ĐỒNG XU VIỆT NAM

Hồi nhỏ đi học tôi được mẹ cho một đồng tiền xu, có khi hai đồng năm cắc. Gọi là tiền xu có lẽ đó là đơn vị nhỏ nhứt trong tiền tệ thời xưa được chế tạo hình tròn, bằng đồng kim loại. Sau này, thập niên 60 thế kỷ 20, đơn vị nhỏ nhứt là năm cắc (năm mươi xu) nhưng vẫn được mọi người gọi mảnh tròn kim loại nhỏ bằng đồng là tiền xu. Có thể vì bằng đồng nên tiền VN được gọi chung là đồng chăng. Chuyện này để những nhà nghiên cứu về tiền tệ hoặc lịch sử tiền tệ trả lời. Tôi chỉ viết cảm xúc mình khi tiền xu vắng bóng trên thị trường tiền tệ.

Ngày trước tại Sài Gòn _ vì ở Sài Gòn nên tôi chỉ mang những gì trong Sài Gòn ra dẫn chứng thôi, có một đồng tiền xu và năm cắc tiền xu. Xu một đồng màu vàng đậm của đồng, quanh vòng tròn là những khía nhỏ, nhỏ hơn đồng năm cắc. Đồng năm cắc màu trắng, cũng có khía nhỏ quanh vòng tròn. Cả hai đều có hình tổng thống Ngô Đình Diệm.

Sau khi chế độ Ngô Đình Diệm sụp đổ, tiền xu cũng thay đổi bởi đồng tiền VN đã mất đi giá trị. Đơn vị nhỏ nhứt là một đồng và có xu năm đồng hình ngôi sao năm cánh. Sau 1975, với vài lần đổi tiền, tiền xu cũ hoàn toàn biến mất với tiền giấy cũ. Cuối thập niên 70 thế kỷ 20, tiền xu trở lại với đơn vị là một đồng. Xu này không phải bằng kim loại, rất nhẹ và khá to. Rồi đồng tiền này cũng biến mất một hai năm sau đó.

Đồng xu chính thức trở lại có lẽ thập niên cuối cùng thế kỷ 20. Lần này đơn vị nhỏ nhứt là xu 200 đồng, 500 đồng, một ngàn và năm ngàn. Xu hai trăm và năm trăm màu trắng. Xu một ngàn, năm ngàn màu vàng trong đó xu năm ngàn dày nhứt và to nhứt. Đi xe buýt chỉ tốn hai ngày, mỗi lần đi tôi trả bốn xu 500 đồng. Có lần tôi đưa nhầm ba xu 500 và một xu 200, tức thì người soát vé la lên:

- Cô đi xe buýt hai ngàn mà đưa cháu có một ngàn bảy…Coi được không? Tôi vội nói và đưa chú đồng 500.

- Nhầm thôi…Ai ăn gian ba trăm làm gì.

Có tiền xu đi xe buýt bao giờ cũng nghe cự cãi giữa hành khách và người bán vé. Ai cũng muốn nhận tiền giấy thối lại, tiền xu dễ rơi. Điều này làm tôi nhớ lại lúc tiền xu xuất hiện trở lại, báo chí đều ca ngợi và không ít người nhớ lại trò chơi với đồng tiền xu ngày xưa như đánh đáo, với hy vọng con cái sẽ có được một trò chơi dân dã, độc đáo như họ thưở nào. Phụ nữ lo may túi đầu có dây rút lại để giữ “bạc cắc”. Nhưng rồi sự giẻ lạnh của người tiêu dùng khiến ít ai thích nhận tiền xu. Một ngày, tiền xu đã biến mất ra khỏi cuộc sống của người Việt.

Tiếp xúc với khách du lịch mới biết họ rất ngạc nhiên một xứ sở không thấy bóng dáng của tiền xu. Ở nước họ, tiền xu là một văn hóa, có giá trị rất riêng khi mỗi mùa mua sắm hoặc cần giúp đỡ một nơi nào đó. Người ta mang những chiếc hộp thiếc trong đó là những đồng tiền xu để dành. Những đồng xu được xếp từng loại, ngay ngắn và được sử dụng vì mục đích từ thiện hay mua sắm cuối năm là một hình ảnh thật đẹp. Hình ảnh mang tính nhân văn rất cao, nói lên tinh thần tiết kiệm của người dân một đất nước. Tiết kiệm từng xu nhỏ bé vì mục đích lớn hơn, cao cả hơn.

Thật khó trả lời với câu hỏi của bạn nước ngoài.

- Sao các bạn không có tiền xu (coin)?

Tôi nói vì tiền xu dễ rơi nên người ta không thích và vô tình tẩy chay nó. Bao giờ tôi cũng nghe họ chép miệng:

- Tiền xu cũng là tiền. Tiền mà lười giữ hoặc không giữ được, tìm mọi lý do để từ chối thì người dân nước bạn giữ được cái gì đây?

Ngẫm nghĩ lại cũng đúng. Nhìn lại chung quanh mới thấy lời cô bạn thật chí lý:

- Người biết giữ từng đồng tiền xu luôn tỉ mỉ, thận trọng và tiết kiệm.

Tôi nhận ra đã từ lâu tôi làm việc thiếu sự thận trọng, cẩn thận, tỉ mỉ và không còn tiết kiệm như ngày xưa nữa.

.