- VI - (tt)

Ông Ngô Đình Cẩn nói nhỏ nhiều lần với Luật Sư Võ Văn Quan. Đó là những lời từ tạ và biết ơn Luật Sư đã tận tâm với mình. Vẻ mặt Luật Sư Quan luôn sa sầm và cảm xúc đến tột độ. Ông Ngô Đình Cẩn đã nói với Luật Sư của mình, yêu cầu cấm chụp hình khi bị bắn chết. Điều này chính quyền đã giữ đúng lời trăn trối với ông Ngô Đình Cẩn đã nói với Luật Sử của mình, yêu cầu cấm chụp hình khi bị bắn chết. Vì thế các ký giả trong và ngoài nước cấm đưa máy ảnh vào pháp trường. Tuy nhiên cũng có nhiều ký giả, hãng thông tấn trong và ngoài nước vì nghề nghiệp đòi hỏi, nên đã dùng máy ảnh gắn ống viễn kính chụp trộm hình ông Cẩn bị bắn gục và đang bị trói vào cái cột cao hơn đầu ông ta. Bức ảnh đó đã được báo chí trong và nước đăng lên trang một vào ngày hôm sau.

Ông Ngô Đình Cẩn thật sự bị bắn chết vào chiều 9.5.64 nhưng lại gây ra huyền thoại. Huyền thoại về ông Cẩn không có tính cách chánh trị, nhưng nhắm vào nhân tâm quần chúng đối với Hội Đồng Quân Đội Cách Mạng do Tướng Nguyễn Khánh lừa quần chúng, đã hành quyết Ngô Đình Cẩn giả ở khám Chí Hòa. Tin này được tung ra với lập luận chắc chắn là chính quyền hành quyết ông Ngô Đình Cẩn không công khai. Nghĩa là xử bắn đã không cho dân chúng chứng kiến và hạn chế những cuộc chụp hình. Như vậy là có hành động mờ ám, muốn tráo trở mạng sống cho ông Cẩn. Và Nguyễn Khánh đã đưa ông Ngô Đình Cẩn đến một nơi bí mật để chờ dịp xuất ngoại.

Dư luận đó tung ra chẳng qua dân chúng nghi ngờ Tướng Nguyễn Khánh là công bộc của gia đình Ngô Đình Diệm mới tha chết Cẩn.

Theo tin đồn đãi ấy là mục đích phá rối Nguyễn Khánh đang mưu toan chiếm trọn quyền bính trong tay và đưa những nhân vật Đảng Cần Lao xuất chính trở lại.

Thật ra đó chỉ là một huyền thoại về Ngô Đình Cẩn, Nguyễn Khánh từ chối ngầm về vụ cứu sống Ngô Đình Cẩn mà ông đã hứa nhiều với các đoàn thể Công Giáo.

Nhưng vào thời Công Giáo là thứ yếu, Phật Giáo là thứ mạnh, nên Nguyễn Khánh đã ngã về Phật Giáo mà hành quyết Cẩn để giữ vũng thế đứng lãnh đạo đất nước nầy. Nguyễn Khánh đã làm mất lòng đồng bào Công Giáo về việc hành quyết Ngô Đình Cẩn. Những người đã từng làm việc bên cạnh, hoặc thân thiết với Khánh tiết lộ rằng, chuyện hành quyết ông Cẩn là một việc bất khả kháng đối với Nguyễn Khánh. Những lời đó cơ hồ cố gắng bênh vực Khánh một phần nhỏ.

Cố nhiên ai lại muốn giết người? Song vì miếng đỉnh chung, tham lam ghế lãnh tụ, Khánh đã bước vào con đường tự trói buộc mình. Khánh dám làm chỉnh lý, Khánh dám kết tội trung lập bốn Tướng Đôn, Kim, Xuân, Đính thì việc cứu sống Cẩn dư sức thực hiện...Song người Mỹ đã không cho phép làm như thế, nên Cẩn bị chết. Chết bắn khi Nguyễn Khánh cầm quyền.

Cái chết của Ngô Đình Cẩn quá ràng buộc với người Mỹ. Chính người Mỹ đã dẫn độ ông Ngô Đình Cẩn từ Tòa Lãnh Sự Hoa Kỳ tại Huế vào Sài Gòn, trao lại cho chính quyền Nguyễn Khánh lúc bấy giờ. Việc làm của Hoa Kỳ như vậy là trái với công pháp quốc tế về việc tỵ nạn tại một Tòa Lãnh Sự, dù rằng Tòa Lãnh Sự nấy đã bác bỏ sự tỵ nạn của ông Ngô Đình Cẩn và phải đợi lệnh Tòa Đại Sứ Hoa Kỳ tại Sài Gòn.

Trên phương diện chính trị và hệ thống hành chánh. Tòa Lãnh Sự Hoa Kỳ tại Huế đã làm việc đúng nguyên tắc. Vì các Tòa Lãnh Sự chỉ có nhiệm vụ điều hành kinh tế với quốc gia địa phương mà thôi. Đó là điều hợp lý của Tòa Lãnh Sự Hoa Kỳ tại Huế. Song Tòa Lãnh Sự nấy đã cung cấp phương tiện cho ông Cẩn vào Sài Gòn tỵ nạn tại Tòa Đại Sứ Hoa Kỳ. Đó là sự kiện người Mỹ muốn trao trả ông Cẩn lại cho chính quyền đương thời.

Trên lý thuyết Hoa Kỳ đã xử sự hợp lý, nhưng trên thực tế không hợp tình với ông Ngô Đình Cẩn. Đó là một điều tị hiềm chế độ cũ mà duy nhất về ông Cẩn đang ở thế nguy nan cần cứu cánh ở Tòa Đại Sứ Hoa Kỳ. Tòa Đại Sứ Hoa Kỳ hiểu rõ điều ấy nhưng vẫn trao trả cho Chính Phủ Việt Nam mà không chấp nhận sự tỵ nạn của ông Ngô Đình Cẩn.

Người ta đặt tỷ dụ rằng, nếu Tòa Đại Sứ Hoa Kỳ chấp nhận ông Ngô Đình Cẩn như Thượng Tọa Thích Trí Quang thì cái chết của ông Cẩn khó mà xảy ra. Tuy nhiên người Mỹ xấu xí ngụ trên nước này không dung tha những ai liên hệ máu mủ với Tổng Thống Ngô Đình Diệm đã một thời chống lại chính sách Mỹ tại Nam Việt Nam. Nói như vậy là cái chết của ông Ngô Đình Cẩn thật sự nắm trong tay người Mỹ tại Nam Việt Nam đang cầm đầu để hướng dẫn Hoa Thịnh Đốn xử sự với dân chúng và chế độ mới ở quốc gia nầy.

Từ người Mỹ cho đến sự bác bỏ ân xá của Tướng Dương Văn Minh về cái chết Ngô Đình Cẩn không xa lắm. Người Mỹ đã quyết không để cho Cẩn tồn tại đã hợp với lập trường của Tướng Minh phải tàn phá chế độ cũ đến mức thang cuối cùng thì Cẩn làm sao thoát ra khỏi pháp trường thọ hình.

Với chức Quốc Trưởng, Tướng Dương Văn Minh có quyền về vấn đề sống chết của Cẩn. Dù Nguyễn Khánh hết lòng thuyết phục đến mức nào để Tướng Minh ân xá cho Cẩn. Số mệnh Cẩn đã yên bài trong một thế dây xích ràng buộc từ người Mỹ, Phật Giáo, Tướng Dương Văn Minh, cuối cùng là quần chúng Cố Đô Huế, thì thấy rõ pháp trường khám Chí Hòa đang đợi chờ Cẩn trút linh hồn tại đó.

Sau 1.11.63, khám Chí Hòa là nơi khép kín cuộc đời ông Ngô Đình Cẩn. Ở Ngô Đình Cẩn đã xẩy ra những chuyện buồn vui. Lúc đó những gì trong tâm tư Cẩn thố lộ khá nhiều với Luật Sư Quan. Có lẽ vì những ngần thứ ấy, người ta nghĩ rằng Luật Sư Quan là người hiểu nỗi niềm tâm trạng của Cẩn hơn ai hết. Và Luật Sư Võ Văn Quan tận tình biện hộ cho Cẩn hết lòng, hết mình. Vì Luật Sư Quan đang lo lắng bản án tử hình đang chực sẵn bổ xuống đầu Ngô Đình Cẩn.

Ở khám Chí Hòa chưa được nửa tháng thì Cẩn ngọa bệnh. Cẩn đang đau tim và bệnh tê liệt tái phát. Cẩn không có người săn sóc, nên càng lúc trầm trọng. Luật Sư Võ Văn Quan là người chứng kiến cảnh quằn quại của Cẩn nhiều lần tại khám đường Chí Hòa. Từ ở những chỗ thương tâm đó đã khuấy động tình nhân đạo trong tâm trí Luật Sư Quan. Nên Luật Sư Quan thường nói, Cẩn là người đáng thương hơn là đáng bị kết tội, trách móc.

Kỷ niệm duy nhất trên cõi đời này giữa Luật Sư Quan và ông Ngô Đình Cẩn là đôi mắt kiếng đã vỡ tròng. Luật Sư Quan cất giữ dấu tích của ông Ngô Đình Cẩn để lại. Có thể nói rằng trong đời Luật Sư của ông Quan, lần bắn Cẩn làm cho ông xúc động nhất đến tuốn trào nước mắt.

Chính quyền Nguyễn Khánh nằm giữa Quốc Trưởng Dương Văn Minh và người Mỹ về số phận ông Ngô Đình Cẩn. Cao trào chống chế độ cũ đang lên. Nguyễn Khánh không dám mất lòng Phật Giáo, nên làm ngơ cái án tử hình, rồi hành quyết Cẩn. Nguyễn Khánh vương víu trong một cơ quan thể chế được tạm gọi là hợp pháp mà Tướng Dương Văn Minh đứng trên danh nghĩa vẫn giữ được quyền sinh sát số phận Ngô Đình Cẩn bị thúc thủ tại khám Chí Hòa.

Ngô Đình Cẩn sống, chết thật đúng nghĩa thì không còn vấn đề nữa. Sanh mạng Cẩn bị cái chết lẩn khuất mọi bề. Nội các bệnh hoạn cũng thiêu mục đới Cẩn rồi. Tuy nhiên người ta cho việc bắn Cẩn qua muôn màng nên gây ra tiếng tăm có sự trả thù ở trong đó. Cách Mạng 1.11.63 Cẩn không chết mà Chỉnh Lý 30.1.64 Cẩn lên đoạn đầu đài. Đó là một điều phi lý cho Nguyễn Khánh lẫn Tướng Dương Văn Minh và người Mỹ.

Theo dư luận hồi bấy giờ, Tướng Dương Văn Minh bác bỏ đơn ân xá của Cẩn và Phan Quan Đông là ngấm ngần phá rối Tướng Nguyễn Khánh đang thao túng Nam Việt Nam. Tướng Minh muốn làm như vậy để cho Nguyễn Khánh làm vào vòng mất thiện cảm với chế độ cũ và đồng bào Công Giáo, đang không bằng lòng Cách Mạng 1.11.63.

Tướng Nguyễn Khánh tiến thối lưỡng nam trước vấn đề sống chết của Ngô Đình Cẩn. Và theo tin loan truyền từ nguyện nhân nầy, Tướng Khánh và Tướng Minh càng ngày càng hiềm khích, dị biệt. Cuối cùng Tướng Nguyễn Khánh âm mưu loại Tướng Minh ra khỏi sinh hoạt chính trường Nam Việt Nam.

Ông Minh nhường chức Quốc Trưởng cho ông Phan Khắc Sửu đi làm Đại Sứ lưu động để rồi lưu vong ở Thái Lan. Duy chỉ có cái chết Ngô Đình Cẩn còn vang trong dư luận tại Nam Việt Nam mà thôi.

Ông Ngô Đình Cẩn bị bắn trước mặt Luật Sư Quan, Linh Mục Lê Văn Thí và một số ký giả vào lúc 6 giờ 20 phút chiều ngày 9.5.1964. Tất cả những người tham dự đều phải có giấy phép của ông Chưởng Lý Tòa Án Cách Mạng. Phần đông những người chứng kiến đều đến khám Chí Hòa trước 4 giờ chiều ngày đó.

Chiếc cột trụ trói Cẩn để hành quyết cao chừng 2 thước rưỡi, đường kính độ 12 phân. Cách cây trụ chừng vài chục thước là 17 chiếc ghế sắt sơn 6 màu khác nhau xếp thành hàng ngang. Sau hàng ghế đó là một bức tường thấp phân ranh sân banh và sân chùa Bửu Liên Tự. Khi chưa bắn Cẩn mọi người vào sân ngôi chùa này nghỉ mát chờ đợi.

Đúng 5 giờ 15 phút, từ một cửa nách trong khám Chí Hòa sát cạnh pháp trường, ông Ngô Đình Cẩn xuất hiện trên ‘’băng ca’’ do 2 nhân viên công lực khiêng ra. Ra khỏi cửa khám người ta để tử tù Ngô Đình Cẩn đứng lên, rồi dìu đến cây cột trụ.

Luật Sư Quan đứng bên trái và Linh Mục Jean Baptiste Lê Văn Thí đứng bên phải tử tội. Ông Ngô Đình Cẩn bị cột chặt 2 khủy tay vào thân cột. Trong giờ phút nầy ông Cẩn rất tỉnh táo. Ông Ngô Đình Cẩn mặc áo quần như quốc phục. Áo đen dài, quần trắng, đầu chít khăn, để lộ đầu tóc muối tiêu.

Ông Cẩn vẫn mang kiếng trắng. Cẩn đứng xoay về hướng Tây Bắc đối diện với mười Quân Cảnh xạ thủ. Có một điều lạ là 17 chiếc ghế kê sẵn không có một nhân vật nào ngồi đó cả. Nghĩa là 17 chiếc ghế đó không biết đặt ra để làm gì!

Trước pháp trường, ông Ngô Đình Cẩn không trăn trối một lời nào. Ông Ngô Đình Cẩn chỉ nói: ‘’Đừng bịt mắt tôi, tôi đủ can đảm nhận lấy cái chết’’. Đó là tiếng nói cuối cùng của đời Cẩn. Lời thỉnh cầu của Cẩn không được chấp nhận. Một bao vải đen che kín lên mặt tử tội. Rồi sau một tiếng lệnh, mười họng súng ‘’cạc bin’’ nhắm vào giữa ngực Cẩn nhả đạn.

Tiếng nổ vừa dứt, Cẩn ngã ngoẹo đầu về bên mặt, rụi xuống như chiếc áo rũ. Vì 2 khuỷu tay bị trói vào cây trụ nên thân hình Cẩn như gẫy quặp lại. Viên Tiểu Đội Trưởng Quân Cảnh bước đến bên xác chết rút súng lục bắn phát ân huệ vào màng tang tử tội.

Lúc 6 giờ 15 phút Cẩn đứng ở pháp trường cát. Bắn Cẩn lúc 6 giờ 20. Lúc 6 giờ 23 phút thi hài Cẩn được đưa trở lại khám Chí Hòa. Và mãi đến 12 giờ 30 đêm một chiếc xe tang chở thi hài Cẩn rời khám Chí Hòa. Số người đến xem hành quyết Cẩn ngoải khám Chí Hòa khoảng 15 ngàn người, xô lấn để được coi hành quyết Ngô Đình Cẩn.

Ngày này vùng khám Chí Hòa ảm đạm vô cùng. Những ai thấy Cẩn bị hành quyết mới đau thương cho Cẩn. Cẩn đã chết một cách phũ phàng. Tuy nhiên ở Cẩn vẫn còn hào chí để xin chứng kiến những viên đạn kết thúc đời mình. Như thế giờ cuối đời, Cẩn vẫn không sợ cái chết mà còn nhận lãnh cho số mạng về bên kia thế giới.

Ông Ngô Đình Cẩn bị xử bắn đã làm cho khu Trần Quốc Toản-Lê Văn Duyệt Sài Gòn tấp nập một số đồng bào quy tụ. Cảnh Sát được tung ra đông đảo để giữ an ninh trật tự cho vùng này. Và có dư luận tung ra, người bị bắn lúc 6 giờ 30 tại khám đường Chí Hòa không phải là Ngô Đình Cẩn. Tiếng đồn ấy chẳng mấy chốc làn truyền ra Đô Thành và vì vậy đồng bào Cố Đô Huế đã từng đời hỏi Cẩn phải bị bắn ở Huế đâm ra nghi ngờ chánh quyền.

Thật ra Ngô Đình Cẩn đã ra người của thế giới bên kia. Cẩn đã bị bắn loạt đạn và được thêm phát ân huệ cho đúng nguyên tắc xử trảm theo luật tân tiến. Gọi là cho người chết thảnh thơi, thanh thoát.

Cái chết của Ngô Đình Cẩn là một cái chết bắt buộc không do ở hào khí cách mạng mà nó liên đới đến chính trị của Tướng Dương Văn Minh và Nguyễn Khánh, người Mỹ và Phật Giáo lúc bấy giờ.

Nếu nói về công lý. Ngô Đình Cẩn được gọi là bị can phản cung trước tòa. Cẩn đã một mực gán cho mình là nhà quê, dốt nát; không biết điều gì cả. Trong lúc quan tòa vẫn buộc tội, thế thì trống đánh đi, kèn thổi ngược. Tội của Ngô Đình Cẩn nặng lắm là khổ sai chung thân mà thôi. Hơn nữa bắn Cẩn cũng như bắn Phan Quang Đông đã chậm trễ trong mùa cách mạng đã tiêu diệt được Ngô Đình Diệm, Ngô Đình Nhu rồi, nên tha chết cho Cẩn không phải là điều vô lý trong thời đại văn minh nầy.

Ngay cả những dân chúng căm thù Ngô Đình Cẩn, nhưng khi biết Cẩn bị bắn, báo chí đăng hình lại thương tâm. Con người ta đều như thế cả. Khi kẻ thù còn sống ghét bỏ, nhưng khi kẻ thù nằm xuống để vùi đi niềm thù hận, để thương tâm một sự kiện. Kiểm điểm lại thấy quá phủ phàng.

Trong gia đình Ngô Đình Cẩn, nếu một mình Cẩn chết vì bị bắn thì không nói đến làm gì. Nhưng kể từ ông Ngô Đình Khôi, Ngô Đình Diệm, Ngô Đình Nhu, rồi cuối cùng Ngô Đình Cẩn đều chết một trường hợp giống nhau làm cho người ta xúc động. Đáng ra không nên bắn Cẩn như vậy. Giết Ngô Đình Diệm, Ngô Đình Nhu cũng đầy đủ trang sử xứ nầy nói về chế độ Đệ Nhất Cộng Hòa.

Cái chết của Ngô Đình Cẩn sau cách mạng tháng 11.63 người ta tiên đoán sẽ xảy ra. Xảy ra vì sự tranh chấp uy quyền ở những cấp lãnh đạo cũ và mới trong nồi lửa cách mạng. Tuy thế, người Mỹ vẫn bị chịu trách nhiệm về nhân đạo trong vụ bắn giết ông Ngô Đình Cẩn. Người Mỹ đã không cho phép ông Cẩn tỵ nạn chánh trị. Người Mỹ trao trả ông Cẩn cho chính quyền. Như thế điều kiện của người Mỹ là Cẩn phải chết như Ngô Đình Diệm và ông Ngô Đình Nhu.

Làm chính trị ở những nước kém mở mang bị ràng buộc, lệ thuộc như vậy. Nên cái chết nầy đã mang dây chuyền từ ông Diệm, ông Nhu mà ra. Người Mỹ được coi nhúng tay vào nội vụ. Vì chính người Mỹ cứu mạng sống Thượng Tọa Thích Trí Quang dưới những ngày đấu tranh Phật Giáo thì không khó gì cứu mạng sống Ngô Đình Cẩn.

Đáng ra, cái chết của Ngô Đình Cẩn không đến nỗi trở thành ‘’trọng đại’’ như vậy. Ngô Đình Cẩn chỉ liên đới tình máu mủ với Tổng Thống Diệm và ông Ngô Đình Nhu, chứ không phải là nhân vật dưới chế độ Diệm. Chính quyền hồi bấy giờ và ngay cả người Mỹ đã vô tình nâng cao cái chết của ông Ngô Đình Cẩn. Vì vậy cái chết tầm thường nầy đã trở thành quan trọng để đi vào những trang sử của Cách Mạng 1.11.63 sau những ngày thành công để bài trừ dòng máu của Tổng Thống quá vãng đau thương Ngô Đình Diệm.

Cái chết của ông Ngô Đình Cẩn quang minh chính đại, được mặt trời đầy ánh sáng chiếu đến. Nhưng trong cái chến nầy vẫn đầy bóng tối cùng với sạ mù âm u. Chính quyền quyết bắn Cẩn là cứu cánh do chính trị gây nên mà Tướng Dương Văn Minh vị Quốc Trưởng bác đơn ân xá và Thủ Tướng Nguyễn Khánh phải chịu trước oan hồn người quá cố do những viên đạn phá lồng ngực cùng phát ân huệ vào màng tang Ngô Đình Cẩn.

Giữa đêm ngày 9.5.1964 chiếc xe đám tang bí mật vào nhà xác Chí Hòa chở quan tài Cẩn ra nghĩa địa buồn hiu. Một đời Cẩn được gói ghém trong quan tài đó rồi chôn cất dưới lòng đất lạnh. Từ đó Ngô Đình Cẩn được coi như trả lại hận thù của thế gian qua cuộc hành quyết tại pháp trường Chí Hòa.

Thật vậy, ngày tháng oán thù hầu biến tan khi Ngô Đình Cẩn vẫn không đem lại kết quả Phật Giáo ủng hộ Nguyễn Khánh triệt để, dù rằng Khánh quyết bắn Cẩn để mua chuộc đoàn thể này. Sự tranh chấp đó chỉ mang lại cái thiệt cho Ngô Đình Cẩn mà thôi. Còn về chính trị, Nguyễn Khánh vẫn gặp khó khăn từ Thủ Đô Sài Gòn cho đến đồng bào Cố Đô Huế.

Về phía đồng bào Huế đã từng biểu tình thúc giục chính quyền sử tử Cẩn càng chóng càng hay. Mục đích của đồng bào Huế là quyết không cho Nguyễn Khánh ấp ủ chế độ cũ. Điều đó thật lầm lẫn, thật sự Nguyễn Khánh không còn nhớ lại ‘’lộc’’ của chế độ Ngô Đình Diệm nữa. Nguyễn Khánh chỉ ham mê công danh, địa vị mà thôi. Nên Khánh bảo vệ thế đứng của mình bằng cách chấp nhận những gì đám đông phản ứng. Ví như Hiến Chương Vũng Tàu, Nguyễn Khánh bị sinh viên đả đảo liền xé ngay. Cho nên việc giết Cẩn, Nguyễn Khánh tạo nên không khí như vậy mà Nguyễn Khánh cho rằng là đứng hẳn về phía dân chúng. Tai hại lớn do đó mà ra, Khánh đã diễn trò ma thuật quá phấp, nên Khánh không thể tồn tại ở cấp lãnh đạo được.

Cái chết Ngô Đình Cẩn đã được liệt vào con vật hy sinh thời thế. Nhưng khi Cẩn chết đi rồi, người ta mới chợt nhớ cái chết đó ở trong một công lý bị chính trị chi phối. Khi đã biết, cẩn đã ra ngoài thiên cổ.

Những Cái Chết Trong Cách Mạng 1.11.63 của Lê Tử Hùng xuất bản năm ngàn cuốn trong năm 1971. Một ngàn cuốn in trên giấy mịn trắng dành cho nhà xuất bản. Một bản duy nhất ghi 5 chữ: Đức-Thọ-Phúc-Vinh-Quang dành riêng cho tác giả.