CHƯƠNG 28 NỖI KHỔ TÂM CỦA GIA ĐÌNH CÔ ÁNH
Sau khi tiễn người bạn trẻ Xuân Hương đến nơi an nghỉ, trên đường về thuận tiện, tôi cùng chị Lâm chị Hiền ghé lại nhà Ánh uống nước. Nhà Ánh lúc nào cũng có sẵn nước chè xanh vì cả nhà đều ghiền nước chè. Trong mảnh vườn nhỏ nhoi của Ánh có mấy gốc chè lâu năm nên không những trong nhà đủ uống mà thỉnh thoảng còn hái đem ra chợ bán nữa. Khi cách mạng chia khoảnh đất rẫy tịch thu của một nhà giàu cho những gia đình chưa có đất gia cư, chú Bến đã bốc thăm trúng miếng đất có mấy cây chè ấy. Đó là điều hên của gia đình Ánh. Những lần vào rẫy hay từ rẫy trở về đi ngang qua nhà Ánh tôi vẫn hay được Ánh mời ghé uống nước.
Vào nhà Ánh, chúng tôi thấy ba ông lão đang ngồi uống nước, nói chuyện trên bộ phản kê ở gian nhà giữa. Chúng tôi chào các vị tiền bối xong thì Ánh bông đùa:
- Hai bác đây với cha em đang bàn tính chuyện "sưu tầm đồ cổ". Mời mấy chị vô trong này ngồi.
Chúng tôi ngồi nghỉ ở chiếc giường kê gần chái bếp. Trong ba ông lão ấy tôi chỉ biết chú Bến - cha của Ánh. Chú Bến tuổi khoảng sáu mươi nhưng trông người đã khóm róm. Đó là một người đàn ông hiền khô tưởng như trong đời khó có ai hiền hơn. Chú siêng năng cần mẫn nhưng cũng rất chậm chạp, vụng về. Bình thường chú chỉ biết làm thuê làm mướn. Mọi việc trong nhà cũng như giao tiếp với bên ngoài đều do thím Bến lo liệu hết. Thím Bến là người sắc sảo nhưng tánh ưa phong lưu, nhàn nhã nên gia đình chưa bao giờ khá lên được. May thím có người em trai là ông Thìn làm chủ một hiệu buôn tạp hóa lớn ở thành phố hay giúp đỡ nên cuộc sống cũng không đến nỗi nào. Cô Ánh ăn học được cũng là nhờ ông cậu ấy. Sau biến cố 75, gia đình ông Thìn di tản vào Đà Nẵng rồi mất liên lạc hẳn. Không còn ai giúp đỡ nên cuộc sống gia đình chú Bến cũng trở nên lúng túng...
Khi hợp tác xã nông nghiệp Thiện Trường được thành lập, chú Bến đã lớn tuổi, yếu sức, lại vụng về nên không được thu dụng. Chú chỉ còn biết làm việc vặt trong nhà hoặc săn sóc cây cối trong vườn để bòn chút hoa lợi nhỏ. Có khi chú đi đào gốc chổi đốt than đem bán. Ánh dù đầu tắt mặt tối làm việc với hợp tác xã, phần lương thực được chia vẫn không thể nào nuôi đủ ba miệng ăn. Theo Ánh cho biết, có nhiều ngày cả gia đình chỉ húp cháo khoai...
Sau này, chú Bến cùng vài người bạn già hay lang thang đến những nơi có đồn bót quân sự cũ, đặc biệt là những nơi quân đội đồng minh đóng, đào tìm ít bao cát, lượm ít vỏ đạn, may mắn hơn thì lượm được cái dao, cái xẻng... Người ta vẫn gọi đùa công việc này là "sưu tầm đồ cổ". Đến những nơi này rất dễ gặp nguy hiểm. Đã nhiều người chết vì đạn M79 hoặc mìn còn sót, nhưng túng thiếu quá mấy ông vẫn cứ làm liều. Có lần nhóm chú Bến đã khui ra được mấy tấm "ri" sắt. Một lần khác họ kiếm được mấy kiện bao cát còn nguyên. Lần khác nữa lại kiếm được mấy két đồ hộp. Những đồ hộp này hết hạn đã lâu, nhưng với cái xứ thiếu đói này nó vẫn còn hấp dẫn tuyệt vời. Tuy thế, mấy ông lão đã cố nhịn thèm đem bán lấy tiền dùng vào việc khác.
Một ông lão hỏi chúng tôi:
- Mấy cô đi đưa đám ma về đó hả? Tội nghiệp, gần tết gần nhất thế là mất vui! Sao, nghe nói tết năm nay nhà nước cho nghỉ vui chơi ba ngày phải không? Làm lụng vất vả cả năm rồi phải nghỉ xả hơi chứ!
Chị Lâm đáp:
- Dạ, bọn cháu cũng có nghe nói. Nhưng cháu sợ không vui chơi được nhiều đâu! Mấy bác nhớ không? Năm ngoái cũng có thông báo cho dân chúng nghỉ vui chơi ba ngày, thế mà đùng một cái vào ngày mồng một người ta lại kêu đi "Kiều du thanh minh" mới khổ chứ!
Nghe chị Lâm nói "Kiều du thanh minh" tôi không hiểu ngụ ý gì nên hỏi lại:
- "Kiều du thanh minh" là gì vậy?
Mọi người cười ồ lên một loạt. Thấy tôi có vẻ ngơ ngác, chị Lâm giải thích:
- Cô Ngọc tết năm ngoái không ở đây nên chưa biết thôi. "Kiều du thanh minh" là tiếng nói đùa để chỉ việc đi "trồng cây nhớ Bác" đầu năm đó mà! Năm ngoái, mãi cho tới ngày cuối năm cán bộ thôn ấp mới đến từng nhà kêu gọi mọi người tham gia công tác trồng cây nhớ Bác. Tuy chỉ kêu gọi tình nguyện nhưng đố ai dám không đi? Ai đời mồng một tết mà từng đoàn người vác cúp, vác cuốc, kẻ gánh cây con kéo nhau vào những vùng đất hoang để trồng cây đấy! Mất toi cả một ngày! Mấy cụ xưa nói đầu năm làm gì thì cả năm sẽ làm như thế ấy, xã mình ngày đầu năm lao động cực lực nên cả năm rồi cũng lao động không nghỉ, đúng quá!
Ông lão thứ hai cười:
- Nhà nước cho nghỉ thật nhưng xã mình là xã tiên tiến gương mẫu thì phải khác chứ! Kể ra việc trồng cây cũng có ích lắm! Có thể năm nay lại có việc khác đấy. Nghe nói ủy ban nhân dân xã đang ráo riết chuẩn bị thực hiện công trình đào hồ thủy lợi nữa! Ông bí thư xã hồi này trông phấn chấn lắm. Ông nói thành tích này sẽ là một tấm gương sáng cho cả nước, một món quà tặng vô giá cho con cháu muôn đời. Ông ta có thể thúc đẩy tận dụng cả thời gian nghỉ tết lắm!
Ông lão thứ nhất lắc đầu:
- Không có đâu, phải để cho người ta nghỉ tết chứ! Ủy ban nhân dân xã đã cho triệu tập đại diện các ban ngành, các tập đoàn sản xuất, các đội chuyên môn về thảo luận phương án thực hiện công trình hôm trước rồi. Trong phiên họp ấy đa số thành viên đã nêu ý kiến nếu dồn cả sức dân vào việc đào hồ thủy lợi, nông vụ sẽ bị chểnh mảng. Lại nữa, xã cũng cần sức dân để triển khai các công tác khác như khai hoang, trồng rừng... Ngoài ra, dân chúng cũng cần dành một thời gian trong lúc nông nhàn để lo các việc riêng tư như tu sửa nhà cửa, vườn tược, chuẩn bị củi đuốc... Cuối cùng ủy ban xã đã đồng ý việc đào hồ thủy lợi sẽ được thực hiện từ từ từng bước, có thể kéo dài nhiều năm. Các tập đoàn sản xuất, các đội chuyên môn sẽ chỉ cắt người cung ứng cho đội công tác thủy lợi tùy khả năng nhân sự của họ thôi. Chứ gặp những lúc chính các đơn vị này cũng cần người mà bắt họ phải chi viện cho đội thủy lợi sao được?
Ông lão thứ hai có vẻ hài lòng:
- Anh nghe như vậy thật hả? Có thế mới đúng chứ! Nội công việc đồng áng rẫy bái đã khiến nông dân tất bật làm việc, bao nhiêu sức lực tiêu vào đó gần hết, giờ lại thêm cái công trình to lớn này, nếu cũng đòi làm gấp rút nông dân sẽ kiệt sức cả! Mà phải rồi, gấp gì được mà gấp! Bây giờ cái cồn mồ vẫn còn nguyên đó. Nói vậy chứ tôi nghĩ còn lâu mới thực hiện được!
Ông lão thứ nhất lộ vẻ ngạc nhiên:
- Thế ra anh không theo dõi bên ngoài chút nào hết à? Xã đã ra thông báo cả tháng nay rồi! Ai có mồ mả thân nhân ở khu cồn mồ phải lo di dời đi chỗ khác trong vòng ba tháng. Nếu qua thời hạn trên, những mồ còn lại sẽ bị coi như mồ vô chủ, xã sẽ cho dời đến quần táng tại một nơi không canh tác sản xuất được! Mấy bữa nay các gia đình có mồ mả người thân ở khu vực cần dời chạy ngược chạy xuôi lo việc cải táng rộn ràng như thế mà anh không biết chi cả?
Ông lão thứ hai cười tỉnh khô:
- Tôi có đi đâu mà biết anh? Có đi cũng chỉ theo chân mấy anh quanh quất kiếm chút lộc của đế quốc bỏ lại thôi. Hơn nữa, tôi cũng chẳng có mồ mả chi ở khu đó cả nên cũng chẳng quan tâm.
Nãy giờ chú Bến chỉ ngồi im nghe mấy ông bạn nói chuyện. Nghe đến đây chú đột nhiên lộ vẻ hoảng hốt:
- Xã ra thông báo như rứa rồi à? Thế mà tôi đâu có biết gì! Tôi cũng có ba ngôi mộ ở trong khu ấy đấy. Cơ khổ, tôi ở rẫy bái mù tịt đã đành, không hiểu sao anh Lẹ tôi ở ngoài đó cũng chẳng hề nói gì với tôi cả? Không lẽ anh ấy không biết?
Ông lão thứ hai nói:
- Vậy hả? Lại tiền ra nữa rồi! Nhưng còn có ông Lẹ đó lo gì chú Bến?
- Tôi sợ mấy ông đi ngoài kia về họ không coi trọng việc mồ mả đấy chứ! - Lời ông lão thứ nhất.
Chú Bến tỏ vẻ lo lắng:
- Nếu anh ấy làm ngơ chắc tôi cũng bất kham! Công trình thủy lợi! Sướng mô chưa thấy đã thấy cực trước!
Ông lão thứ nhất có vẻ dè dặt:
- Nếu hồ thủy lợi đào thành công thì cuộc sống dân làng sẽ khá hơn là cái chắc! Kể ra di dời được cái khối đất cứng khổng lồ đó cũng chăm đấy! Ba bốn năm chưa chắc đã xong. Nhưng mấy ông "đội bom B52, xẽ dọc Trường Sơn" đã muốn, mình là dân thì cứ phải nghe thôi!
Ông lão thứ hai lại tiếp:
- Cứ sức dân mà tấp vô chứ họ thiệt gì đâu! Nhà nước chẳng từng kêu gọi một người làm việc bằng hai đó ư? Vạn lý trường thành người ta còn xây được huống hồ một cái hồ thủy lợi trong một xã nhỏ thế này! Cứ hi vọng đi!
Qua những lời nói chuyện của mấy ông lão, tôi cảm thấy họ cũng không mấy tin tưởng vào công trình thủy lợi tương lai này. Lòng tôi gợn lên bao nỗi hoang mang lo lắng. Điều cầm chắc là rồi đây công việc của chúng tôi sẽ vất vả, nặng nhọc hơn nhiều.
*Khi tôi đang trưng bày lại các thứ trên bàn thờ để đón năm mới bỗng nghe tiếng loa đầu xóm vang lên. Đó là lệnh của ủy ban nhân dân xã, kêu gọi mọi người tham gia ngày "Trồng cây nhớ Bác" đầu năm. Sự lo lắng của chị Lâm rốt cuộc đã ứng nghiệm! Đây là một công tác lao động không lương! Thế là chắc mẩm ngày mồng một tết đi đong rồi! Chính quyền đã tận dụng cả ngày tết truyền thống của dân mà thông thường chỉ dành riêng cho những sinh hoạt thiêng liêng và gia đình!
Sáng mồng một, khi thấy tôi chuẩn bị cơm nước, bà nội than:
- Nợ kiếp trước đó con! Đời thuở nào mồng một tết mà cũng cơm mo nước bầu, trước đây chưa từng thấy!
Khi đến chỗ tập trung tôi thấy anh Sự đang phân phối công việc. Bỗng có tiếng ai đó thắc mắc:
- Này ông trưởng, nghe năm nay số cây trồng còn nhiều hơn năm trước nữa phải không? Bộ muốn tiêu cho hết cả ba ngày tết của chúng tôi sao?
Anh Sự cười khôi hài:
- Có như thế mới gọi là mỗi ngày mỗi tiến chứ!
- Năm ngoái lượng cây ít hơn mà cũng mất trọn một ngày, năm nay lượng cây đã tăng, lại phải đi xa hơn năm ngoái làm sao trồng kịp trong ngày?
- Cứ gắng thôi, một ngày không xong thì hai ngày!
Thế rồi chúng tôi lũ lượt kéo đi. Trong khi nhiều người đang tán dương lời dạy "vì lợi ích mười năm, trồng cây" của bác Hồ, Ánh tiến lại gần tôi than thở:
- Chị Ngọc ơi, cứ "Kiều du thanh minh" kiểu này cũng có ngày đuối sức! Kể ra làm Thúy Kiều còn sướng hơn phải không chị? Xuân Hương nó ra đi như vậy mà thoát nợ đấy! Mình tìm đâu ra Từ Hải giữa lúc này?
Tôi cảm nhận được cái vị chua chát trong những lời của Ánh. Phải, làm sao tìm được một Từ Hải giữa lúc này trong khi Sở Khanh, Khuyển, Ưng thì đầy dẫy? Lời của Ánh rất bi quan song cũng gợi hứng khiến tôi cũng muốn tán thán vài câu. Nhưng nghĩ lại, giữa đám người hỗn tạp đang lải nhải lời dạy trồng cây, trồng người của Bác thế này mà mình lại tán chuyện Kiều biết đâu lại chẳng sinh chuyện! Thế rồi tôi nói lảng:
- Thôi Ánh ơi, dưỡng sức để trồng cây rồi mai mốt còn đi củi đò nữa chứ! Vừa rồi nghe mấy người rủ nhau nhân dịp nông nhàn đầu năm thuê đò đi một chuyến củi đó! Đi củi đò đã được củi tốt lại đỡ mất công gánh rất nhiều. Tiện lắm!
- Em nhớ tới chuyện tổ ong lần trước mà còn sợ. Ai đi có đông không chị Ngọc?
- Thì cũng chú Tấn, anh Phát, anh Lưu, anh Hiếu, chị Lâm với vài người chi nữa chứ ai! Mà quên, Ánh ở rẫy kiếm củi cũng dễ, đi làm gì?
Ánh đưa tay bưng miệng ngáp một cái thật dài:
- Chán lắm rồi chị Ngọc ơi! Không hiểu sao mấy hôm nay em cứ liên tưởng đến Thúy Kiều! Nàng đã tự mình cứu được gia đình thoát cơn hoạn nạn, một việc làm quá đẹp, thế mà cũng không tránh khỏi tiếng thị phi của đời. Lẽ ra sáng này em phải ở nhà phụ với cha em làm một việc rất cần, thế mà phải đi trồng cây!
Bất chợt tôi nhìn thấy gương mặt Ánh có vẻ u ám khác thường. Nghĩ Ánh đang có tâm sự gì đây, tôi lấy một câu Kiều để đùa mà cũng để ngắt lời:
- Đừng "khéo dư nước mắt..." nữa Ánh!
Ánh nở một nụ cười héo hắt, bẽn lẽn:
- Người em tự nhiên bần thần sao sao ấy chị Ngọc!
- Đừng suy nghĩ nhiều vô ích, bỉ cực thái lai Ánh ơi!
Hôm ấy chúng tôi ai cũng cố gắng để trồng cho hết số cây được giao trong ngày. Thế nhưng không ai thành công. Khi bóng chiều đã ngã mà thấy số cây con vẫn còn nhiều, anh Sự nói:
- Thôi, bây giờ chúng ta có làm tới tối cũng không xong. Hãy về nhà thắp cho ông bà một cây hương rồi nghỉ ngơi, sáng mai lại đi trồng tiếp. Cao tay mỗi người mất hai ba tiếng nữa thôi. Sáng mai nếu ai kẹt việc gì, có thể nhờ bạn bè mình trồng thế cũng được!
Trên đường về, Ánh rụt rè nói với tôi:
- Ngày mai em có việc rất cần, nhờ chị trồng giúp luôn phần của em được không?
Tôi nói:
- Nếu Ánh bận tôi sẵn sàng giúp! Việc gì thế?
Ánh nói vừa đủ để tôi nghe:
- Chẳng giấu chi chị Ngọc, vừa rồi cha em tìm thấy được mấy tấm "ri" sắt. Thứ này bây giờ rất hiếm. Cha em đã định hôm nay đi đào với em, bất ngờ em lại bị gọi đi trồng cây nên việc ấy phải hoãn lại. Ngày mai em nhất định phải giúp cha em đào cho xong. Nếu không e có người khác đào mất. Nhà em đang cần tiền lắm. Nhưng chị đừng nói cho ai biết em ở nhà để đi đào "ri" sắt nghe!
Nghe Ánh nói tôi cũng xúc động:
- Ánh yên chí đi! Ngày mai tôi sẽ trồng giúp cho!
*Hôm sau, khi đi ngang qua nhà Ánh, Ánh vồn vã gọi tôi lại, tươi cười:
- Nước chè em mới nấu ngon lắm. Chị vào uống một đọi rồi đi!
- Chị có bới cả bầu đây rồi!
- Không, chị phải vào uống một đọi mới được! Nước chè mới nấu ngon lắm!
Nể tình Ánh, tôi ghé uống một đọi rồi vội đi cho kịp.
Tôi lãnh việc trồng thêm phần của Ánh nhưng rồi nhờ mỗi người trồng giúp vài ba cây, khoảng ba giờ sau cũng xong hết. Khi trở về, tôi lại ghé nhà Ánh uống nước. Ánh bưng một khay nước và một dĩa mứt gừng ra:
- Cha mẹ em đi chúc tết hàng xóm rồi! Chị thấy nhà em ăn tết đơn giản chưa? May có trồng được một ít gừng làm mứt. "Bác đến chơi đây ta với ta" mà chị!
Tôi hơi ngạc nhiên không nghe Ánh nói chi đến việc đào "ri" sắt bèn hỏi:
- Thế sáng nay Ánh đi đào ri sắt kết quả ra sao?
- Rủi quá chị ơi! Khi hai cha con em tới nơi đã thấy mấy người khác đang đào mới đau chứ! Chim trời cá nước mình biết nói sao! Nếu đi được hôm qua đâu đến nỗi! Chỉ vì lo việc trồng cây nhớ Bác mà nhà em mất cả một dịp may, tiếc ơi là tiếc! Cái hi vọng bòn thêm một chút tiền để dời mấy ngôi mộ thế là tiêu tan! Tội nghiệp cha em buồn thúi ruột ra đấy!
Tôi chỉ biết nhìn Ánh an ủi suông:
- Thôi, hỏng dịp này còn dịp khác Ánh ơi!