Chương VI

Tôi đã đọc liền một mạch cho mọi người nghe cuốn tiểu thuyết của mình. Chúng tôi bắt đầu ngay từ sau bữa trà và ngồi đến tận hai giờ sáng. Thoạt đầu ông già có vẻ khó chịu, Ông đã chờ đợi một cái gì đó hết sức cao siêu, một cái gì có lẽ chính ông cũng không hiểu nổi, nhưng nhất thiết phải cao siêu, thế mà thay vào đó bỗng nhiên lại chỉ toàn những chuyện thường ngày, những chuyện ai cũng biết mười mươi y hệt như chúng vẫn thường diễn ra xung quanh. Giá như là những con người lớn lao hoặc tài trí, những nhân vật trong sử sách loại như Rôslaplêva hoặc Iuri Milôxlapxki9 thì hay, còn đây thì chỉ là một anh công chức bé nhỏ, nhu nhược, thậm chí ngu đần, cúc áo đuôi tôm rơi tả tơi, tất cả những điều ấy được diễn đạt bằng một giọng văn giản dị, chẳng đưa đẩy thắt buộc như cách ta vẫn nói... Thật quái lạ! Bà cụ chăm chăm nhìn Nikolai Sergueych dò hỏi, mặt mũi hơi vênh lên như đang bực tức điều gì: “Thôi đủ rồi, đúng là đồ nhảm nhí mà cũng in ấn với ngồi nghe, mà lại còn trả tiền cho nó nữa chứ” – gương mặt bà như muốn nói vậy. Natasha rất chú ý và lắng nghe một cách khao khát, không rời mắt khỏi tôi và cứ nhìn chăm chăm vào môi tôi, ngỡ như cứ mỗi lần tôi phát ra một âm thì chính cặp môi bé nhỏ của cô cũng động đậy theo. Và cái gì kia? Trước khi tôi đọc hết nửa quyển, tất cả người nghe mắt ai cũng đẫm lệ. Anna Andreyevna khóc thật sự bằng tất cả tâm hồn thương xót cho nhân vật của tôi và hồn nhiên tột bậc khi mong muốn giúp đỡ được gì cho hắn ta trong cơn bất hạnh, điều này tôi hiểu được qua tiếng kêu của bà. Ông già cũng đã vứt bỏ mơ tưởng về những gi cao siêu: “Ngay từ đầu đã thấy rõ rằng còn lâu mới đạt được hoàn mỹ, nhưng câu chuyện nhỏ giản dị nhì nhằng thế thôi mà chinh phục được lòng người – ông nói – bởi vì nó khiến mọi điều xảy ra quanh ta bỗng trở nên dễ hiểu và đáng nhớ, vì nó cho ta hay cái con người thấp hèn, nhu nhược nhất thì cũng là một con người và có thể gọi là người anh em thân thiết của tôi!”. Natasha vừa nghe vừa khóc và lén lút siết chặt lấy tay tôi ở dưới gầm bàn. Buổi đọc kết thúc. Cô đứng dây, má nóng bừng, giọt lệ long lanh trong khóe mắt, đột nhiên cô nắm tay tôi, ghé môi hôn, đoạn bỏ chạy ra khỏi phòng. Ông bố và bà mẹ đưa mắt nhìn nhau.

– Hừm! Con bé xúc động quá đấy mà – ông già thốt lên, ngạc nhiên trước cử chỉ của con gái – Không sao, thậm chí tốt, rất tốt, giây phút cao thược! Nó là một con bé tốt bụng... – ông thoáng nhìn vợ, lẩm bẩm như muốn bào chữa cho Natasha và nhân đấy, có thể cũng là để bào chữa cả cho tôi.

Nhưng Anna Andreyevna, mặc dù lúc nghe đọc đã tỏ ra hồi hộp và xúc động, bây giờ lại nhìn với ánh mắt như thể muốn nói:

“Tất nhiên rồi, Alecxanđrơ Makêđônxki là anh hùng, nhưng bẻ gãy ghế thì ích gì?” v.v...

Natasha trở lại ngay, vui vẻ và sung sướng, đi ngang qua chỗ tôi, cô khẽ véo tôi một cái. Ông già lại tỏ ra muốn xem xét tác phẩm của tôi thật “nghiêm túc”, nhưng vì ông đang vui nên không giữ được bản tính và cứ say sưa:

– Ồ, người anh em Vanya, khá lắm, khá lắm! Rất vui, rất vui, thậm chí quá mức chờ đợi. Chẳng có gì cao siêu vĩ đại cả, điều ấy thì đã hẳn... Bác vẫn còn cuốn “Giải phóng Maxcơva” kia kìa, người ta viết ở ngay Maxcơva đấy – Đúng là ngay từ dòng đầu tiên, người anh em ạ, như người ta nói, con người đã bay lên như con đại bàng... Nhưng cháu biết đấy, Vanya ở cháu thì có một cái gì giản dị hơn, dễ hiểu hơn. Chính vì sự dễ hiểu ấy mà bác thích đấy! Nó có một cái gì đó gần gũi thân thiết hơn, dường như tất cả những cái ấy cũng đã từng xảy đến với mình. Còn những cái cao siêu thì sao? Thật thì chính bác cũng chẳng hiểu. Nếu bác được sửa sang lại câu văn: bác khen thật đấy, có điều chớ quên, những điều cao siêu hơi ít đấy... Nhưng bây giờ thì muộn rồi: sách đã in mất rồi. Có lẽ để đến lúc tái bản chăng? Thế nào? Ngươì anh em, làm một chầu nước trà để chúc lần tái bản thứ hai chăng? Bấy giờ lại có tiền... Hừm!

– Và cậu đã nhận được bao nhiều là tiền, phải không Ivan Petrovich? – Anna Andreyevna nhận xét – cứ nhìn cậu thì chẳng thể nào mà tin được. Ồ bây giờ thì cậu còn biết để tiền làm gì nữa!

– Chau biết chứ, Vanya? – ông già vẫn tiếp tục và càng lúc càng cao hứng – đây tuy không phải là làm quan chức, nhưng vẫn cứ là công danh sự nghiệp. Cả những bậc cao sang cũng phải đọc cháu. Như cháu nói đấy, Gôgôl vẫn nhận được bổng lộc hàng năm và còn được ra nước ngoài nữa. Thế nào cũng có thể đến lượt cháu chứ? Còn sớm gì nữa? Cháu cần phải viết gì nữa? Thì viết đi, người anh em, viết nhanh lên nào! Đừng có ngủ quên trên vòng nguyệt quế. Hãy cẩn thận đấy!

Ông già nói những lời ấy với vẻ quả quyết và tấm lòng thương yêu ngỡ như không có gì có thể ngăn nổi và làm giảm sút cơn mơ mộng say sưa của ông.

– Hoặc rồi, chẳng hạn, người ta cũng sẽ gửi tặng cháu một chiếc hộp thuốc lá... Chứ sao nữa? Lòng mến mộ là gì có mẫu sẵn. Người ta cũng muốc khích lệ anh. Mà biết đâu rồi chái cũng có thể vào triều – ông lẩm bẩm nói thêm, vẻ mặt đầy ý nghĩa, vừa nheo nheo con mắt trái – chứ không à? Phải chăng còn sớm để tiến triều?

– Ồ, đã vào triều cơ đấy! Anna Andreyevna có vẻ bực tức nói.

– Chỉ một chút nữa là bác phong cho cháu lên cấp tướng – tôi đáp và cười rất vui.

Ông già cũng phá lên cười. Ông cụ quá phấn khởi.

– Thúa quí ngài, thế quí ngài chưa muốn ăn ạ? – Natasha nãy giờ lo chuẩn bị bữa tối cho chúng tôi, bây giờ nhí nhảnh kêu lên.

Cô cười lanh lảnh, chạy đến ôm chặt lấy bố trong vòng tay nóng bỏng của mình:

– Bố tuyệt quá, tuyệt quá!

Ông già chợt xúc động.

– Ồ, ồ, phải, phải! Bố cũng chỉ nói đại khái thế thôi. Tướng chẳng tướng thì thôi, ta đi ăn cái đã. Ôi con gái bồ dễ xúc động quá! – ông cụ nói thêm, vừa vỗ vỗ cặp má đỏ bừng của Natasha như người ta vẫn hay làm vào những phút như vậy – Còn bác, cháu thấy đấy, Vanya, bác chỉ nói với tất cả tấm lòng. Thôi, dù chẳng phải là tướng tá (con lâu mới đến tướng!) thì cũng là một nhân vật tiếng tăm, người viết cơ đấy!

– Bây giờ người ta gọi là nhà văn, bố ạ!

– Thế không gọi là người viết à? Bố không biết đâu. Nào, thì nhà văn. Bố chỉ muốn nói rằng: dĩ nhiên là chẳng ai phong tể tướng cho anh viết tiểu thuyết – điều ấy thì chẳng có gì phải bàn – nhưng tuy thế vẫn có thể bước vào xã hội, làm một việc gì như chuyên viên chẳng hạn. Rồi có thể sẽ được gửi sang Ý để bồi bổ sức khỏe hoặc nâng cao học vấn chẳng hạn, rồi sẽ được trợ cấp tiền nong. Tất nhiên, về phía cháu phải coi tất cả những công việc đó là cao quí, mình có được tiền bạc và danh vọng là nhờ sự nghiệp chân chính, chứ không phải chạy chọt nhờ vả...

– Lúc ấy thì cậu cũng đừng vênh váo quá đấy, Ivan Petrovich nhé – Anna Andreyevna cười nói thêm.

– Bố phải mau mau kiếm cho anh ấy một hoa khôi đi, bố ạ, vì quả thật chuyên viên có phải chuyện đùa đâu!

Và cô lại véo tay tôi.

– Thế ra mọi người đều diễu tôi đấy hả! – ông già kêu lên, thích thú nhìn Natasha lúc ấy má đang nóng rực và đôi mắt vui tươi đang ngời lên như hai vì sao – Hình như bố cũng có ngây thơ và quả thật là đi hơi xa mơ ước hão huyền rồi10 bố vẫn thường thế đấy... chỉ có điều, cháu biết đấy, Vanya, bác cứ nhìn cháu và nghĩ: làm sao mà ở trong nhà mình, trông cháu vẫn chỉ loàng xoàng thế thôi...

– Ối trời! Anh ấy còn phải thế nào nữa, hả bố?

– Ồ, không, bố không bảo thế. Mà chỉ có điều, Vanya ạ, gương mặt cháu thế nào ấy... nghĩa là chẳng có tí gì có vẻ nhà thơ cả... Thế đấy, cháu biết chứ, họ đều xanh xao, như người ta thường nói, các nhà thơ ấy mà, tóc tai thì như thế này này, còn trong ánh mắt thì có một cái gì đấy... Cháu biết chứ, như ông Gớt nào đó, hoặc v.v... bác đã đọc thấy điều này trong cuốn “Aphatdonna”11... Thế nào? Vẫn là trò bịa đặt hả? Hừ, cái bọn quỉ quái ranh ma lại nhồi nhét như vậy vào đầu bác rồi! Còn bác, bác chẳng phải là nhà học giả, bác chỉ có thể cảm thấy. Thôi, mặt mũi cũng chẳng là cái gì – cũng chẳng thiệt thòi ghê gớm gì đâu; đối với bác thì cuốn sách của cháu rất hay, bác rất thích... Bác không nói thêm nữa... Chỉ có điều, phải sống trung thực, Vanya ạ. Phải trung thực, đó là điều cơ bản, hãy sống trung thực, đừng hợm hĩnh! Con đường đang mở rộng trước mặt cháu. Hãy chân thành phấn đấu cho sự nghiệp của mình, đó là điều bác muốn nói, bác muốn nói đến chính điều ấy!

Đấy là những ngày tuyệt đẹp! Tất cả những thơi gian rỗi, tất cả các buổi tối tôi đều có mặt ở đấy. Tôi mang đến cho ông cụ tin tức của thế giới văn học, về các nhà văn mà chẳng hiểu vì sao ông cụ bỗng nhiên hết sức thích thú, thậm chí ông còn bắt đầu đọc cả những bài phê bình của ông B, người mà tôi đã nhiều lần nhắc đến và ông cụ mặc dù hầu như không hiểu gì cả nhưng vẫn hết lời tán tụng và kịch liệt bài bác những kẻ thù địch đã chỉ trích ông này trên tờ “Con ong đực phương Bắc”12. Bà cụ thì luôn để mắt theo dõi tôi và Natasha, nhưng làm sao mà theo dõi nổi chúng tôi! Giữa chúng tôi đã có một tín hiệu, và tôi sẽ nghe thấy ngay lập tức khi chỉ cần Natasha khẽ gật đầu, môi hé mở như mấp máy với tôi: vâng. Tuy nhiên rồi các cụ cũng biết, các cụ đóan chừng và suy ra, Anna Andreyevna cứ lắc đầu hoài. Bà cụ thật lạ lùng và ghê gớm. Bà vẫn không tin tôi.

– Đấy là mọi việc tốt lành cả, Ivan Petrovich ạ – bà nói – nhưng nhỡ chẳng may thất bại hoặc trục trặc gì đó thì sao? Lúc ấy cậu sẽ làm ở đâu?

– Đấy cũng là điều bác định nói với cháu, Vanya ạ – ông già đã đắn đo và quyết định – chính bác đã quan sát và nhận thấy hết, và thú thật là bác còn vui mừng vì cháu và Natasha... Ồ có gì đâu, cháu xem. Vanya, cả hai các con đều còn rất trẻ và bà Anna Andreyevna nói đúng. Hẵng khoan đã. Phải công nhận là cháu có tài, thậm chí tài năng xuất chúng... ồ không, không phải thiên tài như thoạt đầu có người đã đao to búa lớn về cháu, mà là tài năng, thế thôi (hôm nay bác con đọc cả bài phê bình cháu trên tờ “Con ong” mà trong đó họ quá khinh thị cháu; nhưng thôi đó là chuyện báo chí). Phải! Cháu xem đấy: tài năng thì cũng chưa phải là tiền bạc ở hiệu cầm đồ đâu, mà cả hai các con đều nghèo rớt mồng tơi. Vậy cứ đợi một năm rưởi hay một năm cũng được: cháu cứ làm tốt công việc, khẳng định mình chắc chắn trên con đường của cháu – Natasha sẽ là của cháu, nếu không làm được thì tự cháu sẽ định liệu!... Cháu là người chân thật, cháu hãy nghĩ kỹ đi!...

Mọi chuyện dừng lại ở đấy. Và một năm sau thì chuyện gì đã xảy đến.

Vâng, đúng là gần một năm sau! Vào một buổi cuối chiều tháng chín sáng sủa, tôi bước vào chỗ các cụ. Ốm đau và quá xúc động, tôi rơi mình xuống ghế suýt ngất đi, đến mỗi mọi người nhìn tôi hoảng sợ. Nhưng đấy chẳng phải lúc ấy đầu tôi choáng váng và trái tim tôi trĩu nặng ưu phiền sau khi đã mười bận tiến đến trước cánh cửa nhà họ và cả mười lần đều quay lui trước khi kịp bước vào – cũng không phải vì con đường công danh sự nghiệp của tôi đã ra mây khói, và trong tôi chẳng còn lấy một chút vinh quang và một xu dính túi; lại càng không phải vì tôi chưa kịp trở thành một vị “chuyên viên” nào đó và còn khuya mới được gửi sang Ý để bồi bổ sức khỏe; mà chính là vì có thể tôi đã sống đằng đẵng bằng mười năm dồn lại trong một năm và chính Natasha của tôi trong một năm qua cũng sống bằng cả mười năm. Giữa chúng tôi là cả một khoảng cách xa đằng đẵng... Và thế, tôi còn nhớ rõ lúc ấy tôi ngồi lặng im trước hai ông bà, tay lơ đãng vò nát cái vành mũ vốn dĩ cũng đã nhàu như tương, tôi ngồi và chờ đợi cái phút Natasha bước vào mà cũng chẳng rõ để làm gì. Quần áo tôi thảm hại và tồi tàn, gương mặt tôi hốc hác, gầy còm và vàng vọt – tuy nhiên chẳng có vẻ gì giống với một nhà thơ và trong ánh mắt thì tuyệt chẳng có cái gì vĩ đại mà hồi nào ông già Nikolai Sergueych đã có lúc bận tâm. Bà cụ nhìn tôi với ánh mắt thương hại chân thành và quá sốt sắng, trong khi bà tự nhủ: “Thế này mà suýt nữa nó thành chồng chưa cưới của Natasha đây, xin các ngài làm ơn làm phúc!”

– Thế nào, Ivan Petrovich, cậu uống trà chứ? (ấm samôva vẫn đang sôi trên bàn), cậu sống ra sao? Cậu ốm thật rồi đấy – bà hỏi tôi với một giọng rầu rĩ, khi đến lúc này tôi mới lắng nghe bà.

Và bây giờ cũng mới nhìn thấy: bà nói với tôi, nhưng trong mắt lại giấu những lo toan khác, những lo toan cũng đang làm ông già nặng chĩu trong lòng, khiến bây giờ ông ngồi bên chén trà nguội lạnh và suy nghĩ mông lung. Tôi biết rằng lúc này họ rất lo lắng đến vụ kiện với công tước Valkovsky đang diễn tiến chẳng mấy tốt lành, và họ lại gặp phải những chuyện rủi ro mới khiến ông già Nikolai Sergueych phát ốm. Năm tháng trước đây, chàng công tước trẻ tuổi, người vốn là lý do của tất cả những chuyện kiện tụng này, đã tìm được cớ đến thăm gia đình Ikhmenev. Ông già, vốn yêu cậu Aliôsa thân thiết như con đẻ, hầu như ngày nào cũng nhắc đến cậu, đã vui mừng đón tiếp cậu. Còn Anna Andreyevna thì ngồi nhớ Vaxiliepxcôiê và khóc dấm dứt. Aliôsa giấu bố và dần dà ngày một đến nhà họ thường xuyên hơn. Nikolai Sergueych, con người chân thật, cởi mở, bụng dạ thẳng ngay đã nổi giận gạt phắt tất cả mọi sự tính toán đề phòng. Lòng đầy kiêu hãnh, ông không buồn nghĩ đến việc ông công tước sẽ nói gì khi biết con trai mình lại được tiếp đón ở nhà Ikhmenev, và trong thâm tâm ông khinh bỉ tất cả những nghi ngờ bỉ ổi của ông ta. Nhưng ông già cũng không biết liệu sức ông ta có chịu nổi những lời nhục mạ mới. Chàng công tước trẻ tuổi bắt đầu xuất hiện ở nhà ông ta hầu như hàng ngày. Ở bên cậu ta, ông bà đều rất vui. Cậu ta ở đấy suốt cả buổi tối và đến tận đêm khuya. Tất nhiên, cuối cùng thì ông bố cũng biết hết mọi chuyện. Một câu chuyện đơm đặt xấu xa nhất đã truyền đi. Ông ta thóa mạ Nikolai Sergueych bằng một bức thư khủng khiếp vẫn trên những ý trước đây, và cấm tiệt không cho con đến nhà Ikhmenev nữa. Chuyện này xảy ra khoảng hơn hai tuần trước khi tôi tới thăm họ. Ông già qua đỗi buồn rầu. Thế đấy! Natasha trong trắng, cao thượng của ông lại một lần nữa bị dây vào những chuyện vu khống bẩn thỉu, những trò đê tiện. Tên ông lại bị rêu rao diếc móc bởi chính cái con người đã từng xúc phạm ông trước đây... Và tất cả những trò ấy không biết đến đâu là vừa!

Suốt mấy ngày đầu ông nằm liệt giường vì tuyệt vọng. Tôi biết tất cả việc ấy. Tôi biết rõ đến từng chi tiết, mặc dù vì ốm đau và chán chường, suốt thời gian ba tuần gần đây tôi không hề đến chỗ họ và nằm bẹp ở buồng mình. Và tôi còn biết rằng... Không! Đến lúc ấy tôi mới chỉ linh cảm, tôi biết nhưng tôi chưa tin răng ngoài câu chuyện này, ở họ giờ đây lại còn một việc khác khiến họ lo âu hơn mọi sự trên đời, khiến họ buồn phiền nẫu ruột. Vâng, chính tôi cũng rất đau đớn, tôi sợ tôi đoán đúng, sợ rằng tôi phải tin, và tôi chỉ hết lòng hết sức mong sao xua đuổi được cái phút giây tăm tối. Mà thực ra thì tôi đến chính là vì cô ấy. Tôi hôm ấy, tôi đã đến chỗ họ đúng lúc!

– Phải, Vanya – ông già bỗng hỏi như vừa chợt tỉnh – cháu ốm đấy ư? Sao lâu thế cháu không đến? Bác có lỗi với cháu: từ lâu bác đã muốn đến thăm cháu, thế mà vẫn... – và ông cụ lại chìm vào suy nghĩ.

– Cháu không được khỏe – tôi đáp.

– Hừm, không được khỏe – đến năm phút sau ông già mới nhắc lại – Thế đấy, không được khỏe! Bác đã nói, đã bảo trước rồi mà. Không chịu nghe cơ! Hừm, không đâu, người anh em Vanya ạ: Nàng Thơ vốn dĩ ngàn đời nay vẫn ôn bụng đói ngồi trên gác xép mà, và hẳn còn ngồi thế mãi. Thế đấy!

Đúng là ông già đang nẫu ruột. Nếu không có những vết thương trong tim, hẳn ông đã không nói với tôi về chuyện Nàng Thơ bị đói. Tôi ngắm gương mặt ông: gương mặt vàng vọt, và trong mắt ông có cái gì thẫn thờ ngơ ngác, có cái gì tựa như một câu hỏi mà ông không sao tự giải đáp nổi. Ông cụ cứ điên khùng bẳn gắt từng cơn rất lạ. Bà vợ nhìn ông ái ngại và chỉ biết lắc đầu. Được dịp ông quay đi, bà lén gật đầu ra hiệu cho tôi.

– Natalya Nikolayevna13 có khỏe không? Cô ấy có nhà không ạ? Tôi hỏi Anna Andreyevna lúc bấy giờ đang có vẻ băn khoăn.

– Nó có nhà đấy, cậu ạ, có nhà đấy – bà đáp, cứ như là rất khó trả lời tôi – Cậu sẽ thấy nó ra ngay bây giờ đấy. Đùa với cợt! Ba tuần chưa gặp nhau đấy! Con bé ấy bây giờ thế nào ấây. Cậu không hiểu nổi nó đâu: lúc khỏe, lúc ốm, có trời mà biết!

Đoạn bà len lén nhìn chồng.

– Mà thế nào? Nó chẳng sao hết! – Nikolai Sergueych đáp miễn cưỡng và nhát gừng. Nó khỏe. Nó bước từ tuổi thiếu nữ lên thành niên là thế đấy, có vậy thôi. Ai mà có thể hiểu được ba cái nỗi âu sầu với tính đỏng đảnh của mấy cô ấy?

– Phải, lại còn tính đỏng đảnh nữa! Anna Andreyevna phụ họa bằng giọng tức bực.

Ông già ngồi yên lặng và gõ nhịp ngón tay trên bàn.

“Trời, phải chăng đã có chuyện gì xảy đến với họ?” Tôi lo sợ nghĩ bụng.

– Thế nào? Ở chỗ cháu có chuyện gì không? – ông cụ tiếp lời – Ông B. thế nào, vẫn viết bài phê bình chứ?

– Vâng, vẫn viết ạ – tôi đáp.

– Hầy, Vanya, Vanya! – ông cụ khoát tay, kết luận – Phê bình cũng chỉ đến thế!

Cánh của bật mở và Natasha bước vào.

[←9]

Các nhân vật trong các tiểu thuyết của cùng tác giả M.N. Đagôxkia (1789-1852).

[←10]

Nguyên văn: thuộc loại Annaxcarư - Ở đây tác giả có lẽ muốn nhắc tới nhân vật chuẩn úy về hưu Annaxcarốp, kẻ hay mơ tưởng hão huyền về vinh quang và huân chương trong vở hài kịch “Tòa lâu đài không khí” của N. Khmeunhitxki (1818).

[←11]

Tên cuốn truyện lãng mạn của N.A. Pôlêvôi (1796-1846)

[←12]

Tác giả mỉa mai nhắc đến tờ báo “Con ong phương Bắc” của nhà báo phản động Ph. Bungarin thời bấy giờ.

[←13]

Tức Natasha