ tiên.

Chàng không dám ở trong ngôi nhà lớn vì nó có thể sập xuống bất thần không biết ngày nào, giò nào đây.

Buổi chiều rảnh rỗi, Thụ chấp tay sau mông đi loanh quanh ngôi nhà và dừng lại vài nơi, moi tìm những kỷ niệm đã mất.

Phần huơng hỏa của chàng chỉ còn bao gồm vỏn vẹn một mẫu đất trồng cây ăn trái. Nơi đó cũng là chỗ an nghỉ, tụ họp vinh viễn của dòng họ chàng. Bên cạnh ngôi nhà mồ của ông Phủ mọc lên hai ngôi mộ của bà Phủ và của lão Tự.

Buổi chiều rảnh rỗi, Thụ chấp tay sau mông đi loanh quanh ngôi nhà và dừng lại vài nơi, moi tìm những kỷ niệm đã mất.

Phần huơng hỏa của chàng chỉ còn bao gồm vỏn vẹn một mẫu đất trồng cây ăn trái. Nơi đó cũng là chỗ an nghỉ, tụ họp vinh viễn của dòng họ chàng. Bên cạnh ngôi nhà mồ của ông Phủ mọc lên hai ngôi mộ của bà Phủ và của lão Tự.

Một thân một bóng, thụ làm biếng chăm sóc bông kiểng. Tùng, thiên tuế, lựu vẫn còn tươi tốt vượt lên đám cỏ hoang và dây bìm bìm. Nhưng chắc chắn rồi đây những loài cây ấy sẽ rũ chết vì đã quá già cỗi. Thụ sống co ro với cái mặc cảm thất bại của cuộc mưu đồ đại sự. (trang 333)

Thụ không còn nhìn cuộc đời háo hức nữa. Tất cả đều vô ích. Con người bất quá cũng như con bọ chét sống trong bộ lông của một con vât khổng lồ. Không hiểu sao Thụ lại có cái so sánh kỳ cục đó. Chàng giúp đỡ Tường bằng cách nhận nuôi đùa cháu bất hạnh với đồng lương dạy học khiêm tốn của mình. Lúc nhàn rỗi, hai bác cháu quấn lấy nhau, đùa giỡn, tưởng chừng cả hai đều là con nít cả. Nhưng có những đêm mưa, chàng bừng thức giấc vì trận gió ào ào đổ tới. Chàng khêu ngọn đèn chong, hướng mắt theo đường song cửa nhìn lên ngôi nhà thừa tự, lo lắng. (trang 335)

Chiêu, người con út của ông Phủ là hiện thân của ác nghiệp ác báo của chính đương sự được tượng hình qua thể chất bán nam bán nữ. Chàng muốn phục sức theo phụ nữ, muốn làm phụ nữ nhưng bị mẹ rúng ép làm thanh niên. Chàng yêu Hoàng và ghen tương với Tịnh. Nhưng khi thông cảm nỗi bất hạnh của Tịnh rồi thì chàng mới nhận thấy mình không ghét Tịnh mà chỉ ghét Thượng Đế không ban cho chàng cái địa vị của Tịnh (được Hoàng yêu). Trước cảnh nhà ly tán, lại nhìn sâu vào thân phận bi đát của mình, Chiêu bỏ nhà vào chiến khu của phe kháng chiến. Đa số độc giả chúng ta chắc không tin chàng vì yêu nước nên tham gia lịch sử, mà đó là hình thức tự tử để giải thoát cái ác nghiệp từ tiền kiếp nào báo ứng hiện hành trong kiếp này của chàng.

Tịnh là một cô thiếu nữ có tinh thần bạc nhược, hay đa cảm đa sầu. Ngược lại, tình yêu và nỗi đam mê của nàng rất mãnh liệt. Khi yêu Hoàng, nàng quăng mình trọn vẹn vào cơn lốc tình cảm của mình, dâng hiến trọn vẹn tâm hồn và trái tim mình cho người yêu, không do dự, không dè sẻn, không phân vân tính toán. Đây là mẫu người không tự chủ, sống thành khẩn với tình cảm của mình, không ngụy trang cầu kỳ như các cô thiếu nữ khác. Về mặt tâm lý, cô không phải là mẫu nhân vật được kiến trúc tinh vi. Nhưng tác giả vẫn nâng niu cô, vẽ vời cho cô một nội tâm giông bão, tham gia vào cảnh chia lìa trong thảm họa của một thế gia vọng tộc. Cô dự phần vào thảm họa ấy, chứ không phải là động cơ chính yếu thúc đẩy sự sụp đổ gia đình ông Phủ. Song cô vẫn đóng góp tích cực và hữu hiệu vào cái không khí thê lương cho cốt truyện, tạo nên nỗi se sắt ngậm ngùi trong của cốt truyện.

Ngự cũng vẫn là một nhân vật tuy xuất hiện khá nhiều trong tác phẩm “Khung Rêu”, nhưng về mặt tâm lý, cô không phải là một nhân vật khó kiếm trong kho tàng văn chương nước nhà. Đó là thứ phụ nữ xuất thân từ lớp lao động nghèo khổ, nhưng mơ vói lên cao để thoát khỏi cuộc sống hiện tại. Ngự tuy có tham vọng, nhưng nhẹ dạ, không mưu luợc, không tài cán, chỉ biết chinh phục cuộc đời bằng sự liều lĩnh của mình. Cái khéo của tác giả là ở chỗ cho Ngự sinh trưởng ở trong lòng thung lũng của quận lỵ Lộc Ninh, rất xa sông Bé. Có lẽ suốt cả đời, Ngự chưa hề thấy được con sông man rợ chảy qua vùng rừng rú hoang vu ấy. Cho nên khi về Vĩnh Long sống với ông bà Phủ, chiều chiều cô thích ra bến sông Long Hồ để ngắm các ghe thương hồ. Con sông dễ đưa đẩy khách vãn cảnh nghĩ tới dòng đời phiêu lãng. Các ghe thương hồ cũng gợi cho họ cuộc đời gạo chợ nước sông, rày đây mai đó. Khi mới vào tác phẩm, tác giả viết đoạn Ngự ưa ngắm sông vào lúc chiều hôm dường như báo cho độc giả biết trước trong tương lai gần hay trong tương lai xa, Ngự sẽ dấn thân vào các cuộc phiêu lưu tình ái một khi bỏ chồng con ra đi với tên lính kín.

* * * * *

Những nhân vật không có chút huyết thống nào với ông Phủ và bà Phủ là những người tôi tớ trong nhà và hai người tá điền là ông Tám và tên Đực. Trừ Ngà là nhân vật xương sống trong truyện, còn kỳ dư là nhũng vai phụ. Tuy vậy, những vai này cũng được tác giả cấu trúc một cách chăm chút công phu như nhân vật Ngà.

Ngà vốn là nạn nhân của ông Phủ. Sau khi bị chủ cưỡng dâm, biết rằng mình đang gặp hoàn cảnh gạo đã thành cơm, ả bám víu một chút hy vọng nhỏ nhoi cuối cùng: được ông Phủ sủng ái vì ả trẻ đẹp. Do sự chênh lệch tuổi tác giữa ông và ả, ả sẽ được ông nâng lên địa vị cao hơn địa vị con đòi con tớ trong nhà; ả sẽ ăn sung mặt sướng hơn, sẽ bước lên địa vị dư dả sang trọng hơn. Nhưng chút tham vọng ấy phải tiêu tan: ông Phủ đang gặp cơn gia biến vì quá lo nghĩ nên lơ là việc ái ân giao hợp với ả. Tác giả cũng không nói ông Phủ có tặng tư trang hào nhoáng, y phục choáng lộn để tô lục chuốc hồng cho Ngà. Chúng ta chỉ biết rằng sau khi đứa con hữu sinh vô dưỡng của ả chết đi, ả còn dư sữa nên ông bà Phủ bắt ả phải làm vú em cho đứa con của Ngự và Tường.

Lão Tự là người lão bộc thâm niên được chủ xem như một phần tử trong gia đình. Lão đem hết tâm cơ cùng sự trung thành tận tụy phục vụ cho chủ, được chủ trao gửi tâm sự, được các con của chủ mến thương; họ gọi lão bằng bác xưng cháu. Có chuyện gì nan giải, họ đều tỏ bày với lão. Tuy nhiên, lão phải sống chung trong dãy nhà ngang dành tôi tớ, phải ăn chung với họ. Khi chết, lão được chôn trong cuộc đất hương hỏa của chủ và gần bên mộ chủ, hưởng một chút ân huệ thừa thãi cuối cùng. Đây là nhân vật hạ lưu trong địa vị người nghĩa bộc mà chúng ta thường gặp trong các truyện Tàu và hơi khó kiếm ở trong cuộc sống thời cận đại.

Lài là cô tớ gái không có cá tính đậm đà, ngoài việc ả yêu thầm nhớ trộm chàng nam sinh tên Hoàng không hiểu nghệ thuật chơi vĩ cầm của Hoàng hay ho ra sao. Hoàng có giai cấp vượt trội giai cấp của ả lẫn của Mọt quá xa nên ả chê Mọt đen đúa, quê mùa. Ả vẫn biết tình yêu chân thành của Mọt, nhưng có lẽ vì không dám vói cao để quyến rũ Hoàng nên ả hay tìm dịp ăn nóc xóc óc móc họng Mọt. Có lẽ đó là một thú giải trí của một kẻ thất tình.

Mọt là người tớ trai gốc Cao Miên. Hắn ngây ngô, hiền lành, dễ dãi. Cá tính hắn không rõ rệt. Cuộc sống và tâm tình của hắn được tác giả phác thảo bằng vài nét sơ sài. Hắn yêu Lài, nhưng thường nói xốc hông Lài làm cho Lài tuy thích mà vẫn khinh thường hắn. Tuy nhiên, mỗi khi hắn xuất hiện ở bất cứ đoạn nài trong tác phẩm “Khung Rêu”, lời lẽ khờ khạo nhưng duyên dáng của hắn làm cho tác phẩm mặn mà tình ý hơn.

Hoàng là bạn của Thụ, ở trọ nhà ông Phủ để ăn cơm tháng. Chàng khôi ngô, chơi vĩ cầm hay, ngoài ra chẳng có đặc điểm gì đáng kể. Nhưng có lẽ hoàn cảnh cô độc và dáng điệu thui thui của chàng gây một hấp lực mãnh liệt, một từ trường rộng rãi để lôi cuốn Tịnh, Chiêu và Lài. Tuy là nhân vật phụ, thụ động trong cách hành xử, nhưng chàng là một động cơ chính yếu thúc đẩy Chiêu phải bỏ nhà ra đi, đưa đẩy Tịnh vào nỗi đam mê oan nghiệt và sau hết là vào cơn điên dữ dội cho tới ngày Tịnh nhắm mắt lìa đời.

Ngoài mái nhà từ đường của ông Phủ còn có hai nhân vật tiêu biểu là ông Tám và tên Đực vốn là tá điền của ông. Ông Tám quen nhẫn nhục, dù có thù ghết ông Phủ phá hại cuộc đời con gái mình, nhưng trước gương mặt oai quyền và trước cái bóng quyền lực tự bao đời của ông ta nên ông nhụt hết nhuệ khí, phải tỏ ra nhỏ nhoi khuất phục. Nhưng tên Đực thì khác. Bọn Việt Minh đã gieo vào tim óc hắn mối hận thù địa chủ, họ kích thích bản năng nổi loạn của hắn để biến hắn thành kẻ hống hách, ương ngạnh, hỗn hào. Đây là một nhân vật mới do thời thế và lịch sử biến chuyển tạo nên.

* * * * *

Theo thói thường, một khi chọn một đề tài xã hội, tác giả từ từ đóng kín một vận sự nào đó để mở một vận sự mới ở phần cuối. Ở chặng đi từ phần đầu đến phần cuối, tác giả tạo ra nhiều mâu thuẫn, nhiều nghịch lý đan kín nhau hoăc xen kẻ nhau để cho đọc giả ngây ngất say sưa theo dõi từng diễn biến của cốt truyện. Ở “Khung Rêu”, Nguyễn thị Thụy Vũ đóng kín một thời đại thanh bình, một chế độ địa chủ phong kiến. Nhưng chị không hé mở hoặc soi sáng một thời đại nào mới, một chế độ nào mới. Tuy nhiên, về văn chương nữ giới, trừ cuộc sống tình cảm lãng mạn của Tịnh ra, chị đã đóng bít cái lối viết về mình với những tâm tư riêng lẻ, với những cuộc tình ái lăng nhăng để phóng tầm mắt vào một xã hội biến suy, một giai đoạn lịch sử sang trang. Đây là một cây bút phụ nữ viêt văn với một ý thức sáng trưng: mở rộng một chân trời bao la cho văn chương phụ nữ, tránh cái riêng tư lẻ tẻ nhỏ nhoi để lao vào cái lớn lao nằm trong phạm vi thời đại, xã hội, lịch sử và đất nước.

Bằng một bút pháp bình dị và trong sáng, bằng sự diễn tả lạnh lùng và khách quan, Nguyễn thị Thụy Vũ vẫn đưa chúng ta vào nỗi buồn sâu hun hút, kéo dài cơn bàng hoàng ngây ngất chúng ta từ lúc ông Phủ cưỡng hiếp Ngà cho tới trang cuối của phần kết cuộc. Tất cả mọi nhân vật bị cuốn hút vào cái oan nghiệt của nghiệp lực, chẳng ai quật khởi chống trả. Họ chỉ biết cúi đầu tuân phục thảm họa và tai ương. Họ chấp nhận miễn cưỡng một cuộc đời ảm đạm, thiệt thòi, không cạy gỡ một khe hở để ánh sáng mặt trời len lỏi vào cái ngục thất do nghiệp lực xây bốn vách đá nghiêm khốc chung quanh họ.

HẾT

Sưu tầm: casau
Được bạn: Ct.Ly đưa lên
vào ngày: 15 tháng 5 năm 2014