Chương 12 Về Tự do 

Và một nhà hùng biện thưa, Hãy nói cho chúng tôi về Tự do.

Và ông trả lời:

Tại cổng thành và bên các lò sưỡi, tôi thấy các bạn sấp mình thờ phụng tự do của mình,

Như những kẻ nô lệ phủ phục trước bạo chúa và ca tụng hắn dù hắn đang giết họ.

Đúng thế, trong lùm cây đền thờ và dưới bóng tường thành, tôi thường thấy kẻ tự do nhất trong các bạn đeo tự do của hắn như cái ách cái còng.

Và trái tim tôi ứa máu bên trong tôi; vì các bạn chỉ có thể tự do khi đối với các bạn ngay cả khát vọng tìm kiếm tự do cũng biến thành dây cương và khi các bạn thôi nói tới tự do như một mục đích và một thành tựu.

Các bạn sẽ quả thật tự do khi ngày ngày mình không có âu lo và đêm đêm mình không có thiếu thốn hoặc khổ sở.

Và đúng hơn, khi cuộc đời mình đang bị những thứ đó vây bủa, các bạn vẫn vươn lên bên trên chúng, không che đậy và chẳng bị ràng buộc.

Nhưng làm thế nào các bạn vươn lên bên trên ngày ngày và đêm đêm ấy nếu không tự bẻ gãy xiềng xích mà vào rạng đông của hiểu biết các bạn đã quấn chặt quanh giờ chính ngọ của mình?

Thật ra cái các bạn gọi là tự do chỉ là xiềng xích kiên cố nhất trong mọi xiềng xích dù khoen của nó lấp lánh trong nắng làm chóa mắt các bạn.

Và nó hoàn toàn chỉ là mảnh vụn của bản ngã mình, phải vứt bỏ nó để các bạn có thể trở nên tự do.

Nếu nó là một luật lệ bất chính, phải hủy bỏ nó để cho luật lệ được viết lên trán các bạn bằng chính bàn tay mình.

Các bạn không thể xóa sạch nó bằng cách đốt hết sách luật, cũng không bằng cách lau sạch trán các thẩm phán dù có đổ hết nước biển lên người họ.

Và nếu đó là một kẻ chuyên quyền phải truất phế, trước hết hãy thấy cái ngai của hắn dựng lên trong lòng các bạn bị phá hủy.

Vì làm thế nào một bạo chúa có thể cai trị kẻ tự do và kẻ kiêu hãnh nếu không có sự chuyên quyền trong chính tự do của kẻ đó và sự hổ thẹn trong chính kiêu hãnh của kẻ đó.

Và nếu đó là mối âu lo phải vất bỏ, thì mối lo âu ấy là do các bạn chọn lựa chứ không phải bị áp đặt lên các bạn.

Và nếu đó là nỗi sợ hãi phải xua tan, thì chỗ ngồi của nỗi sợ hãi ấy ở trong lòng mình chứ không trong bàn tay của kẻ các bạn sợ hãi.

Quả thật, mọi cái đều chuyển động bên trong hữu thể các bạn bằng sự tự mình ôm ấp nửa vời và liên tục, cái khao khát và khiếp sợ, cái kinh tởm và yêu mến, cái muốn theo đuổi và muốn chạy trốn.

Những cái đó chuyển động trong lòng các bạn như ánh sáng và bóng tối theo từng cặp bám víu nhau.

Và khi bóng tối nhạt nhòa rồi mất hẳn thì ánh sáng đang lê thê lay lắt trở thành bóng tối của một ánh sáng khác.

Và cũng thế, tự do của các bạn khi không còn cái còng của nó nữa thì tự nó trở thành cái còng của một tự do lớn lao hơn.