CHƯƠNG 5

CHƯƠNG 5

Tối hôm sau, ông lão Sillerton Jackson đến dùng bữa với nhà Archer.

Bà Archer là một phụ nữ nhút nhát và sống khép kín, nhưng lại thích biết hết mọi tin tức đang diễn ra. Người bạn già Sillerton Jackson của bà chuyên tâm vào việc tìm hiểu mọi chuyện xung quanh những người bạn của ông với sự kiên nhẫn của một nhà sưu tập và kiến thức của một nhà tự nhiên học; và người em gái đang sống cùng ông, Miss[19] Sophy Jackson, vốn luôn được đón tiếp bởi những người không thể giữ chân ông anh trai được săn đón nhiều của bà, mang về nhà những chuyện ngồi lê đôi mách nhỏ nhặt làm hoàn thiện thêm những câu chuyện của ông.

Do đó, bất cứ khi nào có chuyện gì xảy ra mà bà Archer muốn biết, bà lại mời ông Jackson tới dùng bữa; vì bà chỉ mời vài người, hơn thế nữa bà và con gái Janey là những thính giả tuyệt vời, nên ông Jackson thường tự mình đến thay vì cử em gái đi. Nếu có thể, ông sẽ chọn những buổi tối mà Newland không có nhà, không phải vì chàng trai không hợp tính với ông (hai người rất hòa thuận ở câu lạc bộ của họ) mà vì đôi khi, người kể chuyện già cả cảm thấy Newland có một xu hướng luôn cân nhắc những chứng cớ của ông, còn những người phụ nữ trong nhà chưa bao giờ làm thế.

Nếu trên đời này có sự hoàn hảo thì ông Jackson muốn thức ăn của bà Archer sẽ ngon hơn một chút. Nhưng ngay từ thời xa xưa, New York đã bị chia thành hai nhóm lớn cơ bản là nhóm nhà Mingott, Manson và thị tộc của họ, những người quan tâm đến việc ăn uống, quần áo và tiền bạc, còn một bên là nhóm nhà Archer - Newland - Van der Luyden, những người dành hết thời gian cho việc đi du lịch, làm vườn và những cuốn tiểu thuyết hay nhất, và họ coi thường những thú vui thô thiển.

Xét cho cùng, bạn không thể có mọi thứ. Nếu ăn tối với nhà Lovell Mingott, bạn có món vịt, ba ba và rượu nho; còn tại nhà Adeline Archer bạn có thể nói chuyện về phong cảnh ở Alpine và tiểu thuyết “Thần đồng áng cẩm thạch” (The Marble Faun[20]); điều may mắn là rượu vang trắng Madeira nhà Archer đã đi vòng quanh mũi Hảo Vọng. Do đó, khi nhận được lời mời từ nhà bà Archer, ông Jackson, một người trung lập thực sự, thường nói với em gái mình: “Anh hơi thừa chất từ bữa tối cuối cùng ở nhà Lovell Mingott… sẽ tốt hơn cho anh khi ăn kiêng ở nhà Adeline”.

Bà Archer, đã trở thành một góa phụ từ lâu, sống với các con ở phố Hai mươi tám Tây. Tầng trên được dành cho Newland, còn hai người phụ nữ chen chúc nhau ở tầng hẹp hơn bên dưới. Với sự hòa hợp hoàn toàn về sở thích và thị hiếu, họ trồng cây dương xỉ trong những lồng kính, tết đăng-ten và làm đồ thêu len trên vải lanh, sưu tập những món đồ buồn tẻ thời cách mạng Mỹ, chăm chú với những lời hay ý đẹp, và đọc các tiểu thuyết của Ouida[21] vì không khí Ý. (Họ thích những tác phẩm về cuộc sống của người nông dân, bởi chúng mô tả những phong cảnh đẹp và những tình cảm lãng mạn, dù nói chung, họ thích tiểu thuyết về con người trong xã hội, những người có động cơ và thói quen dễ hiểu hơn, đặc biệt là Dick- ens người không bao giờ ”mô tả một quý ông”, và ít quan tâm đến Thackerey hơn Bulwer[22] - người bắt đầu bị coi là lỗi thời).

Bà Archer và con gái là những người yêu phong cảnh. Đó chủ yếu là những gì họ tìm kiếm và ngưỡng mộ những khi có dịp đi du lịch ra nước ngoài, vì họ coi kiến trúc và hội họa là những chủ đề dành cho nam giới, chủ yếu là cho những người có học thức đọc Ruskin[23]. Bà Archer xuất thân từ gia đình Newland, và hai mẹ con bà, theo người ta nói giống như hai chị em, đều là “người nhà Newland thực sự”: cao, xanh xao, vai hơi tròn, với mũi dài, nụ cười ngọt ngào và một nét ủ rũ đặc trưng như trong những bức chân dung mờ ảo của Reynold[24]. Sự giống nhau về bề ngoài giữa họ sẽ hoàn hảo nếu vẻ đẫy đà lớn tuổi không kéo giãn lớp áo thêu kim tuyến đen của bà Archer, trong khi vải pô-pơ-lin màu nâu và tía, theo năm tháng, càng ngày càng trở nên lỏng lẻo trên thân hình thanh nữ của cô Archer.

Sự giống nhau về tâm hồn giữa họ, như Newland nhận thấy, không hoàn toàn như những gì họ biểu hiện. Cuộc sống chung thân thiết phụ thuộc lẫn nhau đã khiến họ có những từ ngữ và thói quen giống nhau khi bắt đầu những cụm từ như: “Mẹ nghĩ, “Janey nghĩ”, tuỳ theo người này hay người kia muốn đề xuất một ý kiến của bản thân mình. Nhưng trên thực tế, trong khi bà Archer dễ dàng tuân theo những gì đã được thừa nhận và quen thuộc thì Janey lại bị mắc vào những thị hiếu mới đầy mê hoặc được sinh ra từ ngọn nguồn của sự lãng mạn bị giữ kín.

Hai mẹ con yêu quý nhau, tôn sùng con trai và anh trai của mình; còn Archer yêu họ với một sự trìu mến sinh ra từ sự ăn năn bởi tình cảm ngưỡng mộ quá mức của họ. Anh nghĩ rốt cuộc thì cũng là hợp lý khi một người đàn ông được tôn trọng trong ngôi nhà của mình, dù khiếu hài hước đôi khi khiến anh nghi ngờ về ý nghĩa uy quyền của mình.

Trong dịp này, chàng trai chắc chắn rằng ông Jackson thích anh đi ăn ở bên ngoài, nhưng anh có lý do riêng để không làm vậy.

Dĩ nhiên ông lão Jackson muốn nói chuyện về Ellen Olenska và rõ ràng bà Archer cùng Janey đều muốn nghe. Cả ba người hơi bối rối trước sự có mặt của Newland, vì mối liên hệ sắp tới của anh với gia tộc nhà Mingott đã được biết đến; và chàng trai trẻ chờ đợi với sự tò mò thú vị để xem làm cách nào mà họ xoay chuyển được tình thế.

Họ bắt đầu, một cách quanh co, bằng cách nói về bà Lemuel Struthers.

- Thật đáng xấu hổ khi nhà Beaufort mời bà ta - bà Archer nhẹ nhàng nói. - Nhưng vì Regina luôn làm theo những gì ông ấy bảo, và Beaufort…

- Một số người khôn ngoan đều xa lánh Beaufort - ông Jackson nói, thận trọng kiểm tra món cá trích nướng, và tự hỏi hàng nghìn lần rằng tại sao người đầu bếp nhà bà Archer luôn đốt trứng cá cháy thành than. (Newland, người từ lâu cũng có thắc mắc này giống ông, luôn có thể phát hiện điều đó trong thái độ không bằng lòng rầu rĩ của ông lão).

- Ồ, đúng vậy, Beaufort là một người thô tục - bà Archer nói. - Ông nội Newland của tôi luôn nói với mẹ tôi rằng: ”Dù gì đi nữa, đừng để gã Beaufort được giới thiệu với các cô gái”. Nhưng ít nhất là ông ta có lợi thế kết giao với các quý ông; họ nói là cả ở Anh nữa. Tất cả đều rất bí ẩn. - Bà liếc nhìn Janey và ngừng lại. Bà và Janey đều biết mọi nếp gấp bí ẩn của Beaufort, nhưng ở nơi công cộng, bà Archer tiếp tục giả bộ rằng câu chuyện đó không dành cho những người chưa lập gia đình.

- Nhưng cái bà Struther này - bà Archer tiếp tục - ông đã nói bà ta là gì nhỉ, ông Sillerton?

- Bên ngoài một cái mỏ, hay đúng hơn là bên ngoài quán rượu ở đầu một hầm khai thác. Sau đó cùng với Living Wax-Works, đi vòng quanh New England. Sau khi cảnh sát giải tán nó, họ nói bà ta sống… - lại đến lượt ông Jackson liếc sang Janey, người mà mắt bắt đầu trợn tròn lên. Với cô vẫn có những chỗ gián đoạn về quá khứ của bà Struthers.

- Sau đó - ông Jackson tiếp tục (và Archer thấy ông đang thắc mắc tại sao không ai nói cho viên quản gia biết rằng không bao giờ được thái dưa chuột bằng dao thép) - rồi Lemuel Struther đến. Họ nói người quảng cáo của ông ta sử dụng tóc của cô gái để làm áp phích xi đánh giày, tóc cô ta đen nhánh, bà biết đấy, kiểu Ai Cập. Đại khái là, cuối cùng thì… ông ta cũng cưới bà ta. - Từ “cuối cùng thì” được kéo dài một cách ẩn ý, và mỗi âm tiết đều được nhấn mạnh.

- Ôi… từ những việc mà chúng ta đã trải qua đến hôm nay, chuyện đó cũng chẳng đáng để tâm - bà Archer thờ ơ nói.

Những người phụ nữ trong nhà không thực sự hứng thú với bà Struthers, vì chủ đề Ellen Olenska quá mới mẻ và cuốn hút đối với họ. Thực sự thì, cái tên của bà Struthers được bà Archer nhắc đến chỉ vì ngay sau đó bà có thể hỏi là: “Thế người chị họ mới của Newland, nữ Bá tước Olenska, cô ta cũng có mặt ở buổi khiêu vũ chứ?”

Có điều gì đó hơi châm biếm khi nhắc tới con trai bà, Archer biết và đã chờ đợi điều này. Thậm chí bà Archer, người hiếm khi quá khích với những sự kiện của mọi người, đã hoàn toàn vui mừng về cuộc đính hôn của con trai. (“Đặc biệt là sau chuyện ngốc nghếch với phu nhân Ruthsworth”, như bà từng nhận xét với Janey, ám chỉ đến điều có vẻ từng là một bi kịch với Newland mà vì nó tâm hồn anh sẽ luôn phải chịu đựng những vết sẹo). Dù từ khía cạnh nào, bất cứ ai nhìn vào vấn đề cũng thấy rằng không có đám nào ở New York xứng đáng hơn là May Welland. Tất nhiên, cuộc hôn nhân như thế chỉ là điều mà Newland có quyền được hưởng, nhưng các chàng thanh niên quá ngốc nghếch và hay thay đổi - trong khi vài phụ nữ lại hay gài bẫy và quá vô lương tâm - cho nên thật là một điều kỳ diệu khi thấy đứa con trai độc nhất của mình an toàn băng qua đảo Siren[25] và tới được bến đỗ bình yên của cuộc sống gia đình.

Đó là tất cả những gì bà Archer cảm thấy, và con trai bà biết điều đó; nhưng anh cũng biết rằng bà đã bị xáo trộn bởi anh công bố chuyện đính hôn quá vội vã, hay đúng hơn là vì nguyên nhân của sự công bố vội vàng đó. Vì thế mà - bởi anh là một vị chủ nhà dịu dàng và khoan dung - anh đã ở nhà tối hôm đó.

- Không phải là mẹ không tán thành tinh thần đoàn kết nhà Mingott; nhưng mẹ không rõ tại sao việc đính hôn của Newland lại bị dính vào việc đến và đi của cô Olenska đó - bà Archer càu nhàu với Janey, người duy nhất chứng kiến mẹ mình phần nào mất đi sự ngọt ngào quen thuộc.

Bà đã cư xử rất đúng mực - và không ai trội hơn bà về khoản đó - trong suốt cuộc viếng thăm bà Welland. Nhưng Newland biết rằng (và vị hôn thê của anh rất có thể cũng đoán ra) trong suốt cuộc viếng thăm, bà và Janey luôn lo lắng canh chừng khả năng xuất hiện của Madame Olenska. Và khi họ cùng nhau rời khỏi ngôi nhà, bà đã tự cho phép mình nói với con trai rằng: “Mẹ biết ơn Augusta Welland khi chỉ đón tiếp chúng ta mà thôi”.

Những dấu hiệu của sự bối rối được che giấu trong lòng này khuấy động Archer nhiều đến nỗi anh cảm thấy nhà Mingott đã đi quá xa. Nhưng vì theo thông lệ, giữa mẹ và con trai không nên đề cập đến ý nghĩ trước nhất của họ, nên anh chỉ đơn giản trả lời: “Ôi, đằng nào thì cũng phải có những bữa tiệc gia đình khi ai đó đính hôn, và nó diễn ra càng sớm thì càng tốt”. Nghe thấy thế, mẹ anh chỉ mím môi dưới cái mạng che viền đăng-ten rủ xuống từ chiếc mũ nồi bằng nỉ xám được điểm thêm những quả nho đông cứng.

Anh cảm thấy sự trả đũa của bà - sự trả đũa hợp pháp - là sẽ “lôi kéo” ông Jackson nói về nữ Bá tước Olenska tối hôm đó; và sau khi đã thực hiện bổn phận của một thành viên tương lai nhà Mingott một cách công khai, chàng trai trẻ không phản đối khi nghe các bà bàn luận riêng tư, trừ việc chủ đề này đã bắt đầu làm anh chán nản.

Ông Jackson đã tự phục vụ mình với một miếng phi lê âm ấm mà người quản gia ủ rũ trao cho ông với cái nhìn hoài nghi như chính ông, nó đã được loại bỏ nước xốt nấm sau một lần ngửi. Ông trông có vẻ lúng túng và đói ngấu, và Archer nghĩ rằng có lẽ ông ta sẽ kết thúc bữa ăn bằng chủ đề về Ellen Olenska.

Ông Jackson dựa lưng vào ghế, nhìn lên những bức tranh nhà Archer, Newland và Van der Luyden lấp lánh ánh nến trong những khung tối màu trên những bức tường tối sẫm.

- Ôi, ông nội Archer của cậu đã mong muốn một bữa tối ngon miệng đến mức nào, Newland thân mến! - ông nói, mắt nhìn lên bức chân dung một người thanh niên có bộ ngực nở nang trong một cái khăn quàng và một cái áo khoác xanh, với khung cảnh ngôi nhà nông thôn cùng một hàng cột trụ trắng đằng sau. - Ôi… Tôi băn khoăn không biết ông ấy sẽ nói gì về tất cả những cuộc hôn nhân nước ngoài này!

Bà Archer phớt lờ lời ám chỉ đến những món ăn gia truyền và ông Jackson tiếp tục một cách thong thả:

- Không, cô ta không có mặt ở buổi khiêu vũ.

- Chà… - bà Archer lẩm bẩm, với một giọng ngụ ý. - Cô ta cũng có lịch sự đấy.

- Có thể nhà Beaufort không biết cô ấy - Janey gợi ý, với ác tâm ngây thơ.

Ông Jackson nhấp một ngụm, như thể ông đang thưởng thức rượu vang trắng Madeira vô hình.

- Bà Beaufort có thể không biết, nhưng Beaufort chắc chắn biết, vì toàn thể New York đã thấy hai người đó đi với nhau trên Đại lộ Năm chiều nay.

- Ôi trời… - bà Archer rên rỉ, rõ ràng cảm thấy vô ích khi cố gán ý thức lịch sự cho hành vi của những người nước ngoài.

- Không biết cô ta đội mũ tròn hay mũ nồi vào buổi chiều nhỉ - Janey suy đoán - Con thấy cô ta mặc một bộ đầm nhung xanh sẫm đến nhà hát, trông thật xấu và vô duyên… như một chiếc áo ngủ.

- Janey! - mẹ cô nói; cô Archer đỏ mặt và cố làm ra vẻ bạo dạn.

- Dù sao đi nữa, với con mắt thẩm mỹ đó tốt nhất là cô ta không nên đến buổi khiêu vũ - bà Archer tiếp tục.

Thấy khó chịu nên con trai bà cãi lại:

- Con nghĩ đó không phải là vấn đề. May nói chị ấy đã định đi, nhưng rồi lại quyết định rằng bộ váy đó không đủ lịch sự để đến đó.

Bà Archer cười trước sự xác nhận về kết luận của mình.

- Ellen tội nghiệp - bà đơn giản nhận xét, nói thêm một cách thương hại. - Chúng ta đã luôn băn khoăn không hiểu Medora Manson sẽ dành cho cô ta sự nuôi dưỡng lập dị đến mức nào. Con có thể mong chờ gì ở một cô gái được phép mặc đồ sa-tanh đen trong buổi khiêu vũ ra mắt của cô ta chứ?

- Ồ, tôi không nhớ là cô ta đã mặc bộ đó - ông Jackson nói, rồi bổ sung - cô gái tội nghiệp - với giọng của người mà khi lục lại ký ức, đã hoàn toàn hiểu cảnh tượng lúc đó như thế nào.

- Thật kỳ cục - Janey nhận xét - khi cô ấy vẫn giữ cái tên Ellen xấu xí. Nếu là con thì có lẽ đã đổi thành Elaine rồi. - Cô nhìn quanh bàn để xem phản ứng của mọi người.

Anh cô cười lớn:

- Tại sao lại là Elaine?

- Em không biết; nó nghe có vẻ… có vẻ Ba Lan hơn - Janey thẹn thùng nói.

- Nó nghe nổi bật hơn, nhưng đó khó có thể là điều cô ta muốn - bà Archer nói lạnh nhạt.

- Tại sao lại không? - Con trai bà ngắt lời, đột nhiên trở nên nhiều lời. - Tại sao chị ấy không nên nổi bật nếu chị ấy

muốn? Tại sao chị ấy lại phải lén lút như thể đã tự ruồng rẫy mình? Chị ấy đúng thực là Ellen tội nghiệp, bởi vì chị ấy không may khi có một cuộc hôn nhân khốn khổ, nhưng con không cho đó là lý do để chị ấy phải giấu mặt như thể mình là một kẻ phạm tội.

- Tôi cho rằng - ông Jackson suy đoán - nhà Mingott muốn hướng ta theo quan điểm đó.

Chàng trai trẻ đỏ mặt:

- Tôi không phải theo đuôi họ, nếu đó là những gì ngài ám chỉ, thưa ngài. Madame Olenska đã có một cuộc đời bất hạnh và điều đó không thể biến cô ấy thành một kẻ bị ruồng bỏ.

- Đó là những tin đồn - ông Jackson bắt đầu, liếc sang Janey.

- Ồ, tôi biết, viên thư ký - Chàng thanh niên tiếp lời - Vô nghĩa mẹ à, Janey lớn rồi. Họ nói thế đúng không? - Anh tiếp tục - Chính viên thư ký đã giúp cô ấy tránh xa tên chồng vũ phu, kẻ đã giam lỏng cô như một tù nhân? Vậy anh ta làm thế thì đã sao? Tôi hy vọng không ai trong chúng ta lại không làm việc đó trong trường hợp ấy.

Ông Jackson ngoảnh ra sau để nói với viên quản gia ủ rũ:

- Có lẽ… nước xốt đó… chỉ một chút thôi, cuối cùng thì… - rồi sau khi tự thưởng thức, ông nói tiếp - Tôi nghe nói là cô ấy đang tìm một ngôi nhà. Cô ta định sống ở đây.

- Em nghe rằng cô ta định ly hôn - Janey cả gan nói.

- Anh hy vọng chị ấy sẽ làm vậy - Archer thốt lên.

Lời nói rơi xuống như một trái bom trong không khí tinh khiết và tĩnh lặng nơi phòng ăn nhà Archer. Bà Archer nhướng đôi lông mày thanh tú thành một đường cong đặc biệt ý nói: “Viên quản gia … ” và chàng trai trẻ, lo lắng sẽ bị nếm mùi khi công khai bàn luận những vấn đề riêng tư, vội vàng quay sang câu chuyện về chuyến viếng thăm nhà cụ bà Mingott.

Sau bữa tối, theo phong tục từ xưa, bà Archer và Janey lê những bộ váy lụa dài lên phòng khách, nơi mà, trong khi những người đàn ông hút thuốc dưới lầu, họ ngồi bên một cái đèn Carcel[26], với chao đèn hình cầu được chạm khắc, quay mặt vào nhau quanh cái bàn làm việc bằng gỗ hồng mộc với một túi lụa xanh bên dưới, và cùng khâu vá hai bên đầu một tấm thảm hoa dành để tô điểm cho một cái ghế “đặc biệt” trong phòng khách của phu nhân Newland Archer mới.

Trong khi nghi lễ trên đang được tiến hành ở phòng khách, Archer bố trí cho ông Jackson ngồi xuống một chiếc ghế bành gần lò sưởi trong thư viện Gothic và trao cho ông một điếu xì gà. Ông Jackson thỏa mãn thả mình vào chiếc ghế bành, hoàn toàn tự tin đốt điếu xì gà (Archer là người mua chúng), và duỗi đôi bàn chân gầy guộc về phía đống than cháy, rồi nói:

- Cậu nghĩ là viên thư ký chỉ giúp cô ấy trốn đi thôi à, chàng trai thân mến? Anh ta vẫn còn giúp cô ta một năm sau đó, vì có người gặp họ sống ở Lausanne cùng nhau.

Newland đỏ mặt.

- Sống cùng nhau à? Ồ, tại sao không? Ai có quyền kết thúc cuộc sống của cô ấy ngoại trừ chính bản thân cô ấy? Tôi phát ốm lên với cái thói đạo đức giả chôn sống một người phụ nữ ở tuổi đó khi mà chồng cô ta thích sống với gái làm tiền hơn.

Anh ngừng lại và giận dữ quay đi để đốt điếu xì gà.

- Phụ nữ phải được giải phóng, phải được tự do như chúng ta - anh tuyên bố, đưa ra một ý kiến mới mà vì quá tức giận nên không đo lường được những hậu quả cực kỳ lớn của nó.

Ông Jackson vươn chân gần hơn tới đống than và huýt một điệu sáo mỉa mai.

- Chà - ông nói sau một lúc im lặng - có lẽ Bá tước Olenski có cùng quan điểm với cậu, vì tôi chưa hề nghe thấy ông ta làm gì để mang người vợ của mình quay lại.

________________________

Chú thích:

[1] Tên một vở nhạc kịch của Gounod dựa trên tác phẩm Faust của Goethe, ra mắt lần đầu ở Paris năm 1859 và ở New York năm 1863.

[2] Tên một rạp hát ở New York thời đó. (Những chú thích của người dịch được ký hiệu là ND.)

[3] Các phố ở New York thường được đánh số thứ tự. (ND)

[4] Từ để xưng hô với những người phụ nữ sang trọng. (ND)

[5] Vật thể tự nhiên, nhất là động vật được coi như biểu tượng của gia tộc. (ND)

[6] M’ama… non m’ama …: Tiếng Ý, có nghĩa là: Yêu… Không yêu… (ND)

[7] Luther Burbank (1849 - 1926): Nhà thực vật học người Mỹ, người làm vườn và là nhà tiên phong trong nghiên cứu khoa học nông nghiệp. Ông đã phát triển hơn 800 giống thực vật khác nhau trong sự nghiệp 55 năm của mình. (ND)

[8] Lohengrin: Vở opera của Wagner ra mắt năm 1850. “Hợp xướng lễ cưới” vẫn còn là một hành khúc nổi tiếng.

[9] Tuileries: Cung điện hoàng gia, có từ thế kỷ XVI, bên cạnh bảo tàng Louvre ở Paris, nhưng đã bị thiêu huỷ trong cuộc nổi dậy của Công xã năm 1871; chỉ có Tuileries Gardens vẫn còn đến ngày nay.

[10] Taglioni (1804-1884): Vũ công ba lê trứ danh đầu tiên. Sự nghiệp của bà kéo dài từ năm 1822 đến 1847.

[11] Tiếng Pháp nghĩa là: Quyền công dân. (ND)

[12] Loại rượu mạnh pha nước nóng, đường, sữa, chanh, gia vị… (ND)

[13] Kew: Vườn thực vật hoàng gia ở Kew gần thủ đô London, Vương quốc Anh.

[14] Đá khổng tước: Loại đá có màu xanh lục rất đẹp. (ND)

[15] William Adolphe Bouguereau (1825-1905): Một nhân vật có ảnh hưởng lớn trong nền hội họa Pháp nửa sau của thế kỷ XIX.

[16] Second Empire: Tức nước Pháp dưới thời Napoleon III (1852 - 1871).

[17] Monsieur de Camors: Nhân vật chính trong cuốn tiểu thuyết cùng tên ra đời năm 1867 của Octave Feuillet (1821-1890), một tiểu thuyết gia có nhiều tác phẩm được đọc nhiều vào thế kỷ XIX nhưng lại không nổi tiếng.

[18] Bà Mingott gọi thẳng họ của Beaufort chứ không gọi là “ông” hay “ngài” Beaufort, theo đúng phép lịch sự thông thường.

[19] Từ chỉ người phụ nữ chưa có chồng dù già hay trẻ. (ND)

[20] Tác phẩm của Nathaniel Hawthorne (1804 - 1864), tiểu thuyết gia người Mỹ ở thế kỷ XIX.

[21] Bút danh của Marie Louise de la Rameé (1839 - 1908): Một tiểu thuyết gia lãng mạn người Anh.

[22] Edward Bulwer Lytton (1803 - 1873). Một tiểu thuyết gia người Anh rất nổi tiếng ở thế kỷ XIX.

[23] John Ruskin (1819 - 1900): Nhà văn, nhà phê bình nghệ thuật và nhà cải cách xã hội người Anh.

[24] Joshua Reynold (1723 - 1792): Chủ tịch đầu tiên của Viện hàn lâm Hoàng gia ở London, là họa sĩ có thế lực nhất trong thời của ông và có lẽ là quan trọng nhất trong lịch sử hội họa Anh.

[25] Trong thần thoại Hy Lạp, các nàng tiên Siren là ba nàng tiên biển xinh đẹp với phần đầu và ngực của người, phần dưới của chim với những đôi cánh vàng óng. Ba chị em Siren thường xuất hiện trên những mỏm đá cheo leo nhất của biển cả, chờ đợi những chiếc thuyền đi qua và cất lên tiếng hát. Bất kỳ thủy thủ nào nghe thấy tiếng hát này cũng trở nên mê mẩn, không tự kiềm chế được mình và nhảy xuống biển đến với tiếng hát huyền hoặc ấy, để rồi bị sóng biển quật vào đá chết tan xác. (ND)

[26] Carcel: Tên một loại đèn, được đặt theo tên của người phát minh ra nó; dầu được bơm vào bấc đèn bởi một bộ máy đồng hồ.