Chuyện thứ mười Ngày bầu cử - Câu trả lời

Về Oklahoma lần này, tôi không quan sát cuộc bầu cử như một kinh nghiệm mới về đời sống một bộ lạc xa lạ. Tôi đã nhận ra sự giống nhau giữa người da đỏ, người Mỹ và người Việt Nam; tôi bắt đầu thấy mình quên đi rằng người Mỹ da trắng, mắt xanh; người da đỏ để tóc dài mặc áo lông thú. Con người ở đâu cũng thế - đều có chung những đặc tính, chịu chung những sự khốn cùng do các xiềng xích với tự nhiên, với xã hội, với bản thân. Con người ở đâu cũng chỉ có một con đường để ra khỏi sự khốn cùng đó.

Một vài dữ kiện

Đạo luật Liên bang Hoa Kỳ ngày 2-3-1929 quy định cứ bốn năm một lần (tính từ năm 1930) vào ngày thứ Hai đầu tiên của tháng Tám, các thành viên trong bộ lạc Ogsie sẽ tiến hành bầu cử để chọn ra chính quyền bộ lạc. Việc bầu cử sẽ chọn ra một tộc trưởng (gọi là Principal Chief), một người phó (Asisstant Principal Chief) và một hội đồng cố vấn gồm 8 người.

Năm 1906, chính quyền Hoa Kỳ ban hành một đạo luật về phân bổ đất đai cho người Ogsie, theo đó tất cả các thành viên trong bộ lạc (tính theo thống kê cho đến ngày 30-6-1907) sẽ được hưởng một mảnh đất. Lúc đó, bộ lạc Ogsie có hơn hai ngàn đầu người. Mỗi một đầu người (kể cả trẻ con hoặc trẻ con đang còn trong bụng mẹ) được phân bổ đất sẽ có một quyền và chế độ quyền lợi này gọi là “chế độ tập quyền theo đầu người” - tiếng Mỹ là headright.

Theo chế độ headright này, việc bầu cử trong bộ lạc không tuân theo chế độ cử tri phổ thông dựa trên quyên bình đẳng giữa các công dân trong xã hội. Thay vào đó, trong bộ lạc Ogsie, chỉ những người có headright mới được bầu cử. Khi một người có headright chết đi, người đó sẽ để lại quyền cho con hoặc cho một người nào đó theo di chúc. Nếu một người có hai con trai và để lại quyền cho cả hai con thì mỗi người con sẽ được một nửa headright và phiếu bầu của họ sẽ có giá trị 1 /2 headright. Ví dụ trong gia đình ông Connor hiện nay, chỉ có ông Tom có quyền bầu cử, bà Jude không được bầu vì bà không phải dân Ogsie, cô Jennifer không được bầu vì chưa có quyền headright. Khi nào ông Tom qua đời và để lại quyền headright thì cô Jennifer mới được tham gia bầu cử.

Hiện nay, có khoảng gần 20 ngàn người trên nước Mỹ là người Ogsie. Những năm trước đây, người Ogsie trên khắp nước Mỹ vẫn về Sahutka - khu tự trị bộ lạc - để bầu cử. Năm nay, khoảng 2/3 người Ogsie không về khu tự trị nữa mà bầu theo chế độ cử tri vắng mặt. Ngay cả người Ogsie sống ở Sahutka cũng vắng mặt trong cuộc bầu cử vốn được coi là rất trọng đại trong đời sổng bộ lạc này.

Tham gia cuộc tranh cử lần này có 5 ứng cử viên cho vị trí tộc trưởng, 2 ứng cử viên cho vị trí tộc phó và 22 người tranh cử cho hội đồng bộ lạc. Khắp trong thị trấn là những cái biển nho nhỏ ghi những hàng chữ vận động tranh cử, các tờ rơi vận động, cả các trang web của các ứng cử viên. Mọi thứ đều mang một màu sắc dân chủ rất Mỹ ngoại trừ những quy định về quyền bầu cử đã nói trên.

Một vài yếu tố phụ

Khi tôi xuống xe lúc khoảng 10 giờ sáng thứ Hai một ngày cuối tháng Tám, có khoảng vài trăm người đứng ngồi trong các khu lều bạt căng trên bãi đất rộng cạnh khu nhà trung tâm của bộ lạc Ogsie. Ngoài lý do về thăm nhà của cô Jennifer, lần này chúng tôi về Sahutka còn vì cô Jennifer muốn David có mặt trong lần bầu cử cuối cùng của ông Tom Connor. Đây là nhiệm kỳ cuối cùng của ông Tom trong hội đồng bộ lạc. Mặc dù vẫn có tên trong danh sách ứng cử vào hội đồng; nhưng ông Tom tham gia chủ yếu vì muốn ủng hộ cho tộc trưởng Tailgrass hiện tại của bộ lạc - một người mà ông Tom cho là rất có khả năng và xứng đáng.

Ông Tom là một trong số ít những người Mỹ ở tuổi ngoài 60 mà tôi thấy vẫn còn minh mẫn và có sức làm việc tuyệt vời. Ông là người chịu trách nhiệm về tài chính cho bộ lạc, một người rất rộng lượng và thẳng thắn. Ngày nào ông cũng xem bản tin tài chính, đọc The Economist, Wall Street Journal (1) và các loại báo, tạp chí kinh tế khác. Ông Tom có trí nhớ và sự sắc sảo hiếm thấy của một người quản trị. Tôi cũng biết rằng ông và tộc trưởng Tailgrass là những người khá có tiếng nói trong các vấn đề liên quan đến người da đỏ trong cộng đồng các bộ lạc cũng như ở Washington.

Ông Tom nói rằng trong số các ứng cử viên vào hội đồng bộ lạc có một người phụ nữ từng bị ông Tom đuổi việc vì gian lận sổ sách và nghiện ngập. Tuy thế, dư luận bộ lạc lại đứng về phía người phụ nữ kia với một lý do đơn giản: người phụ nữ đó là người Ogsie, và có các đặc quyền của người Ogsie: bao gồm cả đặc quyền được cung cấp việc làm và hưởng tiền công từ công việc mà họ không có khả năng hoàn thành.

Tính độc lập tương đối của các bộ lạc, đặc biệt là trong các khu tự trị đã làm hỏng người da đỏ. Lối sống đùm bọc cộng đồng mù quáng đã làm hỏng người da đỏ. Họ sống dựa trên các đặc quyền; lấy việc mình là người da đỏ như một thứ công cụ để đặt điều kiện và để kết án xã hội trong các tình huống mà họ phải va chạm với xã hội. Có thể nói rằng hầu hết những cá thể mạnh mẽ của bộ lạc (như cô Jennifer) đều đã rời khu tự trị để đi làm ăn sinh sống ở xa; còn lại trong các khu tự trị là một cộng đồng những người sống dựa vào nhau và dựa vào đặc quyền da đỏ trong bộ lạc. Nói theo một cách nào đó họ đang “sống mòn” và tầm gửi vào một cái bóng của quá khứ.

Thống kê cho thấy trong số những người Ogsie sống ở Sahutka hiện nay, nếu tiến hành kiểm tra để tuyển việc thì rất nhiều trong số họ không đủ tiêu chuẩn vì không qua khỏi các cuộc kiểm tra về mức độ nghiện rượu, nghiện thuốc phiện. Không riêng gì với người Ogsie, người da đỏ trên khắp nước Mỹ vẫn có tỷ lệ thất học cao nhất.

Khoảng 12 giờ, bữa ăn trưa bắt đầu. Chúng tôi đứng trong lều của tộc trưởng Tailgrass cùng với ông Joe, anh em nhà Walters và các thành viên khác trong hội đồng bộ lạc. Tộc trưởng Tailgrass nói một vài lời cảm ơn, rồi tất cả cầu nguyện Chúa Trời trước khi xếp hàng để lấy đồ ăn. Trong các lều, tiếng nói cười vang lên rộn rã.

Như tôi đã nói: con người ở đâu trên Trái Đất này cũng giống nhau.

A có nhất thiết là A không?

Đêm đó, chúng tôi không thắng. Khoảng 12h đêm thì ông Tom và bà Jude về nhà. Ông Tom không có ý kiến gì về thất bại của bản thân mình; nhưng ông hết sức buồn vì tộc trưởng Tallgrass và anh em nhà Walters không được bầu trở lại. Cả 8 người trong hội đồng cũ, chỉ có 1 người duy nhất vẫn được bầu. Ông Tom nói rằng ông có cảm giác bị phản bội. Cô Jennifer an ủi ông rằng trong những người được bầu mới, không có ai là người theo Đạo và điều đó chứng tỏ rằng Chúa đã rút bàn tay chở che của Người khỏi dân tộc Ogsie, giống như trước đây Chúa đã từng rút tay Người khỏi dân Israel trong 40 năm khi họ quay lưng lại Chúa.

Tôi nằm trong bóng tối nghe cô Jennifer, bà Jude và ông Tom cầu nguyện. David đã ngủ từ lâu rồi. Một lát sau, trong nhà im lặng, chỉ còn tiếng máy điều hòa chạy đều đều. Tôi biết ông Tom - dù vững vàng đến mấy - cũng sẽ cảm thấy hụt hẫng, giống như tôi đã chứng kiến cú sốc ở bố tôi cách đây mấy năm trong một dịp tương tự. Tôi nghĩ đến cô Jennifer và bà Jude, đến nỗi đau mà họ đang gánh hộ ông Tom một cách không cần thiết.

Tôi nghĩ đến trời đen ngoài kia, đến gió lồng lộng trên các sườn đồi cách chỗ tôi nằm không xa, đến những người Ogsie đang ngủ trong thị trấn Sahutka này. Cái mà họ đang mất đi thực ra không đáng giữ. Cái văn hóa hiện vật thể hiện dưới các thứ lều trại, áo lông thú, chế độ tập tước hay nhiều thứ khác không phải là cái mà họ nên đau khổ vật vã khi mất đi.

Cái mà họ hay bất cứ một dân tộc nào khác nên lo lắng về sự mất mát của nó chính là sự mất mát của sức người, của trí tuệ con người. Một dân tộc không suy nghĩ là một dân tộc chết. Một dân tộc không duy trì một nền tảng giá trị dựa trên quyền cá nhân và sự tự tôn cá nhân, mà dựa trên các đặc quyền, các quan hệ và sự bảo trợ sẽ không thể nào lớn mạnh. Một dân tộc không có các thang đánh giá con người dựa trên khả năng tư duy và sáng tạo của họ, mà dựa trên quan hệ hoặc các thứ thước đo mang tính phản ánh khác sẽ chỉ sống như một cái cây cớm nắng mà thôi.

Sức người - đấy là mấu chốt của một dân tộc bởi vì con người tạo văn hóa, chứ không phải văn hóa quy định ngược lại con người.

Sự khác nhau giữa A và A nằm ở đâu? Nằm ở chỗ khi được cho phép tự nguyện lựa chọn, con người đã từ chối sử dụng thứ công cụ duy nhất làm cho họ sống như một con người: khả năng tư duy, đánh giá và ra quyết định một cách độc lập, một cách có lí.

Như tôi đã nói: Con người ở đâu, dù Việt Nam hay Mỹ, cũng có chung một sự khốn cùng như nhau. Và con người ở đâu cũng chỉ có một cách để ra khỏi sự khốn cùng đó.

☆☆☆