Ngõ Hà Nội

N gười ở các nơi về Hà Nội thế nào

cũng phải đến hai nơi: Bờ Hồ và chợ Đồng Xuân. Có thế mới là hoàn thành chuyến

"đi Hà Nội". Nước xanh cầu đỏ, tháp nhọn đèn thiêng, hoa tươi cổ thụ... như thêu

như dệt, như mời như đón. Phồn hoa tấp nập đấy mà lâng lâng thoát tục cũng ngay

đấy. Giữa những đua chen mà có nơi trầm lắng tịch liêu. Bật ra khỏi bao chật

chội là mây bay sóng đuổi thoáng đãng... Hồ Gươm đã thành niềm ao ước, say mê,

lưu niệm của bao người. Đồng Xuân lại khác

-ấy là nói cái chợ chưa xây

lại

-thiếu một vật cần dùng, người này dặn, kẻ kia nhờ, cứ đến Đồng Xuân là

có, là xong. Nơi tập hợp mọi tài hoa, đủ thời trân, ngồn ngộn sản vật bốn phương

tụ hội, từ hoa quả đến con cá lá rau, quí hiếm trái mùa cũng có, từ hàng cao cấp

lấp lánh đến cái tầm thường rẻ tiền cho con trẻ như tờ giấy thấm, cái ngòi bút,

con giống bằng bột nặn hay ngôi chùa bé bằng ngón tay để ông già gắn lên non

bộ... Đồng Xuân đã thành niềm hò hẹn, chỗ đi về, nơi thỏa mãn nhu cầu cho trăm

miền đất nước. Ai ở xa về chẳng phải đưa chân đến đó. Với người Hà Nội thì hai

nơi ấy đã thành quen thuộc, quen như nét mặt vợ hiền lấy nhau từ thuở đôi mươi

nay tóc đã ngả màu sương khói, quen như tấm áo suốt bốn mùa mưa gió nắng nôi,

quen như chính tiếng nói, chính hơi thở, chính da thịt mình. Có một nỗi nhớ

khác, một niềm vui khác. Khi lòng ngổn ngang, khi trí không yên ổn, cần một nơi

tĩnh lặng mà trầm tư, suy lắng, mà hồi tưởng hay kiếm tìm với lòng mình... có

ngõ Tràng An kia. Cái ngõ mang tên rất xa xôi như thời gian, như hoài niệm của

ngôi chùa cổ gần như bị lãng quên giữa phố phường. Nó hiện hữu đấy. Tràng An

không còn là kinh đô, là thành đô, nhưng ngõ Tràng An vẫn gợi trong lòng bao

vang bóng. Ngõ Tràng An hiện diện như một nỗi bất ngờ ngay giữa phố Huế làm

nhiều người phải ngạc nhiên khi gặp ngõ. Ngôi chùa cổ với ba chữ đẽi tự Tràng An

Tự, có gốc ba tiêu, có cây đẽi cổ thụ, có khóm hoa mộc, thoảng một hơi mơ hồ

ngâu chín, có thân cau như ngọn ô vẫy xóm thôn gần lại. Phố Huế, chợ Hôm vội

vàng chen chúc ngay gần đấy, nhưng chỉ mấy bước chân, ta đã ở một không gian

khác, một thế giới riêng. Ngõ tưởng là cụt bỗng mở ra một ngã ba, chợt ngoặt một

đường thẳng. Phải chăng ngõ là một cây dương cầm chứa đầy bí mật, hay một sợi

đàn bầu, càng chạm đến càng hứng khởi lạ kỳ. Mùi nhang thơm, tượng Phật vàng son

lấp lánh, những tấm hình đã phai nước ảnh trong hương khói thời gian. Người thân

của ai đó? Người đang vội vã thiết kế cho tương lai chẳng nên vào đây, bởi một

chút hoài niệm sẽ níu chân ta, một hương hoa cau làm ta nhớ nhung day dứt một

mái tóc xa xưa nào, một tiếng mưa trên tàu chuối làm đêm về khó ngủ. Cổ sơ đến

cả ngọn cỏ ven tường, giàn nho hoang dã.

Ngõ Tràng An như một người già ký

tên mình vào lặng im tịch mịch. Bầu trời ở đây thu hẹp mấy vuông sân xanh lơ và

trắng đục theo mùa làm bâng khuâng cả tiếng chuông tiếng mõ, câu kinh từng khiêm

cung nhè nhẹ như sợ đức Phật cũng giật mình, sợ tường nhà xao xuyến. Làng quê

nào đó nhỉ, lưng đồi đâu chẳng có đôi bờ lau, ngô mía xạc xào và dòng sông lững

lờ xuôi về đâu chẳng biết. Không. Đó chỉ là ảo giác do tiếng chuông tiếng mõ dội

trong ta. Vào đây, lòng trần của người phồn hoa của đất bon chen cũng nguôi

ngoai đi phân nửa. Hãy đùa chơi đi em bé thơ ngây, chỉ có gió dệt mây trên giàn

nho và ô nắng mặt hè, không xe cộ nào đe dọa được. Hà Nội không thể có ngõ thứ

hai như Tràng An đâu, dù sau này lớn lên, em phải nhiều công đi tìm đi khảo.

Hình như linh hồn người đã khuất chẳng muốn rời ngõ, cứ nhớ thương mà tản mạn

bay về, lẩn khuất đâu đây trong ấm cúng khói nhang trong mơ hồ siêu thoát. Bước

hài thêu, nét giày nhung khua động không gian thấp thoáng sau cánh cửa ơ hờ

chểnh mảng, khiến mình tưởng sắp có một kỳ nữ trong Liêu Trai Chí Dị bước ra.

Không có hồ nước mà tim ta sóng sánh. Thảng hoặc một mùi ngô nướng khoai lùi

thoáng bay từ đầu ngõ phía phố Huế làm ta chợt tỉnh với đời thường. Nếu ngõ

Tràng An là một không gian khép kín đầy bất ngờ thì ngõ Phất Lộc lại có nét khác

rất riêng. Tôi từng có một bà chị nuôi sống trong ngõ Phất Lộc. Chị hơn tôi gần

chục tuổi, người chẳng đẹp, giữa thị thành mà chị vẫn âm thầm lẻ loi nên chị

thường dồn âu yếm cho tôi. Chị ở trong ngôi nhà cổ, thấp, quá giang, câu đầu ám

khói, tường vôi long lở. Ngõ cổ hay người cổ mà chị lây chất âm thầm, hở chị Quỳ

của em? Ngõ Phất Lộc ăn thông từ Hàng Mắm sang phố Nguyễn Hữu Huân -phố Bắc Ninh

cũ -thêm một nhánh ăn thông Lương Ngọc Quáến. ạng giám sinh họ Bùi làng Phất Lộc

huyện Đông Quan Thái Bình lên đây dựng lều trọ học. Rồi thành xóm thành làng,

thành tên ngõ đã mấy đời, chỉ còn đền thờ và ngôi chùa cổ nhưng hoang phế nửa

phần. Kháng chiến chống Pháp, Phất Lộc là trung tâm của Khu Một, từng đón hoa

đào Nhật Tân vào ăn tết, từng uống lẫn cả Uátki, Canhkina con Mèo với nước

giếng, là thứ giải khát của chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô. Dân tản cư còn đeo kiềng

vàng, hoa hột nhưng ngủ trên cánh cửa bức bàn ngả ra, gối đầu bằng tay nải.

Không trầm tư không u uẩn. Đời thường đã xâm nhập khá nhiều vào Phất Lộc. Nhà đá

rửa, ban công bên này sắp chạm ban công bên kia. Đầu ngõ đủ hàng quà: bánh cuốn,

cà phê, bún mọc, phở gà, cháo tim gan... cả chè chén "nước mưa"...

Tiếng xe

lên xuống cầu Chương Dương rất rõ. Phất Lộc không còn im lặng hoài niệm như thời

chị tôi ở đó. Tạt vào đây xuyên qua ngõ chữ chi, nhà hai bên như vừa quen vừa

lạ, phố chật người đông hòa cùng rêu phong cổ kính. Phất Lộc có vào tranh Bùi

Xuân Phái không nhỉ? Ngõ sống mãi nhờ họa sĩ hay họa sĩ sẽ bất tử nhờ vào nét

riêng biệt độc đáo của ngõ? Trụ cột trên nóc nhà, tường khấp khểnh nhấp nhô, nhà

thò ra thụt vào, đường đi lắt léo, cái nậm rượu cửa chùa bằng xi măng đắp bẹt

trông thẳng thì đầy rượu, trông nghiêng chỉ là mảnh bìa... đã thành một mảng tâm

hồn Hà Nội hào hoa mà anh dũng, lam lũ mà kiên cường, đắm say mà dữ dội... Hà

Nội có bao nhiêu ngõ như Tràng An, Phất Lộc? Còn ai là người sửng sốt khi gặp

ngõ như gặp hoa lạ giữa rừng, gặp người yêu xa lâu đúng lúc mình không chờ đợi?

Ngõ Tức Mạc có cây hoàng lan cổ thụ thơm suốt đêm thu. Ngõ Huế không có gì đặc

biệt lắm, bị Mỹ ném bom tơi tả. Ngõ chợ Khâm Thiên lầy lội chật hẹp vất vả lem

luốc. Ngõ Văn Chương ngoắt ngoéo chằng chịt. Ngõ Sầm Công ồn ào náo nhiệt bao

nhiêu với mùi xào nấu món ăn tầu thì ngõ Liên Trì lại thanh vắng đạm bạc bấy

nhiêu, suốt ngày như ngủ mệt mê. Người Hà Nội có lúc nào nhàn tản, tạm quên dằn

vặt lo âu của đời thường lạm phát chóng mặt, quên những cơn sốt giá gạo, giá

dầu, giá điện... tự cho mình thả hồn vào cái ngõ để lắng cùng hồn kinh kỳ xưa

cũ, cùng hồn đất nước trường tồn, của quê hương ngàn năm văn vật... hẳn sẽ thấy

mình giàu thêm cảm xúc, thương yêu thêm, nhân ái thêm, say đắm thêm... Hồ Tây

bát ngát quá. Lăng Bác thiêng liêng và lạnh lẽo nữa. Bờ sông rộng dài quá. Cầu

Thăng Long xa và cao quá. Viện bảo tàng trang nghiêm quá...

Ngõ Hà Nội thân

thương hơn nhiều, nhỏ hẹp mà yên vui, cổ xưa mà đầm ấm, khuất khúc mà chẳng hững

hờ... Xin một lần ghé thăm để đừng quên là Hà Nội vẫn còn nhiều ngõ nhỏ rất

riêng Hà Nội, như tâm hồn ta vẫn còn những khoảng sâu lắng đôi khi mới có dịp

lần giở đến... vào một hôm nào trở gió... Mong sao những ngõ nhỏ ấy, những góc

sâu trong tâm hồn ấy đừng bị những ào ạt của xây dựng phá phách, xâm lăng mất.

Cần bảo tồn lắm.