Chú Thích

[1] Người Cossack nguyên cũng là những người Nga, đại bộ phận là nông dân không chịu nổi ách phong kiến nên bỏ trốn ra vùng biên giới Nga. Vào khoảng thế kỷ 16-17 họ đã hợp thành một dân tộc, những người Cossack chiến đấu chống những kẻ xâm lược nước Nga (Thổ Nhĩ Kỳ, Tatar, bọn vua chúa Ba Lan). Vốn tiếng “Cossack” có nghĩa là “người tự do”. Họ cũng tham gia tích cực vào các cuộc khởi nghĩa nông dân, trong phong trào này, tầng lớp trên của họ thường phản bội.

Trong thời kỳ chiến tranh bảo vệ tổ quốc Liên Xô 1941- 1945, những đơn vị Cossack đã lập nhiều chiến công, họ nổi tiếng là những người gan dạ, thiện chiến. (Người dịch).

[2] Setch: một tổ chức tự trị của người Cossack ở Ukraina tồn tại trong những thế kỷ 16, 17. 18 ở đảo Khortytsia trên sông Dnepr. Khu này gồm nhiều tầng lớp nhân dân võ trang, chủ yếu là nông dân không chịu nổi cảnh áp bức của phong kiến địa chú trốn đến đây đế sống tự do. Sếtch đã anh dũng chiến đấu chống kẻ thù của nhân dân Ukraina như bọn phong kiến Thổ, bọn chúa Tarta ở Crime và bọn vua quan Ba Lan. (N.D.)

[3] Vodka: rượu mạnh người Nga hay dùng.

[4] Bandura: một thứ đàn nhiều dây của người Ukraina. Người dùng thường vừa đánh đàn vừa hát.

[5] Hội Liên hiệp đạo giáo: Đây nói sự liên minh giữa giáo phái La Mã thừa nhận quyền của giáo hoàng ở Vatican và giáo phái tự trị không thừa nhận quyền của giáo hoàng. Thuở ấy hoàng đế Ba Lan cần đến mối liên minh này để tiêu diệt chủ quyền quốc gia cùa dân tộc Ukraina và Belarus. Mưu mô này của bọn vua quan Ba Lan để thực hiện sự liên hiệp đạo giáo đó gây nên một sự phản kháng kịch liệt cùa đông đảo nhân dân Ukraina và Belarus.

[6] Venice: một thành phố nổi tiếng đẹp của nước Ý, dựng nổi trên những hòn đảo nhỏ giữa biển Adriatic (264.000 dân) (N.D).

[7] Thổ Nhĩ Kỳ: một nước ở bán đảo Balkan, miền tây nam châu Á (19 triệu dân)

[8] Tscherkessia: một xứ miền Bắc Kavkaz, bên bờ sông Hắc Hải. (N.D.)

[9] Tatar: tên chung chỉ những bộ tộc thuộc dòng dõi Thổ Nhĩ Kỳ và Mông Cổ xưa kia đã lập thành đạo quân của Thành Cát Tư Hãn (Gengis Khan), có lần đã đánh sang tận Việt Nam ta (thế kỷ 13 đời Trần). (N.D)

[10] Horilka: một thứ rượu mạnh (vodka).

[11] Horace: (năm 65-8 trước công nguyên). Nhà thơ Latin Augustus nổi tiếng. Lúc đầu Horace ca tụng chế độ cộng hòa nhưng sau lại trở thành nhà thơ của triều đình vua.

[12] Slav: giống người ở rải rác từ miền Venezia (nước Ý) đến núi Uran, đông nhất là ở Liên Xô, Ba Lan, Tiệp, Nam Tư, Đức, v.v... (N.D.)

[13] Kuren: nhà ở chung của người Zaporozhe, đồng thời là một đơn vị quân sự của riêng người Cossack ở Setch do một viên ataman chỉ huy.

[14] German: thế kỷ 16 là tổng chỉ huy quân đội Cossack được nhân dân bầu lên. Đến thế kỷ 17, German lại có nghĩa là quân cai trị xứ Ukraina tương đương như chức thống đốc. (N.D).

[15] Dnepr: một sông lớn ở Ukraina, dài 2.146 cây số, chảy qua những thành phố lớn như Smolensk, Kief... và chảy vào biển Hắc Hải. (N.D.)

[16] Warsaw: thủ đô của nước Ba Lan. Ở đây, ý nói học đòi theo bọn phong kiến Ba Lan. (N.D.)

[17] Kulic: một thứ cháo nấu bằng bột mì với mỡ.

[18] Armenia: là một nước cộng hòa trong Liên Xô cũ, ở gần nước Thổ Nhĩ Kỳ và nước Iran (3 triệu dân).(N.D.)

[19] Đây chỉ người Zaporozhe.

[20] Constantinople: một thành phố lớn trên eo bể Constantinople (từ Hắc Hải ra Địa Trung Hải) thuộc Thổ Nhĩ Kỳ. (N.D)

[21] Koschevoi: tổng chỉ huy bầu hàng năm của người Cossack.

[22] Do Thái: một dân tộc ở Trung Cận Đông, nhiều nhất là ở Israel; ngoài ra họ sống lưu lạc rải rác khắp thế giới, hầu hết nước nào cũng có. Do một thành kiến cổ truyền của bọn phong kiến và tư sản dựng lên, người Do Thái vẫn bị coi là giống người bần tiện, gian dối, bẩn thỉu. Ở Liên Xô cũ và các nước xã hội chủ nghĩa, người Do Thái được đối đãi bình đẳng và được hưởng mọi quyền lợi như các dân tộc khác. (N.D.)

[23] Thổ: người Thổ Nhĩ Kỳ, hiện nay ở nước Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng trước kia khoảng từ thế kỷ thứ 14 trở đi, họ đã từng xâm chiếm cả một vùng rộng lớn của ba châu: Âu, Á, Phi, lập thành một đế quốc hùng mạnh. Đến thế kỷ thứ 18, trước sức kháng cự mãnh liệt của người Nga, đế quốc Thổ mới bắt đầu thu hẹp lại. (N.D.)

[24] Một thứ đàn giây, thường là hình tam giác

[25] Hetman: một vùng của nước Ukraina, bên phía hữu ngạn sông Dnepr gồm 2 tỉnh Kiev và Chernihiv do một viên tổng trấn của Nhà vua Ba Lan cai trị.

[26] Ataman: chức vụ người chỉ huy một kuren cả về mặt quân sự và hành chính. Trước năm 1723, do dân bầu, từ 1723 trở đi, do triều đình chỉ định.

[27] Tục truyền rằng viên german Severyn Nalyvaiko, một lãnh tụ của phong trào Cossack cuối thế kỷ thứ 17, bị quân Ba Lan bắt cầm tù rồi bị đốt cháy trong một con bò bằng đồng.

[28] Gothic: Kiểu kiến trúc cổ phổ biến ở một số nước Tây Âu thế kỷ 12-15. Kiểu kiến trúc này chịu ảnh hưởng của công giáo và thường được dùng để xây các nhà thờ. Nghệ thuật kiểu Gothic phát triển cao nhất ở Pháp: nhà thờ lớn ở Paris, ở Rome. Kiểu này cũng phổ biến ở Đức, Bỉ, Hà Lan, Anh... (N.D)

[29] Do âm mưu của bọn thống trị phong kiến, giữa những ngườ Cossack theo giáo phái tự trị và người Ba Lan theo công giáo (cũng đều là Thiên chúa giáo cả) có mối thù hằn rất sâu sắc. (N.D.)

[30] Judas: theo đạo Thiên chúa, Judas trước là một trong 12 thánh tông đồ, sau đã phản lại Chúa Jesus. Nói lóng, Judas có nghĩa là một tên phản bội. (N.D.)

[31] Tiểu Á: bán đảo ở Tây-Á giáp với châu Âu. Tiểu Á, Tế Á cách châu Âu bởi eo biển  Dardanelles và  Bosphore. Bộ phận lớn của nước Thổ Nhĩ Kỹ là ở trên bán đảo này.

[32] Một thành phố của nước Thổ Nhĩ Kỳ.

[33] Một bán đảo trên Địa Trung Hải, thuộc nước Hy Lạp.

[34] Crimea: Một bán đảo nằm về phía nam nước Nga, trong biển Hắc Hải. (N.D.)

[35] Moldavia: vùng đất về phía tả ngạn sông Dnister. (N.D.)

[36] Solomon là vua của người Do Thái khoảng đầu công nguyên. Tục truyền là một người rất thông minh. Có lần hai người đàn bà tranh nhau một đứa trẻ con. Người nào cũng cãi nói chính mình là mẹ đẻ đứa bé. Không ai chịu ai, liền đưa nhau đến kêu trước Solomon. Solomon đã xử rằng: thôi mang đến đây một thanh đoản kiếm rồi chẻ đôi đưa bé ra, cho mỗi mụ nhận một nửa. Người mẹ thật của đứa bé thương con quá, thà mất con, không thể để nó chết, nên không chịu cho chém. Thế là Solomon đã biết rõ sự thật và xử cho người ấy được kiện, mang đứa con về. (N.D.)

[37] Ostranitza: một chỉ huy Cossack đã chiến đấu chống nến cai trị của bọn phong kiên Ba Lan. Ông bị giết chết ở Warsaw năm 1638.

[38] Gunya: kế tục Ostranitza từ năm 1638.

[39] Thành phố Damas xưa thuộc Thổ Nhĩ Kỳ, nay là thủ đô của nước Syria. Thành phố này ngày xưa nổi tiếng trên thế giới về nghề luyện thép hoa để làm những thanh gươm, đoản đao rất quý. (N.D.)

[40] Cracow: một thành phố Ba Lan, trên sông  Vistula.

[41] Dnister: một con sông lớn ở châu Âu, dài 1200km nằm giữa Romania và Ukraina (khác sông Dnepr). (N.D).