KHÚC NĂM

Tôi đang phấn khích vì loạt phóng sự in liên tiếp trong mấy số báo gần đây bắt đầu có dư luận. Thư bạn đọc từ nhiều nơi gửi tới, yêu cầu đến chỗ họ để viết tiếp những sự thật bi đát của các nữ công nhân. Trong cuộc giao ban sớm nay tôi được các bạn đồng nghiệp đề nghị cơ quan tặng thưởng đột xuất một số tiền đích đáng, đủ để tôi có thể đi tiếp vài tuần nữa, viết thêm một số bài cũng về đề tài ấy. Chính vì có loạt phóng sự của tôi mà mấy số báo gần đây được phát hành ký nhận tăng lên hàng vạn bản. Tôi không ngờ công việc của mình lại có kết quả đáng kể thế. Thực ra cái chuyến đi đầy ngẫu hứng bắt đầu từ sự chán nản đang gặm nhấm tâm hồn tôi giữa lúc tôi bị anh Gù "bỏ rơi". Trong một cuộc ngồi uống nước quán anh Gù, tình cờ tôi nghe được câu chuyện, của một tốp nữ công nhân, hình như ở công ty vệ sinh. Họ kể về tâm trạng buồn nản của những người bạn họ trong nhà máy dệt, khi đã ngoài ba mươi tuổi mà chưa có một "tấm rẻ rách tình yêu". Và thế là tôi chợt nảy ra ý định xin đi công tác.

Tôi hoàn toàn không muốn đi lấy tài liệu viết bài giống như những lần cơ quan cử xuống cơ sở, mà trước hết tôi tìm được lý do tự chạy trốn bản thân mình. Vết rò rỉ từ bên trong tiềm thức đang có nguy cơ đẩy tôi tới tình trạng sa lầy, nếu tôi không dũng cảm bứt ra cái môi trường đang sống. Đây là lần đầu tiên tôi được trong giới chú ý và tôi tính ngay tới chuyện thết anh Gù cùng ông tiến sĩ một bữa ra trò. Nhưng mấy bữa nay ông tiến sĩ không hiểu vì lý do gì không tới cơ quan, cũng không tới quán anh Gù. Anh Gù bảo tôi đi tìm ông, nhưng vì việc bận tôi chưa đi ngay được. Tôi không ngờ sự chậm trễ của tôi đã tạo nên cuộc viếng thăm kỳ lạ của bà Huệ, vợ ông. Bà đến đúng lúc tôi vừa ăn tối và tôi vội vã dẹp các thứ đồ đạc còn lộn xộn, hôi hám vào một góc, tiếp bà. Từ trước tới nay, chưa bao giờ bà tìm tôi, và tôi linh cảm nhà bà đang có điều gì đấy không bình thường.

- Tôi xin lỗi cậu vì cuộc đến thăm đường đột này, bà nói trong khi ngồi xuống cái ghế mây duy nhất trong phòng. Bà có vẻ không để ý đến sự ăn ở lộn xộn và chật chội của tôi. Bà lấy gói thuốc "ba số" từ trong cái bóp nhỏ ra mời tôi hút. Bà cầm thuốc thành thạo như những mệnh phụ phu nhân trong phim. Nó có cái gì đấy vừa trơ trẽm vừa kiêu ngạo không phải lối. Tôi đặt ly nước lọc lên bàn mời bà và ngồi xuống cái thùng lương khô đựng gạo, tỏ ý sẵn sàng chờ nghe bà nói. Tôi thầm mong câu chuyện đừng có điều gì xúc phạm đến người bạn già của mình.

- Tôi đã có ý định tìm cậu từ lâu, nhưng vì thực lòng, tôi chưa hiểu cậu thế nào. Điều duy nhất tôi biết về cậu là cậu rất thân với ông ấy. Lắm lúc tôi cứ nghĩ về cậu cũng giống như chồng tôi, cũng giống như tất cả lũ đàn ông đê tiện, chỉ biết hưởng thụ, chứ không biết sự thực cái mà các người đang hưởng thụ ấy do đâu mà có. Nhưng hôm nay thì tôi đánh liều bước vào căn phòng này, nơi bấy nay cậu đã từng chứa chấp kẻ chạy trốn...

Bà bỗng dừng lại, nghẹn ngào, cố nén cái điều đang bục ra từ vết rò rỉ âm thầm...

- Chị cứ bình tĩnh... Em nghe chị, tôi nói.

- May mà mới đây tôi đọc được loạt bài của cậu, khi thấy người ta bàn tán, tranh cãi. Té ra cậu không phải hạng người như tôi nghĩ. Té ra trong số đàn ông các người, lại vẫn có kẻ dám nhìn vào sự thật, nói lên sự thật và có lòng cảm thông với nữ giới chúng tôi có vẻ chân thành. Sở dĩ tôi nói thế không phải tôi đánh giá những bài báo của cậu là thế nào. Chính nó đã kích thích tôi đến đây tìm cậu một cách dứt khoát, và nó mách bảo tôi, phải phơi bày hết ra, những gì bấy nay tôi và ông ấy cố tình che đậy, né tránh. Cậu cũng biết đấy, dù sao tôi cũng là trí thức, được đào tạohẳn hoi, được làm đúng việc và tôi rất yêu công việc của mình. Có thể nói, nếu nhìn từ bên ngoài vào, tôi là người được đủ mọi thứ...

- Nhưng đến bây giờ thì tôi mất tất cả. Mọi giá trị lâu nay đến với tôi đều là giả dối. Giả dối đến kinh tởm và tôi xin cậu đừng nghĩ rằng tôi đến đây để thanh minh cho lỗi lầm của mình. Tất cả lỗi lầm của tôi đều là sự thực, còn tất cả sự thực lại hóa ra giả dối. Mọi thứ đều đảo lộn. Thực ra không phải nó đảo lộn mà nó được trả về đúng chỗ. Cậu đừng hỏi tôi điều gì. Cứ để cho tôi nói. Tôi không yêu cầu cậu phải thông cảm với tôi. Hoàn toàn không. Nhưng ngược lại, tôi rất thông cảm với cậu. Giá như ngày ấy, tôi và ông ấy không vì những cái giả và dũng cảm nhìn thấy đúng sự thật, thì biết đâu chúng tôi còn giữ được ít nhiều những vẻ đẹp tình thần do tình yêu tạo ra. Cuộc chia tay của cậu và cô Thuỷ khiến nhiều người không hiểu, nhưng tôi dám chắc tôi có hiểu ít nhiều. Cô cậu đã biết dừng lại và...

Cái vực thẳm của ông bạn già tiến sĩ giờ đây đang hiện ra dần dần. Mới đầu là ánh sáng của hào quang mà hồi ấy họ gọi là tình yêu và hy vọng. Nó sẫm dần, sẫm dần cho đến khi biến thành một màu đen hun hút...

- Cậu có hình dung được, cách đây ba mươi năm, tôi là một cô gái quê, một cô Tấm xinh xẻo và ngon lành thế nào không? Tôi chỉ còn nhớ tôi được mẹ nuông chiều trong cảnh sống mẹ góa con côi ở thị trấn nghèo, yên ả. Sát cạnh nhà tôi có một con sông đào với những bè nứa nhỏ được chuyển từ sông Luộc tới. Người ta kéo nứa lên bãi, phân phát cho mọi nhà, và mẹ tôi cặm cụi suốt đêm ngày bóc nứa, đan thành những tấm cót dài bất tận, chỉ để đủ cho hai mẹ con cầm sổ gạo ra cửa hàng đong hàng tháng, thế đã lấy làm sung sướng lắm rồi. Tất nhiên tôi không phải làm gì, chỉ việc ăn rồi cắp sách tới trường. Tôi được mẹ cho ăn diện trội hơn tất cả các bạn trong lối phố. Giá như hồi ấy tôi hiểu mẹ tôi như bây giờ thì mẹ tôi đỡ khổ biết chừng nào. Cứ nghĩ tới mẹ là tôi phát cuồng lên vì ân hận. Tôi không biết cái thói ích kỷ từ đâu đã nhiễm vào tâm hồn thơ dại của tôi đến kinh khủng thế. Tôi đã vô tình hành hạ mẹ, đày ải cuộc đời góa bụa của mẹ đến khi đời mẹ tàn tạ thì tôi đã bay xa...

Bà cúi xuống lấy mùi xoa lau nước mắt.

- Hồi ấy mẹ tôi mới ngoài ba mươi tuổi. Mẹ đẹp và khỏe lắm cậu ạ, bà tiếp. Chính vì thế mà tôi suốt ngày cứ nơm nớp lo, nơm nớp cảm thấy cuộc sống của mình đang bị rình rập bởi khách khứa. Ngoài giờ học ở lớp, tôi về nhà, không rời mẹ nửa bước. Những buổi chiều mưa phùn gió bấc, người ta gọi mẹ tôi ra bãi nhận nứa, tôi cũng không chịu ở nhà. Rồi những đợt giao hàng, người ta cử mẹ tôi theo xe lên tỉnh, tôi thà bỏ học chứ không chịu cho mẹ tôi đi một mình. Đã nhiều lần vì quá giận, mẹ đánh tôi. Nhưng sau khi đánh, thế nào tối về mẹ cũng chong đèn ngồi khóc. Tôi còn cảm thấy mãn nguyện khi biết rằng mẹ khóc vì thương tôi và mẹ thua tôi. Tôi quyết không cho mẹ làm gì ngoài ý muốn của mình. Tôi căm thù cái người đàn ông góa vợ có hai con trai ở ủy ban huyện ấy. Tối nào ông ta cũng mò đến nhà tôi chẳng để làm gì. Cái đèn dầu vặn to hết cỡ để giữa bàn, hai cái bóng ngồi hai bên, thỉnh thoảng ông ta hút thuốc lào, còn nói chung là im lặng. Tôi nằm phủ phục trên giường học bài, nhưng thực ra luôn để mắt theo dõi họ. Chỉ cần có một cử chỉ nhỏ của ông ta là tôi đứng dậy, giả vờ xin mẹ ngụm nước hay nhờ mẹ lấy cái gì đó trong ngăn kéo. Thậm chí đến khi ông ta về, mẹ tôi tiễn, tôi cũng bám sát một cách trắng trợn. Mẹ là của tôi, không ai có thể chiếm đoạt được!

-Có lần mẹ kể rằng, "Bác Thuyết" (ông ta) là bạn thân nhất của bố, rằng chính "bác" đã lặn lội lên tận Điện Biên xin hài cốt bố về. Hồi đó bố mẹ lấy nhau chính là nhờ "bác" làm mối cho. Tất cả những điều ấy không gây cho tôi xúc động, thậm chí khiến tôi càng cảnh giác hơn. Tôi không cần biết gì ngoài chuyện bố tôi là liệt sĩ Điện Biên, tôi là con liệt sĩ, mọi người phải có trách nhiệm đối với tôi. ở trường, tôi luôn được thầy cô và bạn bè quan tâm. Tôi không bao giờ chịu thua thiệt điều gì. Nếu cảm thấy không vừa lòng là tôi dỗi, tôi khóc. Nước mắt đã trở thành vũ khí, kể cả khi bị điểm kém. Cũng may là vì tôi học không đến nỗi, nhưng nói chung tôi luôn có ý nghĩ đòi hỏi. Ngay cả tới khi vào Đại học, tôi vẫn giữ nguyên lối sống ích kỷ của mình. Tôi đã khóc đến khan cả cổ khi biết tin mẹ tôi đi bước nữa với ông ta. Rồi tôi đùng đùng về nhà, tuyên bố đòi mẹ, tuyên bố, nếu mẹ không nghe tôi thì tôi sẽ không bao giờ về nữa. Cậu không thể hình dung lúc ấy mẹ tôi đau khổ thế nào. Bà chắp tay van lạy tôi, nhưng không hiểu ma quỷ ở đâu đã nhập vào tôi khiến tôi bướng bỉnh nhỏ nhen đến thế. Tôi không chịu nghe ai. Thậm chí tôi còn sang nhà "ông ta" chửi bậy...

- Thôi, tôi không nhắc lại nữa, nhưng dù sao tôi cũng phải nói thêm với cậu rằng, chính tôi đã dẫn đến cái chết bi thảm của em tôi. Đó là những ngày hè nóng nực chưa từng thấy, tôi về với mẹ. Tôi rất căm tức khi thấy mẹ tôi có thai. Tôi còn thề độc địa rằng, nếu "ông ta" còn sang nhà tôi, tôi sẽ lấy giẻ lót tay dắt ra cửa! Và tôi đã thắng!

Tôi đưa mẹ vào bệnh viện sinh với một tâm trạng thù hằn ngu ngốc của trẻ thơ, mặc dù tôi đã gần hai mươi tuổi. Tôi biết mẹ rất khổ tâm, nhưng vì quen chịu đựng, mẹ âm thầm làm theo con gái. Và hẳn mẹ đang hy vọng, khi mà em tôi ra đời, vì tình máu mủ, tôi sẽ nguôi ngoai và em bé sẽ xóa đi cho mẹ mọi nhọc nhằn.

Nhưng trời đã không cho mẹ tôi được hưởng chút hạnh phúc nào. Em bé sinh ra sau ba ngày thì mất vì viêm nhiễm. Mẹ tôi chỉ còn là cái xác không hồn. Tôi ở bên mẹ suốt mùa hè và tôi đã quyết định thôi không ra Hà Nội học nữa. Mẹ khóc suốt một đêm ròng, khuyên tôi đi học tiếp. Tôi ương bướng ngồi nghe và cuối cùng buộc lòng phải chia tay mẹ.

- Mẹ đã khỏe rồi, mẹ lạy con, trăm ngàn lạy. Con mà bỏ học thì thà mẹ chết còn hơn. Mẹ đã thề với vong linh bố là mẹ sẽ nuôi con, cho con ăn học... Con thương mẹ thì con chịu khó, mai kia trưởng thành cho mẹ theo... Mẹ có lỗi với con, với bố. Nhưng bao giờ lớn thì con sẽ hiểu mẹ. Còn bây giờ thì hết rồi! Mẹ mãi mãi là của con, con cứ yên tâm. Những ngày này người ta không đến, tức là chẳng bao giờ đến nữa. Và nếu có tới đây... Mẹ cũng... đuổi...

Đôi vai người đàn bà run lên. Tôi cúi mặt giấu ngấn nước mắt và cố không để bà chạnh lòng. Một lúc sau, dường như đã lấy lại được bình tĩnh, bà châm thuốc hút. Tôi cũng lặng lẽ lấy một điếu.

- Cám ơn cậu, bà nói nhẹ nhàng. Đàn bà chúng tôi là thế. Dẫu có trăm lần nghĩ lại, thì cuối cùng chúng tôi cũng không thoát khỏi cái mà chúng tôi cho là sai lầm. Vì yêu mẹ quá mà tôi mù quáng, bất chấp mọi ý nghĩ, chỉ cần giành giật được tình yêu của mình. Vì yêu mẹ quá mà tôi tìm được điểm tựa để từ đó có đủ sức đánh bật kẻ tranh chấp. Còn ông ta? Tại sao ông ta lại lùi bước? Tại sao ông ta lại chịu thua một con bé ngu dại? Tôi không tin đó là tình yêu. Tình yêu không hề thấp kém thế...

Tôi mời bà uống nước và ý tứ đề nghị bà đừng quá xúc động. Tôi biết bà tới đây không phải để kể lể hoàn cảnh. Tình cảm chân thành của bà gây cho tôi một ấn tượng mạnh. Tôi cảm thấy ân hận về sự vô tình của mình. Chúng tôi thân thiết với nhau đã lâu, vậy mà chưa bao giờ tôi chú ý tới bà, thậm chí đôi lúc tôi còn nghĩ sai lệch. Bà cầm ly nước xoay xoay trên tay với cái vẻ tự nhiên của người từng trải.

- Chị cho phép em được hỏi một câu có được không? Tôi từ tốn nói. Em cứ có cảm giác, hình như anh chị sống với nhau không được hạnh phúc lắm?

Bà cười nhạt, đặt ly nước xuống bàn, nói:

- Hạnh phúc còn tùy theo quan niệm của từng người cậu ạ. Kể ra ngày mới yêu nhau chúng tôi hạnh phúc lắm chứ. Nếu cậu không cảm thấy mất thì giờ thì tôi xin kể. Tôi biết kể ra chẳng giải quyết được gì, nhưng dẫu sao nó cũng nhẹ được phần nào.

Tôi lấy phin pha cà phê, cố tạo không khí thoải mái để dòng xúc cảm của bà không bị đứt đoạn. Cái vết rò rỉ bên trong tâm hồn bà hẳn đã phát ra từ lâu, nhưng vì cố kìm giữ để bây giờ có điều kiện, tự nó bung ra. Bà đã đánh đổi tuổi mười tám đôi mươi và cả khoảng dài tuổi trẻ của mình lấy tình yêu mà bà hy vọng được đền bù, chí ít cũng ngang bằng sự dâng hiến. Sự thực thì con người ta luôn có những đòi hỏi cao hơn cái mà ta có, chúng ta không tự biết. Ta luôn cảm thấy mình thiệt thòi. Mọi mâu thuẫn thường bắt nguồn từ đó. Một chàng trai đã ngoài ba mươi tuổi, đã từng có năm năm du học ở nước ngoài, đang làm luận án tiến sĩ và hiện là giảng viên xuất sắc của một trường đại học. Một cô sinh viên mười tám với những khát vọng lãng mạn và những đòi hỏi thiết thực cho nhu cầu đời sống đã gặp gỡ nhau. Họ gặp nhau không có gì khác biệt ngoài quan hệ thầy trò. ánh hào quang của vinh quang sớm đến và tương lai còn đi xa hơn ấy chiếu xuống bản tính ương bướng nhưng yếu mềm non dại của một cô gái quen được cưng chiều, sớm phải lo toan, tự lập.

Không phải những ngày học của cô gái phải sống cô đơn. Không ít các bạn trai mời mọc, rủ rê, tặng quà và hứa hẹn. Nhưng sao cô không thấy họ có gì hấp dẫn. Cô sớm có vẻ ưu tư và cứng cỏi, không phải cô cố làm ra thế, mà chính hoàn cảnh đã tạo nên cá tính của cô. Cô không thích cái lối yêu nhau của các bạn sinh viên, nó vừa ngố, vừa hoa lá cành, nhanh kết, nhanh tan. Cô không thích các cuộc vui ồn ào, mặc dù cô biết bản tính bên trong cô rất mạnh mẽ. Đi đâu, làm bất cứ việc gì, cô cũng nghĩ tới mẹ. Nhiều tối, trong khi các bạn ríu rít rủ nhau đi xem, cô cuộn chăn nằm nhà một mình, chỉ để nhớ thương mẹ, viết thư cho mẹ và khóc. Sau những giờ lên lớp cô thường tha thẩn một mình, không thích nhập bọn cùng các bạn. Cô học khá, và các bạn gái, nhiều người cho rằng cô kiêu, cả về học lực lẫn về lý lịch. Nhưng họ không hiểu thực chất nỗi buồn, nỗi lo của cô thế nào. Cô đã ít nhất có một lần làm mẹ khổ đau. Và cái chết của em bé luôn ám ảnh trái tim dễ rung động của cô. Cô khao khát có một ngày nào đó sẽ đền bù mẹ. Càng ngày cô càng nhận ra, cô không thể để mẹ sống cô quạnh, suốt năm ra vào với nỗi niềm riêng, với những bó nứa và những dải cót dài bất tận.

Cứ mỗi lần nghĩ tới mẹ là cô lại mong sao sớm chấm dứt cuộc đời sinh viên, sớm có một công việc và sớm có gia đình, cô sẽ đưa mẹ ra Hà Nội và chăm sóc quãng đời còn lại của mẹ. Sự đùa nghịch vô tư củacác bạn nhiều khi khiến cô nổi cáu. Cô rất sợ sau giờ học phải chui vào căn phòng tập thể với những dãy giường tầng, với bóng điện lờ mờ, với mùi khai từ nhà vệ sinh hắt vào nơi cửa sổ, với tiếng hát ẽo ợt và tiếng đàn ghi ta bập bùng của những anh chàng lười học, ham chơi. Cô cảm thấy tủi thân khi thấy các bạn có người nhà lên chơi mang theo đủ thứ quà và đồ ăn thức uống. Cô không có ai để viết thư, ngoài mẹ. Còn các bạn thì tới tấp gửi đi và tới tấp nhận về. Cô không muốn tìm người san sẻ trong đám bạn nhốn nháo nhiều chuyện va chạm ấy. Cô thích vào thư viện học bài và đọc sách. Cô cho rằng đó là cách tốt nhất để cô trốn được sự ồn ào vô vị...

Vào một buổi sáng chủ nhật của năm thứ ba, cô lủi thủi đi trong sân trường. Thực ra cô cũng không biết mình sẽ đi đâu bây giờ. Cô nhẩn nha ra phố, rẽ vào chợ tìm mua cho mẹ một cái khăn len. Cô đang tần ngần trước hai chiếc khăn, một chiếc vừa với số tiền trong túi nhưng cô lại không thích lắm. Còn một chiếc cô rất thích thì giá lại quá đắt so với túi tiền của mình. Cô đang cò kè mặc cả thì có một bàn tay khẽ đặt lên vai cô. Cô giật mình co rúm người lại, né sang bên. Cô đỏ mặt và xấu hổ khi nhận ra thầy giáo của mình. Cô khẽ cất tiếng chào. Thầy giáo chỉ vào chiếc khăn cô đang mặc cả hỏi:

- Em mua khăn à?

- Vâng ạ.

- Chắc là mua tặng mẹ?

- Sao thầy biết ạ?

- Là thầy đoán thế. Loại khăn này chỉ dùng cho các bà mẹ.

Thầy nói rồi cười tự nhiên, rồi hỏi cô:

- Chắc em thiếu tiền phải không?

- Dạ thưa...

- Nếu em cần, thầy có thể cho mượn. Cô cảm thấy khó xử. Nhưng đã lâm vào tình thế này, biết làm thế nào khác được. Cô nói:

- Em cám ơn thầy. Mà sao thầy cũng nhận ra em ạ?

- Tất nhiên thầy không thể nhớ hết mặt sinh viên. Nhưng thầy cũng không thể quên tất cả.

Thầy nói và lấy tiền cho cô mượn.

- Bắt đầu là như thế, bà nói dịu dàng như chính tình cảm trong sáng thời sinh viên đang sống lại trong tâm hồn bà. Tôi xin địa chỉ chỗ ở của "thầy" và hẹn ngay chiều sẽ mang tiền lên trả. "Thầy" cười độ lượng và nói vui:

- Sòng phẳng đấy!

Chúng tôi yêu nhau, mới đầu còn giữ ý, nhưng đến khi tôi cảm thấy sự giữ ý không còn cần thiết nữa thì tôi hầu như ngày nào cũng lên căn phòng mười tám mét vuông ấy nấu nướng. Bạn bè nhìn tôi có vẻ khinh thị, họ cho rằng tôi quan hệ với thầy chẳng qua vì vài bữa ăn tươi với lại mấy bộ áo quần. Tôi không quan tâm đến những điều tiếng nhảm ấy. Không thể thanh minh cho những người chẳng hiểu chút gì về mình. Về phía thầy, người ta kháo nhau rằng, chẳng qua thầy chỉ là con tò vò, cúc cung kiếm mồi nuôi cho con nhện lớn. Xưa nay, cái chuyện thầy trò yêu nhau cũng nhiều, nhưng lấy được nhau đã có mấy đôi? Phần lớn là sau khi ra trường, các cô nhanh chóng phủi ngay mối tình ấy không luyến tiếc. Riêng đối với tôi thì lại khác. Tôi luôn nghĩ tới sự ổn định. Sau mấy năm học, tôi không thể hình dung được cái lúc tôi phải rời xa Hà Nội, rời xa thủ đô, thì cuộc sống của tôi và các con tôi sẽ thế nào. Tôi nói điều ấy với người yêu của mình và được an ủi ngay bằng những cái hôn. Cuộc sống không bao giờ dừng lại ở những chi tiết nhỏ. Tôi được toại nguyện nhờ sự giúp đỡ của bạn bè anh ấy kết hợp với cái lý lịch của tôi.

-Cho tới khi đã ổn định công ăn việc làm rồi, tôi đề nghị về quê thăm mẹ, sau đó sẽ cưới trước ngày anh ấy được đi nước ngoài bảo vệ luận án. Cho tới khi đó tôi vẫn chưa biết gì về người yêu của mình. Mặc dù có vài tiếng đồn là anh ta đã có một đời vợ. Rằng vì anh ta không có khả năng làm bố nên cô vợ anh ta đã ly dị. Tôi nửa tin, nửa ngờ. Tôi không thể hình dung được nếu tôi lấy người chồng bất lực. Và tôi đã hỏi thật. Anh ta cười nói: "Đối với đàn ông, sự nghiệp là tất cả. Đúng là anh đã có một người vợ, nhưng cô ta không giúp gì cho anh, lại còn.." Cậu thử tưởng tượng xem lúc ấy tôi đau khổ biết chừng nào. "Em đừng tin những kẻ phao tin", người yêu tôi nói. "Chúng ta là trí thức, không thể nghĩ tới chuyện tầm thường được". - "Tầm thường là thế nào?" - "Tầm thường là lúc nào cũng lo miếng cơm manh áo, là không có khao khát gì hơn, không có mơ ước gì hơn, ngoài sự tồn tại cho bản thân mình...". Anh ta nói tới lý tưởng, nói tới tương lai và kể về những cặp vợ chồng các vĩ nhân, khiến tôi phải ân hận về những suy nghĩ nông cạn của mình.

-Người chồng của tôi, một trí thức có tên tuổi, một nhà khoa học có những ý tưởng lớn lao, không phải tôi ngộ nhận, mà thực tế đã trả lời. Anh ấy liên tiếp được các trường đại học mời đi giảng, nhiều cơ quan lớn mời tới nói chuyện. Báo chí đã từng viết về anh như là một nhà khoa học mang nhiều ẩn số, mà chỉ có anh trong tương lai mới giải được. Khách khứa đến chơi với anh đều là các giáo sư, tiến sĩ. Họ nói tới những điều mà tôi không sao hiểu nổi. Tôi cảm thấy rất tự hào khi được anh giới thiệu với các giáo sư, tiến sĩ rằng tôi sẽ là người giúp việc trong tương lai của anh. Rằng tôi là một cô bé thông minh tuyệt vời, thậm chí anh sẽ tạo điều kiện cho tôi đi học thêm ngoại ngữ. Không thể tin được một người như anh lại làm điều gì khuất tất, giả dối. Không hiểu cậu có tin tướng số, tử vi không, chứ tôi thì tin tuyệt đối. Trước đây tôi không bao giờ để ý tới thứ bói toán vớ vẩn ấy. Nhưng càng ngày càng tin. Người bạn của chồng tôi, một giáo sư tiến sĩ, giỏi kinh khủng. Ông ấy cầm lá số của tôi, đọc lên vanh vách cả về quá khứ lẫn tương lai, cứ như tôi là một quyển sách và ông ta thì cầm lên đọc vậy...

- Thế anh chị về thăm mẹ, chắc cụ mừng lắm? Tôi kéo bà trở về quá khứ.

- Hai chúng tôi về quê, mới đầu không ai nghĩ chúng tôi là vợ chồng, bởi sự chênh lệch tuổi. Anh ấy bốn mươi, còn tôi hai hai và mẹ tôi năm ba tuổi. Tôi cố gắng làm tất cả mọi sự để nhanh chóng xóa được đi sự chênh lệch đó. Tôi khoác tay anh ra phố, kéo anh tới nhà vài đứa bạn và thầy cô cũ. Tên tuổi anh đã được thầy cô và bạn bè tôi biết qua sách báo. Tôi biết trong lòng mẹ không vui, nhất là những cử chỉ xăng xái của tôi. Nhưng vì thương con nên mẹ phải vui vẻ. Người chồng tương lai của tôi cũng rất lúng túng khi phải nói chuyện với bà. Đó là điều không tránh khỏi và tôi rất cảm thông với anh. Chúng tôi ở nhà với mẹ gần một tuần lễ. Mãi tới trưa hôm trước ngày chia tay, mẹ nấu nước gội đầu cho tôi. Ngồi chải tóc cho con gái, mẹ mới nói:

- Mẹ đã khổ nhiều rồi nên mẹ biết, nếu con không nghe thì mẹ cũng cứ nói. Cái "ngữ ấy" có mà trói gà cũng không nổi...

Tôi cười phá lên, đấm vào lưng mẹ thùm thụp. Tôi đang mê đắm trong tình yêu và tôi nghĩ rằng mẹ chỉ nhìn bằng con mắt của người nhà quê, của người lao động chân tay. Người ta là tiến sĩ, tên tuổi ngời ngời, mẹ sao biết được.

- Mẹ nói là nói thế, chứ còn tùy con.

Mẹ tôi chữa lại.

Tôi ôm ngang lưng mẹ, nói:

- Mẹ đừng lo. Anh ấy tuyệt lắm. Mai kia con sẽ đưa mẹ ra Hà Nội...

- Mẹ thèm vào.

- Ơ, sao mẹ lại nói thế.

- Mẹ chẳng thiết đi đâu!

- Với con mẹ cũng không thiết ư?

- Nhưng mẹ đã thề với vong linh thầy con rồi...

Tôi không hiểu lời thề ấy thế nào, nhưng tôi vẫn đinh ninh, bây giờ thì mẹ nói thế thôi... Mẹ không thể khác được khi tôi đã có con. Tôi biết, có cháu, dẫu không mời bà cũng phải ra Hà Nội.

Nhưng tôi đã lầm.

Không bao giờ chúng ta hiểu được lòng mẹ đâu cậu ạ. Khi mẹ qua đời rồi, chúng ta vẫn không thể hiểu hết, mặc dù chúng ta luôn ân hận và mặc dù chúng ta tự động viên mình rằng, chúng ta đã làm hết bổn phận. Chẳng bao giờ làm hết bổn phận với bốmẹ đâu...

Bà ngậm ngùi nói. Tôi chợt nhớ tới phin cà phê và vội vàng lấy đường ra pha cho bà. Bà nhấm một chút rồi tiếp:

- Chúng tôi cưới được ba tháng thì ông ấy đi nước ngoài. Xin lỗi cậu, nói ra thì nhục nhưng không nói ra thì nỗi nhục còn nặng nề hơn. Ông ấy tỏ ra là một người đàn ông mạnh mẽ nhưng sự mạnh mẽ ấy không hề đáp ứng được những đòi hòi tinh thần vốn mang sẵn nghi ngờ từ trong sâu xa tình cảm tôi. Tôi trở thành thô bạo trong sinh hoạt, và ông ấy cũng không kém. Thật khốn nạn cho thói đạo đức giả, nó đã nhiễm sâu trong máu chúng tôi. Và tôi đã khóc sau mỗi cuộc làm tình kỳ quái. "Em không cho anh bình tĩnh...", ông ấy nói. Nếu tôi sớm nhận thức được cái bi kịch trong tương lai sẽ như thế nào, và chúng tôi không tự lừa dối mình, hẳn cuộc hôn nhân ấy đã chấm dứt.

- Anh đi nước ngoài mấy năm, chị? Tôi hỏi.

- Bốn năm. Khi ông ấy về thì cháu Xuân ba tuổi rưỡi.

Bà cầm ly cà phê lưỡng lự rồi tiếp:

- Bây giờ thì mọi sự đã vỡ lở rồi, tôi không có ý định giấu sự thực nữa. Nhưng không giấu không có nghĩa là cứ phải nói toạc móng heo ra. Bố cháu Xuân là ông giáo sư, tiến sĩ, bạn thân nhất của ông ấy. Họ có biết không? Có. Nhưng vì tình bạn và vì chính danh dự của họ, nên họ đều làm như không biết. Thực ra tôi không yêu ông ta. Không yêu một tí nào hết. Sau khi chồng tôi đi nước ngoài rồi, ngày nào ông ta cũng tới. Mới đầu chỉ là hỏi thăm qua quít rồi đi. Sau nữa là tình cờ gặp bữa, nán lại ăn, nán lại uống nước xem chỉ tay, nói về chúng tôi, nói về tiền vận và hậu vận, tất cả đều tốt đẹp và cao quý cả.Tôi không tin các giáo sư, tiến sĩ đều không giống ông ta, nhưng tôi tin, họ là những con người thoát tục, họ không có cái thói tầm thường của người đời, thậm chí có lúc tôi còn nghĩ, mọi thứ đối với họ đều chỉ là vớ vẩn, chỉ có khoa học mới là cái đích mà họ cần tới. Ông ta nắm được tay tôi, sau khi nói đủ thứ về khoa học bói toán, và ông ta nghĩ rằng tôi dễ dàng dâng hiến. Tôi đã đạp ông ta xuống nền nhà, nhưng vì chính cái đạp ấy khiến tôi ân hận khi ngài giáo sư nói với tôi những lời xin lỗi thê thảm. Ông ta lủi thủi ra cửa và tôi đã giữ ông ta lại...

Khuôn mặt bà bỗng trở nên tái nhợt.

- Cậu ạ, đàn ông các cậu có những năng lực kỳ quái mà đàn bà không bao giờ hiểu được, đó là đức tính kiên nhẫn. Họ có thể chịu đựng được mọi hoàn cảnh, một khi phía trước họ có một cái đích. Tôi viết thư sang ông ấy là tôi mang thai, ông ấy viết thư về chúc mừng tôi và yêu cầu tôi không được để lộ bất cứ điều gì, khiến ông ấy phải bỏ dở công trình. Ông ấy nhấn đi nhấn lại cái câu: "Con của chúng ta sẽ rất hãnh diện về bố mẹ, khi nó lớn lên, nó biết bố mẹ vất vả như thế nào để có được một gia đình. Hãy đón mẹ lên và anh sẽ gửi quà về hàng tháng. Anh không buôn bán được, nhưng tiết kiệm lương...".

Tôi không báo tin mẹ tôi mất cho chồng tôi. Sự đóng góp của những thùng hàng đã giúp mẹ con tôi đỡ vất vả. Tất nhiên ông giáo sư bố của cháu cũng có gửi quà, nhưng tôi kiên quyết không nhận. Thực ra sau khi sinh cháu, tôi khóc rất nhiều vì ân hận. Tôi thương chồng tôi và tôi căm thù kẻ đã lừa dối chúng tôi. Tôi muốn quên ông ta đi và tôi làm đúng lời thề trong lý trí của mình: cấm ông ta lui tới. Ông ta đã thực hiện đúng yêu cầu. Tôi muốn cháu Xuân là con của chồng tôi, nếu như chồng tôi không ruồng bỏ. Và ông ấy không những đã không ruồng bỏ, mà còn tỏ ra rất hạnh phúc. Ngay cả đối với tôi, ông ấy cũng không hề có cử chỉ hay lời nói nào gợi tới điều chỉ hai người biết. Hạnh phúc là như vậy đấy, cậu ạ. Tôi cứ nơm nớp chờ đợi sự bùng nổ, nhưng chồng tôi không phải là người tầm thường. Đúng là, ông ấy yêu con gái tới mức, nhiều khi chính tôi phải ghen lên. Thực ra tôi không phải tôi ghen ghét gì mà tôi cảm thấy sự giả dối từ bên trong của ông ấy, đã đạt tới đỉnh cao kỳ lạ. Mọi chuyện đối với ông ấy đều cứ như không. Cho tới lần ông ấy đi nước ngoài công tác. Trước ngày đi khoảng hai tuần, hầu như đêm nào ông ấy cũng đòi hỏi tôi. Tôi rất lấy làm lạ là lâu nay, ông ấy say mê công việc, say mê chăm sóc con hơn để ý đến tình ái. Vậy mà...

- "Nếu có con, anh đề nghị đặt tên là Thu..."

Ông ấy nói với một tình cảm chân thành và tự tin đến mức, tôi không còn dám nghĩ đến bệnh tình của ông ấy.

Bà ngừng để lấy thuốc hút. Bà hút những hơi dài với vẻ mặt của người bất cần. Rồi bà dụi điếu thuốc đang cháy vào gạt tàn.

- Cậu là người duy nhất mà tôi có thể tin cậy, bà nói. Tôi phải thú nhận với cậu là chồng tôi chưa bao giờ giúp tôi trở thành người vợ chân chính. Ông ấy đã dùng mọi kỹ thuật mà ông ấy học được ở đâu đâu, để sống với tôi. Nhưng cái chính thì ông ấy không thực hiện được. Mọi kỹ thuật trở nên thô bỉ, và tôi đã khao khát tìm người đàn ông đích thực, khi mà tôi không còn tự biết lỗi lầm của mình. Tôi yêu một người kém tôi năm tuổi. Cháu Thu chính là con anh ta. Tôi muốn phá tung tất cả để làm lại cuộc đời. Nhưng người tình của tôi không phải là một trí thức. Anh ta không có đức tính kiên trì, càng không có tí tư tưởng, tí văn hóa nào trong đầu thành thử anh ta xử sự với tôi rất thô bạo. "Ở với chồng, ngủ với tình nhân, như thế mà em còn đòi hỏi cao hơn à? Vợ anh nó xé nát hết!...". Tôi cảm thấy ghê tởm và tôi đã cho hắn một cái guốc vào mặt.

Tôi biết, cuối cùng mọi hậu quả tôi phải gánh chịu tất. Ông ấy nhà tôi đối với hai cháu không thể chê trách, nhưng thà cứ hắt hủi chúng còn hơn. Tôi không chịu được cái cảnh nuông chiều con vô lối của ông ấy. Các cháu ngày càng lớn, chúng đã vượt ra khỏi vòng tay của chúng tôi. Và tôi chứ không phải ai khác phải chịu cái cảnh cô đơn. Tôi căm thù ông ấy? Chỉ cần nghe tiếng dép lê lẹp xẹp của ông ấy là tôi đã lộn ruột lên. Lẽ ra ông ấy phải nhổ vào mặt tôi, tống cổ tôi đi khỏi cái vũng lầy mà người ta gọi là cái gia đình ấy, thì ngược lại, ông ấy cứ điềm nhiên như không. Lắm đêm chợt tỉnh, nhìn ông ấy ngủ, sao tôi thấy ghê tởm đến thế. Ông ấy ngáy hừng hực, rồi rên, rồi lảm nhảm nói mê. Thật hiếm có người đàn ông nào nhiều tật xấu như ông ấy. Tôi có cảm giác mỗi bữa ăn là một cực hình. Đã không biết làm gì ngoài việc nuông chiều con, đến bữa ăn gắp gắp, bỏ bỏ, rồi chan, rồi húp xì xoạt. Nói thì bảo nói xấu, mà không nói thì cứ phải chịu đựng mãi, kinh khủng lắm cậu ạ. Tôi không còn tin có thứ khoa học nào lại có thể nạp vào cái đầu đần độn ấy được.

Về tới nhà là cứ như con rối, bảo đâu ngồi đó. Đến tự là lấy bộ quần áo cũng không biết. Mang tiếng đi Tây đi Tầu, đã không mua sắm được gì, về nhà chỉ có phá. Đến sử dụng cái Xúp von tơ cũng ngớ nga ngớ ngẩn! Đúng là tôi tự đeo gông vào mình, tự chuốc lấy trăm nỗi bất hạnh. Tôi không hiểu người ta trả lương cho ông ta làm gì, để rồi cái công trình giời ơi đất hỡi của ông ta chẳng thấy tăm tích đâu. Ông ta bỏ của chạy lấy người, chuyển sang làm báo. Thế là thành ra anh tiến sĩ nửa mùa, anh nhà báo nửa mùa! Té ra bao nhiêu năm nay, tôi chỉ là cái máy nghiền thức ăn cho ông ta? Tôi đẻ con, nuôi con, chạy vạy đủ đường để có nhà, có gạo, để các người coi tôi là cái máy, là vật hy sinh? Chỉ có các người mới là người chắc? Tàn nhẫn nó vừa vừa chứ! Có cái lối đâu mà khinh nhau đến khốn nạn thế? Tôi hỏi cậu. Thà cứ vũ phu, nói toạc móng heo ra còn hơn cứ âm ỷ mãi...

Bà cúi gằm mặt xuống khóc. Tôi không ngờ bà phẫn nộ đến thế.

- Dù sao các cháu cũng đã lớn và anh chị cũng cao tuổi cả rồi- tôi nói. Chắc rằng anh nghĩ, tất cả là vì con mình chị ạ...

Bà lau nước mắt, nhìn thẳng vào tôi:

- Cậu không hiểu nổi chúng tôi đâu. Tôi khốn nạn vì chính cái lối suy tính ngu xuẩn ấy. Vì con! Nghe cũng hay ho đấy! Nhưng con nó có coi cái sự "vì" ấy là gì đâu. Thậm chí nó còn về hùa với ông ta làm nhục tôi nữa. Hôm chủ nhật vừa rồi, tôi bảo con lớn, có ăn diện gì cũng phải nhìn chị nhìn em, nhà nghèo mà con cứ nay mốt này, mai mốt nọ, mẹ lo sao xuể. Nó nói thế nào cậu có biết không? Nó bảo mẹ chỉ biết mẹ. Mẹ son phấn, mẹ hút thuốc lá, mẹ bồ bịch thì được, còn chúng con thì mẹ cấm. Tôi đã tát cho con bé một cái. Đây là lần đầu tiên tôi đánh con. Tôi bảo nó còn trẻ, còn đang tuổi lớn, việc gì phải son phấn. Son phấn là để cho người đứng tuổi. Thế là nó vênh mặt lên: "Bố cho con mua son chứ mẹ cho à?". Cậu chưa có con, cậu không thể hình dung được nỗi đau của người mẹ cảm thấy con mình đang vượt ra khỏi tầm tay mình nó đau đớn biết chừng nào...

Tôi không còn biết nên hiểu thế nào, nhưng quả tình tôi rất khó thông cảm với bà. Sự thực thì bà có thể dạy con. Nhưng vì bà quá phẫn với chính những nỗi trắc ẩn của đời mình, mà làm cái việc lẽ ra một người mẹ không nên làm chút nào. Bây giờ bà trở lại đúng với bàhơn. Nom bà có vẻ hung dữ và độc ác. Bà nói rằng ông ấy đúng là cái mắc áo, một bị thịt, một tiến sĩ giấy, một nhà báo nửa mùa, một trí thức dỏm, một tên đàn ông giả hiệu, đồ bất lực ti tiện, kẻ lừa dối tinh tế...Thế nhưng bà không có con đường nào khác là phải chung sống với một bóng ma. Mặc dù mọi việc làm của bà ông đều biết, nhưng ông không hề có một biểu hiện phản ứng. Giờ đây ông còn phản ứng gì được, khi đã sáu mươi tuổi rồi. Bao nhiêu sức lực ông đã tiêu vào cái gọi là công trình "giời ơi đất hỡi" để cho kẻ khác thăng quan tiến chức. Còn ông, người chủ công trình thì quá ư chán nản với sự nghiệp, đã "bỏ của chạy lấy người"! Té ra ông chuyển sang nhà báo tức là cuộc chạy trốn của ông bắt đầu. Cái vực thẳm đầyrắn rết, thú dữ của ông không phải là không có. Nó vẫn luôn há cái miệng đen ngòm đợi chờ ông trượt ngã. Có lẽ ông đã sa chân rồi, nhưng vì ông còn cố túm giữ lại được với chút công việc, chút bạn bè, chút triết lý mộng mơ của kẻ thất bại. Đó là nỗi buồn...

Tôi tiễn bà Huệ ra khỏi ngõ Lỗ Thủng. Bỗng tôi rợn tóc gáy khi thấy mấy cái bóng đen đang tựa vào tường, ngay cạnh đống rác ôm ấp nhau. Có lẽ cũng là những bóng ma không hơn, và cái lỗ thủng nham nhở kia đang nuốt vào trong bụng nó biết bao nhiêu số phận không hồn hôi hám và bệnh hoạn. Bà chào tôi rồi lên xe với nét mặt đến não lòng. Tôi đứng nhìn theo bóng bà, cứ cảm giác như bà cũng đang tìm lối thoát. Nhưng thoát làm sao nổi một khi bà vẫn còn đang huyễn hoặc mình trong mớ triết lý ích kỷ đầy hằn học ấy. Sự thực thì cái lỗ thủng không thể nào xây bít được.