Thế nào là một giấc mơ ? Quốc Bảo

Thành phố không một tiếng động. Những dòng xe lặng im. Những nụ cười không tiếng. Những lời nói vô thanh. Cuộc sống trôi đi như một đoạn phim chưa ráp tiếng. Cả một bầu sinh quyển trong vắt, trong đến đáy; ở đấy, mỗi vật thể vẫn linh động chuyển dịch và hít thở bằng buồng phổi sạch, vẫn nhìn thấy - và quan trọng hơn, nghe thấy nhau. Bản hòa âm của im lặng diễn ra không ngừng nghỉ, không có chương cuối, trong sinh quyển ấy.

Tôi đã mơ một cơn mơ như thế, vào một ngày bội thực tiếng ồn.

⚝ ⚝ ⚝

Thật ra, nhịp huyên náo của đời sống đô thị không làm tôi khó chịu. Sài Gòn, nơi tôi sinh ra, đã là môi trường huyên náo nhất mà người ta có thể tưởng tượng. Ngoài phố ồn ào 24 giờ 7 ngày. Những căn nhà ồn ào bởi truyền hình, máy sấy tóc, máy xay sinh tố, máy giặt, playstation, trẻ con. Tiệm massage ồn ào bởi điện thoại di động. Quán nước ồn bởi những cuộc khoe mẽ của nouveau-riche . Mọi thứ ấy đều khả dĩ chịu đựng. Cái đáng sợ nhất, với tôi, là tiếng ồn bởi âm nhạc.

Tôi không hiểu được vì sao người ta phải mở nhạc trong các quán nước. Trong một không gian “bách hoa tề phóng”, trăm miệng đua tiếng như ở quán, thì âm nhạc để làm gì? Chắc chắn chẳng ai có nhu cầu thưởng thức âm nhạc mà lại vào quán. Mà thứ nhạc chủ quán chọn mới thật là một ác mộng: Celine Dion tranh giành chỗ đứng với Đàm Vĩnh Hưng, bossa-nova xếp hàng cùng Mỹ Tâm, ambient trance xen lẫn Thanh Thảo, hip-hop Thái chèn huých Eva Cassidy. Chủ quán nghĩ rằng như thế là thỏa mãn mọi “Thượng Đế”? Hay đơn giản là, dùng nhạc để tranh sự lớn tiếng với khách?

Âm nhạc không phải là lúc âm thanh vang lên, mà là khoảng lặng khi âm thanh đã tắt. Người Trung Hoa, được tiếng là ồn ào nhất thiên hạ, lại quan niệm âm nhạc là sự im tiếng động. Khi nốt nhạc đã ngừng ngân, những dư ba của nó mới thực sự là âm nhạc. Trong yên tĩnh, dòng hòa âm của tâm tưởng mới có chỗ để bắt đầu, mới có dưỡng khí để hít thở, mới có năng lượng để sống một đời riêng của nó.

⚝ ⚝ ⚝

Tôi bỗng muốn nhắc đến ở đây những tác phẩm video-art [1] của bạn tôi, Jun Nguyen-Hatsushiba.

Khi giúp anh làm nhạc nền cho các phim ngắn ấy, tôi nhận được lời đề nghị, làm thế nào sắp xếp các âm thanh ngẫu nhiên vào những nơi cần thiết để “phần thừa ra của chúng” - tức các khoảng im lặng - phát huy tác dụng. Đối với tôi, đó là một thách thức: kẻ tạo âm thanh bị buộc phải im tiếng. Mà lại là sự im tiếng có chủ đích, có tính toán, không được phép ngẫu nhiên...

Và cho đến tận giờ này, những khuôn hình xanh trong màu nước biển của Jun vẫn là những cơn mơ không bao giờ có thể với tới. Bởi sự yên tĩnh của nó. Hay đúng hơn, bởi bản hòa âm vô thanh mà nó tạo ra.

Một sinh quyển không tiếng động là giấc mơ âm nhạc của tôi.

⚝ ⚝ ⚝

Không phải ngẫu nhiên mà John Cage nghĩ ra cái gọi là tác phẩm 4’13”, không một nốt nhạc. Ông từng viết, “Có những âm thanh ghi lại được, và có cái không. Âm thanh không ghi được, là sự im lặng. Đó là cánh cửa mở ra thứ âm nhạc khác. Chẳng bao giờ có một không gian trống, một thời gian rỗng. Chúng ta chẳng thể nào làm ra sự im lặng tuyệt đối: bao giờ cũng có một cái gì đấy vang lên.”

Thế thì trong bối cảnh đô thị hiện thời, liệu chúng ta sẽ phải tắt nhạc để thứ âm nhạc của lặng im được vang lên?

[1] Đó là các phim ngắn Towards the Complex, The Minamata Project, Happy New Year và Ho! Ho! Ho! Merry Christmas.