- 17 - ĐAU BỤNG

HỎI:

Tôi bị chứng đau bụng kinh niên cả năm nay. Thường tôi hay đau bụng phía dưới bên trái, hay ngâm ngấm đau nhưng cũng có khi đau nhiều, nhất là những lúc có chuyện gì buồn phiền. Vấn đề tiêu hoá của tôi cũng không điều hòa, lúc bị bón lúc bị tiêu chảy. Xin bác sĩ cho biết bệnh đau bụng này do nguyên nhân tại sao? Có gì nguy hiểm không và cần chữa trị ra sao?

Nguyễn T. L.

ĐÁP:

Triệu chứng đau bụng có thể nói là triệu chứng phức tạp nhất trong việc chấn đoán bệnh. Có rất nhiều bệnh khác nhau gây ra triệu chứng đau bụng nên muốn định bệnh cần phải hỏi bệnh kỹ lưỡng và khám nghiệm cẩn thận với thử nghiệm nếu cần thiết. Thường cần phân biệt chứng đau bụng cấp tính và kinh niên. Đau bụng cấp tính là triệu chứng của những bệnh quan trọng có thể nguy hiểm đến tính mạng nên cần phải được khám nghiệm và chữa trị tại nhà thương. Bệnh nhân bị đau bụng cấp tính nên đến thẳng phòng cấp cứu (emergency room) thay vì đến phòng mạch bác sĩ tư để tránh việc chậm trễ trong việc định bệnh và trị liệu.

Những bệnh gây ra đau bụng cấp tính rất nhiều và một số lớn là các bệnh cần phải giải phẫu. Đau bụng cấp tính có thể xảy đếnn nhanh chóng, đột ngột hoặc trong vòng một vài ngày, càng lúc càng đau nhiều và có thể kèm thêm các triệu chứng khác. Nguyên nhân có thể do nhiều thứ bệnh khác nhau hoặc do bệnh của nhiều cơ quan khác nhau. Một trong những cơ chế làm đau bụng cấp tính là viêm màng bụng. Màng bụng bọc các cơ quan này nên khi bị viêm sẽ gây ra đau bụng dữ dội. Thí dụ như đau ruột dư (appendicitis), lủng ruột dư, bao tử bị loét và làm lủng bao tử, tuyến tụy tạng bị viêm (pancreatitis) v.v...

Một nguyên nhân khác cũng làm đau bụng cấp tính là bị nghẹt các đường tiêu hoá hoặc nghẹt ống dẫn tiểu. Ruột non, ruột già bị nghẹt hoặc bị xoân lại, ống dẫn mật chảy từ túi mật xuống ruột non bị sạn mật làm nghẹt, ống dẫn tiểu (ureter) bị sạn thận làm nghẹt..v..v.. các bệnh này đều gây đau bụng cấp tính và cần giải phẫu.

Những nguyên nhân về mạch máu cũng có thể làm đau bụng dữ dội như nghẹt mạch máu nuôi ruột non, hoặc đại động mạch bụng (abdominal aorta) bị phồng to và bị bể, xảy ra ở người già... Những nguyên nhân do bệnh biến dưỡng cũng có thể gây ra đau bụng cấp tính như tiểu đường, suy thận kinh niên làm chất urea trong máu quá cao v.v...

Đau bụng kinh niên khác với đau bụng cấp tính tuy cũng có thể do rất nhiều các thứ bệnh gây ra. Thông thường việc định bệnh sẽ tuỳ vào bệnh trạng: tính cách đau như thế nào, thường xuyên hay không thường xuyên, có những triệu chứng đi kèm nào khác, vị trí của điểm đau ở chỗ nào. Thí dụ như đau ở phía giữa ngay chỗ xương chấn thủy, đau một hai tiếng sau khi ăn, có thể là do bệnh về bao tử như loét bao tử. Đau ở vùng bụng trên phía bên phải, dưới xương sườn, đau nhiều hơn khi ăn đồ mỡ, và đau chạy lên trên vai có thể do bệnh về túi mật gây ra. Đau ở hai bên bụng dưới, bị nóng sốt, có thể là bệnh viêm bụng dưới (pelvic inflammatory disease) ở người đàn bà. Đau bụng dưới cũng có thể do bệnh về buồng trứng như bị cyst, ung thư buồng trứng, bệnh tử cung..v.v... Đau bụng địa điểm không rõ rệt, sờ thấy có cục trong bụng có thể do bướu trong bụng, hoặc bướu lành hoặc ung thư. Định bệnh về bướu trong bụng cũng rất phức tạp, cần phải có những thử nghiệm đặc biệt như làm siêu âm (ultra sound) hay quang tuyến đặc biệt gọi là CAT scan.

Để trả lời câu hỏi của bà trong thư, chứng đau bụng dưới kinh niên của bà kèm với những triệu chứng về tiêu hoá cần phải được khám nghiệm cẩn thận để loại trừ những bệnh quan trọng và nguy hiểm như viêm ruột, ung thư ruột già.. v.v... Những thử nghiệm cần phải có là chụp quang tuyến ruột già (barium enema) hay soi ruột gọi là Sigmoidoscopy hoặc soi toàn thể ruột già gọi là Colonoscopy. Người Việt Nam nếu mới sang có thể sẽ cần thử phân để loại trừ những bệnh về ký sinh trùng. Ngoài ra ở phụ nữ có thể cần phải làm siêu âm để loại trừ bệnh về buồng trứng như ung thư buồng trứng.

Nếu tất cả thử nghiệm đều tốt, không có những bệnh quan trọng như kể trên, những triệu chứng như đau bụng dưới phía bên trái, tiêu hoá không điều hòa, lúc bón lúc tiêu chảy hoặc đi cầu phân có nhiều đàm, phân nhỏ như cọng đũa, rời rạc v.v... có thể là do một chứng bệnh làm co thắt ruột già do kích thích quá độ gọi là bệnh irritable bowel syndrome hay còn gọi là spastic colitis. Bệnh này thường xảy ra ở phụ nữ nhiều hơn đàn ông khoảng gấp hai lần, trung bình ở vào tuổi 30 - 50. Nguyên nhân của bệnh là do sự co thắt, vận chuyển của ruột già không được bình thường. Nếu ruột già co thắt quá độ sẽ làm đau và tuỳ từng lúc có thể sẽ có lúc bị bón hoặc ngược lại bị tiêu chảy.

Lý do gây ra sự kích thich quá độ này là do phản ứng bất thường của ruột già của những người bị bệnh với một kích thích tố gọi là Cholecystokinin. Một yếu tố khác nữa cũng gây ảnh hưởng trên sự co thắt không bình thường của ruột già là yếu tố tâm lý. Buồn phiền, lo âu, ám ảnh, đè nén tâm lý nhiều đều có tác dụng làm cho bệnh co thắt ruột già bị nặng hơn.

Bệnh co thắt ruột già tương đối xảy ra khá nhiều. Ở Hoa Kỳ, tỷ lệ về bệnh này theo một thống kê lên đến 17% dân chúng, tuy số người đi khám bệnh và thử nghiệm ở mức thấp hơn. Dân Việt Nam không có thống kê về tỷ lệ bệnh này nhưng với những đè nén về tâm lý đối với người tỵ nạn, số người bị chứng co thắt ruột già cũng không phải là ít. Điều quan trọng đối với người Việt Nam là phần lớn người Việt khi đến tuổi trưởng thành không hấp thụ được sữa do thiếu chất phân hoá tố Lactase (khoảng 70 - 80% người Việt) và rất nhiều người cũng sẽ có những triệu chứng gần giống như bệnh co thắt ruột già, vì thế những người bị bệnh này phải kiêng sữa hoặc dùng thuốc Lact-Aid là chất phân hoá tố lactase uống thêm vào mỗi khi muốn uống sữa.

Việc chữa trị bệnh co thắt ruột già tương đối không được khả quan cho lắm vì không chữa dứt hẳn được tuy bệnh có lúc bị nhiều, bị ít hoặc hoàn toàn không có triệu chứng, tùy thuộc vào hoàn cảnh tâm lý. Thuốc chữa có thể dùng là những loại thuốc anti-cholinergic để chóng co thắt như Bentyl, Levsin... Ăn nhiều các đồ ăn có chất sợi (fibers) như ăn rau, cereals, trái cây v.v... cũng giúp ích. Hoặc uống thuốc để phân được chất và nhiều như Metamucil, Citrucel, Per Diem... cũng giúp cho việc tiêu hoá. Trường hợp bị xung đột tâm lý nhiều có thể phải dùng thuốc an thần đế tránh cho bệnh co thắt ruột già bị nặng hơn.

Tóm lại, triệu chứng đau bụng cần phải được khám nghiệm cẩn thận, đặc biệt nếu bị đau bụng cấp tính, vì có thể có những bệnh cần giải phẫu. Trường hợp đau bụng kinh niên, thường phải làm nhiều thử nghiệm để định bệnh chính xác. Điều quan trọng là tìm ra bệnh và trị liệu sớm những bệnh quan trọng. Bệnh co thắt ruột già tương đối khá thông thường nhưng cần phải loại trừ những bệnh nguy hiểm như ung thư, viêm ruột v.v... trước khi xác định và chữa trị bệnh này.