Chương 7 [SETI@home]

Tôi lại bắt đầu đếm số thiên thần đứng trên đầu mũi kim, nhưng lần này không chỉ có một mình, đã có Lâm Vân đếm cùng tôi.

Trong quá trình xây dựng mô hình toán học, tôi nhận thấy khả năng toán học của Lâm Vân không bằng tôi, nhưng kiến thức của cô rất rộng, có trình độ khá sâu về nhiều môn khoa học mà chuyên ngành của cô yêu cầu. Kỹ năng máy tính của Lâm Vân rất tốt, có thể biến mô hình toán học thành chương trình máy tính. Các chương trình do cô làm ra đều có kết quả đầu ra trực quan, nếu như mô hình toán học đó thành công thì trên màn hình cũng sẽ biểu diễn một quả sét hòn ba chiều. Cấu trúc tỉ mỉ bên trong sét hòn được thể hiện từng ly từng tý, quá trình giải phóng năng lượng khi nó biến mất cũng được thể hiện rất rõ trong pha quay chậm, thay màn hình là có thể quan sát quỹ đạo chuyển động trong hệ tọa độ ba chiều. So với bảng và đường cong dữ liệu khô khan xuất ra từ chương trình mà tôi làm trước kia, chưa tính tới vấn đề thẩm mỹ và trực quan, thì những dữ liệu ngày trước khi xuất ra phải tốn rất nhiều thời gian thì mới biết được mô hình có thành công hay không, nhưng bây giờ, mấy chuyện này đều có thể được giải quyết bằng máy tính tự động. Phần mềm này đã cách mạng hóa việc nghiên cứu sét hòn của chúng tôi.

Giống như bố cục của mệnh đề, ta có thể tạo ra vô số mô hình toán học của sét hòn, chỉ cần thiết lập một hệ thống tuân theo định luật vật lý phù hợp và tự chủ về mặt toán học, sao cho năng lượng điện từ bị hạn chế để hình thành một hình cầu ổn định, đồng thời thỏa mãn được đặc điểm của sét hòn mà đã được biết từ trước tới nay. Nhưng để làm tới bước này thì thật không dễ chút nào, có một nhà thiên văn học từng nói một câu rất thú vị: Nếu một hằng tinh đang không tồn tại thì rất dễ dàng để chứng minh nó không thể tồn tại. Câu nói này rất thích hợp với sét hòn, việc suy nghĩ ra một cơ chế bẫy các sóng điện từ truyền đi với tốc độ ánh sáng trong một quả cầu nhỏ thật là một câu chuyện điên rồ.

Thế nhưng nếu đủ kiên nhẫn và máu cuồng nhiệt sắc bén thì vẫn có thể thiết lập và viết ra các mô hình như vậy. Còn việc chúng có thể qua được cửa kiểm nghiệm thực tế hay không lại là một chuyện khác; thực ra, tôi gần như đã chắc chắn chúng không thể thành công khi thực nghiệm. Mấy mô hình toán học mà chúng tôi hoàn thành đều chỉ biểu diễn một phần đặc điểm của sét hòn về mặt số học, một số đặc điểm khác không thể biểu diễn trong một mô hình nhưng lại có thể biểu diễn dễ dàng ở một mô hình khác, nhưng không có mô hình nào có thể biểu diễn toàn bộ đặc điểm.

Ngoại trừ sóng điện từ cần bị giam cầm như đã nói ở trên thì còn có một đặc điểm rất bí ẩn khác là tính lựa chọn khi sét hòn giải phóng năng lượng. Trong máy tính, sét hòn giả định được tạo ra từ mô hình toán học giống như một quả bom, khi nó chạm tới một vật thể hoặc khi tự giải phóng năng lượng, thì sẽ biến tất cả thành tro bụi. Mỗi lần nhìn thấy những thứ như vậy, trong đầu tôi đều hiện lên hình ảnh những cuốn sách bị cháy đen trên giá sách còn nguyên vẹn, hải sản bị nướng chín trong chiếc tủ lạnh vẫn đang hoạt động bình thường, chiếc áo lót bị thiêu rụi bên trong áo khoác, mặt ghế lạnh băng mà bố mẹ tôi ngồi trước khi họ bị thiêu cháy thành tro… Nhưng ký ức khắc sâu nhất của tôi là hình ảnh cuốn sổ bị cháy xém những trang cách nhau mà Trương Bân cho tôi xem. Đó là màn biểu diễn kiêu căng nhất của sức mạnh bí ẩn đó, nó tàn nhẫn hủy hoại niềm tin của chúng tôi.

Phần lớn thời gian tôi ngồi làm việc ở Sở nghiên cứu Sét, nhưng tôi thỉnh thoảng cũng lưu tới New Concept.

Hầu hết đồng nghiệp và bạn bè của Lâm Vân đều là nam quân nhân, ngay cả khi rảnh rỗi, tôi cũng hiếm khi thấy cô có bạn nữ nào. Những sĩ quan trẻ ấy đều thuộc tầng lớp trí thức cao cấp đang phát triển nhanh chóng trong quân đội, và họ đều toát lên vẻ nam tính, khí khái hiếm thấy trong xã hội ngày nay. Điều này khiến tôi luôn có cảm giác tự ti trước họ, đặc biệt là khi Lâm Vân cùng họ say mê thảo luận về nghiệp vụ quân sự mà tôi mù tịt, thì cảm giác tự ti ấy càng mạnh mẽ hơn nữa. Vị đại tá hải quân trong bức ảnh trên bàn làm việc của cô chính là đại diện ưu tú của bọn họ.

Tôi đã gặp vị Đại tá Giang Tinh Thần đó rồi, xem ra Lâm Vân đã quen biết anh ấy từ lâu. Ngoài đời, trông anh ấy trẻ hơn trong ảnh rất nhiều, tầm ngoài ba mươi tuổi, một vị đại tá trẻ như vậy hẳn là hiếm thấy.

“Đây là Giang Tinh Thần, hạm trưởng của Châu Phong” Lâm Vân giới thiệu với tôi, việc cô gọi thẳng tên của anh ấy, cho tới ánh mắt họ nhanh chóng liếc qua nhau, khiến tôi có thể khẳng định được mối quan hệ của họ.

“Tiến sĩ Trần, Lâm Vân đã nói với tôi rất nhiều về anh, cả sét hòn mà anh đang nghiên cứu,” anh ấy vừa nói vừa nhìn thẳng vào tôi với ánh mắt ôn hòa. Trong ánh mắt đó còn chứa cả sự chân thành, khiến tôi cảm thấy rất thoải mái, hoàn toàn không giống với hạm trưởng tàu sân bay mà tôi đã tưởng tượng.

Lần đầu tiên nhìn thấy Giang Tinh Thần, tôi đã hiểu việc cạnh tranh với anh ấy là vô nghĩa. Trái ngược với đám đàn ông thành thị quen thể hiện sự hung hăng, áp bức trước đối thủ tiềm năng, từng giây từng phút, anh ấy luôn cố gắng che giấu sức mạnh của mình, vì thiện ý. Anh ấy sợ sức mạnh đó sẽ làm tổn thương những người như tôi, anh ấy dường như muốn nói rằng: Tôi rất xin lỗi vì đã khiến anh cảm thấy tự ti trước mặt cô ấy, nhưng tôi không hề cố ý, hãy để chúng ta cùng nhau cải thiện tình hình này.

“Đối với tàu sân bay của anh, mỗi người dân chúng tôi đều phải trả mười tệ tiền thuế,” tôi cố gắng thả lỏng bản thân, nhưng câu từ thốt ra lại thật vụng về.

“Khoản tiền đó không bao gồm máy bay và tàu tuần dương hộ tống, vậy nên mỗi khi cất cánh, chúng tôi đều phải gánh vác nó trên vai,” anh nghiêm túc nói, một lần nữa giải tỏa cảm giác căng thẳng nơi tôi.

Sau khi gặp Giang Tinh Thần, tôi không cảm thấy chán nản như đã tưởng, thay vào đó lại như trút được gánh nặng. Lâm Vân đã tạo nên một thế giới nhỏ bé, xinh đẹp trong trái tim tôi. Tôi yêu thích thế giới đó, đến đó nghỉ ngơi mỗi khi mệt mỏi về cả thể chất lẫn tinh thần, nhưng cũng rất cẩn thận để không rơi vào đó. Có thứ gì đó đã chia cắt linh hồn của chúng tôi, một thứ không dễ gì có thể diễn đạt được, nhưng tôi nhận ra sự tồn tại của nó. Đối với tôi, Lâm Vân giống như thanh kiếm nhỏ được cô cài trên áo, lấp lánh, xinh đẹp nhưng sắc bén và nguy hiểm.

Sau khi tạo ra vài mô hình toán học, tôi dần dà cảm thấy mô hình của cấu trúc mới ngày càng thể hiện được những đặc tính đã biết của sét hòn. Đồng thời, khối lượng tính toán cũng ngày càng lớn, có lúc, máy tính P4 có tốc độ xung nhịp 3 GHz của tôi phải vận hành mấy ngày mới hoàn thành được một phần mô phỏng; Lâm Vân đã làm một mạng nhỏ gồm 18 máy tính ở New Concept, tôi và cô cùng nhau chia mô hình đó thành 18 phần có thể chạy song song do 18 máy tính khác nhau tính toán, sau đó chúng tôi tổng hợp lại kết quả. Cách làm này cải thiện đáng kể hiệu suất.

Cuối cùng, tôi cũng hoàn thành một mô hình toán học có thể đại diện cho tất cả đặc tính đã biết của sét hòn, điều mà Lâm Vân lo sợ đã sớm xảy ra. Lần này, sau khi cầm mô hình toán học, cô không lập tức viết chương trình mà dành vài ngày để ước tính độ phức tạp trong tính toán của mô hình. Sau khi thu được kết quả, cô thở dài.

“Chúng ta đang gặp khó khăn,” Lâm Vân nói. “Với số lượng cần tính toán của mô hình này, sẽ mất khoảng nửa triệu giờ để hoàn thành mô phỏng này trên một máy vi tính”

Tôi sửng sốt. “Nghĩa là… hơn 50 năm?”

“Đúng vậy. Dựa vào kinh nghiệm trước đây, mỗi mô hình cần nhiều lần gỡ lỗi thì mới có thể chạy được. Với độ phức tạp của mô hình này, số lần gỡ lỗi sẽ nhiều hơn, và mỗi một lần gỡ lỗi sẽ phải mất đến 10 ngày mới có thể hoàn thành”

“Như vậy cần đến gần 2000 máy vi tính đồng thời tính toán!” Tôi ước tính.

Thế là chúng tôi bắt đầu tìm cách sử dụng máy chủ, nhưng chuyện này không hề dễ dàng. Sở Nghiên cứu Sét và New Concept đều không có máy chủ, máy chủ lớn nhất là máy chủ ALPHA. Máy chủ của quân đội luôn bận rộn và bị hạn chế nghiêm ngặt. Vì nghiên cứu của chúng tôi chưa liên hệ gì với bên quân đội nên Lâm Vân dù đã cố gắng nhiều lần nhưng cũng chẳng ăn thua. Cuối cùng, chúng tôi chỉ có thể ký thác hy vọng vào máy chủ dân dụng. Tuy nhiên, tôi và Lâm Vân đều không có cách nào với hướng đi này nên chỉ có thể nhờ đến sự trợ giúp của Cao Ba.

Lúc này, Cao Ba cũng đang ở trong một tình huống tồi tệ. Ngay khi nhậm chức, ông đã thay đổi cơ chế từ đơn vị nghiên cứu sang doanh nghiệp, hướng tới thị trường, đồng thời dùng phương thức cạnh tranh chức vụ để giảm bớt số lượng lớn nhân viên. Vì ông làm việc nóng nảy, không cẩn trọng, lại thêm không hiểu nhân tình thế thái, vậy nên quan hệ cấp trên với cấp dưới rất căng thẳng.

Hoạt động của Sở còn thảm hại hơn nữa: Sau khi nhậm chức, ông đã dành sức lực chính của Sở nghiên cứu để phát triển thiết bị chống sét và triệt tiêu sét thế hệ mới. Những thiết bị này rất khác so với các thiết bị chống sét thông thường. Chúng bao gồm máy triệt tiêu sét dùng chất bán dẫn, cột thu lôi tối ưu hóa, thiết bị dẫn sét laser, thiết bị dẫn sét tên lửa và thiết bị dẫn sét dùng trụ nước. Lúc này, vừa hay hội thảo học thuật do Tiểu ban điều phối quá áp và chất cách điện, Ủy ban đặc biệt về điện áp cao, Hiệp hội Công trình Cơ điện Trung Quốc tổ chức, ông chọn đề tài là trang thiết bị chống sét và triệu tiêu sét thế hệ mới. Biên bản công bố cuối cùng của hội nghị cho rằng lý luận và thực tiễn chưa chứng minh được những sản phẩm độc đáo đó có tính năng ưu việt hơn trang thiết bị chống sét thông thường. Ngoài ra, còn có rất nhiều vấn đề còn đang chờ đợi nghiên cứu và giải quyết, vậy nên các sản phẩm chống sét độc đáo này không thích hợp để sử dụng trong các công trình. Do quyền lực và sức ảnh hưởng của tổ chức này, quan điểm của hội nghị chắc chắn đã dựa theo các quy phạm về công trình chống sét của quốc gia. Thế nên, những thứ đang nghiên cứu và phát triển không có cơ hội ra mắt thị trường, khoản đầu tư lớn sẽ rất lãng phí. Lúc tôi tới tìm Cao Ba hỏi chuyện máy chủ, ông nói mình cũng đang tìm tôi, bảo tôi tạm thời gác lại chuyện nghiên cứu sét hòn, tập trung sức lực để phát triển hệ thống cung cấp điện lực sử dụng hệ thống định vị sét thế hệ mới, đồng thời hoàn thành thiết kế công trình chống sét của Nhà hát lớn Thủ đô. Thế là câu chuyện máy chủ không còn đất để diễn, ngay cả việc nghiên cứu sét hòn sau đó cũng chỉ là công việc ngoài giờ.

Tôi và Lâm Vân cố gắng tìm thêm vài cách khác, nhưng không ngờ ở thời đại máy tính đã trở thành vật thiết yếu như thế này, máy chủ vẫn còn hiếm tới vậy.

“Chúng ta vẫn còn may mắn đấy,” Lâm Vân nói. “So với dự án siêu tính toán trên thế giới thì khối lượng tính toán của chúng ta không là gì cả. Tôi vừa đọc một tài liệu về lần mô phòng thử nghiệm hạt nhân của Bộ Năng lượng Mỹ, khả năng tính mỗi giây 12 nghìn tỷ phép toán của họ hiện vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của một lần mô phỏng thử hạt nhân. Họ đang xây dựng một hệ thống tập trung, bao gồm 12.000 bộ xử lý ALPHAPOWERED, có thể đạt được tốc độ tính mỗi giây 100 nghìn tỷ phép toán. Khối lượng phép toán của chúng ta vẫn nằm trong phạm vi bình thường, nên sẽ tìm được phương pháp giải quyết thôi.”

Lâm Vân hành động như một người lính, cho dù gặp phải khó khăn thế nào, cô vẫn không ngừng tiến lên. Đồng thời, việc cô kể qua loa khó khăn mình đang gặp phải cũng giảm bớt áp lực cho tôi, đáng lẽ đây là điều tôi nên làm cho cô ấy.

Tôi nói: “Mô phỏng kỹ thuật số sét hòn cũng tương tự việc mô phỏng thử nghiệm hạt nhân, chúng đều mô tả lại quá trình tiến hóa năng lượng. Ở khía cạnh nào đó, mô phỏng sét hòn phức tạp hơn, cho nên chúng ta sớm muộn phải đạt được các phép toán đó. Nếu không sẽ như hiện nay, tôi không thấy bất kỳ giải pháp nào cho chúng ta cả.”

Vài ngày sau, tôi tập trung làm hệ thống định vị sét mà Cao Ba giao cho, không liên lạc gì với Lâm Vân. Một ngày nọ, tôi nhận được điện thoại của Lâm Vân, cô ấy nói cho tôi một địa chỉ trang web, giọng điệu rất hứng khởi.

Tôi nhanh chóng truy cập trang web đó, nền của trang web là màu đen của vũ trụ, đầu trang có quả địa cầu đang trôi trong sóng điện màu tím, tên của trang là “SETI@home”, viết tắt của “Tìm kiếm nền văn minh ngoài Trái đất từ căn nhà của bạn” bằng tiếng Anh.

Thực ra, tôi đã biết trang web này từ lâu, đây là một thử nghiệm lớn được thiết kế để sử dụng nguồn năng lượng nhàn rỗi của hàng vạn máy tính được kết nối Internet nhằm tìm kiếm các nền văn minh ngoài Trái đất. Chương trình SETI@home là một screensaver* đặc biệt, dùng dữ liệu của kính viễn vọng vô tuyết lớn nhất thế giới Arecibo thu được rồi phân tích để tìm kiếm các nền văn minh ngoài Trái đất. Tuy nhiên, lượng dữ liệu lớn như vậy sẽ tràn ngập trước mắt bạn, và khi tìm kiếm những thông tin cần thì phải nhờ đến một siêu máy tính. Tuy nhiên, để làm được như vậy cần tốn một khoản tiền rất lớn. Vì vậy, các nhà khoa học với túi tiền không được rộng rãi lắm đã đưa ra một giải pháp: Thay vì một chiếc máy tính khổng lồ, chi bằng dùng nhiều máy tính “nhỏ” để cùng thực hiện công việc nặng nhọc này. Mỗi ngày, các dữ liệu do Arecibo thu thập sẽ được ghi lại trên HDDT* rồi truyền trở lại cơ sở nghiên cứu của Đại học California, nơi các dữ liệu này được chia nhỏ thành các “đơn vị công việc” 0.25Mb, sau đó được server của SETI@ home gửi tới các máy tính cá nhân khác nhau. Tất cả những gì cư dân mạng trên thế giới cần làm là truy cập trang của dự án, tải xuống rồi cài đặt một phần mềm screensaver đặc biệt. Sau khi mọi người hoàn thành công việc và nghỉ ngơi, chương trình screensaver này sẽ bắt đầu chạy, chiếc máy tính đang nghỉ trên thực tế lại gia nhập vào quá trình tìm kiếm người ngoài hành tinh theo trình tự: tiếp nhận, phân tích “đơn vị công việc” đã được SETI@home gửi tới, sau khi công việc phân tích kết thúc, hệ thống sẽ tự động gửi kết quả phân tích trở lại máy chủ, rồi lại tiếp tục “đơn vị công việc mới”.

Tôi tải xuống phần mềm screensaver từ trang web và khởi động. Hình nền của phần mềm cũng màu đen, nửa dưới hiển thị tín hiệu do kính viễn vọng vô tuyến nhận được đang được biểu diễn trong một hệ tọa độ ba chiều. Giống như con chim đang nhìn một siêu thành phố có vô số tòa nhà chọc trời, trông rất ngoạn mục. Góc bên trái hiển thị một đường sóng thay đổi với tốc độ nhanh, đây là phần tín hiệu đang được phân tích, còn có số phần trăm biểu thị mức hoàn thành, tôi thấy đã tính được 5 phút nhưng chỉ hoàn thành được 0.01%.

“Tuyệt vời!” Tôi đập vào đống hồ sơ và hét lên, khiến những người khác trong văn phòng phải ngạc nhiên nhìn tôi. Khi những nhà khoa học có kinh phí nhiều hơn cũng đang gặp phải vấn đề giống chúng tôi, họ có thể nghĩ ra phương pháp tiết kiệm sáng tạo như thế. Tôi tự cảm thấy xấu hổ về bản thân. Sau đó, tôi chạy ngay tới New Concept, lúc nhìn thấy Lâm Vân đang ngồi trước máy tính, không ngoài dự đoán, cô ấy đang làm trang web.

Việc cần làm tiếp theo chính là đem mô hình số học cần tính chia thành 2000 đơn vị tính song song, đây là một công việc phức tạp. Chúng tôi mất nửa tháng để làm. Sau đó, chúng tôi đem những đơn vị công việc này liên kết với chương trình screensaver, cài lên trang chủ. Lập trình mạng máy tính phức tạp hơn mạng lập trình của SETI@ home, vì còn cần chuyển dữ liệu giữa các đơn vị tính. Cuối cùng, chúng tôi đưa trang web lên, ôm hy vọng và chờ kết quả. Ba ngày sau, chúng tôi phát hiện bản thân đã quá lạc quan. Có chưa tới 50 người truy cập trang web và chỉ có 4 người tải phần mềm xuống. Có hai lời bình luận được để lại, đều là những lời đạo mạo nghiêm khắc cảnh cáo chúng tôi đừng làm trò ngụy khoa học. “Vậy giờ chỉ còn một cách thôi,” Lâm Vân nói. “Treo đầu dê bán thịt chó, đem số liệu cần tính toán của chúng ta lên máy chủ của SETI@home, hack máy chủ của bọn họ không quá khó. Như vậy, số lượng máy tính đã tải chương trình screensaver của họ sẽ làm việc cho chúng ta, và dựa vào cài đặt trong chương trình để họ chuyển kết quả cho chúng ta.”

Tôi không phản đối ý kiến đó. Tôi cho rằng khi một người đang vô cùng khao khát thứ gì đó thì sẽ rất khó kiềm chế về mặt đạo đức. Nhưng tôi vẫn viện ra một cách biện giải: “Hiện tại có hơn 100.000 máy tính đang làm việc cho họ, chúng ta chỉ cần 2000 máy trong số đó là được rồi, làm xong rồi rời đi thì sẽ chẳng ảnh hưởng gì đến bọn họ.”

Thực ra Lâm Vân vốn không cần lời an ủi của tôi, cô ấy kết nối máy tính với Internet, nhanh chóng vào việc. Nhìn cách làm nhuần nhuyễn của cô, tôi không dám tưởng tượng trước đây cô đã làm gì rồi. Hai ngày sau, cô ấy thành công đưa dữ liệu và chương trình của chúng tôi lên máy chủ của SETI@home (sau này tôi mới biết vị trí của máy chủ đó ở Đại học Berkeley).

Từ sự việc lần này, tôi hiểu rằng những ràng buộc về đạo đức của Lâm Vân ít hơn nhiều so với tôi, để đạt được mục đích, cô không từ thủ đoạn nào.

Chỉ hai ngày sau, 2000 chương trình screensaver mà chúng tôi đưa lên SETI@home đều đã được tải xuống, kết quả tính toán bắt đầu tải vào máy chủ của chúng tôi không ngừng. Mấy ngày sau, tôi và Lâm Vân thường dành vài tiếng để nhìn những dữ liệu đang tăng lên không ngừng, mường tượng cảnh 2000 chiếc máy tính đang say sưa làm việc cho chúng tôi rải rác khắp Trái đất.

Đến ngày thứ tám, tôi bật máy tính ở Sở Sét lên, đăng nhập vào máy chủ của New Concept, phát hiện kết quả tính toán đã dừng lại, có một tệp văn bản được truyền tới với nội dung như sau:

[Chúng tôi đang theo đuổi sự nghiệp vĩ đại nhất của nhân loại bằng số tiền ít ỏi nhất, vậy mà lại phải chịu sự quấy nhiễu đáng xấu hổ như thế này, bạn nên tự cảm thấy hổ thẹn vì bản thân!

Norton Parker, Giám đốc dự án SETI@home]

Trong một khắc, tôi như rơi vào hầm băng, mất hết ý chí, không cả buồn gọi điện cho Lâm Vân, nhưng cô ấy đã gọi tới trước.

“Tôi đã biết rồi, nhưng không coi đó là chuyện lớn,” cô ấy trả lời câu hỏi của tôi rồi nói thêm, “Anh hãy xem bình luận trên trang web cũ của chúng ta đi!”

Tôi mở trang web của chúng tôi lên, nhìn thấy mục bình luận có thêm một dòng bằng tiếng Anh:

[Tôi biết các bạn đang tính gì, BL, đừng lãng phí cuộc sống nữa, tới tìm tôi đi!

Số 561, tòa 106, đường số 24, thành phố Knox Burke, vùng Novosibirsk, Liên Bang Nga]

BL là cách gọi tắt của sét hòn.